|
2003
|
|
|
363). Halako zerbait egon arren, guri bereizketa biribilegia iruditzen zaigu, zeren XIX. mendetik aurrera,
|
gehiago
edo gutxiago, talde politiko guztiek kontatu behar baitzuten masekin, eta beraz denei interesatzen zitzaien mito kolektibo mobilizatzaileak erabiltzea, baita karlistei ere. Eta zentzu horretan, euskal karlisten kasuan, erromatarrei aurre egiten zieten euskaldunak aipatzen dituen bertsoa, bakana izan arren, adierazgarria iruditzen zaigu:
|
|
|
Hasteko, Hiribarren generikoki escaldunei zuzentzen zitzaien (ez herrialde bateko euskaldunei). Lurraldetasuna
|
gehiago
ere zehazten zuen: –Nafarroa Behera, Chubero, Laphurdi,/ Franciari citzaizcon partiletan gueldi.
|
|
|
duela 6 mila urte gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizionalista eta euskaltzaleaz kontaturik. Ez dugu puntuotan
|
gehiago
sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen. Soilik aipatuko dugu Hiribarrenek egiten duen periodizazioa interesgarria dela (nahiz agian ez den berak asmatua:
|
|
|
Hola bada, XIX. mende erdialdetik aurrera, kantabrismoaren diskurtso historikoa herritar euskaldunen artean hedatzen ari zela ikus dezakegu. Ziurrenik Iztueta edo Hiribarrenen euskarazko historia lan urri eta xumeen bidez baino
|
gehiago
, erdal iturrietatik heltzen ziren topiko historiko hauek. Nolanahi ere, euskal festetako bertso eta poesiek, kontzientzia historiko horrek euskaldunen artean zuen hedaduren erakusgarri eta eragile ziren.95 Alta, historia generoko olerki hauek, nekez kontsidera ditzakegu euskarazko historiografia.
|
|
|
Nolanahi ere, euskal festetako bertso eta poesiek, kontzientzia historiko horrek euskaldunen artean zuen hedaduren erakusgarri eta eragile ziren.95 Alta, historia generoko olerki hauek, nekez kontsidera ditzakegu euskarazko historiografia.
|
Gehiago
dira kontzientzia historiko baten agerpen literarioak, historiografia lanak baino.96 Gauza bera esan daiteke, XIX. mendetik ugaldu ziren kantu historiko apokrifoei buruz: Garay de Monglave k 1835ean, aurkitu?
|
|
|
Autore hau, bada, itzultzaile soila baino
|
gehiago
zen. Humanista honek bere garaiko gertakariez idazten zuen, narratiba bat eta historiaren irakurketa berri bat abiatuz.
|
|
|
Euskarazko kantu sasihistorikoez ikus P. Urquizu (2000: 27, 48), bertan bibliografia kritiko
|
gehiago
aurkituko da balada apokrifo horien inguruan.
|
|
|
Gainera Etxaus bezalako euskaldun onak, kantabres finak, bere etorkiaren, bere arrazaren eta bere leinuaren ezaugarriei eusten zion denboran zehar. Goihenetxek dioen bezala, ikuspegi horretan garai historikoen bilakaera desagertu eta euskararen eta euskaldunen arketipo bat sortzen zen, Tubalen garaitik aldagaitza31 Axularrek ez zuen auzi hau
|
gehiago
landu, baina argi dago inplizituki diskurtso historiko kantabristarekin bat egiten zuela. Eta Iparraldean, laster ikusiko dugunez, ez zen bakarra izan.
|
|
|
erudizioa eta zientzia historikoen metodoak erabili barik (iraganeko agirien azterketa), hizkuntzalaritzaren ildotik jotzen zen gehien bat (euskararen barne perfekzioa deskribatuz, Espainian zehar barreiaturik zeuden ustezko euskal toponimoak analizatuz...). Historia (eta aldaketa) baino
|
gehiago
, metahistori, edo Unamunoren terminua erabiliz, intrahistoria (aldaigaitza) planteatzen zen.
|
|
|
Hori bihur zitekeen bere produkzioaren gune sozial babeslea. ...ko metodo baterako, Lapurdiko Biltzarrera jo zuen, baina kasu guztietan arrakastarik gabe.35 (Aurreko mendean, Nafarroa Behereko Estatu Orokorretan eta Gipuzkoako Batzar Nagusietan, euskarazko beste liburu batzuk argitaratzeko gisa bereko laguntza ukapenak gertatu ziren) 36 Beñat Oiharzabalen ikerketak erakusten duenez, XVII. mendearen erdialdetik aurrera, frantsesa kultur hizkuntza gisa gero eta
|
gehiago
sartu zen Iparraldeko klase ertainen artean (Hegoaldean gaztelaniaren hegemonia bere hartan mantentzen zelarik) 37 Hortaz, euskal erakunde publikoek, Iparraldekoek zein Hegoaldekoek, eliteen esku egonik, ez zuten euskaraz idatzitako kultur produkzioa sustatzeko interesik agertu, auzi horietarako erdara nahiago baitzuten. Eta, hola, euskarazko historiografia, eta oro har euskara idatzi oro, produkzio gune sozial laiko gabe geratu zen Antzinako Erregimenean.
|
|
|
Iztuetak prosa erraz eta atsegina sortu bazuen, aldika bertsoak tartekatuz, Hiribarrenek, soluzio herrikoi bat lortu nahian, bere kontakizun osoa bertso (erromantze) eran aurkeztu zuen, genero historiografikoaren ohiko moldeetatik irtenez. Eta XIX. mende erdialdetik gisa bereko poema historiko
|
gehiago
agertu ziren. Edozein kasutan historia lan guztiok ez zuten euskarazko historia erlijiosoek adinako produkziorik ez oihartzunik lortu (ikus taula eta 7.1 zerrenda).
|
|
|
228), Euskal Herriko erdarazko historiografiak ere ez du erreferentzialtasun handirik lortu, nahiz, gure iritziz, euskarazkoaren aldean aski egoera sendoan dagoen. Guk euskarazko historiografiak erdarazkoak duenaren antzeko erreferentzialtasun bat erdietsi gura genuke, ez
|
gehiago
, ez gutxiago. 6 Ikus Oyharçabal (2001a) (2001b).
|
|
|
Mediterranear isurkian zitu
|
gehiago
(garia nagusi), ardo eta oliba olioa ere agertzen zen, eztia eta barazki gehiagorekin batera; mediterranear fruituak ere agertuz (almendrak,?). Arabiarren iritsiera aipagarria zaigu; hauek ortuariak ugalduko zituzten ureztapenez baliatuz, Ebroren eta bere isurkideen ertzetan:
|
|
|
Freskagarriek garrantzi handia hartu zuten, elurrak eta garrantzia hartu zutelarik honekin (Errekaleorren eta Trebiñon egin ziren, Gorbea eta Araiakoez gain). Ardoa elikagaia zen edaria baino
|
gehiago
, kaloriak lortzeko erabiltzen baitzen haragiaren ordez; jakina, Errioxakoa zen kontsumitua batez ere.
|
|
|
Besteetan, bisitatu eta ikuskatu zezaketen produkzioa, baina multak ezarri gabe, hiriaren justiziak hartu behar baitzuen parte eta, beraz, erabaki; ondorioz, egin zezaketen gauza bakarra denuntzia jartzea zen. Bada, izenez debozionala izan arren, berez, zerbait
|
gehiago
ere bazen, kontrola ezartzeko modu bat baitzen, kalitatea zehazteko eta, ondorioz, konpetentzia mozteko.
|
|
|
XV. mendera arte zeramikazko produktuak garrantzitsuenak ziren, baina gero metalezkoak hedatzen hasiko ziren,
|
gehiago
irauten zutelako (eta, agian, baita burdingintzaren eta, orokorrean, metalgintzaren garapenari esker). Hala ere, zeramikazkoak oraindik erabiliko ziren (merkeagoak zirelako).
|
|
|
Produktu exotiko hauek guztiak pixkanaka hedatu ziren Aro Berriko mendeetan Europan zehar; hasieran aberatsenek bitxikeria gisa kontsumituko zituzten, edo eta medikuntzan, botikarioek saltzen baitzituzten hasieran produktu hauek (aurrez ere jada, K.a. III. milakadan, sendagai gisa erabili nahi izan zen tea Shen Nung enperadorearen eskutik, adibidez). XVIII.ean dagoeneko
|
gehiago
hedatzen dira, modak garrantzi handia duelarik, luxuzko produktu gisa (hor frantziar moden eragina), eta Ilustrazioaren eta kulturaren hedapenarekin, bestalde, soziabilidaderako tresna bihurtu ziren eta tertulien lagungarri (adibidez, Lloyd' s daukagu, Edward Lloyd-ek 1687 Tower Streeten fundatu zuen Londongo lehen kafetegia, non negozio gizonak joaten ziren, eta azkenik munduko aseguru konp... Kofradiek eta gremioek ere, anaitasunezko bazkariak egiten zituzten (ospakizunetan eta bileretan), garrantzitsuak, bereziki, taldeari kohesioa emateko; bazkari hauetan azkenburukoen presentzia oso nabarmena zelarik.
|
|
|
Euskaldunok betidanik tripontzi eta gozozale fama izan dugu, Busca Isusik aipatzen duenez, eta, antza, gularako joera
|
gehiago
izan dugu, lizunkeriarako baino. Eta guri betidanik gustatu zaigu txokolatea.
|
|
|
On Joxe Miel Barandiaranen ustez, mamia historiaurretik jango zen (Busca Isusi, 1983). Nekazaritzako teknika garatuko zen, behin hazi eta landarearen harremana ikusita, eta norberaren hondarrak eroritako lekuan
|
gehiago
hazten zirela landareak; gero konturatuko dira, lurra bueltatzen bada hobeto hazten direla, teknikak garatuz doazelarik denborarekin (lurra mugitu, jorratu, ureztatu,?). Emakumeek egingo zuten fruitu bilketa eta gero nekazaritza txiki bat:
|
|
|
Orokorki lurren jabegoa pribilegiatuen esku zegoen (%65a). Jabego feudalarekin batera lur komunalak ere erlotuak zeuden, beraz, lur askeak herena ziren, eta, hauek ere, atzerakadan zeuden, nekazariek zorpetzean galduz, batez ere, mendearen bigarren erdialdean errentak asko igotzean (prezioak baino
|
gehiago
). Populazio asko egonik, minifundismoa nagusitzen joan zen, herentzia sistemarekin edo premutasuna zegoen lekuan doteak ordaintzearekin?; honela, nekazari errentari kopurua haziz zihoan eta baita jornalariena.
|
|
|
XVI. mende bukaeratik, Erdi Aroan ekialdeko produktu exotiko bat izandakoa
|
gehiago
kontsumitzen hasi zen. XIX. mende erdialdean gizarteko maila sozial guztiek jaten zuten.
|
|
|
Honela, ekonomiak arazo berbera landu izan badu ere, azken pausua ahaztu da, janarigintza. Hala ere, badirudi, azken aldian ikerlariei gero eta
|
gehiago
arduratzen dien zerbait bihurtzen ari dela elikagaien historia.
|
|
|
Alde handia zegoen, kontu horretan, UEUko Zientzia Zehatzen alorrarekin. Multzo horretako sailek,
|
gehiago
edo gutxiago, zenbait liburu aurkezten zituzten UEUren emanaldi bakoitzean, UEUk berak argitaratutako liburuxken bitartez.
|
|
|
Produkzio idatzia bultzatzeko ezintasuna da, dena den, talde horren hutsune nabarmenena: hitzaldi sorta zabalak, 300 saio baino
|
gehiago
, ez du bat egiten garai berean argitaratutako liburu kopuruarekin, monografia pare bat eta hiru ikastaroen hitzaldiak jasotzen dituzten bildumak: Historia:
|
|
|
Kasimir Malevich en kasuan, arte instututuetan parte hartzen egotetik, eta Suprematismoko eskola artistikoa sortzetik, zuzendari postua galtzera igaro zen, bere eskolak, estatuaren esanetan, ez baitzituzten ardatz egokiak garatzen. Azkenik, urteen artean, bere lana burgesa eta formalista zelako salaketapean erakusketa
|
gehiago
egitea debekatu zioten. Horrela arte abstraktua onartzen ez zen garaiotara moldatuz bere estiloa eraldatzen saiatu zen, figurazio eta ohiko errealismora pasatuz.
|
|
|
Ordura arte mundu osoak Europara begiratzen zuen, mendebaldean eginikoak nazio guztietan eragina zuelarik. Hala ere, artista askok, mendebaldeko arteari buruz dena ikasia izatean eta honek
|
gehiago
eskaintzen ez ziela ikusirik, norberaren herriko artea aztertzeari ekin zioten.
|
|
2004
|
|
|
Etorkin kopuruari aurre egiteko azpiegitura gabe aurkitu zen Hernaniko herria. Erdigunean ezin zen etxebizitza
|
gehiago
egin, eta pixkanaka kanpoaldean auzo berriak eraikitzeari ekin zioten; Florida, Portu, Karabel... Auzo hauek langile auzoak izan ziren nagusiki.
|
|
|
Fabriketan lan egiten zuten Hernaniko emakumeen inguran zerbait
|
gehiago
jakiteko, eta emakumea hauek langile mugimenduen sorreran izan zuten garrantzia ikusteko irakurketa interesgarria da: Begoña Gorospe, Crónica de las mujeres de Hernani Estudio sobre la aportación de las mujeres de Hernani a la reconstrucción del movimiento obrero organizado de Argitaratubagea.
|
|
|
1937ko eta 1938ko bi gertakizunek Roosevelt-en autoritatea
|
gehiago
apaldu zuten: gatazka industrialaren berpiztea eta ekonomiaren bat bateko beherakada.
|
|
|
John Lewis United Mine Workers eko buruzagia aurrean zutela CIOk kanpaina indartsu bat hasi zuen altzairu, auto, beira, kortxo eta beste eskala handiko produkziodun industrietako langileak antolatzeko. 1937aren bukaeran CIOk Lanaren Federazio Amerikarrak baino afiliatu
|
gehiago
zituen. CIOren kanpainak eta derrigorrez sindikatzeko eskaerak aurkaritza gogorra izan zuen, baina Presidentea ez zuten kontra.
|
|
|
1920ko hamarkadan inmigrazioak lau milioiak pasatu zituen, 1930ean berriz erdira gutxitu zen. Hori kuota sistemaren ondorioa izan zen batez ere, urte batzutan herrialdetik irten zirenak sartzen zirenak baino
|
gehiago
ziren eta. Garai honetan heldu ziren erdiak naziengandik ihes egindako errefuxiatuak ziren, asko goi mailakoak:
|
|
|
Albert Einstein, Bauhaus Walter Gropius... Errefuxiatu
|
gehiago
ez etortzearen arrazoia kongresuak langabezia izugarria izatean kuota sistematik irteten zen errefuxiatuen kopurua ez onartzea izan zen.
|
|
|
1932an Men at Work liburua argitaratu zuen, gizaki moderno eta makinari buruzko estudio bat, lanaren benetako izaera islatu nahirik. Hasieran gai guztiz berri bat landu bazuen 30 hamarkadan beste hainbat artisten artean bat
|
gehiago
bihurtu zen eta askok bere lanari zaharkitua iritzi zioten.
|
|
|
Normalean negatiboak Washington-era bidaltzen zituzten. Hasierako urteetan Stryker arduratzen zen argazkiak aukeratzeaz eta inprimaketa ikuskatzeaz, baina denborarekin argazkilariek argazkiak aukeratzeko askatasun
|
gehiago
izan zuten.
|
|
|
Gauzak ziren bezala erretratatu nahi zituen eta bere lanaren indarra horretan oinarritzen da. Irudi baten xehetasunek beste edozein planteamendu artistikok baino
|
gehiago
adierazten duela uste zuen. Askotan segundo edo momentu bikainaren zain orduak ematen zituen.
|
|
|
Banku independiente kopuru handia zegoen (1921ean 30 000 baino
|
gehiago
) eta askok aktibo mugatuak zituzten. Arautze ezegokiagatik, zuzendaritza ezgaiaren eta iruzurrezkoaren eta beste arrazoi askoren ondorioz banku askok gehiegizko ahultasuna zuten.
|
|
|
EAEko ikasleek, bada, DBHko Gizarte ikasgaian batez ere munduko historia ikusten dute; Batxilergoko lehen mailan, humanitate ibilbidetik joanez gero,
|
gehiago
sakontzen dute munduko historia horren epe garaikidean; eta azkenik, Batxilergoko bigarren mailako ikasle guztiek, Espainiako historia ikasten dute, Hego Euskal Herrikoa atxikita duela, baina euskal ikuspegiari autonomia handirik eman gabe. Niretzat, eta azken kurtso honi dagokionez, izatekotan ere alderantziz luke izan:
|
|
|
Izan ere, aurreko atalen gai osagarri edo garapentzat har daitezke, eta, beraz, haien baitan txertaturik ere ager zitezkeen. Baina epe historiko bakoitzeko edukiak (2 atalak) aski konplexuak bide direlako edo horiek
|
gehiago
ez luzatzearren, 8 atalak aparte jarri dira. Baliteke, halaber, azken lekuan jarrita egotea egitaraua finkatu zutenek aurreikusi zutelako kurtsoan zehar ez zela astirik egongo dena ikusteko, eta zerbait kentzekotan akaberako horri iritzi ziotelako garrantzi gutxienekoa.
|
|
|
Baina oraindik ere modu orokorregian. Adibidez, kontuan izanik prozedurak sarri testu iruzkin bidez ebaluatzen direla (bai ikasgai honetan eta baita hurrengo kurtsoko Historian zein selektibitatean), ez legoke gaizki horretan
|
gehiago
sakontzea.
|
|
|
Hauen baitan hainbat azpiatal bereizten ditu. Nolanahi ere, kontzeptuzko egitarau bezain garrantzitsua edo
|
gehiago
, berau orientatzeko prozedurei ematen dien garrantzia da:
|
|
|
sartzen direla, kontzeptuen atalean. Eta egia da jarrerak eta balioak (ez soilik historia ikasgaian baizik beste edozeinetan ere), zuzeneko enuntziatu formaletan baino
|
gehiago
, eduki konkretuetan joan ohi direla inplizitu. Eta inplizitu joate hau ez da izaten derrigor ezkutatu nahi baten ondorio, baizik, jakinda edo jakin gabe, pertsonek proposatzen ditugun diskurtso guztiek balio ideologiko eta moral batzuk izatearen ondorio, ez baitago neutrala den ezer.
|
|
|
Izan ere, polemika handiena eragiten dutenak ez dira balio horiek izaten baizik herrialde konkretuen historiari lotuta ustez transmititzen diren balio nazional (ist) ek. Zeren kontua da herrialde baten historia lantzeak, historia unibertsalak baino
|
gehiago
, inplizitu dakartzala naziotasun ideiari lotutako balioak.
|
|
|
Horretarako ezin dira euskaldunak, Euskal Herria eta euskara ezaugarriak baino gutxiago aintzat hartu. Baina ezta
|
gehiago
ere: euskal historia euskal jendarte osoko ikasleei zuzendu nahi bazaie honen baitan dauden orotariko sentiberatasunak errespetatu ditu.
|
|
|
identitate faktorea (euskal, espainiar edo frantses historia izatea) ez dela inondik ere ikasleek ikasgai hauekin gehien xurgatzen dutena. Zeren identitateak mugatu arren ikergaiaren esparrua, esparru hori aztertzean, ondo egiten bada, hain agertzen dira eduki desberdin asko (ekonomikoak, sozialak, kulturalak...) ezen azkenean beste mila daturen artean bat
|
gehiago
baino ez den izaten subjektu historikoarena. Hortaz, subjektu horren abiapuntuko balio argi aitortu eta mugatuz gero, ondoren azpitik sartzeko eta eduki akademikoetan inkontzienteki tartekatzeko arriskua saihestuko litzateke, bestelako edukietan lasai asko murgiltzea erraztuz.
|
|
|
Esan daiteke mota horretako lan monumentalak
|
gehiago
dagozkiola XIX. mendeko historiografiari, eta ikerketa zientifikoaren egungo ikuspegi aniztasunean ez duela zentzurik halako proiektu akademizista bat egiteak. Eta ezagun zait, bai, jada nahiko garaiz kanpokoa dela behinolako historiografia nazional ofizialen gisako eredu bat finkatu nahi izatea, noiz eta espainiar edo frantses historiografiek (mundu osokoek bezalaxe) euren kanon zaharrak kritikatzen dituztenean.
|
|
|
liburuak, lapitzak, mahaiak, aulkiak etab. Eskuindarrak ikastolaren aurka atera ziren, legalitaterik ez zuela erranez, eta itxi egin zuten. 1936ko otsaileko hauteskundeetan, espainiar estatuan Herri Fronteak irabazi zuen, eta askatasun
|
gehiago
zegoenez, berriro ireki zen. Haurrek berriro bertan ikasten jarraitu zuten, baina ez luzerako.
|
|
|
Isunak 100 eta 500 pezeta bitartekoak izaten ziren, garai hartarako diru asko (Altaffaylla Kultur Taldea, 1986: 164). 14 Frontean hildako soldadu kopurua aurkitzeko zailtasunak izan ditut, 36 baino
|
gehiago
hilko ziren. Nik kopuru hau Udaleko Aktetatik eta Epaitegiko Libro de defunciones etik atera dut.15 Baztango Udala, Akten Liburutik().
|
|
|
Altxamendua gertatu eta sei egunetara (VII) gorpu bat agertu zen Irurita eta Berroeta artean dagoen bide bazterrean17 Erratzun, Ceferino Aznar Sancho, 18 urteko Ablitaseko mutila, buruan tiro bat jota agertu zen18 Oronoz Mugairen Francisco Mula Castro hil zuten, Diputazioko zeladorea19 Herri honetan bertan, Miguel Catalanek bere buruaz beste egin zuen oso egoera arraroan20 Arizkunen bizi zen Angel Mikelarena Aiorta,. Murio en las inmediaciones de la casa Perochena de Elizondo el 15 XII, por heridas de arma de fuego? 21 Ikusten denez, hildako hauek kanpotarrak ziren, edo ez dakigu bere izen eta abizenik. Aipatu hilketez gain, heriotza
|
gehiago
ere izan ziren, Berroetako Maria Francisca Iturralde Olaetxea, 23 urteko neska hil baitzuten22.Baztandar gehiago hil zituzten baino gure eskualdetik kanpo. Lekarozeko Xalbador Elorga Zozaia, herritik eraman zuten auzokoen denuntziengatik.
|
|
|
Altxamendua gertatu eta sei egunetara (VII) gorpu bat agertu zen Irurita eta Berroeta artean dagoen bide bazterrean17 Erratzun, Ceferino Aznar Sancho, 18 urteko Ablitaseko mutila, buruan tiro bat jota agertu zen18 Oronoz Mugairen Francisco Mula Castro hil zuten, Diputazioko zeladorea19 Herri honetan bertan, Miguel Catalanek bere buruaz beste egin zuen oso egoera arraroan20 Arizkunen bizi zen Angel Mikelarena Aiorta,. Murio en las inmediaciones de la casa Perochena de Elizondo el 15 XII, por heridas de arma de fuego? 21 Ikusten denez, hildako hauek kanpotarrak ziren, edo ez dakigu bere izen eta abizenik. Aipatu hilketez gain, heriotza gehiago ere izan ziren, Berroetako Maria Francisca Iturralde Olaetxea, 23 urteko neska hil baitzuten22.Baztandar
|
gehiago
hil zituzten baino gure eskualdetik kanpo. Lekarozeko Xalbador Elorga Zozaia, herritik eraman zuten auzokoen denuntziengatik.
|
|
|
Berroetako neska gazte hau izan zen, bere herrian hil zuten baztandar bakarra. Izatez baztandar
|
gehiago
fusilatu zituzten baina gainontzekoak Baztandik kanpo hil zituzten.Udalak berak emandako hainbat informeren ondorioz, haraneko zenbait irakasle kargugabetu zituzten. Junta Superior de Educación en erabakiei segituz, kargugabetu zutenetako bat Jose Mª Cherrail Almandozko irakaslea izan zen, ihes egina zegoena, baita Erratzuko maistra Maria Arevalo ere.
|
|
|
Horrela sortu ziren Groups de Travailleurs Étrangers (GTE) Alemaniaren garaipena eta gero, Service de Travail Obligatoire (STO), deitzera pasa zena. Atlantikoko Gotorlekua eraiki zutenak adibide gisa hartzen ahal ditugu.Baztanen lan batailoiak 1938an agertu ziren, Errepublikaren Iparraldeko zonaldea (Asturias, Santander eta Bizkaia) konkistatu ostean, baina gerra amaitzean aise
|
gehiago
ziren. Baztanen Frantziarekiko muga fortitikatzen jarri zituzten Perez lerroan.
|
|
|
Bestalde Mikel Rodriguezek (2001) Bentarteatik 300 sartu zirela erraten du. Nire ustez, Chuecak errandakoak logika
|
gehiago
dauka, muga zeharkatzeko talde txikiagotan errazagoa delako.
|
|
|
Ogia, adibidez, harea bezalakoa zen. Baserritik lortutako produktuekin bizitzeko janaria lortzen zen baina askoz
|
gehiago
ez. Errazionamendua 19421943 urteetan kendu zuten, nahiz eta oraindik eskasia handia egon.
|
|
|
Horregatik muga indartu zuen, Baztangoa barne. Bestalde makien mugetatik sartzeko saiakerek eta ekintzek, eskualdea
|
gehiago
militarizatu zuten. Gerraosteko goseak eta horniketa faltak eraginda, mugan kontrabandoaren ugaltze ikaragarria gertatu zen.
|
|
|
Goarnizio hauek alde batera utzita, Izpegiko mendatean, Erratzun, Lamiarritan (Arizkungo auzoa), Elizondon eta Iruritan militarren goarnizio eta destakamendu
|
gehiago
zeuden. Orain arte ikusitakoaren arabera, garai honetan Baztan oso militarizatua zegoela argi dago:
|
|
|
Orain arte ikusitakoaren arabera, garai honetan Baztan oso militarizatua zegoela argi dago: Baztanen 1.000 soldadu baino
|
gehiago
egonen ziren kanpaturik lan batailoietako 1.000 tik gora preso kontatu gabe. Kontutan hartu behar da, unitateak tokiz aldatzen zituztela eta garai batzuetan soldadu gehiago edo gutxiago egongo zirela.
|
|
|
Baztanen 1.000 soldadu baino gehiago egonen ziren kanpaturik lan batailoietako 1.000 tik gora preso kontatu gabe. Kontutan hartu behar da, unitateak tokiz aldatzen zituztela eta garai batzuetan soldadu
|
gehiago
edo gutxiago egongo zirela. Unitate ezberdinak ibili ziren urte hauetan zehar:
|
|
|
Rurales eta De Fronteras. Baztanen rurales zeritzon 39 guardia zeuden eta de fronteras zeriotzonetik 10432 Baina 1944ko udatik aurrera
|
gehiago
ziren Guardia Civil de Especialistas eko kideak Erratzura destinatu zituztelako. Guardia zibilak patruilak antolatzen zituen mugaren defentsarako eta kontrabandista eta iheslariak harrapatzeko.
|
|
|
Guardia zibileko buruzagiek kuartel berriak eraiki nahi zituzten baina udaletxeak horretarako dirurik ez zuen. Bestalde mediku eta farmazeutikoen zerbitzuengatik ordaindu behar zutela agintzen zuen udaletxeak eta honek liskar
|
gehiago
egotea ekarri zuen. 26, 84, 90, 91, 92 eta hurrengo orrialdeetan.
|
|
|
Baina mugimenduak ez zeukan helburu politikorik (nahiz eta hizkera politiko bat erabili). Are
|
gehiago
: ez zeukan helburu zehatzik ere.
|
|
|
Hainbat katolizismora igaro ziren, Fritz Haber esate baterako, sinesmen aldaketak lanbideari begira erraztasun handiagoak eskainiko zizkielakoan. Alabaina, halako erabakiek arazoa konpondu baino
|
gehiago
zaildu egiten zuten. Haberren antagonistatzat har daitekeen Einsteinek konbertsioa aleman epelkerian erortzea kontsideratzen zuen.
|
|
|
Adierazpen horiek biziki mindu zituen Israelgo ordezkariak, eta bisita haren ostean Saramago hain pertsona jakintsua ez zaiela iruditzen esan zuten. Une honetan, etsai bat
|
gehiago
kontsideratzen dute.
|
|
|
Jendeak benetan pentsatzen duena adierazteari beldur dio, eta beldur horretaz aprobetxatzen dira boterearen alde dauden apurrak, euren irizpideak inposatzeko. Zentzu horretan, eta Israelen sorrera aipatzen duen neurrian, Fritz Stern en El mundo alemán de Einstein liburua isiltasun horretan adabaki bat
|
gehiago
kontsidera daiteke.
|
|
2005
|
|
|
Tradizionalki emakumeekin lotu egiten ziren fakultateetan, nesken kopurua oso gutxirengatik zen mutilena baino altuagoa: Farmazia (3335 neska eta 2210 mutil), Filosofia eta Letrak (13976 neska eta 10534 mutil), etab. Neska ikasle
|
gehiago
zituzten zentroak tradizionalki emakume profesioekin lotu zirenak ziren. Zentru horiek formakuntza kulturala eskaintzen zuten, profesionala baino gehiago.
|
|
|
Farmazia (3335 neska eta 2210 mutil), Filosofia eta Letrak (13976 neska eta 10534 mutil), etab. Neska ikasle gehiago zituzten zentroak tradizionalki emakume profesioekin lotu zirenak ziren. Zentru horiek formakuntza kulturala eskaintzen zuten, profesionala baino
|
gehiago
. Gainera, kontuan hartu behar dugu lizentziatzen ziren emakumeentzat oso zaila zela lana topatzea.
|
|
|
Francoren erregimenaren bigarren etapan, emakumearen inguruan zegoen ikuspegia leunduz joan zen. 60 hamarkadako emakumeak geroz eta
|
gehiago
ikasten zuen, industria eta zerbitzu sektoreen hazkundearen ondorioz lan gehiago egiten zuen, kalera gehiago ateratzen zen eta independente eta autonomoagoa zen.
|
|
|
Francoren erregimenaren bigarren etapan, emakumearen inguruan zegoen ikuspegia leunduz joan zen. 60 hamarkadako emakumeak geroz eta gehiago ikasten zuen, industria eta zerbitzu sektoreen hazkundearen ondorioz lan gehiago egiten zuen, kalera
|
gehiago
ateratzen zen eta independente eta autonomoagoa zen.
|
|
|
Frankismoaren hasieratik amaierara arte, SF emakumea enkuadratzeko eta balore tradizional batzuen arabera doktrinatzeko helburua izan zuen erakundea izan zen, ideologia demokratiko eta feministen kontra. Aldaketak ekiditeko nahi horrek, SF errealitate sozialetik geroz eta
|
gehiago
urruntzea eragin zuen.
|
|
|
Horrela,, aberriaren eta espeziearen? mesedetan, emakumeek beraien gorputza zaindu behar zuten, ahalik eta seme alaba
|
gehiago
eta ahalik eta osasuntsu eta indartsuenak izateko. Diskurtso medikoaren bidez mezu horri indar gehiago eman nahi izan zitzaion.
|
|
|
1938ko martxoaren 9ko Lanaren Foruaren(, librar a la mujer casada del taller y de la fábrica?) eta 1945eko uztailaren 17ko Espainiarren Foruaren(, la familia tiene derechos y deberes anteriores y superiores a toda ley humana positiva?) artean, Francoren erregimenak seme alaba
|
gehiago
edukitzea bultzatzeko eta emakumeek etxetik kanpo lan egitea ekiditeko 30 neurri juridiko inguru hartu zituen. Horietako batzuk finantza neurriak izan ziren, eta beste batzuk, neurri errepresiboak.
|
|
|
Erregimenaren politika ekonomikoa berrikusi zenean, industriaren garapena finkatu zen lortu beharreko helburuetako bat bezala. Industriaren hedapena lortzeko bideetako bat langileen kopurua areagotzea zen, eta gizonezkoen laneskua mugara iritsi zenez, ezin zen
|
gehiago
areagotu, egin zitekeen gauza bakarra lan egiten zuten emakumeen kopurua areagotzea zen. Garapen Planak argi utzi zuen emakume langileen kopurua handitzeko beharra zegoela.
|
|
|
Herritarrek interes handiagoa erakusten zuten ongizate ekonomikoarengatik, jarraitzen zen politika ekonomikoarengatik baino. Emakume langilearen soldata aurrekontu familiarrari gehitzeak kontsumo ondasun
|
gehiago
lortzea errazten zuen.
|
|
|
Emakumeak askatasun handiagoaz gozatu ahal izan zuen. Etxetik
|
gehiago
ateratzen zen, nahi zuen bezala jantzi eta jokatzeko askatasun gehiago zuen eta geroz eta gehiago etxetik kanpo lan egiten zuen, nahiz eta soldata baxuak kobratu eta muga handiak izan zenbait lanpostuetara iristeko. Esparru legalean ere aurrerapausoak egon ziren, 1958ko eta 1961eko legeak eta 60 hamarkadetan zehar emandako zenbait dekretu azpimarratu behar ditugularik.
|
|
|
Emakumeak askatasun handiagoaz gozatu ahal izan zuen. Etxetik gehiago ateratzen zen, nahi zuen bezala jantzi eta jokatzeko askatasun
|
gehiago
zuen eta geroz eta gehiago etxetik kanpo lan egiten zuen, nahiz eta soldata baxuak kobratu eta muga handiak izan zenbait lanpostuetara iristeko. Esparru legalean ere aurrerapausoak egon ziren, 1958ko eta 1961eko legeak eta 60 hamarkadetan zehar emandako zenbait dekretu azpimarratu behar ditugularik.
|
|
|
Emakumeak askatasun handiagoaz gozatu ahal izan zuen. Etxetik gehiago ateratzen zen, nahi zuen bezala jantzi eta jokatzeko askatasun gehiago zuen eta geroz eta
|
gehiago
etxetik kanpo lan egiten zuen, nahiz eta soldata baxuak kobratu eta muga handiak izan zenbait lanpostuetara iristeko. Esparru legalean ere aurrerapausoak egon ziren, 1958ko eta 1961eko legeak eta 60 hamarkadetan zehar emandako zenbait dekretu azpimarratu behar ditugularik.
|
|
|
Espainiar gizartea aldatuz joan zen, eta ondorioz, erregimenaren diskurtsoa emakumeari buruz aldatu behar izan zen. Emakumeek askatasun handiagoaz gozatu zuten, geroz eta
|
gehiago
etxetik kanpo lan eginez, nahi zuten bezala jantziz, nahi zuten lekura joanez, etab.
|
|
|
Sinesgarria ote da hainbeste aldaketa ematea hitz batean inongo azalpen fonetiko edo arrazoi historikorik eman gabe? Erantzuna argi dago, Roman del Cerro-rentzat posible da hau guztia eta
|
gehiago
. Morfo semantika delako azpiataltxoan autoreak honakoa dio:
|
|
|
Bigarren lanak ildo berdinari jarraitzen dio. Are
|
gehiago
bere metodoa baieztatzen omen du lingüística referencial delakoak adibide gehiago eskainiz. Horrela obraren sarreran erabilitako metodoa azaldu ondoren 1990ko lanean jada azalduta datorrena, euskarak eta iberierak komunean dituzten morfemen zerrenda gehitzen du.
|
|
|
Bigarren lanak ildo berdinari jarraitzen dio. Are gehiago bere metodoa baieztatzen omen du lingüística referencial delakoak adibide
|
gehiago
eskainiz. Horrela obraren sarreran erabilitako metodoa azaldu ondoren 1990ko lanean jada azalduta datorrena, euskarak eta iberierak komunean dituzten morfemen zerrenda gehitzen du.
|
|
|
Eta bertan azaltzeak, dela bertakoek edo dela kanpoko herriek hona ekarrita, haranaz bestaldeko komunikazioa bazegoela adierazten dute. Are
|
gehiago
, Pirinioak sekula izan ez badira Hegoalde eta Iparraldearen arteko muga, aurrehistoriatik XIX. mendeko estatu liberalaren sorrera arte, haranak edo mendixkak zergatik izango ote dira gaindi ezinezko oztopo topografikoak?
|
|
|
59 Hona hemen adibide
|
gehiago
: –La romería del pueblo de Zumárraga a la vieja ermita explícita muy bien una serie de danzas rituales de gran semejanza a las pintadas en los vasos ibéricos de Liria? (1993: 43),. La romería vasca a la cueva santuario de San Adrián, que realiza el pueblo de Idiazabal, tiene una finalidad semejante a la relatada en el plomo ibérico de Solaig (Castellón)?
|
|
|
4 Konklusio modura autore honen bigarren liburuak (1993koak) aurrekoa gainditzen du: ikerketarako jarraitutako metodoa garatuz, oinarrizko bibliografia aipatuz, Gomez Moreno-ren signario erabiliz, bere lan hipotesien adibide
|
gehiago
eskainiz, eta abar. Baina hala ere, besteak beste, zera lepora dakioke:
|
|
|
I. Autoreak ez du frogatzen Azaila ko bi material ezberdinek harremanik dutenik, hau da, bi zeramika ezberdinen gainean aurkitzen diren bi hitzek esanahi baliokidea dutenik. da artisau ontzigile bat baino
|
gehiago
egongo zela, eta beraz, markak bat baino gehiago izango zirela. Horregatik guztiagatik iberierazko inskripzioa latinezkoarekin konparatzea oinarri gabea da, eta beraz, abiapuntu horretatik ateratako beste ondorioak oinarri gabekoak dira, hasierako premisa txarto planteatuta dagoelako.
|
|
|
I. Autoreak ez du frogatzen Azaila ko bi material ezberdinek harremanik dutenik, hau da, bi zeramika ezberdinen gainean aurkitzen diren bi hitzek esanahi baliokidea dutenik. da artisau ontzigile bat baino gehiago egongo zela, eta beraz, markak bat baino
|
gehiago
izango zirela. Horregatik guztiagatik iberierazko inskripzioa latinezkoarekin konparatzea oinarri gabea da, eta beraz, abiapuntu horretatik ateratako beste ondorioak oinarri gabekoak dira, hasierako premisa txarto planteatuta dagoelako.
|
|
|
Hizkuntzalaritza mailan fidagarritasun gutxiko autorea dela uste dugu honako arrazoiengatik: ...gaztelerara pasatu den mailegua dela uste badu ere, zehazki latinetik gaztelerarako mailegua da) 70; Euskarazko a artikuluaren kasuan eromantzearen bidez jaso zela ukatzen duelako71; autoreak euskararik ez dakielako (jeneroa hitz arruntetan bereizten du eta erregistro kolokialeko hikaren erabilera maila jasora dakar); hizkuntza ez indoeuroparra den iberiera erromantzeekin konparatzen duelako (are
|
gehiago
portugesarekin konparatzen du, nahiz eta Burdin aroan lusitaniera existitu zen iberieraren hizkuntza indoeuropar garaikidea),...
|
|
|
Beraz euskara, iberiera eta beste hizkuntza horiek ulertzeko erabil daiteke. Are
|
gehiago
J. Alonso-ren ustez, euskara eta iberiera hizkuntza berberak dira, tartesiera aldiz, beste idazkera sistema batekin idatzitako iberiera.
|
|
|
da epigrafikoki dokumentatuta dauden dozena erdi hizkuntza baino
|
gehiago
egongo zirela penintsulan garai horretan, baina arrazoi sozio-linguistikoengatik, bakar batzuen aztarnak soilik geratu direla. Erromatarrak heldu aurretik prestigiozko hizkuntza iberiera izango zen, tradizio idatzi garrantzitsua zuelako (hiru idazkera ezberdinetan baitago dokumentatuta).
|
|
|
Bestalde metodo honekin autoreak ezin du ezer jakin egitura gramatikal eta sintaxiari buruz. Are
|
gehiago
egileak ez dauka arlo horietan inolako interesik45.
|
|
|
Beraz Roman del Cerro-k patxada osoz, azalpenik gabe ia, duela 2.000 urteko hizkuntza konparatzen du egungo euskararekin. Are
|
gehiago
bere ustez, morfema batzuk milaka urteren ostean inolako aldaketa gabe berdin mantendu dira: IKE (iber.), ike?
|
|
|
(eusk.), LUR, lur?, AIN, ain?, eta abar... Honek guztiak frogatzen ei du genetikoki iberiera eta euskara lotuta daudela, eta are
|
gehiago
, hizkuntza berdinak direla! Eta horri honako hau gehitzen dio:
|
|
|
12 Lan honetan ikuspegi sinple bat baino ezin eskain dezakegunez gai honi buruz
|
gehiago
jakiteko ikus: A. Tovar (1980) eta osatzeko J. Juaristi (1976, 1992, eta 1998) eta Caro Baroja (1988: 11).
|
|
|
5 XVIIgarren mendean apologista bat baino
|
gehiago
dago (batzuk aldi berean euskal idazle ere bazirenak): B. de Echave, A. Oihenart() eta J. de Moret(), G. de Henaorekin() hurrengo mendera igarotzen gara, eta beraz Larramendi eta bere obrak, Joanes Etxeberriren tubalismoaren sintesi lanaren jarraitzailea18 Mende berean beste izen distiratsu batzuk ere bazeuden, hala nola, Juan Antonio Mogel(), Juan Bautista Erro(), edo P. P. Astarloa().
|
|
|
18 Larramendiren ideiekin bat ez zetozen idazle bat baino
|
gehiago
zegoen, hala nola; Mayans y Siscar(), H. Flórez(),...
|
|
|
3 Euskaldunen artean euskoiberismoaren aldarrikapena Sabino Arana agertu baino lehen erabatekoa zen. A. Campion-ek Revista Euskaran kaleratutako artikulu batean (1878) argi uzten du, euskoiberismoaren alde edo kontra egotea, teoria linguistikoa baten aldekoa edo kontrakoa izatea baino
|
gehiago
zela, kontu ideologikoa edo jarrera politikoa ere bazela. Honela euskoiberismoa kritikatzen dutenak aldi berean euskaldunak erasotzen zituzten.
|
|
|
18). Honelako adibide
|
gehiago
dago, baina ez dira jasoko ez luzatzearren. Bukatzeko erreflexio moduan aipatu Iberia talasokratiko bat defendatu nahi duela Espainia modernoaren iragan gloriotsua agertzeko.
|
|
|
euskara historiaurreko hizkuntza orokor kontsideratua izatetik, ahaide gabeko hizkuntzatzat hartzera igaro da. Euskarari egozten zaizkion ahaideen artean iberiera ez dela aparteko kasu bat erakutsi nahi izan dugu, beste hainbaten artean bat
|
gehiago
baino. Euskara edozein hizkuntzarekin lotzeko saiakera arruntak izan dira eta egun ere badira1.
|
|
|
ez da hizkuntza indoeuroparra, nahiz eta famili horretako maileguak identifikatu izan diren, hala nola zeltar bakun batzuk (Gorrochategui, 1987), eta latinetik askoz
|
gehiago
, (Segura & Etxebarria, 1996). Bestalde indoeuroparreko, ko atzizkiak ez dauka oraingoz harremanik euskarazkoarekin, ezta, el diminutivo aragonés. IKO (Martinico) y cántabro astur. UKO, UKU (Martinuco, Martinucu), tienen sin duda el mismo origen?
|
|
|
Erlijioak, erlijioa dagoen tokian, ze erlijioa ez dago eduki beharrik, esan nahi dut, erlijioak badauzka erlijioaren ordezkoak, esan nahi dut, erlijioa izan gabe, erlijioaren ordezko diren pentsaerak. Oso kuriosoa da, nola geroz eta
|
gehiago
aurkitzen da erlijiorik ez daukan herriak edo jendeak: Suedia, edo gazteak baita ere Alemanian?
|
|
|
ba, ikusteak gobernuak nola praktikamente burla egiten digun, nik uste dut gauzarik inportanteenetako bat kausa bezala orain hasita psikologikoki, kausa bezala hasita, dago harrokeria eta desprezioa, min gehiena ematen diona herri zapaldu bati da desprezioa eta burla. Eta
|
gehiago
gaztetan, ze zaharragoa zarenean esaten duzu: atea itxi eta joan, vete a tomar??.
|
|
|
–Ez dakit, ni ez naiz profeta eta noiz egingo duen nik ez dakit. Bueno, baina nik daukat, beharbada zaharragoa naizelako orain, daukat geroz eta
|
gehiago
, berriro historiaren errebindikaziora nator. Gu herri txiki bat gara, bueno ez, hasiko naiz urrutiagotik:
|