|
2009
|
|
|
Kirmen Uriberen Bilbao-New York-Bilbao nobelak(?) erakusten du nola
|
ezin zaion
mugarik jarri prosazko lan idatzi bati. Irakurri nuenean, memoria-liburu bat zela iruditu zitzaidan (edo autofikzioa).
|
|
|
Boise aldean familiarik ez zutenei, larrialdirik izanez gero sorotsiak izateko asegurua eta segurtasuna ematen zien. Nolanahi ere, euskaldun guztiak ez ziren kide egiten, edo
|
ezin zituzten
beharrezko kontribuzioak egin. Beste kasu batzuetan, baziren lan denboralditik kanpo ostatuetan bizi ez zirenak, ez zutenak euskal sorospen elkarteei buruz berririk, eta beraz ez zirenak kidetu.
|
|
|
|
Ezin dugu
tren hau galdu. AVE-a da!
|
|
|
Aforismoak gauza bat du ona:
|
ezin dela
laburbildu.
|
|
|
Irakurleak, idazleak, hiritarrak, aukeratu egin behar du eta bere burua definitu, soslai bat eraiki:
|
ezin zaigu
denbora guztian dena gustatu. Aukeratu egin behar dugu zer eta noiz, eta poesiaren abantailak saltzen ez gara inoiz trebe izan, ez behintzat poesia etiketaren pean, nahiz eta tresna egokiak baditugun orain sarean:
|
|
|
Primeran. Baina
|
ezin dugu
denean onak izan denbora guztian. Heziketa ehuneko hirua denean eta parte-hartzea ehuneko laurogeita hamazazpi?
|
|
|
«Talentu aski baduzu, litekeena da ausardiarik gabe ere, puntu bateraino behintzat, aurrera ateratzea; eta litekeena da nahikoa ausardia izanez gero talenturik gabe aurrera ateratzea, puntu bateraino behintzat. Baina
|
ezin
aurrera atera bietako bat bederen eduki ezean. «Guztiz-idazle-ez-diren-horiek» tragikoak dira oso, eta orduan eta burutsuago izan, are tragikoagoak oraindik:
|
|
|
Eta arrakasta apur bat lortu duen edozein idazlek daki, edo jakin beharko luke bederen, zein justu eta zein gutxigatik lortu zuen pauso hori ematea. Baina pauso hori eman
|
ezin bada
, ezin da eman eta kito. Eta ez dago zer esanik gehiago.» Chandlerren hitzak dira, ez nireak.
|
|
|
Eta arrakasta apur bat lortu duen edozein idazlek daki, edo jakin beharko luke bederen, zein justu eta zein gutxigatik lortu zuen pauso hori ematea. Baina pauso hori eman ezin bada,
|
ezin da
eman eta kito. Eta ez dago zer esanik gehiago.» Chandlerren hitzak dira, ez nireak.
|
|
|
Hori da, hara, geure tragedia ederra: poema txar bakar bat ere
|
ezin diogula
geure buruari permititu. Bat bera ere ez.
|
|
|
Sortzailearen talaia harroa, tarteka epikoa den arroka hori? geureganatu besterik
|
ezin dugu
egin: pitzadurarik gabeko poemak baino ez eskribitu, ez argitaratu.
|
|
|
Berebat, erlijio-idazleen artean, Agirre Asteasu, Fr. Bartolome eta abarrekoak ez ziren beldurtu, sermolaritzaren barruan, zuzenbidearen zatiak egokitzeko, euren esanak eta irakatsiak berrindartzeko, Axularrek berak hasitako jokaerari sendo eutsiz. Irudiak irudi,
|
ezin
ahantz daiteke Etxepareren Judizio Generala olerkia, bertara batzen baitira orduko justiziaren zantzuak.
|
|
|
Era berean, legearen eta justiziaren ministroak izan ziren euskal idazleetatik hainbat. Izenak aipagarri direnik
|
ezin
uka: Harriet notarioa, Salaberri abokatua?
|
|
|
Hasiera hartan gizon bat 150.000 dolar ordaintzekoa zen eskudirutan, baina zerbait gaizki atera zen.
|
Ezin
dirua bildu-edo. Orain dela urte batzuk enpresa batek 75.000 dolar eman nahi izan zizkidan, baina zergak eta kostuak kalkulatu nituenean ez zitzaidala asko geratuko konturatu nintzen.
|
|
|
Toki jakinetan gelditu beharra geneukan zaldiak aldatzeko.
|
Ezin zuten
luzaroan jarraitu. Nevadan kobre-meatzeak puri-purian zeudenean zen hori.
|
|
|
«Egun batean norbaitek esan zidan,. Pete, zergatik ez duk meatzaritzan proba egiten? Orain egiten duana baino gogorragoa
|
ezin duk
izan?. –Ezer ez zekiat meatzaritzaz?, esan nion nik.
|
|
|
Eta hau egiaztatzea bai dela benetan penagarria. Izan ere, literaturaren helbururik garrantzizkoena pertsonak aldatzea baldin bada, hots, indibiduo akritiko eta gizatasunik gabeko zirenak pertsona arrazoizko eta tolerante bilakatzea, orduan, emaitza
|
ezin da
samingarriagoa izan. Biblia irakurriz ere inor ez da urrikalkor edo amore-emaile bilakatzen.
|
|
|
Nobela bat sakona izan dadin, duda egiten dut sakon adjektiboa aplikatzerik dagoen testu literario bati?, testuaren irakurketek
|
ezin dute
testuan dagoena agortu. Irakurletik irakurlera eta garai batetik bestera testuak irakurketa bat baino gehiago bideratzen ditu.
|
|
|
Sentikortasun hau ziur aski mintzaira bat baino gehiago dagoen lekuetan baizik
|
ezin da
aurkitu, edota hitz egiten den hizkuntzaren nagusitasuna hain erabateko eta begi bistako ez denetan. Ni neu ez nintzen honetaz ohartuko ez banu, une batez, etorkizunera begiratu eta ama-hizkuntza arriskuan ikusi, eta neure burua erbestean, ene mintzaira arrotz eta baliogabea inork ulertzen ez zuen tokian.
|
|
|
Enric Gonzálezek, Historias de Londres deritzan Londresi buruzko liburu barregarriaren egile eta El Paíseko korrespontsal ohiak dio ingelesok garela inoiz ezagutu dituen hiztunik txukunenak, baina hizkuntza ezkutu gisa erabiltzen dugula. Izan ere, bada halako ingeles tipo bat, klase ertainekoa eta ikasia Gonzálezen hitzetan, deseroso sentitzen dena oinarrizko ingelesa besterik jakin ez eta ironia
|
ezin
antzeman dezaketen arrotzekin. Haien ustez kamutsegiak dira hala nola umeak, zenbait estatubatuar eta, oro har, australiar gehienak.
|
|
|
Ez kezkaturik, harriturik baizik. Xavik
|
ezin zuen
azaldu zergatia, baina jarrera horretan tematzen zen.
|
|
|
Haien hizkuntza ez ezik, haien fraseologia berbera ere erabili ohi dugu. Nire kasuan esaera batzuk zetozkidan
|
ezin
gogora nitzakeen garaietatik, «Bedtime for Mummy, s little soldier»What on earth do you think you are doing (oheratzeko ordua amatxoren soldadu ttipiarentzat), kasurako. Zergatik dabilkio esaldi hori ene buruari inguruka arratsero?
|
|
|
Nire familia ingelesaren kideak lau kontinentetan barrena zabaldu dira, baina ingelesa aski dute bizitzeko. Bost hizkuntzarekin, esaterako, munduko hizkuntz kulturaren zati ñimiñoa baino
|
ezin
bisita zenezake. Bartzelonan etorkin afrikarren elkarte batek afixak itsatsi ditu Afrikako zenbait hizkuntza ikasteko eskolak eskainiz:
|
|
|
Ene buruari galdetzen diot nolakoa izango den mundua mandingaz. Hiztegiaz gain egongo dira moldeak, esapideak, erritmoak, ideiak eta kantak hizkuntza horri bakarrik dagozkionak eta beste edozeinetan
|
ezin
entzun edo antzeman daitezkeenak. Nire ustez, segur aski, mandinga ikasiz gero gehiago ikas genezake Afrikaz, hizkuntza hori mintzo den lekuetara bidaia eginez baino.
|
|
|
Etxepare baino lehenagotik datorkidan tradizio erritmiko batean ari naiz; bigarren aukerak, berriz, erritmo hain gure hori puskatzen dit, nahiz euskara batuak bedeinkatutako forma izan. Gramatikak eta arauak
|
ezin dituzte
hizkuntzaren tripak mendean hartu.
|
|
|
Mendiari
|
ezin
omen zaizkio ateak jarri. Are gutxiago hizkuntzari.
|
|
|
Eta jakina, horretarako pegamentua behar zuen. Ba, joan ziren frontoira eta, partidua hasi eta laster, konturatu zen pegamentua bukatuta zeukala eta
|
ezin zuela
bere etxea bukatu.
|
|
|
Ez dakit nolakoa zen itzulpena. Baina Mikelek
|
ezin zuen
euskaraz kantatu.
|
|
|
Txoriak hegan egin nahi zuen, baina bere mugimenduak oso mugatuak ziren halabeharrez. Sentidu batean denon libertatea dago mugatuta, heriotza hor dago eta
|
ezin dugu
aukeratu.
|
|
|
Berriz jaiotzez gerotan, bihotz eta arima, kataroen edo higanoten izaera eta fedea izan nahi nituzke, edo jende zintzoa izutzen duen beste norbaitena, eta tiroz josia hil, eta kartzela eta jazarpena jasan, haiek Jainkoa ikusiko baitute. Izan ere, ez dut eskuaz edo erraiez edo azazkalez sinesmen suhar eta erregarriari heltzeko zoriona, existentzia inarrosten duen fedea izatekoa, bizitza katramilaturik ehuntzeko ardatz
|
ezin
aldatuzkoa, odolaren ibiliari, begietan begiratzeari eta bost zentzumenen presentzia biziari indarra eta zentzua ematen dien ideia. Horregatik, benerazioz, harriduraz eta inbidiaz begiratzen diet haluzinatuei, dagoeneko ikusi eta segurtasunez beren bidea zein den badakiten zoroei.
|
|
|
Artemisia adaxka bat, Lake Tahoe-ko harri bat, belatz luma bat daude barruan.
|
Ezin dugu
gure hizkuntza aukeratu, gure familia aukeratu ezin dugun bezala. Kutxatila horren ildotik, hainbat objekturen eta haien jabeen zerrenda egingo dut.
|
|
|
Artemisia adaxka bat, Lake Tahoe-ko harri bat, belatz luma bat daude barruan. Ezin dugu gure hizkuntza aukeratu, gure familia aukeratu
|
ezin dugun bezala
. Kutxatila horren ildotik, hainbat objekturen eta haien jabeen zerrenda egingo dut.
|
|
|
Etxetik alde egin zuen gaztea eta aurrean duen gizona pertsona bera dira, eta, hala ere, Marie-Jeanneri iruditzen zaio zerbait aldatu egin dela. Dominiquek soinean daramatzan jantzi finak sintoma bat (hutsala agian) baino ez dira?, baina zerbait hori
|
ezin du
hitzez adierazi. Dominique izan, bada, baina ez da.
|
|
|
Dominique mendietan bizi da, beraz.
|
Ezin
zitekeen bestela izan. Mendiak mugako elementua dira; batu eta, aldi berean, bereiztu egiten dituzte lurraldeak.
|
|
|
Gizakion kasuan, txikitan batez ere, mimikak edo errepikapenak gure ikasketen oinarri-oinarriak direla
|
ezin
dezakegu dudan jarri.
|
|
|
Itsuon kasuan, mimika edo errepikapena ez da gauza jakina, guk ikusi
|
ezin ditugun
mugimenduak ezin ditugulako errepikatu eta horrela buruz ikasi. Horrek zailtasun asko ekartzen dizkigu gure eguneroko bizitzara.
|
|
|
Itsuon kasuan, mimika edo errepikapena ez da gauza jakina, guk ikusi ezin ditugun mugimenduak
|
ezin ditugulako
errepikatu eta horrela buruz ikasi. Horrek zailtasun asko ekartzen dizkigu gure eguneroko bizitzara.
|
|
|
–Bata, nire esperientziaz baliatuz egokiena eta pozgarriena deritzodana, besteenganako edukiko zenuteketen jokabidea ikusi
|
ezin duen
pertsonarekin izatea litzateke, hau da, normal tratatzea, laguntzen saiatzea, baina ez pena ematen dizuelako, zuek bezalakoa delako baizik.
|
|
|
Egia da eguzkiaren eta izarren argia, eta haien kolorea
|
ezin ditudala
irudikatu, baina berotasunaz aparte, beste zerbait iristen zait burura, beste informazio mota bat. Argitasun izpi bat sentitzen dut, disdira apur bat leku ñabar batetik sartzen denean bezala.
|
|
|
Aneren sukaldeko leiho parean dagoen aulki urdinean eserita nago. Anek
|
ezin nau
ikusi, baina orain badaki hemen nagoela, bere etxeko aulki bakarrean eserita. Urdin elektrikoz pintatu duen aulki honetan, ezkerreko hanka eskumakoaren gainetik gurutzatuta eta bi eskuak belaun gainean ditudala irudikatzen nau, eta hala nago, patata tortilla nola prestatzen duen begira.
|
|
|
Bai zera, Esteban!
|
Ezin du
nire komentarioa erantzun gabe utzi, azken hori ez, eta, beta aprobetxatuz, hizketan jarraitu dut: Bera baino askoooz ere politagoa zinen zu, entzun?
|
|
|
|
Ezin nau
ikusi, baina badaki hemen nagoela, badaki, eta hori daukat nire alde: onartu egin du nire presentzia.
|
|
|
Bere sukaldeko aulki urdinean eserita nago. Pena da zure tortilla probatu
|
ezin
ahal izatea. Nire azken hitzak izan dira, Anek nigandik ateratzen dakien irribarrearekin lagunduta.
|
|
2010
|
|
|
gisa horretako pertsonaia nagusi batek eskatzen du nobelan agertzen den idazkera hori, trakets antza, ez zuzena (korrekzioari dagokionez), baina estiloan zuzena, zikina (eta, azken hau esanda, burura etorri zait Dirty realism izendapen hura).
|
Ezin
esan, hortaz, emaitza sinesgarria ez denik. Gero, liburuari aurretik egindako iruzkina borobiltzeko-edo, gauzatxo bat.
|
|
|
Kontuak kontu, postkronika hauek intrigazko nobela eder baten antzera irakurri ditut, jesarraldi batean.
|
Ezin dut
ulertu nola ez duen eduki oihartzun zabalagoa nire lagun irakurzaleen artean: batek ere ez dit gomendatu!
|
|
|
Oraingo honetan irakurtzeko eduki ditugun bost liburuetatik hiru fikziozkoak izan dira eta bi ez-fikziozkoak. Bostak interesgarriak, eta estiloaren aldetik iruzkin bat merezi dutenak; edozelan ere, esan behar dut nik
|
ezin ditudala
era berean irakurri: batzuetan pertsonak daude eta besteetan pertsonaiak, batzuetan istorioak daude eta besteetan gertakizunak.
|
|
|
Eta hizkera mota hori literaturizatzea ez da nire gustuko. Egiten dituen erreferentzia batzuk
|
ezin dira
ulertu ez bada inguru erdaldun konkretuetan, eta egiten dituen euskara+ erdara eraikuntza batzuk desegokiak ikusten ditut. Agian edizio-lana falta du nobela honek.
|
|
|
euskara eta euskalduntzea, kooperatibak,? eta
|
ezin da
esan gabe utzi literatura «serioari» egiten dizkion keinuak (Proust, Wolfe,?). Laburbilduta, horrenbeste gustatu ez arren, merezi izan du irakurtzea.
|
|
|
Aupa, Aritz. Ez dut Etxegoienen nobela irakurri eta
|
ezin
ezer esan. Dena dela, zurea irakurrita, apuntatu dut hurrengo batean irakurtzeko.
|
|
|
Jakina da belaunaldi haren inguruko erreferente literario aski garatuekin alderatzea ez dela zilegi, baina,
|
ezin
bazter utzi, ahantzi, esaterako, kafetegiko tertuliakideok entzunda, Saizarbitoriaren Bihotz bi liburuko Hambreko tertulianoen oroitzapena, Guda zibila egin duen belaunaldiaren kideen arteko harremanen konplexutasuna, bizitzan irauteko senaren indarra, belaunaldien txanda hartzeko lege hautsezina... ditu Alberdik mintzagai, beste tertuliakoaz oso bestelakoa den taxu estilizatu eta eliptikoaz. Bere horretan aski emaitza lortua da, berea, baina jakina, gai horietan erreferenteak etorri egiten zaizkio irakurleari, nahi gabe ere.
|
|
|
Hirurek jokatzen dute, eleberriaren izenburua parafraseatuz, aulkien jokoa, heriotzarena, alegia, eta kafetegian dituzten enkontruek antz gutxi dute Saizarbitoriaren eleberriko agureek Hanbren, nola ez gogoratu Hanbre, dituztenekin. Samuel eta besteak gudari ohiak ditugu, gerraren drama («lerdokeria», Samuelen hitzetan) bizi izan dutenak eta drama horren memoriari ihes egin
|
ezin diotenak
. Horregatik errepikatzen dituzte, etengabe, «Calvo Sotelo ez zuten hil behar» bezalako perpausak, solasaldietan egiten eta berregiten duten memoria horren beharra dutelako.
|
|
|
|
Ezin dut
aipatu gabe utzi Aingeru Epaltzaren Izan bainintzen Nafarroako errege eleberri historikoa. Izan, Erresuma eta fedea deritzon proiektuaren bigarren emaitza da, eta hirugarrena bidean ei dago.
|
|
|
Alabaina, Pariseko gorte distiranteak ez dio mesede handirik egin liburuaren biribiltasunari, zeren han agertu pertsonaia-tropela guztiz nahasgarri egiten zaizu arin batean, irakurketa trabatuz. Areago, gorteko pertsonaiok hainbeste eta hainbeste izanik
|
ezin dira
ganoraz karakterizatu, eta planoak dira eurotariko asko.
|
|
|
«Besteen zerbitzari izateko hezi gintuzten emakumeak eta zer egin zerbitzatzeko edo zaintzeko inor ez daukazunean? (?) Eta arazoa larriagotu egiten da, inor
|
ezin
zerbitzatzetik norbaitek zaindua izatera pasatzean»; edo suhia bilobarekin ikustean konturatzen denean «ez bakarrik zenbat irabazi duten gure alabek, baizik eta zenbat galdu zuten gure senarrek». Baina ehun orrialde itxaron behar ditugu horretarako eta gainera ez da sobera aldentzen oraintxe aipatutakoetatik.
|
|
|
Uzkurturik.
|
Ezin
beren buruak aterbetuz. Palankin gaineko gizona:
|
|
|
osin eta erroitzak beherean, aldapan, mendiaren zimurretan, pinudi eta arroka. Leiendak dio Monobu pintoreak lekuaren edertasuna
|
ezin
pintatuz bota zituela erroitza beheiti pintzelak.
|
|
|
Orduen aite defuntu etorten zen ferira, ta aiteri esan notsen nik: «Hemen
|
ezin
ninteke egon». «Zer ba ta?» «Ba?
|
|
|
–Señorita non da??». Berbarik
|
ezin
neutsen, baia halan be eroan neuen gabinetera.
|
|
|
Itxura batean, bada, Etxeparek gora nahi zuen hegaz egin, baina Buruxkak berritzaileegia suertatu zen orduko Euskal Herrian, hots,
|
ezin
errezibituzkoa sasoi hartako giroan, ederretsi ezinekoa. Jon Casenavek dioenez, Buruxkakek interlokutore aktibo eta kooperatiboa behar zuen, hots, solaskide gogotsua eta lagunkoia, eta artean gurean ez zegoen mota horretako irakurlerik.
|
|
|
Bada, emeak erabiltzea hain «ozar» eta lotsagaldua ote da, ezen neskak jartzera derrigortu baitzuen Lafitte kalonje lotsorra, Lotilandiako euskaldun garbien begi-belarriak ez mintzearren?
|
Ezin dut
kapiskatu. Horrelakorik!
|
|
|
Ingeles inperioaren aurkako irlandarren askatasuneranzko borroka luzean, XX. mendean mugarri izan ziren 1916ko apirilaren 24ean Dublinen gertatu matxinada (Easter Rising, Pazkoko matxinada) eta ondoko gerla (1916-1921). Denboraldi horretan bakarrik 3.000 hildako baino gehiago gertatu ziren, eta
|
ezin
konta kalte, galera eta desmasia. Urte horietan irlandar abertzale independentistenak nabarmendu ziren, Roger Casement, James Connolly sindikalista, Padrig Pearse poeta (1916an Dublineko Postetxean Irlandar Errepublika proklamatu zenean, lehendakari bilakatu zena)?
|
|
|
Gaueko edozein ordutan etortzen zitzaidan ohera basokada bat brandy eta limoi ura berarekin zekartzala, eta askotan arropa kendu gabe oheratzen zen. Gauean
|
ezin
bukatu izan zuen edaria goizean bukatzen zuen, esnatu bezain laster».
|
|
|
Esan gabe doa, Rajaa Alsanea ez dago gobernuan, bere lurraldean emakumeek iritzia ematea ez baita gauza arrunta.
|
Ezin dira
txofer izan, eta hauteskundeetan ez daukate bozkatzeko eskubiderik.
|
|
|
Alsanearen anai-arreba guztiak sendagileak edo haginlariak dira. Alsanea bera haginlaria da eta horretan dihardu, saudiarabiar munduan idazle gisa
|
ezin dela
dirurik egin esanez. Zalantzarik gabe, bera izango da salbuespena.
|
|
|
|
Ezin
esan iheslariak duda egin ez duenik. Baina liburua utzi eta gelarantz joatea erabaki du azkenean.
|
|
|
Duela urte eta erdi hil zen David Foster Wallace idazle estatubatuarrak zioen XXI. mendean artista onak ez daukala «gustu oneko kleptomanoa» izan beste aukerarik. Hots, jada dena dago asmatua,
|
ezin da
ezer berririk gauzatu, beraz sortzeko modu bakarra besteek egindakotik han eta hemen hartzea izango da. «Lapurreta» artearen motor bezala batetik, eta norbere esperientzia (intimitatea?
|
|
|
Egiten genuena egin eta gero, zurekin esposaturik nekusan neure burua.
|
Ezin
zitekeen bertzela. Horrenbertzez, nekez ulertzen ahal nizkizun txantxak, hain kontu larria zela eta.
|
|
|
Nire hitzek sortuko zuten istiluak ikaratzen ninduen. Amak
|
ezin zuen
susmatu ere egin zertan ari zen bere seme maitea. Handik aitzina, Maddik izan ezik, bertze inork ez zuen tutik susmatu.
|
|
|
Egiak gordin behar zuela sinetsirik, gupidarik gabe erabili nuen neure burua. Oinazearen ordaina askatasuna bertzerik
|
ezin
zitekeela izan iruditu eta molde zakarrean aritu nintzen neure baitako deabruarekin. Horrek familiari ere dena azaldu beharraz pentsatzera eraman ninduen.
|
|
|
Beste inor baino gehiago maite zintuen. Haren gizontxoa zinen, haren seme lehena eta bakarra, eta ama batek baizik
|
ezin
defenda dezakeen gisan defendatu zintuen. Sekulakoak erran zizkidan.
|
|
|
Hein batean, ulergarria zitzaidan amaren jokaera. Hala ere,
|
ezin
uka haren hitzek arrunt mindu nindutela. Egun hartan ikusi nuen hondar aldiz.
|
|
|
Errua hezkuntza sistemarena da, ez baititu trebatzen gure irakurleak irakurmenean, jendeak, enbolia mentalik gabe, edozein liburu mota hartu ahal izateko, liburua gaur egunekoa izan edo atzokoa edo betikoa izan. Prestakuntza literariorik gabe
|
ezin dugu
irakurle onik izan, eta «irakurle on» esaten dudanean, Manguelen adieran zein Steinerren edo Bloomen adieran ari naiz.
|
|
|
Nahi baldin badugu irakurlea literarioa izatea, intertestuala, obra baten balio kognitibo, metaforiko eta orijinala balioesteko eta aztertzeko gauza den irakurlea, orduan
|
ezin ditugu
literatura-modelotzat hartu edo eskaini Brownen, Larssonen edo Maruja Torresen liburuak, ezta Pérez Reverterenak ere.
|
|
|
Alderdi huts horretan jarrita, erabat ados nago Xavier Rodríguez itzultzaile galegoarekin. Askotan etorri izan zait burura, izerdi batean ari naizela paragrafo batekin
|
ezin
buruturik, zertarako horrelako lanak hartu, zeinentzat, gero inork ezer esaten ez badizu, delako liburua, dirudienez, inork irakurtzen ez badu; areago, eta hau ez da ahaztu behar, berez hemengo gaia ez bada ere?, zeurearekin batera, tarteka, beste liburu bat ateratzen bada, zeurea baino askoz ere okerrago itzulia. Izan ere, batzuetan ez dugu asmatzen ondo itzultzen (idazten), edo ni behintzat ez naiz gauza izaten nire testu bat ondo/ egoki/ behar duen bezala dagoen edo ez, berriz ere aldatu/ zuzendu behar dudan erabakitzeko; baina gaizki dagoena, eta batez ere beste baten testua baldin bada, hura airean harrapatzen dut.
|
|
|
botila-puska hori betea dago, bai, baina gauzak (gauzakiak), liburuak (objektuak) kristalaren (barka, beiraren!) beste aldean daude: ikusten dira baina
|
ezin dira
ukitu. Hantxe daude itzulpenak eta bestelakoak, genero guztietakoak, nobela, poesia eta filosofia, pentsamenduzkoak, gertuko kontuak eta urrutikoak, aspaldikoak, corpusak, corpus handiagoak, hiztegiak, arauak, hitz eta esapide debekatuen eta onartu/ agindutako hitz eta esapideen zerrendak, denak txukun-txukun jarriak eta sailkatuak, Interneten ere kontsultatzeko moduan?
|
|
|
Il Gattopardo euskaratu zuen itzultzailea izanik, zorionez
|
ezin naiz
ados egon galizierazko itzultzailearekin; nire itzulpena, izan ere, agortuta dago. Bestela esanda, 2.000 ale inguru.
|
|
|
Gudua bihurgune handi batean sartua zen: Frantziako armada militarki garaitzen ari zen, haatik partida
|
ezin
bukatuz, beti fellagha talde berriak agertzen baitziren, nahiz gero eta txikiagoak, eta «nahasmendu» edo «gertakizun» horien bukaerarik ez zen ikusten; halere asma zaitekeen aljeriar erresistentzia politikoki garaitzen ari zela, eta gu galtzera gindoazela, populua nagusiki bere alde bildua baitzuen aipatuko ez ditudan jokamoldeez. Diplomazian ere aitzindariek berehala ikasi baitzuten, mundu osoa beren alde bildua zuten.
|
|
|
Maiatz ondarrera lehen udak Ouarglan harrapatu ninduen suzko haize astun batean, arnasa
|
ezin
hartuz: uste nuen egun gutiz leher egin behar nuela.
|
|
|
Haatik atentatu bat beti posible zen, abertzale «espontaneo» batek labankada bat eman edo tiro bat bota ziezakezun karrika zoko batean enkargu baten kariara, edo palmadian paseatzean, edo basamortuan gaindi zure kapitainaren jeepa gidatzen zenuelarik, adibidez Ouarglako edo M' Raierko bidean, ofiziera usaiako pistolarekin, zu ezer gabe. Ustekabeko eraso batean
|
ezin zenuen
deus egin zure bolantean, salbu hoberenean aitzina joatea, eta gure kasuan armadak ez zuen arma baten galtzeko arriskurik hartzen: ezin sinetsia, baina hola zen!
|
|
|
Ustekabeko eraso batean ezin zenuen deus egin zure bolantean, salbu hoberenean aitzina joatea, eta gure kasuan armadak ez zuen arma baten galtzeko arriskurik hartzen:
|
ezin
sinetsia, baina hola zen! Dena dela ez nuen gauza horri pentsatzen, etsai hurbilagorik bainuen:
|
|
|
Saharan guti sumatzen genuen zuzenka, baina denetako berrien jakiteko leku onean nengoen, segurtasun militarreko zerbitzu txiki batean gradatuen auto gidari eta idazkari, hiruzpalau soldadu lagunekin. Hastean Aljeria autonomo bat ikusten nuen frantziar federazio batean, baina laster ohartu nintzen Frantziak
|
ezin zuela
holako aterabide bat bilatu, erraietaraino jakobinoa delako, eta bere propagandan inoiz holako zerbait aipatu zuelarik, inolako sinesgarritasunik ez zuen erdietsi aljeriarren begietan, metropolian izigarriko zentralismoa ikusten zutelako. Gainera berantegi zen, horretarako bidea 1945ean hasi beharko zen.
|
|
|
Aljerian soldadu gertatzea preso egotea bezalaxe zitzaidan. Nire basamortua hirukoitza zen, batetik
|
ezin
jasanezko bero hura, bestetik bazterrik gabeko denbora, ez baigenekien noiz arte atxikiko gintuzten han, azkenik eta nagusiki ezinegon psikikoa, desertua eta luzamena bezain idorra eta mugagabea.
|
|
|
Ederregi zaitekeen? Mapak aztertuz, onartu behar izan nuen Touggourtetik Auresik
|
ezin zela
normalean ikusi, lurraren kurbak izkutuan gordetzen duelako: konparaziotako, Pirinioak Bordeletik ez dira ikusten, Okzitaniako Tolosatik ordea bai, askoz ere hurbilago baitaude.
|
|
|
Haatik Aljeriako gerlaz
|
ezin dut
pastoralik idatzi, eta sekula gazteago batek noizbait egiten badu, ni «türken» armadan agertuko naiz. Nire lagunek gehienetan armada begietan hartu zuten.
|
|
|
Bere erreakzioaren zain geratu nintzen edo, zehatzago esateko, bere zorionen zain. Zorionak baino
|
ezin
zitezkeen izan-eta, konplizitate keinuren bat, edo hori esaten zidan behintzat nire baitako ahots batek, ozenkien hitz egiten zidanak. Baina beste ahots batek, apalago, beste zerbait oso diferentea kontatzen zidan, eta nire adiskidearen deia atzeratzen ari zela konturatu nintzenean, ahots apala zuzen egon zitekeela pentsatzen hasi nintzen.
|
|
|
Baina ez dut sekula santan fikzio gehiago idatzi.
|
Ezin dut
. Eta amorruz gogoratzen ditut Capote eta enparauak, Literatura beste edozeren gainetik zegoela irakatsi zidatenak».
|
|
|
Hatzak miaztu eta miaztu ari nintzen. Oka egin, baina listu-xirripa bat besterik
|
ezin
bota. Amak, tarteka:
|
|
|
Ni neu 17 urtez zentsuratu ninduten hemen, ipuin bilduma batengatik eta El pan desnudo (Ogi hutsa) liburuagatik. Idatzia
|
ezin
zabaldu izana ere erbesteratzea da».
|
|
|
–Ibiltzea komeni zait, esan zidan?. Gaur egun
|
ezin
inorekin fidatu.
|
|
|
Ni behintzat horretan ahalegintzen naiz? bihar ere eguna argituko duen
|
ezin
jakin.
|
|
|
Volley-ballean ari ziren nerabe batzuen aldamenean eseri nintzen. Nahita ere
|
ezin nuen
handik Ibon ikusi. Izan ere, berak ni galtzeko baino gehiago, neuk bera galtzeko egin nuen.
|
|
|
Etxerako bidean, autoan, barkatzeko eskatu nion, behin eta berriz ahora zetorkidan hanburgesa zaporea
|
ezin
ahaztuz. Harrigarriena ordea berak ere barkamena eskatzea izan zen.
|
|
|
–
|
Ezin
esan ba urrutira iritsi haizenik: Pancorbora.
|
|
|
–Gaur
|
ezin diat
. Supermerkatura joan behar diat.
|
|
|
Saiatu nintzen berriz, baina hala ere ez nuen erreferentzia aurkitzen. Eta hura guztia zela-eta, dudatan geratu nintzen,
|
ezin
ote duten nobelek beren testuak baino harantzago doan irudimen kolektibo baten antzeko zerbait sortu?
|
|
|
Nolanahi ere, joan den mendean Literaturako Nobel Saria eskuratu zuen gure laukoteak. Yeats, Shaw, Beckett, Heaney?, gehi Joyceren nazioarteko ospe izugarriak, hain egiten du txundigarria gure ingelesezko literaturaren gailurren okupazioa, non suizidio nazional moduko bat izango bailitzakete,
|
ezin
pentsatuzkoa, idazle haiei uko egitea. «Ingeles gizajoak», esan dezakezue, baldin nahi baduzue metaforarik nahastu Richard Brinsley Sheridan-en 1775eko The Rivals [«Aurkariak»] antzerki-lanean Mrs Malaprop-ek esanahiak nahasten zituen bezala, «beren hizkuntzan herrenka gure atzetik etorri, besterik ez dute egiten».
|
|
|
Hurrengo igande goizean esplikatu zigun aitak ulertzen ez genuen sekretua, urtean bitan edo hirutan erabiltzen zen jangelako mahaiaren inguruan. Zigarro bat piztu ondoren esan zigun handik aurrerakoa sekretupean gorde beharrekoa zela,
|
ezin geniola
inolaz ere inori aipatu. Esplikatu zigun Franco gaiztoa zela, ama bera kartzelan sartu zuela eta bera ere bai, urte luzez.
|
|
|
Uaighe a? Chait, itsasontzien hondakinak-eta cliabh batean pilatzen ziren zulo hura, hain sakona ote zen, paretak hain irristakorrak ote zituen, non katu bat ere
|
ezin baitzen
bertatik atera?
|
|
|
Ateoak baizik
|
ezin
Jainkoarengan sinetsi.
|
|
|
Horregatik dago Benito etxeko teilatuan argazkilaria joan denez gero, beste etxe batera aldatuko direlako eta mutikoak esana dielako lagunei, Petra, Exteban, Benito, bera ez dutela handik eramanen, teilatura igoko dela eta nahi badute alde egitea daukatela bera gabe, ez dituela lagunak utziko, han biziko dela beti. Kostaldera joan behar omen dugu eta ni ez noa, itsasoa kaka zaharra da, animaliaz betea dago, baina alferrik da hitzik egitea haiei, ez dute konprenitzen,
|
ezin duzu
haiekin laster egin, ez datoz zuregana, ez dizute zaunka egiten... Eramaten banaute ihes eginen dut, astero etorriko naiz, ez dakit, urrun dagoela uste dut, baina uste dut gezurretan ari direla, uste dut bafore batean sartuta Ameriketara naramatela, beti berdin egiten dute, arrebari bakarrik esaten diote egia.
|