|
2017
|
|
|
Juan Garziak ez du izan aitzindariek adina arazo euskara eredua hautatzean. Oinarrizko estandarra,
|
euskara
batua alegia, egina baitago. Horrez gainera, irakurtzeko testu bat egin du.
|
|
2018
|
|
|
Azkenean, mendebaldean hiru hizkuntza mota lehian daudela izan zen ondorioa:
|
euskara
batua, espainola eta bizkaiera (baina ez bizkaiera batua, etxeko hizkera baizik). Bizkaiera batuaren aurkako iritzia orokorra zen:
|
|
|
Etxeko euskara bizi eta bizigarria, mendebaldeko doinu eta soinuagaz. Ken Zazpikoek, ordea,
|
euskara
batuaz dihardute, estandarraz.
|
|
|
Euskararen batasunarekin batera euskarazko eskolaren sorrera etorri zen.
|
Euskara
batuaren sorrerak eskolaren lana ikaragarri erraztu zuen, euskara bat eta bakarra irakastea ahalbidetu zuelako. Zalantzarik gabe, euskarazko irakaskuntza izan da azken 50 urteotan euskararen berreskurapenaren tresnarik garrantzitsuena.
|
|
|
Euskera batuan hezi eta hazi dan ikastolako lagunekin mezuak gaztelania hutsean ketan ibilten dira sareotan, baina asteburu eta oporretako atsedenleku dogun nire jaioterriko kuadrilakoekin euskera hutsean: etxeko euskeran bizi bizi, nahiz eta danak
|
euskera
batuan alfabetatuak izan. Guztiek ikasi dabe batuaz eskolan, ez dira euskalkian alfabetatu, baina alkarri mezuak bialtzeko euskalkiaren/ ahozkotasunaren freskotasuna bilatzen dabe.
|
|
|
(1), franquismo garaian bertan lehen azpi aldia, gai izan ginenean legeak jarraitu gabe eta esaten zigutena jarraitu gabe ere, mundu ofiziala aldamenean utzita, neurri batean behintzat, ahal izan genuelako: ikastolak sortzea, Euskarari indar berezia ematea
|
Euskara
Batua proiektua sortuz, literatura berria sortuz (Txillardegi, Saizarbitoria,...), eta abar;
|
|
|
Hizkuntzaren normalizazio prozesuan etapa aldaketa baten erdian gaudela esango nuke, eta horren adierazpiderik nagusiena" lehendabiziko hiztun osoen belaunaldia" da. Gazte hauetako gehienek ereduan ikasi dute, jatorriz erdaldunak dira,
|
euskara
batuarekin eta euskal telebistarekin jaio dira, euskararen erabilera ofiziala ezagutu dute (hala den eremuetan), sare sozialak eta Internet euskaraz erabiltzeko aukera izan dute...
|
|
|
Nola bihurtuko dugu euskara euskaldunez osatutako gizartearen hizkuntza nagusia, lanerako hizkuntza gisa baliorik ez duen bitartean?. Orain 50 urte euskarak
|
Euskara
Batuaren atea zabaltzea lortu zuen, besteak beste, Txillardegi izeneko gazte ausart bat ate joka ibili zelako. 50 urte geroago Euskarak lantokietako atea irekitzeko premia gorria du.
|
|
|
|
Euskara
Batuaren erditze neketsu eta luze hartako 1964ko Baionako biltzarraren urtean jaiotakoa naiz. Ikastolek sortutako euskaldun osoen lehen belaunaldikoa ere banaiz.
|
|
|
Ondo baino hobeto dakizun bezala, Euskaltzaindia 1918an sortu zen eta Euskaltzaindiaren 50 urteurrenean, 1968an, egin zen
|
Euskara
batu edo estandarizatu zuen Arantzazuko Biltzar Nagusia, eta harrezkeroztik, azken 50 urteotan, Euskararen Corpus Plangintza egin du Euskaltzaindiak, batik bat.
|
|
|
Ondoren, euskarazko irakaskuntza antolatzea etorri zen.
|
Euskara
batuaren sorrerak eskolaren lana ikaragarri erraztu zuen euskara bat eta bakarra irakastea ahalbidetu zuelako. Gure hizkuntzan ardaztutako irakaskuntza hutsetik abiatu zen, euskararen irakaskuntza debekatuta baitzegoen XVIII. mendetik.
|
|
2019
|
|
|
Liburuaren bukaera aldean bada hiztegi ttipi bat Lapurdiko hitz bereziak
|
euskara
batuarekin, frantsesarekin eta espainolarekin alderatzen dituena eta liburuaren ulergarritasuna izugarri errazten duena.
|
|
2020
|
|
|
1961era goaz, orduantxe argitaratu baitzuen Ugaldek, Venezuelan, bere euskarazko lehen ipuin bilduma: Iltzalleak (1985eko
|
euskara
batuko edizioaz geroztik, Hiltzaileak). 36ko gerran eta ondorengo erresistentzian giroturiko kontuak dira euskarazko lehen ipuin bilduma modernoa izendatu dena osatzen dutenak.
|
|
|
" KAS alternatibaren puntuak buruz ikasaraztea baino eraginkorrago zeritzon ipuintxo bat kontatzeari". Eta estiloa bera ere, hizkera, are
|
euskara
batuaren aurreko euskara batua bizkai gipuzkoa mugakoa, lapurtarra, erabat gaurkoa, eduki horiei dago hertsiki lotua, irisgarria nahi du izan eta bada, irakurria. Azken batean Langosta baten inguruan, hasi eta buka, oso egiten baita gozoa, irakurgarria, buru buztan urrupatzeko modukoa.
|
|
|
" KAS alternatibaren puntuak buruz ikasaraztea baino eraginkorrago zeritzon ipuintxo bat kontatzeari". Eta estiloa bera ere, hizkera, are euskara batuaren aurreko
|
euskara
batua bizkai gipuzkoa mugakoa, lapurtarra, erabat gaurkoa, eduki horiei dago hertsiki lotua, irisgarria nahi du izan eta bada, irakurria. Azken batean Langosta baten inguruan, hasi eta buka, oso egiten baita gozoa, irakurgarria, buru buztan urrupatzeko modukoa.
|
|
|
Ez dut liburua hona ekarri bukaera aldera dituen artikulu apur horiengatik. Nahiz 68a urrun delarik oraino
|
euskara
batua fermuki eskatzeko argitasuna erakusten duten: " Eskuararen batasuna ez badugu egiten, xahu gure eskuara maite".
|
|
|
Sei ataletan banatu nuen liburua hogei bat urtez Txillardegirekin lanean aritu ondoren: "
|
Euskara
batua, euskaldunon batasunaren oinarria";" Hizkuntzaren estatusaren aldarrikapena";" Politikaren bidea";" Literatura";" Saiakera"; eta" Txillardegi, aberkide intelektuala". Hizkuntzaren corpusarekin hasita, bistan da Txillardegi funtsezkoa izan dela euskara batuari buruz egin zuen ekarpenagatik.
|
|
|
" Euskara batua, euskaldunon batasunaren oinarria";" Hizkuntzaren estatusaren aldarrikapena";" Politikaren bidea";" Literatura";" Saiakera"; eta" Txillardegi, aberkide intelektuala". Hizkuntzaren corpusarekin hasita, bistan da Txillardegi funtsezkoa izan dela
|
euskara
batuari buruz egin zuen ekarpenagatik.
|
|
|
Protagonista, Elsa, euskal literaturaren benetako lehen emakume edo hezur mamizko lehen emakumetzat hartua izan da. Hona hemen aipatu bertsio horren pasarte bat(
|
euskara
batua ere sortu aurretiko testua berau):
|
|
|
Inperialismoa, Vietnamgo gerratea, laizismoa, dibortzioa, sexua, suizidioa, orduan boladan zeuden apaiz langileak eta, batez ere, klase borroka existentzialaren aipamena agertzen dira lehenbizikoz euskal narrazio luze batean. Gaur egun, bada, orduko orriak berriz irakurrita, baturantz doan
|
euskara
batuaren aurreko idazkera sumatzeaz gain, idazkuntza erabat garaikidea antzematen diogu testu osoari.
|
|
|
Mitxelenaren eta Txillardegiren artean izandako harremanik gabe egun ez genuke
|
euskara
batua erabiliko. Hala ere, denboraren poderioz, Txillardegiren eta jelkideen arteko erlazioa ozpinduz joan zen, eta Mitxelenarekin ere distantzia hartu zuen.
|
|
|
Izan ere, oraindik gehiago ikertzeko dagoen Txillardegi eta Mitxelena edo Mitxelena eta Txillardegi bikotea zela-eta, gauza pare bat geratu dira bakarrik argi: biak, sekulako intelektualak izanik, euskal kulturan oinarri bihurtutako
|
euskara
batuaren sorreran batera aritu zirela eta, halere, bion gizarte errekonozimendua zeharo asimetrikoa dela egun. Horrela, Mitxelena onartua bezain aitortua den bitartean, Txillardegi aldarrikatzeko dugu oraindik.
|
|
|
Txillardegik horri kasu egin zion
|
euskara
batuaren beharra proposatzerakoan, eta, 1968a baino lehenago ere, euskara literario berria avant la lettre erabili zuen. Honetan ere, eskerrak Txillardegi bezalako pertsonaia historikoak badauden egon, zeinek, 2018 urte honetan ulertzen zaila izan arren, Euskal Herriaren zatiketari aurre egiteko baliabideak nahiz gaitasunak metatu dituzten, herri hau egin duten erresistentzia/ diferentzia praktikak indartzen lagundu izan dutelarik.
|
|
|
Halere, euskal irakurlea lehen baino aniztunagoa da, dudarik gabe. Historikoki
|
euskara
batua sortu zenetik pasatu diren urteak ez dira ezer, eta askotan ez gara konturatzen horren denbora laburrean egin dugun bidearen luzeaz.
|
|
|
|
Euskara
batuaren historian, adibidez, famatua izan zen Hendaiako Bilkura, 1901eko irailaren 16an, Fédération Littéraire Basque sortu zelarik, Campion eta Aranaren gidaritzapean, zeinean ikusarazten zen euskaraz idazten zutenen arazoei aurre egiteko, EIErekin alderatuta arazo berberak edo oso antzekoak izateagatik behintzat, elkartzea zela biderik pragmatikoena.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, haiek hizkuntzaren helbururako saiakera izan ziren gehiago gremio helburu pragmatikoak baino, eta,
|
euskara
batua indarrean jartzeaz batera, aipatu elkartea ahulduz joan zen.
|
|
|
Historian lehen aldiz, masa kritiko minimo batekin, behar bezalako teknologia ezaguerarekin eta
|
euskara
batu literario eta finkatu batekin, gure hizkuntza garaiz eta pronto iritsi da halako erronka teknologiko bati aurre egiteko.
|
|
|
Txillardegik ezin izan zuen jaso, osasun arazoak zirela medio, EIEk oparitutako
|
euskara
batuaren gaineko Baionako adierazpena ren oroigarri, eta Davanten emazteak hartu zuen haren ordez. Txillardegi hain sakonki hunkitzen zuen Unibertsoaren azkengabetasun itzelaz jabetzeko aurreneko urratsak Kopernikar iraultzak emanarazi zizkigun.
|
|
|
Lizardi sarirako aurkeztu zuenean, Zarautzen, noski, ez zioten batere saririk eman, tradiziozko idazmoldeak erabili arren mamiz oso aitzindaria zelako, eta poema hori argitaratu gabe geratu zen 1986ra arte. Urte honetan, alegia, 25 urte geroago, Susak kaleratu zuen Arestiren obra, eta hartan lehen aldiz
|
euskara
batua avant la lettre ikusten dugu, Euskaltzaindiak berak euskararen batasun bideak eman baino lehenago: hor azaltzen da jadanik euskara estandar bat, batua izango zenaren eredu.
|
|
|
b) euskara bera normalizatu behar zuen, Euskal Herri barruan behintzat baliagarri bihurtzeko edozein arlotan. Neurri batean"
|
euskara
batua" ikasi.
|
|
|
Hark Iparraldearekin izandako lotura estua erakusten enplegatu naiz hainbat egitate nabarmendurik, bereziki euskal kulturarekin, eta halaber, zer nolako garrantzia aitortu dion Nafarroari. J L. Davantek asko ezagutu zuen, eta hark dioenez, Monzonentzat euskara eta euskal kultura goien mailan zeuden; eta bergarar donibandartuak
|
euskara
batuaren alde, euskal antzerki, olerkari eta kantugile bezala egindako lana goretsi du Davantek. Eta sintesi gisa:
|
|
|
J.L. Davant 1960tik aitzina usu gurutzatu zen Telesfororekin, eta hark harendako euskara eta euskal kultura goien mailan zeudela nabarmentzen du;
|
euskara
batuaren alde, euskal antzerki, olerkari eta kantugile bezala egindako lana goretsiz. Eta sintesi gisa:
|
|
|
Eñaut Etxamendik Iparraldeko euskaldunen gutxiagotasun konplexuak eta zalantzak uxatzeko eginikako lana laudatu izan du: " Bera ulertzen genuen eta
|
euskara
batuaren alde zeraman lana sinetsigarri agertzen zitzaukun hortakotz. Ezen, gaurko jendeak nekez ulert dezake beharba 1960 irian gure etsai nagusia Herri alor orotan DUDA zela, ezbaia(...) Monzon gau egun ari zen guaurren baitako sineste horren berpitzarazten".
|
|
|
Monzonek bezala Txillardegik, naziogintzaren arloan, euskarazko kulturaren alde egindakoagatik(
|
euskara
batua, eleberriak, antzerkia, abestiak, prentsa artikuluak) eta era berean politika aldetik, zazpi lurraldez osaturiko euskal errepublika independentearen alde egindakoagatik, irakaspen ederrak eman dizkigute, eta gure atxikimendua eta aitortza merezi dute.
|
|
|
Txillardegik 1961eko Urtats egunez Dantxarineako muga iragan, eta Parisetik bueltan Iparraldean kokatu zenetik, bien arteko harremana hurbilagoa eta usuagoa gertatu zen. Enbata mugimendu abertzaleak Euskal Herri kontinentalean, Itsasu herrian lehenbizikoz ospaturiko Aberri Egunean (1963) han ziren biak ala biak, eta urte hartan bertan eratutako Idazkaritzan ere bai,
|
euskara
batuaren oinarriak ezartzeko xedez. Jakina denez, Baionan delako Idazkaritzan elkarturiko Lafitte, Davant, Monzon eta Txillardegik, besteak beste, hartutako erabakietan oinarritu ziren 1968an Arantzazun ospatu ziren jardunaldiak.
|
|
|
|
Euskara
batuaren historian, eta hori behin baino gehiagotan azaldu da ikerketa desberdinetan, funtsezko etsaiak abertzaletasun tradizionaletik etorritakoak izan ziren 7.
|
|
|
Lizardi sarirako aurkeztu zuenean, Zarautzen, noski, ez zioten batere saririk eman tradiziozko idatz moldeak erabili arren mamiaz oso aitzindaria zelako, eta poema hori argitaratu gabe geratu zen 1986ra arte. Urte honetan, alegia, 25 urte geroago, Susak kaleratu zuen Arestiren obra eta hartan, lehen aldiz
|
euskara
batua avant la lettre ikusten dugu, Euskaltzaindiak berak euskararen batasun bideak eman baino lehenago: hor azaltzen da jadanik euskara estandar bat, batua izango zenaren eredu.
|
|
|
Zer gertatzen ari zen Euskal Herrian garai horretan? Bada, orduan apaizak jadanik gotzainen kontra oldartu ziren, baita
|
euskara
batua ere hasia zegoela aldarrikapenetik prozesu produktibo proposatzaile batera joaten. Ikusten denez, urte berberetan kaleratzen dira Mitxelenaren Historia de la Literatura Vasca (1960), eta izen bereko Villasanterena (1961), baita Literatura oral vasca, Manuel Lekuonarena ere (1961).
|
|
|
Ikusten denez, urte berberetan kaleratzen dira Mitxelenaren Historia de la Literatura Vasca (1960), eta izen bereko Villasanterena (1961), baita Literatura oral vasca, Manuel Lekuonarena ere (1961). Horrek bere garrantzia du, izan ere, gogoratu egin genuke
|
euskara
batuaren prozesuan jeltzaleek beti kontrako bidea hartu zutela, ez baitzuten inondik inora onartzen euskara batuaren beharrik.5
|
|
|
Ikusten denez, urte berberetan kaleratzen dira Mitxelenaren Historia de la Literatura Vasca (1960), eta izen bereko Villasanterena (1961), baita Literatura oral vasca, Manuel Lekuonarena ere (1961). Horrek bere garrantzia du, izan ere, gogoratu egin genuke euskara batuaren prozesuan jeltzaleek beti kontrako bidea hartu zutela, ez baitzuten inondik inora onartzen
|
euskara
batuaren beharrik.5
|
|
|
Beraz,
|
euskara
batuak suposatu zuen euskaldun guztien batasuna, 6eta, nola edo hala, honek batasun politikoa dakar berarekin batera. Aurreko planteamendua guztiz euskalkien aldekoa bazen, guztiz" filologista", nolabait esanda, eta Elizaren menpekoa, batuaren aldeko jarrera berri horretan Eliza gaindituta suertatu zen.
|
|
|
Protagonista, Elsa, euskal literaturaren benetako lehen emakume edo hezur mamizko lehen emakumetzat hartua izan da. Hona hemen aipatu bertsio horren pasarte bat(
|
euskara
batua ere sortu aurretiko testua berau):
|
|
|
Inperialismoa, Vietnamgo gerratea, laizismoa, dibortzioa, sexua, suizidioa, orduan boladan zeuden apaiz langileak eta, batez ere, klase borroka esistentzialaren aipamena agertzen dira lehenbizikoz euskal narrazio luze batean. Gaur egun, bada, orduko orriak berriz irakurrita, baturantz doan
|
euskara
batuaren aurreko idazkera sumatzeaz gain, idazkuntza erabat garaikidea antzematen diogu testu osoari.
|
|
|
Edo, auskalo!, euskaraz idatzitako eleberrigintza modernoaren aitzindarietako bati gorazarre egitea ere izan liteke. Eta, Txillardegi
|
euskara
batuaren sortzaileetako bat izan baitzen, euskara batuari gorazarre egitea ere izan liteke, jakina.
|
|
|
Edo, auskalo!, euskaraz idatzitako eleberrigintza modernoaren aitzindarietako bati gorazarre egitea ere izan liteke. Eta, Txillardegi euskara batuaren sortzaileetako bat izan baitzen,
|
euskara
batuari gorazarre egitea ere izan liteke, jakina.
|
|
2022
|
|
|
Edota, beharbada hurbilago, Bilboko kafetegi batean, euskararen aldeko betetako areto batean. Arestiren oinordeko batekin kalakan dabil,
|
euskara
batuaren aferan lapurtar klasikoaren ildotik joatearen abantailak eta mugak aipatuz. Eta bitartean, paper txatal bat hartu eta poema baten lehen lerroak izkiriatu ditu, beti ere zorroan eramango duen liburu baterako.
|
|
|
Haren muina azaleratuz joan zuan ezinbestean, bada, konfiantza hartu ahala. Halako batean, Euskal Herriaz eta politikaz ari zinetela, hizkuntzaren gaia atera zian, eta
|
euskara
batuari buruzko topikoak zerrendatzen hasi zuan. Han bota zitian, bata bestearen atzetik, artifizial, plastikozko, asmatu, hatxedun, inposatu, ezdeus eta abar bezalako bitxiak.
|
|
|
Batuaren eta euskalkiaren artekoak denon ahotan dabiltzan honetan, bada, etsaiaren ahotik entzuten direnen antzeko ahotsak hasi dira gure artetik ere entzuten pozik egongo litzateke autobuskide burgostarra, eskerrak ez duen gure artekoa ulertuko. Hizkuntza mespretxuz letrakuntza deitu dionik ere bada artifiziala, plastikozkoa, sentimenduak adierazteko ezdeusa omen da
|
euskara
batua; euskalkietan omen dago, berriz, bizitasuna, saltsa, gatza eta piperra.
|
|
|
Beste askok nik baino lehenago eta hobeto esan duten bezala, artifizialtasun horren errua, izatekotan, hizkuntzarena ez, baizik hiztunona izango da; ez baita egia, gainera, kasu guztietan, plastikozkotasun delako hori: testu eder askoak badira
|
euskara
batuaz (harri burdinazkoak, larruzkoak, oihal finekoak... ezen ez plastikozkoak); eta batua erabiliz dotore asko mintzatzen diren hiztunak ere bai. Hiztun trakets ugari baden bezalaxe, batua zein euskalkia erabili.
|
|
|
Gurea bezalako hizkuntza batek estandarizazioaren aldetik egin duena egin duguna, hiztunok, duela berrogeita hamar urte zegoen egoeran egonda, sinestezin zaio munduan askori, eta miretsita egon ohi dira. Bati baino gehiagori irakurri diodan bezala,
|
euskara
batua da, gurean, XX. mendean izan den kultura fenomenorik harrigarriena; eta, segur aski, lorpenik handiena ere bai. Ez dakit inork zalantzan jarriko duen egun, batuari esker dagoela euskara dagoen egoeran, corpusari dagokionez; eta estatusari dagokionez ere, ez dut uste hainbeste jendek ikasiko zuenik hizkuntza, batua bezalako tresna bat eskura izan ez bagenu.
|
|
|
Haren muina azaleratuz joan zen ezinbestean, bada, konfiantza hartu ahala. Halako batean, Euskal Herriaz eta politikaz ari ginela, hizkuntzaren gaia atera zuen, eta
|
euskara
batuari buruzko topikoak aletzen hasi zen. Han bota zituen, bata bestearen atzetik, artifizial, plastikozko, asmatu, hatxedun, inposatu, ezdeus eta abar bezalako bitxiak.
|
|
|
Batuaren eta euskalkiaren artekoak denon ahotan dabiltzan honetan, bada, etsaiaren ahotik entzuten direnen antzeko ahotsak hasi dira gure artetik ere entzuten pozik egongo litzateke autobuskide burgostarra, eskerrak ez duen gure artekoa ulertuko. Hizkuntza mespretxuz letrakuntza deitu dionik ere bada artifiziala, plastikozkoa, sentimenduak adierazteko ezdeusa omen da
|
euskara
batua; euskalkietan omen dago, berriz, bizitasuna, saltsa, gatza eta piperra.
|
|
|
irakurri gaiaz Juan Luis Zabalak bere blogean eta bestetan idatzitakoak esan duten bezala, artifizialtasun horren errua, izatekotan, hizkuntzarena ez, baizik hiztunona izango da; ez baita egia, gainera, kasu guztietan, plastikozkotasun delako hori: testu eder askoak badira
|
euskara
batuaz (harri burdinazkoak, larruzkoak, oihal finekoak... ezen ez plastikozkoak); eta batua erabiliz dotore asko mintzatzen diren hiztunak ere bai. Hiztun trakets ugari baden bezalaxe, batua zein euskalkia erabili.
|
|
|
Gurea bezalako hizkuntza batek estandarizazioaren aldetik egin duena egin duguna, hiztunok, duela berrogeita hamar urte zegoen egoeran egonda, sinestezin zaio munduan askori, eta miretsita egon ohi dira. Bati baino gehiagori irakurri diodan bezala,
|
euskara
batua da, gurean, XX. mendean izan den kultura fenomenorik harrigarriena; eta, segur aski, lorpenik handiena ere bai. Ez dakit inork zalantzan jarriko duen egun, batuari esker dagoela euskara dagoen egoeran, corpusari dagokionez; eta estatusari dagokionez ere, ez dut uste hainbeste jendek ikasiko zuenik hizkuntza, batua bezalako tresna bat eskura izan ez bagenu.
|
|
|
Badu beste goresgarri bat ere deriotarrak: entrenatzaile euskaldun mordoxka dago, eta emakumeen futbol taldeetako entrenatzaileen hizkuntza gaitasunaren berririk ez dudan arren, G. Garitanoren gorazarretan esan liteke
|
euskara
batu aski txukunean mintzo ohi dela jokaturiko partiden berri ematean onentsuenetakoa izango da euskaraz mintzatzeko orduan, onena ez bada, eta horrenbestez, etsenplu ona ematen digula euskaldunoi.
|