|
2000
|
|
|
Kazetariek eta fotografoek eman lezakete errealitate objektiboaren berri idazle artisauak baino hobeto (85 orr.). Ez da hori idazlearen jomuga, idazleak"
|
gauzen
bihotzetara hurbildu" nahi du:
|
|
|
" Ene asmoak haruntzagokoak dira, halako egoera baten testimonioa ematea, misterio eta posibilitateen eremuetara sartzea, euskal lengoaia urri hau adierazbide egitea,
|
gauzen
abardura poetiko ezkutuak azaltzen entseiatzea, eta honelakoak." (42 or.)
|
|
|
Jose Ramon Zabalaren ustez, Sarrionandiak ipuingintzaren arloan ongi merezia du ospea, narrazioak borobil egituratzeko dohaina du, hizkuntzarekiko maisutasuna du eta azkenik," egilearena berarena den tonua edo
|
gauzak
esateko modua edo literatur estilo nahastezinaren jabe da".
|
|
|
Idazlearen estiloa da kritiko guztiek
|
gauza
guztien gainetik azpimarratzen dutena; denen iritziz, Sarrionandiak estilo dotore eta propioa du oretua. Aingeru Epaltzaren hitzetan esateko," idazketa dotore nahastezina":
|
|
|
Liburua egiterakoan egileak hitzak aintzat hartzeko premia sentitzen duela dio, oraindik munduko
|
gauzak
izenda daitezkeela sinesteko. Izan ere Sarrionandiak liburu honen xede eta ilusio handia zera omen du egileak berak dioenez:
|
|
|
Izan ere Sarrionandiak liburu honen xede eta ilusio handia zera omen du egileak berak dioenez: " mintzairak oraindik balio duela eta munduko
|
gauzak
hobetu daitezkeela" sinetsi nahi du.
|
|
|
Joan San Martinek (Egan, 1984, 3 alea, 156 or.)" metaforaz eta kontraesanez" egina dela diosku: " poesia absurdu horietakoa dirudi, ez itxura hutsez, baina egia garratza" (157 or.). Kalitate aldetik egileak berak hitzaurrean dioen moduan kalitate onekoa ez ote den sujeritzen du baina"
|
gauza
berriak esaten ditu Bordelek Donostiako gaztelutik eta Etxahunek galeretatik esan ez bezalakoak." (158 or.)
|
|
|
Liburuari buruz egunkari eta aldizkarietan aipamen ugariak izan ziren eta horietatik adierazgarrienak jasoko ditugu hemen. Felix Ibargutxik(" Urrutiko parajeetatik hemengo oinazera", Zabalik, 1987XII, 2 or.) iruzkinean aipatzen duen lehenengo
|
gauza
Izuen... liburutik Marinel zaharrak honetara emandako aldaketa handia da, autorea kartzelan bost urte egon eta gero, guztiz bestelakoa dela esanez. Liburuaren estiloak eta gaiak aldatuak direla azaltzen du Ibargutxik:
|
|
|
Sarrionandia ETAko militantea, alde batetik, baina bestetik" poeta eskisitoa, zaila, minoritarioa" zela eta binomio horren tentsioa ez zela nabari lehen poema liburuan, ez, harrigarria bada ere, Ni ez naiz hemengoa 1985ko saiakeretan ere: " Ene ustez
|
gauza
ezberdinak dira arazo honetan politika, etika eta idazkera" zioelarik. 1987an argitaraturiko Marinel zaharrak honetan, aldiz," badirudi planteamendu horiek denak hankaz gora joan zaizkiola," Literatura eta iraultza" izeneko poeman gure artean hainbat eztabaida sortu duen beste binomio fantastiko bat, torturaren errealitate ankerraren kontra txirtxilatu dira esparru sakratuak, Pessoa, Eliot, Chesterton eta beste kutun guztiak."
|
|
|
" Laberintoa aspaldixe dugu Joseba baitan. Oraingoan horren lan gaitza egin ondoren
|
gauza
urri hori, pasadizoen egunkari bilduma argitara duelarik, zilegi bekigu Laberintoaz zuen irudipena plazaratzea. Malcolm Lowryk aztergai hau erraten zuen:
|
|
|
Laberinto honetan irteerarik ez, bizimodu merkatarira itzultzea salbu, eta irteera hau are eta urriagoa. Hau da, bada, Malcolm Lowryren mundua, edo Laberintoa eta eta poema batean dioenez gartzela, zeinetan
|
gauza
ederrenei ere funtsezko gabezia eta suntsidura bait darie".
|
|
|
M. Azkue" sariaren irabazle modura. Liburuaren hitzaurrean egileak poesigintzaren arloan sentitzen zuen deserosotasuna aitortzen zuen" errez idazten dira poemak, baina poesia ona idaztea
|
gauzarik
zailena da" eta, beharbada, horregatik esaten du bere obra hau" baino gordairu zaharren batean atxikitzekoa, berari eta adiskideei bakarrik dagokien lana" dela. Idazle gazte (23 urte) apalaren oharrok gora-behera, funtsean literatur zereginaren arloan jarduterakoan anbiziotsu agertzen da.
|
|
|
Itziar Belaunderen ustez," itxura baino gehiago edukiari begiratu behar zaio, gaur egungo gizartean hain gogor finkatutako baloreak zalantzan jartzeko
|
gauza
delako elaberri hau, eta baita ere, pil pilean dauden oso gai ezberdin eta interesgarriak hautatu dituelako, ondo kokatuta benetazko inguru batean." (Egunkaria)
|
|
|
Baina, nahiz eta idazlea amaren barne munduan sakontzen saiatu den, ez du
|
gauza
bera egingo gainerako pertsonaiekin. Ez dira hauen gogoeta eta pentsamenduak azaltzen, ez dakigu egin dutena egitera zein arrazoik bultzatu dituzten.
|
|
|
|
Gauza
jakina da, paisajearekin transposizio egin daitekeela, eta benetako estetek paisajean aurkitzen dutela baitako egoeren islada garbiena. Hemen prozesu intimistak kanpokoa barnera ekarriko du.
|
|
|
Kasu gehienetan, kanpo analepsiak erabiltzen ditu, erabakia hartu aurreko gertaeren berri emanez. Epe labur horretan ez da
|
gauza
gehiegirik gertatzen, ekintzak baino, pertsonaiaren barne mundua baita garrantzitsuena: bere psikologian sakontzea du helburu idazleak.
|
|
|
Sexu harremanak, maitemina erakargarritasuna duten harremanak dira, esperantza irekitzen dutenak; ematen du bizitzak askoz gehiago eman behar duela, baina askotan ez da horrela izaten, eta nire ustez horregatik datoz haserreak, agresibitatea eta hainbat
|
gauza
. (Gara I)
|
|
|
Finean, dena osotasun batean dago, lehena eta oraina, elementu pila baten batuketa gara: nitasun bat behar dugu baina ez gara
|
gauza
monolitiko bat. (...)
|
|
|
esate baterako, Errusia eta Irlanda. Garaiarekin
|
gauza
bera ikusten dugu. Ipuin gehienak gaur egungo giro batean kokatu baditu ere, hirugarren ipuinean, adibidez, XVII. mendera jauzi egiten du.
|
|
|
Nahi duena adierazteko estilo zuzena, hizkera lotsagabea, gordina erabiliz. " Idazkera laua da, hau da,
|
gauzak
modu errealean daude idatzita. Era berean, idazkera sutsua da, pasioa agertzen dute hitzek." (Egunkaria XI) Gainera, elkarrizketa biziak eta kaleko hizkera darabiltza narrazioaren erritmoa bizkortzeko.
|
|
|
Ereduei dagokienez, Ramon Olasagastik eginiko elkarrizketan Carverren eragina nabaria dela onartzen du: " Carverren istorioak irakurrita, iruditzen zitzaidan
|
gauza
handirik ez zela gertatzen, baina, halaber, zer edo zer transmititzen ari zela" (Egunkaria XI). Elkarrizketa egiten duenak berak Hauster ere aipatzen du.
|
|
|
Hona hemen Cilleroren narrazioetan aurki daitezkeen ipuin mota hauetako zenbait ezaugarri: espazio eta denboraren zehazgabetasuna; izenburuek askotan narrazioaren muinera heltzeko giltza eskaintzen digute; hitz gutxitan
|
gauza
ugari esan nahi direnez, konnotazioa gailentzen da; umorea eta ironiaren erabilera; beste genero batzuen parodiak egitea; eta azkenik, hauen amaieran arreta berezia jarri ohi da, ezustea edo ezaguna denaren itxuraldaketa bilatuz.
|
|
|
Casablanca, Hamlet,... baina, filme askoren aipamenak egitean ere, hauek ere desitxuratuko ditu, kontrastearen bidez sentsazio ezberdinak iradokiz, eta gogoetara bultzatuz. Izan ere, batzuetan
|
gauzak
zuzenki adierazteko joera nabaria den arren, beste zenbaitetan iradoki besterik ez dira egiten. Bestalde, zentzugabekeriaren zantzuak han hemenka tartekatzen dira, askotan pertsonaiak errealitate eta fantasiaren mugetan murgilduz.
|
|
|
Patxi Ezkiagak hiru
|
gauza
azpimarratu zituen ipuin bilduma honetaz aritzean: " Lehenik, barrurako bidaiak direla.
|
|
|
" arrunta dirudien egoera bat planteatu ondoren, oreka apurtzen duen elementu bitxi bat sartzen du han.
|
Gauzak
horrela, elementu bitxi horrek ezusteko amaiera batera eramango du egoera." (El Correo III) Hala ere, batzuetan egitura errepikakorregia bihurtzen da: " Hainbeste aldiz errepikatzen dira halako ezusteko amaierak, non irakurleari azkenean ezer ez baitzaio ezusteko iruditzen.
|
|
|
lehenengoan, Rakel Beaumont transexuala, eta bigarrenean, amodioa itsuki desiratzen duen Luis Korta. Biak obsesio bakar bati jarraituz bizi dira, desio hori betetzea ezinbesteko
|
gauza
bilakatuz: hil ala bizikoa.
|
|
|
Barne bilaketa horretan, pixkanaka pertsonaien irudi ezkutuak azaleratuz joango dira. Honela,
|
gauzen
bi aldeen berri ematea lortzen du, argazkiek osaturiko hezurdurari haragia gehituz: iraganari oraina erantsiz.
|
|
|
Honela, argazkiek ere betierekotasuna eta hilezkortasunaren ispiluak lirateke. Teknikari bagagozkio, plano ezberdinekin jolasteko joera nabaria da, aipaturiko
|
gauzen
bi aldeak azpimarratu asmoz: batetik, dirudiena edo uste duguna; eta bestetik, dena edo uste dutena.
|
|
|
Badira, beraz, behin eta berriz errepikatzen diren zenbait konstante: heriotza, gizakien arteko harremanen gaizki ulertuak, ihesa, bortxakeria, ezintasuna,...
|
Gauza
hauek guztiak sortarazten duten elementuz hornituko ditu. Baina, beti egoera batetik besterako loturak argazkiak berak izango dira.
|
|
|
Are gehiago, ez du pertsonaien jarrerak ulertarazteko ahaleginik egiten, pertsonaia lauak sortzen baititu. " Oro har, pertsonaiak ere definituegiak daude eta, askotan,
|
gauza
gehiegi kontatzeko nahiagatik edo, soberan dauden pertsonaiak ere badaude." (Egunkaria XII)
|
|
|
Pertsonaia bakoitzaren ahotsa eta ikuspuntua mosaiko baten zatitxo bat baino ez dira eta irakurleak zatitxo horiek banan banan ikusi eta irudia osatu du.
|
Gauzak
horrela, batzutan agertzen zaizkion zatitxoek elkar osatzen dute; bestetan, ordea, kontrajarrita egongo dira. (El Correo)
|
|
|
Lehen zatian plano bakarra aurkezten zaigun arren, bigarren zatitik aurrera aurreikusgarria zirudien narrazioa korapilotuz joango da. " Honela, partitzeko orduan liburu osoaren haria zena ez da azkenean kristal zati hautsi bat baino, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat." (Egunkaria) Egileak berak dioskun bezala," Hasieran, beharbada, errealagoa, sinesgarriagoa da kontakizuna, baina apurka apurka gero eta
|
gauza
eta pertsonaia bitxiagoak hasten dira agertzen." (Egunkaria XII) Ondorioz, bigarren zatian aurrera egin ahala, eleberrian hiru plano ezberdin azaltzen zaizkigula ikusi ahal izango dugu. Hiru plano hauek bigarren zatiko lehen atalean egiten dute bat.
|
|
|
izenburuaren garrantzia ulermenerako; ironiaren erabilera; amaieraren garrantzia: ezustea, zentzugabekeria,...; laburrak direnez, pertsonaiak aurkezteko denbora eta espazio gutxi egoteak hauen aurkezpenak baldintzatzen ditu; deskribapenak alde batera utzi ohi dira; elkarrizketek garrantzia gutxi dute; egoera sinboliko edo metaforikoa irudikatzeko joera dute; hitz gutxitan
|
gauza
asko esan nahi direnez, batik bat konnotazioa gailentzen da.
|
|
|
Elkarrizketa batean honakoa aitortu zuen: " Berez naiz esaera errazak eta sinpleak egitearen zale.(...) Baina zergatik kontatu behar dira
|
gauzak
ahalik eta zailen. Erraz kontatuta uler balitezke eta esanahi berdina baldin badute, askotan, grazia gehiagorekin gainera..." (Habe 219)
|
|
|
Muruaga bigarren liburuari buruz ari delarik honakoa diosku: istorioek" beti dute holako tonu umoretsua esanez bezala bizitzan
|
gauzarik
tragikoenak ere bikote kontuan behintzat ez liratekeela hartzen ditugun bezain serio hartu behar." (Egunkaria, VII) Nahiz eta bi bildumetan umorea eta ironia darabilen, bigarren bildumako ironia zorrotzagoa eta landuagoa da. Izan ere, bilduma honetan askotan umore beltza eta tragikoarekin topo egingo dugu.
|
|
|
Ipuin hauetan begirada zorrotza eta arduratsua erakusten du. Bestalde,
|
gauzei
erreferentzia egiteko begirada berritua dakusagu:
|
|
|
Hara Borges: " Haizeak
|
gauza
gozoak esan nahi zizkidala bururatu zitzaidan. Derrota bat ez dela derrota guztiak, maitasun bat ez dela maitasun guztiak.
|
|
|
1994ko abenduan hasten da kontakizuna eta amaiera 1995 urteko hasieran (urtarrila edo otsailean) koka dezakegu. Istorio honetan orduko hainbat
|
gauzari
egiten zaie erreferentzia: Goenkale, ETA, GAL,... Gainera, istorioaren jolasa osatzeko 1995eko urtarrilaren 23an gertaturiko atentatu bat darabil:
|
|
|
Orrialde gutxitan
|
gauza
asko kontatzen dira eta gauza askoren inguruko gogoetak egiten: maitasunaz, heriotzaz...
|
|
|
Orrialde gutxitan gauza asko kontatzen dira eta
|
gauza
askoren inguruko gogoetak egiten: maitasunaz, heriotzaz...
|
|
|
Azken batean, bizitza ere horrelakoa da.
|
Gauza
absurdo batengatik eztabaida gogorra sor daiteke eta beste batzuetan gauza serioak arin tratatzen ditugu. (Argia)
|
|
|
Azken batean, bizitza ere horrelakoa da. Gauza absurdo batengatik eztabaida gogorra sor daiteke eta beste batzuetan
|
gauza
serioak arin tratatzen ditugu. (Argia)
|
|
|
Dakusagunez, bigarren eleberri honetan lehen eleberriko ezaugarriak errepikatzen dira. Eta
|
gauza
bera ikusiko dugu, trilogiaren hirugarren eleberrian ere: Bidean ihes... (1996)
|
|
|
" Eleberri zabala da, interpretazio anitzekoa. Nik sarea osatu eta sare horren baitan
|
gauza
asko iradoki baino ez ditut egiten, eta irakurleari lan bat eskatzen diot, memoriaren bitartez liburuan dauden zuloak bete ditzan. Jolasa dago." (Argia 1504) Hala ere, liburuaren interpretazioari buruzko bere iritzia honela adierazi zuen:
|
|
|
Zerrenda egiten hasiz gero, badituzte
|
gauza
komunak. Hor dago, adibidez, portuko giroa, badira beste batzuk ere...
|
|
|
ETAko mintegiaren pasarteak, esate baterako, gure ustez, luzeegia izateaz gain, galga jartzen dio eleberriaren erritmoari. Ezin esan
|
gauza
bera Igantzik Parisen ezagututako sexu harremanei dagokienez. Idazleak maisutasunez deskribatzen ditu Mari Eve eta Igantziren arteko jokoak.
|
|
|
Honela, liburuan oso
|
gauza
interesgarriak esaten badira eta oso ondo idatzita badago ere, ikuspegi triste eta antierromantiko honek funtsik gabe uzten du istorioa une askotan. Hau da, liburuak gora-behera asko ditu eta soilik pasio azaltzen denean interesgarri bihurtzen da, liluragarri.
|
|
|
Ez luke, ordea, horrela izan beharrik. Hots, antierromantizismoa erabiliz,
|
gauza
interesgarriak eta ederrak kontatu daitezkeelako. (Egunkaria IV)
|
|
|
Kritiko guztiak, noski, ez dira iritzi berekoak. "
|
Gauzak
honela, egileak, ironia lagun, erromantizismoa baztertzeko ahaleginak egiten ditu, baina batzutan ezinezkoa gertatzen" zaiola uste du Javier Rojok. (El Correo IX) Honen iritziz, hiru gazte hauen harremanek René Girard-en teoria dakarte gogora:
|
|
|
Hortaz, biografia baten aurrean gaudela dirudien arren, batzuetan, uste hau hankamotz uzten duten hainbat pasarte topatzen ditugu.
|
Gauza
bera azpimarratu zuen Rojok: " Narratzailea pertsonaia nagusia ere bada nobela honetan, baina ikuspuntuaren aldetik batzutan ez da batere kontsekuentea.
|
|
|
Dialogia, beraz, pentsatzeko modu integratzailea da: goi mailako kontzientzia bakar bat onartzen duten ikuspegien aurka agertzen da, hauen arabera onarturiko kontzientzia hori dutenak bakarrik izango lirateke
|
gauzak
neurtzeko gai (gizarteko talde batzuk ahotsik gabe geratuz). Mundua aldiberekotasunean ulertzeko aldarrikapena egiten da.
|
|
2001
|
|
|
Sarrera teoriko metodologiko hau agian luzeegia gertatu den arren, uste dugu ezinbestekoa zela, izan ere, gai honi dagozkion azterketetan Genette ren sailkapena ezaguna bada ere, ez da
|
gauza
bera gertatzen Bal en teoriekin. Bestalde, hutsegiteak hutsegite, gauza nabarmenenak azaltzen saiatu gara, beste zenbait puntu, hala nola, Bal en fokalizazio mailei zegokiena, baztertuz.
|
|
|
Sarrera teoriko metodologiko hau agian luzeegia gertatu den arren, uste dugu ezinbestekoa zela, izan ere, gai honi dagozkion azterketetan Genette ren sailkapena ezaguna bada ere, ez da gauza bera gertatzen Bal en teoriekin. Bestalde, hutsegiteak hutsegite,
|
gauza
nabarmenenak azaltzen saiatu gara, beste zenbait puntu, hala nola, Bal en fokalizazio mailei zegokiena, baztertuz.
|
|
|
Merleau Ponty ren Fenomenologiaren ideiak bere eginez, gizakiok munduan" egote" hori adierazi nahiko du nobelak. Mundua ez da
|
gauza
egonkorra eta kanpotik defini dezakeguna.
|
|
|
|
Gauzak
horrela, azterkizun dugun autorearengana itzuliz, esan daiteke, Saizarbitoriaren lehenengo bi nobeletan poetika berri honen oihartzunik topa daitekeela. Autoreak berak esplizitoki adierazi duenez:
|
|
|
Heriotza gertakizun fisiologiko gisara aurkeztuz, jazoera dramatiko honen misterioa irakurleon begien aurrean jartzen zaigu. ...Jose," Fokalizazioa 100 metro n" in Lakarra, J.A. (Arg), Memoriae L.Mitxelena Magistri Sacrum, Donostia, Gipuzkoako Foru Aldundia,(" ASJU ren Gehigarriak" 14), 1991, talde desberdinen ikuspuntua nabari badaiteke ere (ikuspuntu ideologikoa, Uspensky ren teorian), heriotzaren tratamenduan narratzaileak erakusten duen inpartzialtasuna eta diskurtso politiko ororen bazterketa dira
|
gauzarik
aipagarrienak.
|
|
|
|
Gauzak
horrela, Ene Jesus bezalako nobela batek gaur egun zabalkuntza eta harrera literario aukera handiagoak eduki litzakeela pentsatzea burugabekeria handia ez dela esan badaiteke ere, badirudi literatura mota eta genero bakoitzak lukeen garai historikoak ez liokeela lagunduko, eta honekin hasierako oharretara itzuli nahiko genuke.
|
|
|
Esandakoak esanda, nobela honen irakurketek beste hainbeste Ene Jesussortuko dituztela itxarotea besterik ez zaigu geratzen. Literaturak, norbaitek esan zuen moduan,
|
gauza
esentzialak kontatzen baititu. Gizakion epopeia biografikoa, dudarik gabe.
|
|
|
|
Gauzak
horrela, horrelako irakurketetan egilearen nobelagintzaren atzean dagoen poetikaren kontrakoa azaleratzen dela uste dugu, R. Saizarbitoriaren ibilbide literarioan literatura ez baita zernahi mezu ideologiko defendatzeko gunea izan.
|
|
|
Ezin esan
|
gauzak
berdinak izan zirenik 100 metro nobelaren ostean. Kritika unibertsitarioak molde estrukturalista edo semiotikoz argitaratutako artikulu eta ikastaroetan garaiko arau estetikoa (J.
|
|
|
Ezin esan
|
gauza
bera gaurko errealitateaz. Gure unibertsitateko ikasleek liburuarekin eta literaturarekin dituzten harremanak ez baitira hain pasiozkoak gaur egun. Irakurketa indizeen gainbeherari, kultura ulertzeko eta bizitzeko modu berriak jarraitu dio.
|
|
|
" Diskurtso" mailara pasatuz, nobela lehenengo pertsona narratiboa erabiliz kontatuta dagoenez, narratologiaren terminologian narratzaile intradiegetikoaz hitz egin daiteke. Fokalizazioa barrukoa da gehienetan (pertsonaiaren barruan kokatua), nahiz eta, nobelan zehar kontatzen diren historia desberdinetan, fokoak bere baitan hartzen duena kanpoan ala barruan egon daitekeen (objektu edo
|
gauza
sumagarri/ sumagaitzak fokalizatuz).
|
|
|
Kontenidorik gabeko objetoak.
|
Gauza
batzuk. Gorde dezaketen esnearen edo zopa hotzaren edo zergatik ez, gorde dezaketen ardoaren abstrazio eginez, haien formaren estudioan konzentratuko naiz.
|
|
|
|
Gauza
bera esan genezake ESPAZIOAZ. Bere diskurtsoa zalantzan jartzen duen nobela modernoan, espazioaren deuseztapena, hau da, espaziorik eza dagoela esan behar.
|
|
|
|
Gauzak
horrela, Ramon Saizarbitoriaren nobelagintzara itzuliz, ezagunak dira idazle honen traiektoria literarioan literatur forma eta estiloekiko ardurak eman dituen etekinak eta euskal narratibagintzan ireki dituen bideak. Jadanik defendaezina den forma eta edukien arteko banaketaz haratago (artelanaren baitan biak bereziezinezkoak baitira), nobelagile honek" modernitatearen" ateetan jarri zuen euskal prosa.
|
|
|
|
Gauzak
horrela, nobelak ez luke berezitasun handiegirik edukiko baldin eta belaunaldi horren istorioa kontatzeko, memoria historikoa azaleratzeko, egileak aukeratu duen moduarengatik ez balitz. Eta hortxe dago nobela honek duen ezaugarri literario nagusietarikoa:
|
|
|
Nobela aurrera joan ahala, zenbait eszena errekurrenteki errepikatzen dira, kontaketa bakoitzean zenbait aldaera estilistiko sartzen delarik. Istoriotik at dagoen narratzaile guztiahaldun honek, komentario eta aurrerapenei esker, fragmentarioki garatzen doan istorioa irakurtzeko klabe eta laguntzak ematen ditu, horretarako, maiz kronolojian askozaz ere beranduago gertatuko diren
|
gauzak
iragarriz (prolepseak), edota pertsonaien eta gertakizunen gainean iruzkinak eginez19 Zentzu honetan, narratzaile guztiahaldun honek irakurketa kontrolatzen digu, eta askotan pasarte batetik besterako bidea ahalbidetzen.
|
|
|
Beste
|
gauza
askoren artean teknika honen bidez nobelaren eta errealitatearen arteko harremanaz egiten digu galde autoreak. Egileak badaki bere nobelan pertsonaia" errealak" aipatzen baditu nolabaiteko muga batez, ezintasun batez idazten duela:
|
|
|
Txuma Lasagabasterrek Hamaika pauso z egiten dituen iruzkinak ez direla" benetakoak" jakinda ere, berdin dio, izugarri" sinesgarriak" gertatzen baitzaizkio irakurleari.
|
Gauza
bera esan genezake Zabalegiren atxiloketaz eta komandokideez nobelan esaten direnei buruz: testuan kontatzen diren gertakari askorekiko narratzaileak izan duen zehaztasun eta egiazkotasuna (Zabalegiren atxiloketaz, Ergobiako eta Ibaetako atentatuez, sumarioaren prozedura guztiaz," Tupa" ri Arrazola neurozirujanoak egindako ebaketaz,...) izugarriak badira ere, bertan azaltzen diren komandokideen izen eta" alias" ak aldatuak azaltzen dira maiz(" Tupa" Jose Antonio Garmendia Artola dugu, eta ez Javier Garmendia Apaolaza;" Zapa" ez da Ortiz de Zarate izeneko inor izan; etab.) Narratzaileak berak esango duenez, dokumentuaz haraindi" sinesgarritasuna" da egileak bilatzen duena:
|
|
|
Protagonistari alferrikakoa izango zaio sexu harreman desiozkoez(" garbitu gabe nago oraindik" baieztapenenak kontrapuntu sarkastikoa ematen diotenez) galdutako emaztearen" jabegoa" berreskuratzen saiatzea. Berdin generrake Bioleta gaztearekin, sexu fantasia guztien batura kontsidera daitekeenarekin dituen sexu harremanez, hauetan, bere griñak asetzeaz gain oraindik"
|
gauza
" dela frogatzen baitio bere buruari. Telefono kabinako eszenan azaltzen den" Macho de Guerlain" (132) iragarkiak, ongi baino hobeki irudikatzen digu protagonistaren ustezko errealitatea.
|
|
|
|
Gauzak
horrela, horrelako interpretazioetan egilearen nobelagintzaren oinarrian dagoen poetikaren kontrakoa azaleratzen dela uste dugu, izan ere, R. Saizarbitoriaren ibilbide literarioan literatura ez baita zernahi mezu ideologiko defendatzeko gunea izan.
|
|
|
Ez da kasualitatea nobela hau izatea Saizarbitoriaren nobelen artean zinera eraman den bakarra. 1985ean Alfonso Ungríak nobelan oinarritutako filma plazaratu zuenean, askoz lehenagotik genekien
|
gauza
batez ohartarazi gintuen: 100 metro, irakurri baino gehiago, ikusi egiten den nobela dela.
|
|
|
Pertsonaia honen izena ezezaguna zaigu, eta deskribapenek ez digute izaerari buruzko xehetasun handiegirik ematen. Dakigun
|
gauza
bakarra da erietxe edo eroetxe bateko horma akoltxatudun gela batean datzala. Ez dakigu nobelan zenbat denbora pasatzen den eta espazioei dagokienez ere, zehazgabetasuna da nagusi.
|
|
|
Protagonistari alferrikakoa izango zaio sexu harreman desiozkoez galdutako emaztearen" jabegoa" berreskuratzen saiatzea. Berdin generrake Bioleta gaztearekin, sexu fantasia guztien batura kontsidera daitekeenarekin, dituen sexu harremanez, hauetan, bere grinak asetzeaz gain oraindik"
|
gauza
" dela frogatzen baitio bere buruari. Telefonokabinako eszenan azaltzen den" Macho de Guerlain" iragarkiak, ongi baino hobeki irudikatzen digu protagonistaren ustezko errealitatea.
|
|
|
El bucle melancólico).
|
Gauzak
horrela, nobela hau bizitzari aurre egin ezin dion eta literaturan babesten den protagonistaren obsesioen disekzio gisara uler daitekeen moduan, era berean, bere izakera euskaldunak baldintzatzen duen protagonistaren patuaren azterketa gisara ere uler daiteke. Victoriak ongi intuitzen duen bezala, paisaiaren ikusmenak Juan Martinen melankolia elikatu egiten du (193) eta, hori onartuz, etxe aurrean ikusten duen Victoria Eugenia teatroak horixe egingo baitio:
|
|
|
|
Gauzak
horrela, ezinezkoa izango litzaiguke honelako artikulu batean ikuspuntu narratiboaren inguruan sortutako tirabira eta ikerlan guztien berri ematea, eta bestalde, gure helburua literatur kritikaren esparruan gaur egun arazo honen inguruan proposatzen den paradigma metodologikotik abiatuz 100 metro nobelaren azterketa egitea izanik, kontzeptu teoriko honen bilakaera historikoaz jardutea baino, asko... Horretarako, ondoko lerroetan, XX. mendeko narraziogintzaren garapenaz zenbait ohar eginez hasiko gara.
|
|
|
Kontaketa mota objektibo hau izan zen Frantzian 1950 inguruan sortu zen Nouveau Roman mugimenduaren ezaugarri nabarmenetakoa, hasierako lanetan, bereziki. Begirada hotza dugu
|
gauzetara
heltzeko bide bakarra. Gauzak, mundu objektiboa,... ez dira egia absolutu baten irudi, egon edo gertatu egiten dira eta begirada dugu eurengana iristeko biderik egokiena.
|
|
|
Begirada hotza dugu gauzetara heltzeko bide bakarra.
|
Gauzak
, mundu objektiboa,... ez dira egia absolutu baten irudi, egon edo gertatu egiten dira eta begirada dugu eurengana iristeko biderik egokiena. Hori dela-eta, ikuspuntu berezi honen erabileragatik," Ecole du régard" (Begiradaren eskola) deitu izan zaio mugimendu honi.
|
|
|
Nobela honetan, espresiobide berrien esperimentazioaz harago, kontaketaren beraren ezintasuna da, behin eta berriro, nabarmendu nahi zaiguna. Jon Juaristik nobela honetan hizkuntzaren patologiaren azalpena bazekusan, guk baieztapen hori moldatuz, nobelaren patologia, idazketarena berarena dela behin eta berriro azaleratzen dena esangu dugu (azken finean,
|
gauza
bera esatea dela onartuz ere). Ene Jesus irakurri ondoren, modernitatean gertatzen den haustura tragikoa dela esan daiteke.
|
|
|
Ematen du, eta Sarrionandiaren poesiaren maisutasuna horretan agertuko litzateke, zalantza duela edo
|
gauzak
ez direla zuri beltz garbiak:
|
|
|
batzuentzat ispiluak egiaren hieroglifikoak lirateke non agertzen zaien euren aurrean agertzen den guztia, ezkuturik gera ezin duen egian ohi den bezala. Beste batzuk, alderantziz, gezurraren sinbolotzat hartzen dituzte ispiluak, zeren askotan erakusten baitituzte
|
gauzak
ez diren moduan." (Marami, 1582)
|
|
|
Geroago, Jacques Rigaut ek 1924 urtean eta Jean Cocteau k 1930.ean, beren pertsonaiak ispiluaren beste aldera bidali zituzten. Rigaut ek fantasma filosofikoa jarri zuen agerian, ispiluaren beste aldera igaro eta
|
gauzak
mundu honetakoak bezala zirela ikasi zuena, Cocteau ren" Olerkariaren odola" lanean badago arazorik beste aldera igarotzeko.
|
|
|
Aurreko ildoetan dira guztiak isladatzen, izei bakartiaren irudia laku bazterrean bezala, eta hilobi berberean ehortziren gaituzte gu eta gure marrak, gu eta
|
gauza
horik guziak" (IGB, 114)
|
|
|
mahai gaineko zura kaleko zola bihurtzen da. Escher en lanean logikaren barnean mugitzen gara, ulertu egiten dugu gertatzen dena, mundu biren arteko (barne munduko
|
gauzen
eta kanpo munduko kalearen arteko) lotura ulertu egiten da, lehen momentuko ezustea igaro ondoren. Escher ek ulermena jartzen du jokoan, logikak ezinezko mundu horretan parte hartzen du, eta ulertu egiten da nola den posible mundu desberdinak toki berberean egotea.
|
|
|
Bidea ingurubila bat dela suposatzen du,
|
gauza
berrietan iragandakoen isladak somatzen dituelakotz.
|
|
|
" Edozelan ere badakit
|
gauza
bat, aitzakia izan nahi ez duena: ez dudala aurrerantzean era honetako poesiarik eginen." (IGB, 5)
|
|
|
" Nire poemei dagokien aldetik, hiru
|
gauza
iruditzen zaizkit, poemagintzaren sorrerari buruz, aipagarri. Alde batetik, literatura oro literaturaren literatura da, hots, literaturari berari buruzkoa, eta poema orok aurreko poemagintzan du erroa, eta nirea ere erreferentzia literarioz beterik dago." (IGB, 6)
|
|
|
Zer da bidaia honetan harrigarria? Ba,
|
gauza
bi, zalantzarik gabe. Lilura bi erakusten dizkigu idazleak.
|
|
|
elementu berdinen aipamena, eta, era berean, batak bestearekiko duen atxikimendua.
|
Gauza
bera esan dezakegu Sarrionandiaren lanaz ere?
|
|
|
Baina pentsalari horientzat gizadiaren eta izadiaren arteko banaketa ez zen bakarra. Munduan baziren hainbat
|
gauza
eta elementu bananduak, kontrajarriak eta oposaketan direnak. Blake k bere Zeru eta infernuaren arteko ezkontza poeman agertu zuenez, mundua hautsia zegoen, Adanen bekatutik; bekatu honek Adan hautsi egin zuen, zatitan hautsi zen batasuna (bidenabar Blake ren aipamen honek ez luke Atxagaren Etiopiarentzat irakurketa berri, nahi bada metafisikoa, ekarriko?).
|
|
|
Bikoitza da hormaren metafora, bikoitza horma ispilu bihurtzen delako, bikoitza gristasuna ere kartzelan agertzen delako. Gartzelako poemak autobiografiaren barnean kokatzen den liburua dugu, eta erromantizismoak eskatzen duen eran egina, gainera, aurpegi eta mozorroaren artean zirrikiturik uzten ez duen autobiografia, norberaren egia kontatuko duena, zuzena, artea eta bizitza batera biltzen dituena,
|
gauza
bera balira bezala. Baina, badakigu, mozorroaren eta aurpegiaren artean beti dago aire kamara estua, eta hain zuzen ere, aire kamara horri deitzen diogu autobiografia, egiaren eta begiaren artean dagoen antzekotasunari.
|
|
|
" Ene egoeraz ezin denat
|
gauza
handirik esan. Nik ere bihotza banaturik diat gartzelatik irten nintzenez geroztik, zati bat hor utzi nian." (Marginalia, 49)
|
|
|
Funtzionarioak ez dira ezer, agian funtzio bat besterik ez, apika indar nagusi, ilun, itsu baten alegoria besterik ez. Ezer ez direnez gero funtzionarioak ez dute testuan nortasunik; erabiltzen dituzten objektuen pareko dira, objektu egin dira, gauzatu,
|
gauza
bihurtu. Eta, azken batean, funtzionarioak euren patua betetzera kondenaturik daude, eta patu horrek lotzen ditu presoek ez duten etorkizunarekin:
|
|
|
Beste alde batetik, paradoxak preso denaren bihotza indartu egiten du, hitz joko bat da poematan, errealitateari buelta emateko. Baina, zorionez edo zoritxarrez, paradoxak ez du mundua aldatzen, paradoxak
|
gauzak
diren moduan uzten ditu. Inork, gorago aipaturiko poemari aipamen egitearren, ez du uste kartzelan geratzen diren funtzionarioak presoek barnean sarturik geratzen direla kartzelan.
|
|
|
Nola lotu Gimferrer eta Martínez Sarrión en poesiak? Eta gureari dagokigunez, nola hitz egin orokorrean Etiopiaz edo Izuen gordelekuetan barrenaz
|
gauza
bera balira bezala?
|
|
|
Heterogeneitatearen eremuan gaude, atal bakoitza bere aldetik doa eta alde bakoitzaren arteko lubakiak poemaren autonomiaren alde egiten du. Baina poemaren zatien artean diren hutsarteei amildegi edo lubaki deitzen badiegu,
|
gauza
bi egiten gabiltza: hutsartearen zentzua geografiaren bidez izendatzen, eta gaurko filosofiarentzat behin behinekoa den kontzeptu bat aipatzen," fraktala", apurtuta dagoena, arroa...
|
|
|
Zatiari indarra emanez gero, irudiaren partaide den objektua errealitatetik aukeratua da, aterea, etena, bereiztua. Bereizketak arrotz eta bitxi jartzen du aukeratutako
|
gauza
, bere girotik atera eta giro berrian kokatzen dugularik: munduaren kaosean galduta zegoenak, aukeratzen dugun unetik aurrera beste atmosfera baten kokatuz, berria ematen du, beste izaera modu batean, beste atmosferan airea hartuko balu bezala.
|
|
|
Lehen planoak
|
gauza
eta elementu berrien aipamena bideratzen du, ahaztua zegoena, gogora ekartzea, galduta zegoena, aurkitzea:
|
|
|
Baina
|
gauzak
aukeratuz, eta bata bestearen ondoan jartzetik sortzen den elektrizitateak ematen dio poemari bere tonu berezia, bere indarra, irakurlearen irudimena zauritzeko eta bizkortzeko joera. Jarri dezagun hauek irakurtzen ditugula:
|
|
|
Poeman agertzen diren elementuen zerrendak beste errealitatea sortzen du, etsipenarena, zaharkitua eta galdua denaren sentsazioa. Objektuen arteko tentsioak adierazten du
|
gauzetan
ez zegoen esanahi berria, mezu berritua. Sujerentzia gauzen arteko tentsioan sortuko da, eta sujerentzia den bezala, irakurleari bere interpretaziotik sortuko zaio.
|