|
2000
|
|
|
Laborategi egoera honetan, estres arinean murgiltzen da haurra. Honi eskerbeha
|
dezakegu
haurrak nola antolatzen duen bere portaera atxikimendu irudiarekiko, zein den irudi horrek ingurua esploratzeko ematen dion segurtasun maila, ezezagunekin harremanetan jartzeko, eta haurra nola portatzen denatxikimendu irudiak alde egiten duenean eta itzultzen denean. Egoera honenarabera, haurrak hiru talde nagusietan banatu izan dira:
|
|
|
Eta neure sukarraldi haietan, amets bat izan nuen, eta amets hartan Jainkoaren mintzoa aditu nuen, erraiten zidala: " Neuretzat nahi dudana kutsatu gabea nahi nuke, eta, beraz, ez
|
ezazu
haurra zeure eskuz kutsa, zeren zinez nahi baitut haur hau neuretzat". Jainkoaren hitza zen hura, profezia baten iduria zuena... errebelazione bat!, edo hala sentitu nuen nik bederen.
|
|
|
Baina historia bitxi hartan bazegoen kontu ilunik, zeren eta, kapatazekin eta bertze jende batzuekin mintzaturik, berant gabe jakin bainuen, konparazione, ezen erditzeko puntuan zeudenak zirela don Fidelek arbuiatzen zituèn eta etxetik egozten zituèn emazteki haietarik gehienak, eta ez nuen ulertzen zergatik... Izan ere, ez al zen arrazoin naturala emazteki haiekin izan
|
zezakeen
haur bat edo bertze beretzat hartzea eta etxeko primu eta heredero izendatzea.... Baina, ororen buruan, handik lau bat hilabeterat jakinen nuen kontu ilun haien kausa, zeren eta, don Fidel gizon fidagaitza zen arren, enekin zabaltzen hasi baitzen apur bana, harik eta goiz eguzkitsu batean ezin arraiago agertu zitzaidan arte, goresten zituela ene lana eta ene dohainak...
|
|
|
Eta nola etorri zitzaidan, antzina hartan Jobi bezala, Jainkoaren maradikatzeko gogoa! Ordea, irensten nuelarik birao hura, otoitz egin nion segidan Goikoari ezin barrendikago barka ziezadala, eta eskatu nion ezen izan zezala Felisa zeruko lorian eta har
|
zezala
haur bat bezala bere beso kementsuen artean, nola hartzen baininduen umetan hark ni.
|
|
|
Gaur egun, argi dago eskola liburutegiek funtsezko lana egin
|
dezaketela
haurren irakurtzeko ohiturak finkatzeko.
|
|
2001
|
|
|
Egunean 10 gramo har
|
dezake
haurrak hasieran, eta kopuru hori hilero 10 gramoz ugaldu ahal izango da, 40 gramora iritsi arte.
|
|
|
Gogoan izan
|
dezagun
haurra adin horretan oraino ez dela botulismoa sortzen duten espora horien garapenari buru egiteko gauza.
|
|
|
Arrazionaliza
|
ezazu
haurren gastua.
|
|
|
Bestetik, folatoen, C, A, D, E, tiamina edo B1, zinka, selenioa, iodoa, kaltzioa eta burdina gabezia kasu batzuen erantzuletzat hartu dira, eta gabezia hori zuzentzean konpondu ziren. Baina seme alabak izateko adinean dauden emakume guztiek neurriak har
|
ditzakete
haur osasuntsu bat izateko aukerak areagotzeko, umea izan aurretik ere. Badaezpadako neurri batzuk dira haurdun geratu aurretik medikuarengana joatea, bizimodu osasuntsua izatea eta elikadura zaintzea.
|
|
2002
|
|
|
Haurra hizkuntza bat ikastera beste herrialde batera bidaltzen baduzu, famili giroan bizi dadin, apunta ezazu arduradunaren telefonoa eta jakin
|
ezazu
haurra jasoko duen familiaren ohitura, ordutegi, harreman eta besteren berri.
|
|
|
Arestian, era askotako abenturez osaturiko jarduerak jarri dira modan: horrelakoetan, irakasle eta zaindari adituen begiradapean hainbat kiroletan hastapenak egin
|
ditzakete
haurrek: eskalada, bela, ekitazioa, mendiko bizikleta, piragua, gezi jaurtiketa, etab.
|
|
|
Zeinahi ekintzatan seme alabarik inskribatu aurretik, ziurta
|
ezazu
haurrez arduratuko diren monitoreek beren jarduerari dagokion titulua badaukatela.
|
|
|
Bidaian zehar noizean behin gailetak, txikleak edo gozokiak jan
|
ditzake
haurrak.
|
|
|
Jar
|
ezazu
haurra jarrera erosoan.
|
|
|
Lehortu ezazu beti zoru bustia eta ohitu
|
itzazu
haurrak, bainuontzitik atera bezain pronto, oinetakoak janztera.
|
|
|
Gorde
|
itzazu
haurrengandik urrun guraize, orratz eta josteko kaxak.
|
|
|
nork erantzun behar duen gertaera horrengatik eta zein gradutan. Gai zehatzaren berri zehatzagoa izan gabe, pentsa
|
dezakegu
haurrekin zihoazen irakasleek ezagutzen zutela kaltetutako adingabearen alergia, hurbilekoek behintzat: tutoreek.
|
|
|
Hori dela eta, jakin behar da ea familia bakarreko familien eta guraso bakarreko familien tasa, ohiko kanonak jarraitzen zituzten familia klanei aurre egiteko prest dauden. Bakardadea eta tristura Argi dago maite duen pertsona baten heriotzak edo urruntzeak bakardade eta tristura sentsazioa sor
|
dezakeela
haurrengan, eta hori ezkontideen banantzearen edo zaintzeaz arduratzen den pertsonaren galeraren ondorio dela. «Behin, bost urteko neskatila bat kontsultara joan zen – Del Barrio doktoreak kontatzen du.
|
|
|
Hala bada, 30 g zerealeko anoa batek elikagai horietako askoren eguneko kopuru orientagarriaren (EKO) laurdena estaltzen du. Datu hori interesgarria da haurren dietarako, zerealek lagundu
|
baitiezaiekete
haurrei hazten eta garatzen ari diren bitamina eta mineral behar elikagarrien zati bat betetzen. Hala ere, aparteko balio hori desitxuratu egiten da gosaritarako hautatzen diren zerealak azukre gehiegi badute, gantzak badituzte edo gatza badute.
|
|
|
Nahaste hori areagotu egin daiteke gurasoek arreta behar adina ematen ez badiote; beraz, ezinbestekoa da lehenbailehen jakitea nola jokatu behar duten. Adituek aholkatzen diete gurasoei arau argiak har
|
ditzatela
haurrek jakin dezaten zer espero den, eta zigor laburrek eraginkorrak izan daitezen aholkatzen badute, baztertu egiten dituzte fisikariak. Garrantzitsua da janari ordutegi egonkorrak, jarduerak, loa eta beste lan finko batzuk zehaztea, haurraren bizi erritmoa ez aldatzeko, giro ordenatua eta lasaia izateko.
|
|
|
–Zure kasuan, nik beste hegaldi bat egingo nuke, sortzetik beretik izan
|
dezan
haurrak hegaldiaren esperientzia...
|
|
2003
|
|
|
Kontsumitzaileak Kasu horri dagokionez, Espainiako Kontsumitzaileen Batasunak (UCE) atzo gomendatu zuen kendutako xaboia ez erostea edo, erosi badu, erabiltzeari uztea, “egoera argitu arte” eta “produktua zehatz mehatz aztertu arte”. Antolaketa horren arabera, erretiratutako loteetan hautemandako bakterio kutsadurak kalte egin
|
diezaieke
haurrei, immunitate erantzun txikiagoa dutelako. Bestalde, Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Erakundeko (OCU) zuzendari nagusi José María Múgicak adierazi zuen “ez dagoela inolako alarmarik” eta erabakia “koherentea” dela.
|
|
|
30 g patata frijituko pakete batek 11 g koipe ditu, hau da, haur batek koipe kontsumoan egunero kontsumitzen duen energiaren% 10 Aperitibo gaziek elikaduran duten eragina hainbat puntutan laburbil daiteke: Gehiegi kontsumituz gero, jateko gogoa gal
|
dezake
haurrak. Ohiko kontsumoak pisua handitzen laguntzen du, energia balio handia duelako, eta horrek haurren obesitatea areagotzen du.
|
|
|
“Estres txikiko eta aitatasun egokiko familietan bizi diren haurren %5, 3k bakarrik garatzen dute asma hiru urterekin, eta %25ek, berriz, estres eta aitatasun problematiko handiko familietan”, dio Jauregik. “Estresa —espezialistak jarraitzen du— hutsala da lehen haurtzaroan, gurasoen arriskua txikia denean, baina handia denean, bizi gertaerek handitu egin
|
lezakete
haurrak asma garatzeko duen arriskua”. Asmatikoak diren pertsonengan, gainera, gatazka emozionalek sintomak areagotu ditzakete, batez ere adinarekin.
|
|
|
Baina harekin egiten diren erabileretan eta helduek haien erabilerari eman diezaioketen orientazioan, hezkuntza edo didaktika kalifikazioa eman daiteke”. Hala ere, haien parte hartzea beharrezkoa den arren, adituek gomendatzen dute gurasoek eta irakasleek ez
|
dezatela
haur joko bat helduen ikasgai bihurtu. Hala, batzuek diote ezen, gurasoek eta hezitzaileek haurrak eteten dituztenean ere, borrokan aritzean, gatazkak konpontzen eta gero adiskidetzen ikastea eragotz dezaketela.
|
|
|
Horretarako, txosten kliniko bat egin behar da, haurrak behar duen diagnostikoa eta tratamendu dietetikoa azaltzeko. Gurasoek erabaki
|
dezakete
haurrak etxetik eramatea edo ikastetxeak banatzen duen janaria jasotzea. Bi kasuetan, eskuliburuak ohartarazten du badaezpadako neurriak hartu behar direla.
|
|
|
Kanpaina honetan, telebista kateek emandako 1.024 iragarki aztertu dira. “Spot” batzuek Kodea urratzen dute irudi errealak eta fikziozkoak nahasten dituztelako, eta irudi horiek, behar bezala bananduta eta identifikatuta ez badaude, akats bat eragin
|
diezaiokete
haurrari produktuaren prestazio eta ezaugarri errealetan, batez ere adingabeen ulermen gaitasunari erreparatuta, Jostailu Fabrikatzaileen Espainiako Elkartearen (AEFJ) arabera. Iragarki horietako bat Toys “R” Us enpresakoa da.
|
|
2004
|
|
|
Egiazta
|
ezazu
haurren arduradunak dagokien berezitasuna duten profesionalak direla.
|
|
|
Zerbait egin beharra dagoela diosku Sarasolak. Baina zer egin
|
dezakegu
haur gaztetxoen ahozko jarduna txukuntzeko. Ba al dago modurik ezer funtsezkorik egiteko hezkuntza sistemak gai horretan erakutsi duen ezintasuna erakutsita?
|
|
|
Hitz egin
|
dezagun
haur astronautekin, historian zehar espaziora joango diren lehen adingabeekin.
|
|
|
Bruselak debekatu egin du asfixia eragin
|
dezaketen
haurrentzako gelatinazko gozokiak saltzea
|
|
|
“Walking epidurala”, Espainian epidural ibiltari gisa ezaguna, erditzeak eragindako mina kontrolatzea lortzen du, emakumea gerritik behera utzi gabe. Hala, neskameak mugimendu askatasuna irabazten du, eta askoz modu aktiboagoan parte har
|
dezake
haurra kanporatzen. Txanton Martinez Astorquiza Basurtoko Ospitaleko Obstetrizia Ataleko buruak esan duenez, teknika eraginkorra da, eta gaixoari bizitza normala egiteko aukera ematen dio.
|
|
|
alergia bat izateko aukera eta asma izateko %66 gehiago. Etorkizunean, datu horiek lagungarriak izan daitezke amek neurri gehiago har
|
ditzaten
haurren asma eta alergiak prebenitzeko. Zehazki, Arshadek adierazi zuen “ikerketa berria bideratu litzatekeela fetuaren sistema immunologikoaren garapenean eragina izan dezaketen ingurumeneko eraginak identifikatzera”.
|
|
|
– Jostailua dendan erabiltzen dela frogatzea. Aholku hau bereziki gomendagarria da telebistako iragarki batean ikusi duten eta egiazkoa denaren oso irudi desberdina izan
|
dezaketen
haurrentzat. –Ez da komeni biltegi eta noizbehinkako dendetan erostea, urtean egun batzuetan baino ez baitute irekitzen (Gabonetan).
|
|
|
Ministroak esan zuen OCUk produktu susmagarrien lagin txiki bat soilik aztertu duela. Kalitatea Ikertu eta Kontrolatzeko Zentroak egiaztatu du jostailuek ez dutela pieza txikirik, irentsi eta asfixia eragin
|
dezaketenik
haurrengan, ertzik edo irtengune ebakitzailerik ez dutelako, edo erre ez dutelako.
|
|
|
Iodorik eza “munduko populazioaren osasunerako eta garapenerako mehatxu garrantzitsua da, batez ere eskolaurreko eta haurdun dauden haurrentzako” esan zuen Jong Wook Lee OMEko zuzendari nagusiak jakinarazpen batean, eta txostenak erakusten duenez, “iodorik eza mundu osoan ezabatzea gure esku dago”. Jaten ditugun elikagaietan iodo faltak asaldura mental eta neurologikoak eragin
|
ditzake
haurrengan, eta horrek murriztu egiten ditu eskola errendimendua, adimen gaitasuna eta lanerako gaitasuna. Iodo urritasuna kentzeko OMEk darabilen estrategiari esker, substantzia hori ez izatea osasun publikoko arazoa zen herrialde gehienetan, gaur egun hiru etxetatik bik dute gatz iodatua eskuratzeko aukera.
|
|
|
Baina, gurasoen irakaspen zuzenak gogora behera, bere begien aurrean pertsona nagusiak behin eta berriro kalea semaforo gorriaz zeharkatzen ikusi eta haiek imitatzeagatik – txiki orok beti nagusi izan nahi! – halako batean kalea pasa eta automobil baten azpian bizia gal
|
dezaketen
haurrez gogoratuko bagina, beharbada ez genioke kondena horri hain gogor iritziko.
|
|
2005
|
|
|
Belarrien presurizazioa saihesteko, edoski
|
ezazu
haurra edo emaiozu txupetea.
|
|
|
Fruta eta jogurten irabiakiak moldatzean ere parte har
|
dezakete
haurrek.
|
|
|
Baliozta
|
ezazu
haur eskolaren segurantzia:
|
|
|
Horrek esan nahi du astean 42 ordu baino gehiago emititzen direla. OCUk ohartarazten du iragarritako produktuek kalte egin
|
dezaketela
haurren dietan. Ileana Izverniceanu erakundearen bozeramaileak dioenez, “haurrentzako programazioan publizitatea proposatzen duten produktu gehienak koipez, azukrez edo gatzez aberatsak dira”.
|
|
|
Biberoien kasuan, hautemandako irregulartasunen arabera, kantitatearen neurketa ez da zehatza, eta horrek haurra gaizki elikatzea eragin dezake, gehiegi edo gutxiago elikatzeagatik. Material horiekin egindako materialek ez dituzte erresistentzia probak betetzen, eta tiratze txiki batekin tetina askatzen da, eta horrek asfixia arriskua ekar
|
diezaioke
haurrari. Gainera, ez dute erresistentzia termikorik izaten, eta, beraz, hermina sortzen da.
|
|
|
Halaber, ez dute betetzen etiketatzeari buruzko araudia, gehienetan ez baita agertzen fabrikatzailearen, banatzailearen edo jatorriaren izena. Txupeteei dagokienez, erretiratutako modeloa kautxu naturaleko latexez egina dago, eta ez da ikusten etiketan; beraz, “material horri alergia izan
|
diezaioketen
haurrak arriskuan jartzen ditu”. Consumer ek gomendatzen du haurrentzako artikulu horiek denda espezializatuetan edo farmazietan erostea, “gure semeari ematen ari garen produktuak segurtasun eta kalitate araudia betetzen duela erabat lasai egon dadin”.
|
|
|
Haurrei kultura berri bat, hizkuntza berri bat, ohitura berri batzuk… ezagutzeko aukera ematea, baldintza normaletan haientzat galarazia, baliabide ekonomiko gutxi baitituzte. Aprobetxa
|
ezazu
haurra azterketa medikoen bidez berrikus dadin, eta, horri esker, garapen fisiko osasungarria izateko aukerak areagotu ahal izango dira. Garapen hori oso garrantzitsua da bizi diren muturreko baldintzetan.
|
|
|
Lehen zazpi txandak astebetekoak dira; horrela, haur gehiagok parte hartu ahal izango dute; azken txanda, aldiz, 15 egunekoa da. Eredu elebiduna edo euskarazkoa hauta
|
dezakete
haurrek egonaldietarako, aste bakoitzean leku batean edo besteak gogokoen dutena aukeratu ahal izango dutelarik (ondorengo astean alderantziz). Diruari dagokionez, 115 euro ordaindu behar dituzte astebeteko txandetan, eta 199 euro 15 egunekoan.
|
|
2006
|
|
|
Lehenengo, eskerrik asko eredura bidaltzeko erabakia hartu duelako. Bigarrenik, jarraitu
|
dezatela
haurrak motibatzen eta eman diezazkietela aukerak (produktuak, hedabideak, aisialdiko jardunak...) euskara erabili dezaten.
|
|
|
Presta
|
ezazu
haurrarekin ikasturte berrian beharrezkoa izango duen material guztia.
|
|
|
«baimen hau amak edoaitak berdin izan dezakete biek lan egiten badute» eta esaera hau ez da aurrekoabezain argia gizonaren eta emakumearen arteko berdintasuna azaltzeko. Dena den, nire ustez kasu honetan artikuluak dio, eskubide hau gizon eta emakumeek berdinerabil dezaketela, inon ez baita esaten emakumea denik aitari eskubidearen erabilera ematen diona (alderantziz LE 48.4 art.). Arrazoi hauek direla eta, ez dut uste37.4 artikuluaren interpretazioa eta LEren 48.4 artikuluarena pareka daitezkeenik.Geroztik, gizonek nahiz emakumeek berdin erabil
|
dezakete
haurra eradoskitzekolan baimena.
|
|
|
Atera beharreko hainbat konklusioren artean, bat da bereziki azpimarragarriabikotearen harremanari dagokionez; aita edo ama bilakatu aurretik harreman onaizateak haurra jaio ondorengo harremanaren kalitatea aurresateko balioko digu,, pixka bat okertzen bada ere. Era berean, aurretik arazoak baldin bazeudenbikote harremanean, umea jaiotzeak ez du aldaketa handirik ekarriko, eta, izan ere, gurasoen harremanean lehenago zeuden joerak areagotu baino ez ditu egingo.Hortaz, pentsa
|
genezake
haurrak ez duela arazoa inola ere konponduko, baizik etadagoeneko lehendik kaltetuta dagoen bikote harremana pixka bat okertzea ekardezakeela.
|
|
|
Gizabanako bakoitzarengan jazotzen diren aldaketez gain, bikote harremanarieragiten dioten beste aldaketa batzuk ere nabarmentzen dira. Tradizionalki usteizan da krisi latza ekar
|
dezakeela
haurraren jaiotzak, baina gaur egun badakiguizaten diren aldaketak uste baino txikiagoak direla; batez ere haustura gertatzendenean nabarmentzen dira aldaketak, gaizki zihoan harremanaren kasuak direla, non haurra ekartzea azken eragilea besterik ez den.
|
|
|
Jokabide arriskutsu gehiago: familiaren gatazka eta bikotearen hausturaikusteak indartu egin
|
ditzake
haurrarengan arriskutsuak diren jokabideak, besteak beste, drogak kontsumitzea edo portaera antisoziala eta txarraerakustea. Halere, ez da ez zuzena, ezta komenigarria ere, kausa efektuerlazioa finkatzea:
|
|
|
Liskarrak azkar eta modu egokian ebazten diren egoerak, hitzezko bortizkeriarik ez fisikorik erabiltzen ez denean, irakats
|
diezaioke
haurrari beste pertsonekiko bere gatazkak konpontzeko era positibo bat. Ez da hori gertatzen, ostera, bikotea familia zailtasunak konpontzeko gai ez denean, akordio batera helduz edobananduz.
|
|
|
Beste ingurune bereziki esanguratsu bat, haur adoptatuaren eskolakoa da.Haurraren gelako ikaskideek, adinkideek, eta irakasleek, eragin handia izan
|
dezakete
haur adoptatuaren egokitzapen eta garapenean. Zalantzarik gabe, testuinguruhonetan familia adoptiboaren eredua (familia tradizionala ez diren beste familiaereduekin batera) zenbat eta arruntago bilakatu, eta ikasleen artean zenbat etagehiago sustatu ezberdintasunekiko tolerantzia eta onarpen balioak; orduan etahobeto arituko gara haur adoptatuaren egokitzapen eta garapena mesedetzen.
|
|
|
Muga hauek kontuan izanik, literaturaren azken azterketaren arabera (Howard, Smith eta Ryan, 2004; Judge, 2004; O. Brien eta Zamostny, 2003; Rushton, 2004) esan
|
genezake
haur adoptatuen zenbait adierazletan erakutsiriko emaitzak (etxera, eskolara eta komunitatera egokitzea, osasun mental eta fisikoaren nolakotasuna, etab.), oro har, baikorrak direla. Halere, emaitza orokor baikor horiek agertzenbadira ere, Howard eta laguntzaileek (2004) adierazten duten moduan, ikerketagehienek adoptaturiko haurrek adoptatuak ez direnek baino arazo emozional etajokabidezko arazo gehiago dituztela erakusten dute (Wierzbicki, 1993), berezikieskola adinean eta, batik bat, nerabezaroan (Stams, Juffer eta van IJzendoorn, 2001).
|
|
|
Proposatzen diren helburuak errealistak eta murritzak izan behar dira haurraklortzeko aukera izan dezan. Halaber, lorturiko helburuen araberako ordainsari edoerrekonpentsak lor
|
ditzake
haurrak. Haur zailek, gainerako haurrek bezala, hobetojokatzen dute jokabide baikor batengatik sarituak izaten direnean, jokabide ezkorbatengatik zigortuak izatean direnean baino.
|
|
|
ekin
|
dezagun
haurren sinestearekin
|
|
|
Haur eta gazteei ematen zaien babesa ere zalantzagarria liteke aipatu du gun ikuspegi horretatik, baina, oraingo honetan ere bi subjektu horien ezaugarriek publizitate komunikazioa baldintzatu egiten dute, umeek publizitatearen eragin bairagarriari aurre egiteko gaitasunik ez dutelako. Hori dela eta, umeen publizitateak behar duen babes bereziaren garapena hainbat arau berezitan ere jasotzen da; besteak beste, Mugaz gaindiko Telebistaren Legean (16 art.), non umeak egoera larri eta arriskutsuetan azaltzea debekatzen den; halaber, umeak moralki edo fisikoki kalte ditzaketen publizitate mezuak debekatuta daude79 Beraz, orain arte ikusi dugunarengatik esan
|
genezake
haurrek eta gazteek, emakumezkoek bezalaxe (1/ 2004ko Genero Biolentziaren aurkako Legea), nolabaiteko babes bikoitza dutela80.
|
|
|
Elikagai horiek, karga mikrobiologiko oso txikia izan arren, ez dira esterilak, berotze prozesuetatik lortzen baitira, baina tenperatura ez oso altuetan. Arrisku hori eta beste batzuk saihesteko, berreratutako esne likidoaren dosi bakarreko ontziak, esterilizazioondoren merkaturatzen direnak, aukera bikaina izango lirateke infekzioa jasan
|
dezaketen
haurren populazioentzat. Esne hautsen kasuan, egungo detekzio mailei esker, produktu horiek mikroorganismo horren merkatu librera irits daitezke, baina ez da gauza bera gertatzen etxeko ingurunean.
|
|
|
Lan horren arabera, adingabeen etxeko indarkeriak “inpaktu suntsitzaile eta iraunkorra” du. “Etxeko indarkeria kasuak behatzea edo entzutea, edo, nolabait, horrelako esperientziak gertatzen direla ohartzea, arrastoak utz
|
ditzake
haurren garapen fisikoan, emozionalean eta sozialean, bai haurtzaroan bai gainerako bizitzan”, ikerketaren arabera. Ikerketa horren arabera, tratu txarren artean sartzen da guraso edo zaintzaile baten eraso fisikoa, sexuala edo mentala.
|
|
|
Bestalde, kontuan hartu behar da kasu horietan, bidaiari gaixoen kasuan, hegazkineko tarifak ez direla hegazkin berean doazen gainerako pertsonen berdinak. Bidaiatu al
|
dezakete
haurrek laguntzailerik gabe. Arau orokorrak ezartzen du haurrek bakarrik bidaiatu ahal izango dutela hegazkinez bost urtetik aurrera, baina adingabearen tutoreak, bere sinaduraren bidez, erantzukizun deskargua eginez, helmugan pertsona heldu bat, identifikatu ondoren, bidaiari txikiaren zaintzaz arduratuko dela bermatzeaz gain.
|
|
|
Psikiatrek kasu horiei aurrea hartzeko eta azkar diagnostikatzeko proposatzen dituzten konponbideak. Gurasoek eta irakasleek eskola jazarpeneko biktima bat hauteman
|
dezakete
haurrak antsietate zantzuak dituenean, eskolara joateko beldurra adierazten duenean, amesgaiztoak dituenean edo lo hartzeko zailtasunak dituenean edo errendimendu akademikoan bat bateko aldaketa jasaten duenean. Adituek nabarmendu zuten biktimarentzako laguntza profesionala funtsezkoa dela une horretan, eta tratu txarrak ematen dituenari tratamendu berezia eman behar zaiola, profil psikologikoa izan ohi baitu:
|
|
|
Jaume de Calella ospitaleko psikoonkologoa, Sonia Fuentes. Ipuina amak irakur dezan pentsatuta dago, eta berak konta
|
diezaion
haurrari, haurrak libreki ikus dezan bere edukia ulertu ondoren, esan zuen Fuentesek. “Zer gertatzen zaizu ama? ” ipuina sortzeko ideia, “tresna terapeutikoa” izan nahi duena, ama gaixoen eta seme alaben arteko komunikazioa sustatzeko helburu nagusiarekin sortu zen.
|
|
|
Eragin al
|
dezake
haurrak elikatzeko moduak, bizitzako lehen urteetan, erreakzio alergikoen garapenean. Global Allergy and Asthma European Network ek (GA2LEN) aurkeztutako txosten baten arabera, badirudi baietz.
|
|
|
Txikienetan ere noizbehinkako tentsioaren zefalea agertzen da, egun amaigabeen ondorioz, eta eskola ondoko eskolaz kanpoko jarduera askotara joaten dira. Helduek jasaten duten estresak eta, konorterik gabe, haurrei eragiten dien estresak ere azal
|
dezake
haurren artean zefalea handitzea.
|
|
|
Hala, adingabeei gomendatzen die ez dezatela erantzun mezu elektronikorik edo eduki iraingarriren bat izan dezakeen bestelako komunikaziorik, eta berehala utz dezatela web orri edo txat bat, deseroso sentiarazteko. Segurtasun informatikoko enpresak gurasoei eta hezitzaileei esaten die aldian aldian egiazta
|
dezatela
haurrak eta, batez ere, Sareak ordenagailua nola erabiltzen duen. Horretarako, haren hezkuntzarako eta garapenerako kaltegarriak izan daitezkeen edukiak berrikusten dituzte, hala nola, gai pornografikoak, bortitzak, arrazistak eta abar.
|
|
|
Halaber, ekitaldiaren antolatzaileek adierazi dute estrabismoa duten haurren %90ek ez duela inoiz kateatu; jarduera hori “garrantzitsua da haurtxoaren ikusmena garatzeko, haurrak une horretan fokatzen baititu bi begiak lurrean, distantzia motzera, eta hor ikasten baitu puntu berera bideratzen”. Fase hori kentzeak atzeratu egin
|
dezake
haurren garapena, batez ere ikus-eremuan, amaitu zuten. Expooptikaren antolatzaileek nabarmendu zuten patologia horiei aurrea hartzeko garrantzitsua dela haurrei azterketa oftalmologikoak egitea.
|
|
2007
|
|
|
jasotzen dituen estimuluak dosifikatu egin behar dira, estimulu gehiegi izateak bai gehiegizko kitzikadura baita inhibizioa sor
|
bailezake
haurrarengan.
|
|
|
Azaldu zer eragin izan
|
dezakeen
haurrarengan.
|
|
|
Himmelweit ek, Oppenheim ek eta Vince k (1958) egiaztatu zuten telebistakizugarrizko eragina izan
|
dezakeela
haurrek herrialdeei buruz duten ezagutzan.Ikertzaile horiek ohartu ziren beste talde nazionalei buruzko telesaioak urtebetezikusi zituzten haurrek atzerritarrei buruzko ikusmolde objektiboagoak zituztelabeste haurren aldean. Horrez gain, ikusi zuten haur horiek atzerritarrei buruzzituzten usteak bat zetozela saio horietan agertutakoekin.
|
|
|
13.20 irudia. Irakasleek eragina izan
|
dezakete
haurren nazio identitatearengarapenean (argazkia: www.oriapat.net).
|
|
|
Azkenik, transmisioaren ikuspegi orokor batetik honako hau argudiatu izanda: gurasoen ereduek eragina izan
|
dezaketela
haurren arrazoibide moralarenmailan. Esate baterako, gurasoek egokitu egiten dute beren arrazoibide moralheldua, seme alabengan hautematen duten gaitasun mailaren arabera, nolabaitekobaby talk edo ama hizkeraren bertsio moralaren arabera, alegia (Walker eta Taylor, 1991).
|
|
|
Bakterio meningitisa eragiten duten agente nagusien aurkako txertoak jarri zirenetik, nabarmen jaitsi da gaixotasun horren eragina. Hala ere, aurkikuntza garrantzitsua da; izan ere, meningitisa, infekzio larria eta hilgarria izan
|
lezaketen
haurrak direnean, erabakiak hartzeko tresna ematen die larrialdietako medikuei. Nolanahi ere, autoreek ohartarazi dute tresna hori “pazienteen ebaluazio kliniko oso zainduarekin batera erabili dela”.
|
|
|
Hori dela eta, zertero diagnostikoa egiteko, gorputzeko gantza ebaluatu behar da absortziometria erradiologikoaren bidez (DXA, ingelesezko sigletan), erradiazio ionizatzailearekiko esposizioa eskatzen baitu; airea bod tod sistemaren bidez desplazatzearen ondoriozko pletismografia (haurraren gorputz bolumena mugitzen duen airea aztertuz, zehaztasun handiz lortzen da gantz masaren ehunekoa), eta inpedantziometria (masa gantza). Haurren obesitateak arazo psikosozialak sor
|
ditzake
haurrengan eta gaixotasun kronikoak helduaroan. Marilyn Jk koordinatutako azterketa berria.
|
|
|
Haur eskuindarrentzat esfortzu berezirik eskatzen ez duten jarduerak, hala nola puntu lerro bati jarraituz moztea edo idazten ikastea, zailtasun maila handiagoa dute ezkertiarrentzat. Eguneroko arazo txiki horiek frustrazioa, antsietatea edo konfiantza falta eragin
|
diezaiekete
haurrei, beren adinagatik beren baldarkeriaren benetako arrazoia ezagutzeko gai ez direnean. Horregatik, haur ezkertiak gurasoen eta irakasleen tolerantzia eta pazientzia behar ditu batez ere; ez da nahikoa ezkerreko eskuarekin bakarrik konpontzen uztea, ezkertiar gisa moldatzen irakatsi behar zaio.
|
|
|
Estres postraumatikoak kalte egin
|
diezaioke
haurren garunari. Ondorio hori atera dute Standfordeko Unibertsitateko (AEB) ikertzaileek.
|
|
|
Erritmo horiek ezinbestekoak dira bizitzaren alderdi guztietan, besteak beste, lo egitea eta esna egotea; 24 ordu inguruko barne erlojuak kontrolatzen ditu une horiek. Berriki egindako txostenek aditzera ematen dutenez, haurren lo patroien etenek edo haien erloju biologikoaren aldaketek azal
|
lezakete
haurren bizimodua. Bizimodu hori entretenitzeko aukera sedentarioekin lotu ohi da, hala nola telebistarekin, bideojokoekin edo Internetekin.
|
|
|
Telebistak kalte handiak egin
|
ditzake
haurren dietan, gurasoen asmo onak gorabehera. Ikertzaile estatubatuarren azterketa berri batek erakutsi du publizitateak etxeko txikienen elikadura gustuetan zuen eragina uste baino handiagoa dela.
|
|
|
Haurrentzako edari freskagarri eta janari prestatu gehienek, besteak beste gozokiek eta gozokiek, Food Standards Agency (FSA) erakunde britainiarrak aztertu dituen koloratzaile eta kontserbatzaileak dituzte, eta ondorio honetara iritsi dira: hiperaktibitatea eragin
|
dezakete
haurrengan, batez ere txikienengan. Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzak (EFSA), Europako Batzordearen mendekoa, haurren hiperaktibitatearen eta koloratzaile eta kontserbatzaile batzuen arteko lotura hori aztertuko du.
|
|
|
Ana Requejo Madrilgo Unibertsitate Konplutentseko nutrizio katedradunak azaldu duenez, 24 orduko epean, oro har, haurrek ez dute energia eta mantenugai gehigarririk, eta hurrengo goizeko afariaren eta gosariaren artean egoten da. «Barauak gosaria alde batera uzten duenean, intsulina eta glukosa mailak pixkanaka jaisteak, beste aldaketa metaboliko batzuen artean, neke erantzuna eragin dezake, eta horrek eragina izan
|
dezake
haurraren funtzio kognitiboaren zenbait alderditan, hala nola arretan edo oroimenean». Gaineratu du baraua maizegi gertatzen bada, arestian aipatutako aldaketa metabolikoak ohikoak izango liratekeela, «eta horrek ondorio metagarri kaltegarriak ekarriko lizkioke organismoari, eta horrek arriskuan jarriko luke haurraren eskola aurrerapena».
|
|
|
Gaineratu du baraua maizegi gertatzen bada, arestian aipatutako aldaketa metabolikoak ohikoak izango liratekeela, «eta horrek ondorio metagarri kaltegarriak ekarriko lizkioke organismoari, eta horrek arriskuan jarriko luke haurraren eskola aurrerapena». Requejok behin eta berriz dio gosaria ez emateak eragina izan
|
dezakeela
haurrengan eguneroko jardunean; aldiz, kaloria eta nutrizio eduki egokiko gosaria irentsiz gero, eskola errendimendu hobea lortuko da beti. «Horregatik, gurasoek, irakasleek eta espezialistek haurrengan elikadura ohitura bat sortzea lortzen badugu, bizitza osorako izango dugu onura».
|
|
|
Egitura neuralen parte dira, eta, beraz, ezinbestekoak dira zelula ehunaren hazkuntza eta garapen fase horietan. Haren onurak ez dira hemen amaitzen.' Ben Gurion del Negev Unibertsitateak (Israel) berriki egindako azterlan baten arabera, haurren dietan omega gantz azidoak maiz sartzeak onurak ekar
|
ditzake
haurren depresioan. Ikerketaren arabera, omega ugari duten elikagaien kontsumoak erditik gora jaits ditzake depresio mailak.
|
|
|
Era berean, Australian, 18 hilabeteko haur bat Newcastleko ospitale batean sartu zen, Sidneyren iparraldean, bolatxoak irentsi ondoren. Herrialde honetako agintariek beren herritarrei eskatu diete ziurta
|
dezatela
haurrek ez dutela jostailura sartzerik izango. INCk eta Giochi Preziosi k jostailu hau erosi duten kontsumitzaileei gomendatzen diete zuhurtasunagatik eta produktua kaltegabea dela berresten ez den bitartean, kendu dezatela haurren eskueratik.
|
|
|
Herrialde honetako agintariek beren herritarrei eskatu diete ziurta dezatela haurrek ez dutela jostailura sartzerik izango. INCk eta Giochi Preziosi k jostailu hau erosi duten kontsumitzaileei gomendatzen diete zuhurtasunagatik eta produktua kaltegabea dela berresten ez den bitartean, kendu
|
dezatela
haurren eskueratik. Nolanahi ere, banatzaileak ohartarazi du ez dutela inoiz erabili behar hiru urtetik beherako haurrek.
|
|
|
Palivizumab profilaktikoa Infekzioari aurre egiteko txertorik ez dagoen arren, adituek palivizumab erabiltzea gomendatzen dute. Gaur egun eskura ditugun datuen arabera, printzipio aktibo horrek kutsadurari aurrea har
|
diezaioke
haurraren lehen urtean, eta birusak asman duen eragina gutxitu. SEN erakundeak palivizumabaren hileroko administrazioa ere babesten du, VRS bidezko infekzio larriko arriskua duten populazioen tratamendu eraginkorrena den aldetik.
|
|
|
Gurasoek, gure garaiko hezkuntza sisteman sumatu ere ezin zuten mailako ezaupidea izan dezakete beren seme alaben norabideari buruz, hala nahi badute. Banakako bilerak eta talde bilerak finkatuta ohi daude, eta gurasoek irakasleari bilera bat eskatu orduko ez da izaten normalean aparteko zailtasunik norbere haurraz aritzeko; eta ikastetxean bertan, aniztasunaren trataera medio, garai baten aldean, baliabide asko eskura
|
dezakete
haurren heziketarako.
|
|
2008
|
|
|
Halaz ere, haurraren dietan era askotako elikagaiak proportzio egokian sartzen badira, nutriente horien premiak elikagai naturalak hartuz bete
|
ditzakete
haurrek.
|
|
|
Azter
|
ezazu
haurraren jarrera egunero.
|
|
|
Hamaiketakoa egiteko eta askari garairako eraman
|
ditzake
haurrak.
|
|
|
Gurasoek lasaitu
|
dezakete
haurra, hari hitz eginez.
|
|
|
Sei urtetik beherako haurrak dituzten gurasoek lanaldi murrizketa eska
|
dezakete
haurrak zaindu ahal izateko (lanaldi herena edo erdia murrizteko aukera dute).
|
|
|
eskularru zuri batzuk. Txikitan inbidiaz begiratzen zien leihotik bere herrian elurrarekin jolas
|
zezaketen
haurrei. Ez zuen sekula elurrik ukitu.
|
|
|
7tik 12 urtera arteko haurrentzat diseinatua da. 24 puntu lor
|
ditzake
haurrak. 18 puntu edo gehiago lortzen baditu, sei hilabeteren barruan ikas dezake irakurtzen.
|
|
|
Irakurleak ez du aurrez erabakitzen bi bideetako zein erabiliko duen, eta bietatik azkarrena gertatzen zaiona erabiltzen du. Eskuarki, bide fonologikoa garatuko da lehenik (Doctor eta Coltheart, 1980); baina ikusmenaren bidea garatzen denean, bide fonologikoa nahiz bide ortografikoa erabil
|
ditzake
haurrak. Irakurketaren osagai nagusiak deskodetze prozesuak eta hitzaren ulermena dira.
|
|
|
letraren forma egiten da espazioan, eskuaz mugimendu handiak eginez. Arkatzez, kleraz edo beste edozein tresnaz egin
|
dezake
haurrak letra. Auziasen aholkuei jarraituz, orri zurian idazten has daiteke haurra; gero, lerro horizontal baten gainean idatziko du, eta, azkenik, bi lerro horizontalen artean idazten hasiko da.
|
|
|
Ikas-mailari baino garrantzi gehiago emango zaio ikas zikloari, horrek taldekatze malguagoak egiteko aukera ematen baitu. Irakasleak haurraren gurasoekin egin behar du hitz, haiek ere onar
|
dezaten
haurraren ikasketa erritmoaren berezitasuna.
|
|
|
– Urte 2 egin aurretik adierazgarriagoak dira ulermen arloko hutsuneak ekoizpen arlokoak baino, behintzat hizkuntza atzerapenak eta arazoak izan
|
ditzaketen
haurrak antzemateko. Zenbait ikertzailek urte bi baino gutxiagoko eta KGNZ tresnaren 10eko pertzentila edo apalagoa lortutako haurrak aztertuta ondorioztatu zuten adin honetan ulermenik eza dela erabakigarria, ez ekoizpenik eza (Thal eta Bates, 1988; Thal eta beste, 1991; Thal eta Katich, 1996; Almgren eta beste, 2005; Erikson eta beste, 2005).
|
|
|
Ondoren datoz haur txikiek trapuzko animalia eta panpinekin batzuetan egiten dituzten gauzak. Marka
|
itzazu
haurrari egiten ikusi dizkiozunak
|
|
|
Aireak baino konposatu organiko lurrunkor dentsoagoak eta astunagoak ere arnasten dituzte, lurretik hurbilago daudelako eta lurrean edo lurrean irauten duten kutsatzaileez gainera. Gaur egun, Ingurumena Babesteko Nazioarteko Agentzien datuen arabera, 100.000 substantzia kimiko kutsatzaile baino gehiago daude, eta %10 inguruk ondorio kaltegarriak izan
|
ditzakete
haurren eta gazteen osasunean. Ospitaleko jasangarritasuna Gero eta osasun zentro gehiagok, espezializazioaren ondorioz, handitu egiten dituzte beren parke teknologikoak eta, aldi berean, kutsadura mailak.
|
|
|
Organismoan gantz azido horiek gehien dituzten bularreko haurrek ikasteko eta kontzentratzeko gaitasun handiagoa dute, joan den urteko ekainean ‘American Journal of Clinical Nutrition’ aldizkarian argitaratutako artikulu baten arabera. Izan ere, denboraldi horretan AGPICLren ekarpen egokiak ondorio positiboak izan
|
ditzake
haurraren adimenarengan (etorkizun heldua), baita bere bizitzako osasun egoera orokorrean ere, erikortasuna murriztuz. Omega 6/ omega 3 oreka Haurdunaldiaren azken fasean, eta jaio eta bi urtera arte, nerbio zelulek gantz azido poliasegabe ugari behar dituzte.
|
|
|
Espainian, beste herrialde batzuetan ez bezala, ez da aurreikusten zenbat kilo karga
|
dezakeen
haur batek osasun arazorik ez izateko
|