|
2000
|
|
|
Milioi erdira heldu barik, kopuru horretatik hurbil
|
dago
hiztun kopurua. Laurehun mila baino gehiago Asturiesen, 1994 egindako inkesta baten arabera, herrialdeko herenetik gora.
|
|
2001
|
|
|
Bere hizkuntzarekin kontaktuan
|
dagoen
hiztun batek egindako gogoeta batzuk. Eta horregatik diot hiztun adina liburu dagoela liburuan.
|
|
2002
|
|
|
I. M. DE LUNA. Azkenean, horren atzean
|
dagoena
hiztun komunitatea da. Orain arte hiru osagai nagusiri buruz aritu gara ezagutza, harreman sarea eta komunitate izatearen kontzientzia, hiztun komunitatea osatzeko funtsezkoak direnak.
|
|
|
Edozein modutan, egitasmo honetan gogorarazten zaigu marko orokorraeratuta
|
dagoela
hiztunak sortzeko eta ez hizkuntzetan adituak egiteko; hortaz, aukerako jardunbideak zerrendatzen dituenean, lehenbizi aipatzen ditu metodologiarik komunikatiboenak eta amaierarako uzten ditu aukerarik formalenak.
|
|
2003
|
|
|
Euskara eta haren gaineko diskurtsoa guri begira daude. Diskurtso eta jardunbide berrien behar handian dago hizkuntza bera,
|
gaude
hiztunok. Aberastu eta berritu beharra dago:
|
|
|
Hizkuntzaren balioa, horrela, kapital horien transferentzian datza: nolabait esan, hizkuntzarenoinarrian
|
dagoen
hiztun herriak daukan kapital material eta sinbolikoaren araberako balio ekonomikoa, soziala eta kulturala izan ohi du hizkuntzak. Horrek esan nahi du oinarritzat duen hiztun herria ren botere oroko rrean erabakitzen dela hizkuntzaren erabilera araua, erabilera horrena rrazoiak zernahi izanda ere.
|
|
2004
|
|
|
Gauza hauetan plano soziologikoa zorrotz bereizi behar da delako gutxiengo horretatik. Bigarren hizkuntza, Estatu hizkuntza nagusiaren aldetikoa denean, euskara bezalako herri hizkuntzen egoeran
|
dauden
hiztunentzat ez dago kalterik gabeko onurarik: kalte euskaldunaren ama hizkuntzarentzat, fabore hizkuntza gailenduarentzat.
|
|
|
–Gaur euskararen kontra ez dagoela askok esaten du, baina ez al da kontra egotea alde ez egotea??. 608 Zer da, izan ere, gaur eta hemen, hizkuntzen eta hizkuntza herrien arteko harremanak eratuak dauden bezala eratuta egonda, euskararen alde egotea? Lurraldez, erabilera esparruz eta gizarte estatuz hondoa jota
|
dagoen
hiztun herri batean zer nolako engaiamendu neurria galdegiten dio euskal hiztunari. Epelkeriak eta txepelkeriak erauzirik, muturreko egoeretan, ez al genuke muturreko jarrera hartu behar?
|
|
|
hots, hiztunaren eta bere munduaren arteko zilborrestearen funtzioa betetzen duen neurrian soilik bihurtzen da hizkuntza bat giza nortasunaren eratzaile. Hori etenda baldin badago, ez
|
dago
hiztunaren eta munduaren arteko elkarreragin eta jario sortzailerik. Hizkuntza horrek ez du halako funtziorik mamitzen, nahiz eta jakin, jakin daitekeen.
|
|
2005
|
|
|
Edonola, Filologia idatzitako testu jakin batzuetan oinarritzen da eta, beraz, garai batean hizkuntzak onartzen zituen bideen berri ematen digu; ez digu, ordea, ezinezkoak ziren erabileren berri ematen. Hau da, testuetan mota bateko eraikuntzarik ez agertzeak ez du ezinbestean esan nahi testua idatzi zen garaiko hiztunentzat erabilera hori ezinezkoa zenik eta hilda
|
dauden
hiztunek
|
|
|
Zehazkiago euskara tekniko zientifikoari dagokionez, are zailagoa da kontua: era honetako testu bakan batzuk baino ez daudelarik, zaila gerta dakiguke batzuetan mota bateko hitz, esapide edo egiturarik ez
|
egotea
hiztunentzat onartezina izatearen edota esku artean ditugun testuen tipologiaren ondorio ote den. Filologiak aldaketez ohartzen laguntzen digu, baina aldaketa horien artean bereizi beharrekoak dira hizkuntzaren esparru berrietara egokitzeko beharrak azaltzen dituenak eta egokitze horretan lagundu beharrean oztopo gertatzen direnak.
|
|
2006
|
|
|
Eta zein dira moda horiek sortzeko mekanismoak? Lider argirik ez duen hizkuntza komunitate batean, periferia samarrean
|
dagoen
hiztun talde batean, nork markatzen du bidea. Nork gainditzen ditu erresistentziak eta erabilera berriak hedatu?
|
|
|
Manifestazio baterako leloa dirudi, baina arrazoi indartsua iruditzen zaigu guri. Indar guztiak edo gehienak kalitatean jarriz gero, eta horrekin obsesionatuz gero, beharbada iritsi ezinezko maila jarriko diegu euskarara ekartzen ari garen hainbat hiztuni, erdararekin eta euskararekin oreka zail samarrean
|
dauden
hiztunei, eta gaur egun oso nekez lor dezaketen helburua eskatuko diegu.
|
|
|
Garbi dago, oraintsu arte ofizialtasunik izan ez duen hizkuntza txiki baten kasuan, adin ertainetik gorako populazioaren gehiengoa, zoritxarrez, euskaraz analfabetoa izanda, hots, ongi eta gaizki idatzirikoa beti bereizten ez dakienean, garbi
|
dago
hiztunen artean horrelako jolasak egin eta anizkeriak barreiatzea ekintza suizida dela, edo, nahiago baduzue, kriminala, eta maiz, gainera, dialektoen aberastasunaren aitzakiaz burutua.
|
|
2007
|
|
|
Horretaz gain, analisiak kontuan hartu behar du Txillardegik, Euskararen Erabileraren Kale Neurketa bera oinarri, sortu zuen Soziolinguistika Matematikoak egindako ekarpena. Azken garai honetan hizkuntzen eraRosa Ramos –Neurketaren konplexutasuna bileraz hausnartzeko boladan
|
dagoen
hiztunaren alderdi emozionalari eta psikosozialari garrantzia kendu gabe, ezin dugu bazterrean utzi hiztun elebidunek sortutako hizkuntza komunitateak egituratzeko eta hiztun berriak erakartzeko daukan (edo ez daukan) indarraren garrantzia; hau da, egiturazko aspektuen garrantzia. Izan ere, pisu guztia hiztun elebidunen jokaeran jartzen badugu, hurrengo urratsa izan daiteke ezagutza eta erabileraren arteko aldearen erantzukizuna hiztun horien leialtasun faltari egoztea, gainerako eragileei, hiztun elebakarrei hain zuzen (eta gizartean elebakarren eta elebidunen artean gertatzen den elkarreraginari), inolako garrantzirik eman gabe.
|
|
|
Ahozko erabilerari buruz, esan genezake, handi handika esan ere, ez dukegula erabiltzen euskaldun guztiok, azken 25 urteotan edo: uste dugu ez dela baliatzen iparraldean (beharbada, ezta hegoaldeko Nafarroan ere); giputz euskaran bai, hiztun nagusi eta onek bai behintzat, batez ere BERA erakuslea; eta gehien bizkai euskaran erabiltzen dugu (eta asko dago behera eginda, batez ere gazteetan), eta hemen bizirik
|
dago
hiztun zahar onetan behinik behin BERA, BERAU, BERORI eta pluralean EUROK eta EUREK. Idatzizko erabilerari dagokionez, tradizio handiago dute, Axularrek berak ere erabiltzen ditu-eta
|
|
2008
|
|
|
Alabaina, Behatokiak milaka adibide jaso ditu urtetan eta duela gutxitik Elebidek ere bai (hizkuntz eskubideak" bermatzeko" erakunde ofiziala); euskara egin nahi eta ezin duten herritarren kexak jaso dituzte. Agerikoa da hizkuntza erabiltzeko aukerak oso lotuta
|
daudela
hiztun kopuruarekin, hau da, zenbat eta hiztun gehiago orduan eta hitz egiteko aukera gehiago. Bada, erabilera datuek sinetsi nahi digutenaren kontrakoa adierazten dute:
|
|
|
zer hiztun kontzentrazio dagoen lurraldeko leku desberdinetan, zein den hiztun horien proportzioa taldekoak ez diren hiztunekin alderatuz, eta ea hizkuntza komunitateak arbasoen lurraldean bizitzen jarraitzen duen edo ez. Lurralde jakin batean (hiri nahiz eskualde batean) H1 hiztunek duten banaketa oso lotuta
|
dago
hiztun taldearen barruko gizarte sarearen indarrarekin eta, beraz, esparru pribatu eta publikoetan H1 hizkuntzak duen erabilera maiztasunarekin (Landry eta Allard, 1994a, 1992a). Zenbat eta handiagoa izan hizkuntza jakin bateko hiztunen proportzioa eskualde jakin batean, orduan eta sendoagoak izango dira harreman linguistikoen sareak eta orduan eta aukera gehiago izango ditu gutxiengoaren hizkuntzak talde barruko komunikazioetan erabilia izateko egoera pribatu eta erdi publikoetan.
|
|
|
Hauek dira azentuan
|
dauden
hiztun bien arteko aldeak: Itxósora/ itxosóra; itxósoraino/ itxosoráino; amasórtzi/ amásortzi; dakárre/ dákarre eta ikusiót/ ikúsiot.
|
|
2009
|
|
|
Gaur egun hizkuntza ekosistema berri bat dugu eta hizkuntza bat globala izatea edo ez izatea ez
|
dago
hiztun kopuruaren baitan ez eta gobernuen eragin politikoaren baitan ere, baizik eta hiztunek globalizazioaren parte izateko duten borondatean: ingelesa hizkuntza komun gisaeta garai globalean tresna erabilgarri izan nahi duten hizkuntzak daude.
|
|
|
Eta hizkuntza bat globala izatea edo ez izatea ez
|
dago
hiztun kopuruaren baitan ez eta gobernuen eragin politikoaren baitan ere, baizik eta hiztunek globalizazioaren parte izateko duten borondatean.
|
|
|
Ahaleginak egin ditzagun, ahal dugun neurrian, geure modernitadea eraikitzen, konplexurik gabe, moderno globalek" kaxero" deitzen badigute ere. kaldunek, gehien gehienek, onartu eta integratu badute, integrazio horri men egin zaio: euskaldunik gabe ez
|
dago
hiztun herririk.
|
|
|
Bai. Nahiko hizkuntza indartsua da, eta irauteko behar dituen osagai batzuk dauzka, hala nola hezkuntza, estandarizazioa eta, batez ere, hizkuntza horretan hitz egiteaz arduratuta
|
dauden
hiztunak. Okerragoa litzateke oso hiztun gutxi edukitzea, irakaslerik ez topatzea edo hizkuntzan artatzeko gai den erizainik ez egotea; egoera horretan, hizkuntzek oso aukera gutxi dituzte irauteko.
|
|
2010
|
|
|
Edota, Administrazioari
|
dagokigu
hiztunei bideak erraztea, munduan zabal dadin bitartekoak jartzea... Aniztasuna da gure elkarbizitzaren oinarri.
|
|
|
Izan ere, euskaraz bizi bagara, eta zenbat eta modu intentsoagoan eta iraunkorragoan izan, normala izanen da euskaraz hobeki moldatzea. Gure bizimodua normal samar egiten badugu euskaraz, ia egun osoan euskaraz biziz, normala izanen da bi hizkuntzen artean aldea
|
egotea
hiztunarengan. Erdaraz bizi dena, normalean behintzat, erdaraz hobeki moldatzen da, nahiz eta horrek ez duen esan nahi euskaraz ongi ez dakienik.
|
|
|
Erabateko hondamendia ereez da ordea. Hain ahuldurik
|
dagoen
hiztun elkartearen baitan irakaskuntzak konparatiboki zer babes egoera eskaintzen duen seinalatzen du ugaritasun horrek. Hori besterik ez, baina hori behintzat bai:
|
|
|
Sabino Aranak oso azterketa zuzena eta modernoa egin zuen mintzairaren egoerari buruz, baina bere ideiek, asmatutako arauek eta hitzek praktikan bere jarraitzaileen artean sortu zuten garbizalekeria oso urrunduta
|
zegoen
hiztunen mintzairatik, mordoilo ulertezin bat sortuz.
|
|
|
50 hizkuntza
|
daude
hiztun bakarrekoak; pertsona bakar horrek bere buruarekin baizik ez dezake hitz egin.1025 4.000 hizkuntza daude 20.000 baino hiztun gutxiago dutenak. Munduko hizkuntzen% 96a munduko populazioaren
|
|
2011
|
|
|
Aldiz, txikien artean daude tapietea (380), txulupia (250) eta txorotea (1.200). Gainera, hiru hizkuntza
|
daude
hiztun bakarra dutenak: vilela, teueltxea eta txana.
|
|
|
Bi hitzetan esateko, zelanbaiteko axolagabekeria hedatu da orain arte ardatz izan diren zenbait ideiaren aurrean. Esate baterako, hizkuntza gutxituek aurrera egiteko beharrezkoak dituzten kontzientzia linguistikoa edo arriskuan
|
dagoen
hiztun talde bateko kide izatearen sentimenduaren ahultzea gertatu dira.
|
|
|
Afera hori bakarrik balitz, gaitz erdi, zeren, gainera, lantegitik kanpo ez ezik, euskal kultura eta herri erreferentzia orotatik landa ere egiten baitu ikasketa hori, abstrakzio huts batean, kultur eta erabilera testuinguru barik, baina erdal munduaz inguratuta. Eten bat dago, gainditzeko zaila, euskaltegiko fikziozko euskal munduaren eta hiztun herriaren artean, edo ez
|
dago
hiztun herririk ere. Horrela, euskaldunik ez da sortzen, euskal gizarte eta, beraz, kulturarekiko etena da eta.
|
|
|
Teoriatik tiraka etxeko hizkuntza izatera iristen ez denez, belaunez belaun berriro hutsetik hasi beharra bere hedapen lanean. eta d) hizkuntza Indarberritzea edo hINBe (Reversing Language Shift edo RLS): ahulduta
|
dagoen
hiztun elkartearen hizkuntza propioak belaunaldi berrien L1 izaten jarraitzea (sarriago, L1 izaera berreskuratzea) eta, horrezaz gainera, bere osasun egoera hobetzeko hiztun gehiago eta jardun gune berriak irabaztea. gertakari sozial desberdinak dira a), b) eta d) alde batetik, eta c) bestetik. kontestualki ahula den hizkuntzaren ezaugarri posibleak dira a), b) eta d) kasuak; kontestualki indarts... Lehenengo hiruretan zentratuko gara hortaz, hori baita azterlan honi hurbilenetik heltzen diona. esana daukagu, gainera, language maintenance ren azpimultzotzat hartu ohi duela hainbatek RLS (tartean kontzeptu bien sortzaileak, Fishman-ek berak).
|
|
|
Konfliktu hitzaren kontzeptu balioa (bere argitasun ahalmena) nekez ukatuko du hizkuntza soziologian serio jardun nahi duen inork124 Badakigu hiztun elkarte bik edo gehiagok espazio fisiko eta xede talde berbera konpartitzean maiz sortzen dela era bateko edo besteko arazorik. Arazo horietariko hainbatek, dimentsio kolektibo kontzientea hartzen duenean, konfliktua sor dezake. kontua ez da ordea elkarren pegante
|
dauden
hiztun elkarteetan aldian behin edo maiz sarri konflikturik sorMikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka tzen den ala ez.
|
|
|
Gero ikasten da H, gehienetan eskolan edo sozializazio ajente formal jasoagoen bidez. e) erabilerari dagokionez eten argia dago h ren eta L ren artean: idatzizko jarduna h bidez egiten da, erabat edo oso nagusiki; ahozko jarduera formal jasoa ere bai, oro har. gainerako jarduna, eguneroko mintzajardun eta berba egikera arrunta, informala eta intimoa, L aldaeraz egiten da beti edo nagusiki. hots, Lren eta h ren konpartimentazio funtzionala
|
dago
hiztun elkarte horretan (konkretukiago, hiztun elkarte horrek konpartimentazio arau hori indarrean daukan esparru territorialean eta, horren barnean, bertako hiztunen arteko agerbide, jardun gune, harreman sare eta situazioetan. hots: hiztun elkartearen lurralde esparru osoan (hiztun herrian) edo bertako eskualde eremu jakinean kontestuak agintzen du, normalean, noiz h erabili eta noiz L. Mintzajardunaren situazio markatzaileek, norknorekin noiz non zertaz diharduen azaltzen duten elementuek, esplikatzen eta, parte on batez, determinatzen dute kasu bateko eta besteko jardunaren berezitasuna. f) Konpartimentazio soziofuntzional (eta, dagokion neurrian, territorial) hori egonkorra da. hots, ez da urtetik urtera (ez eta hamarkadatik hamarkadara edo belaunaldi batetik hurrengora) nabarmenki aldatzen. hizkuntza egoera guztiak (guzti guztiak) aldatu egiten direnez gutxi edo (normalean) asko, berehala agertzen da galdera:
|
|
|
" sailkapen tekniko, akademiko, neutral, ia anglofono soil.. horiek" ez dute asebetetzen. zehatz adierazi du, orobat, desadostasun horren iturria non dagoen: " ez dut uste zientzia soziolinguistiko objektiborik egin litekeenik". zaila da, seguru asko, argitze saio honen orientazio nagusiari antipoda zorrotzagorik ezartzea. esan nahi duena gaizki jaso ez badut objektibotasunik gabeko zientzia esparru batean jardutera kondenaturik
|
gaude
hiztun elkarteen gizarte moldaeraz informazio zehatz eta eragingarririk eskuratu nahi dugunok. Interesa eta objektibotasuna (gizakion doai diren gogo nahia eta egia egarria) ezin dira uztartu.
|
|
|
Hiztun kopuruaren eragina dela-eta, hona Klaus Zimmermann-en iritzia. Hizkuntza baten biziraupena ez
|
dago
hiztun kopuruaren esku soilik, batez ere beste faktore batzuen esku dago. Alegia:
|
|
|
Nazioz gaindiko hizkuntza eremuz jositako mapa joko genuke begiz, hizkuntza uharte eta etendura gunez josia, non hizkuntza bat hurrengoarekin nahasten den. Hizkuntza muga franko gainjarritako muga politikoen lerroak mozten ditu aldez alde, eta, jakina, haiei
|
dagozkien
hiztun herriak ere bai. Horrenbestez, muga politikoak behar bezala ezaugarritzeko, hona gure ustekizuna:
|
|
|
–Indarberritze saio batzuk arrakastatsuak gertatu dira. Batez ere XIX. mendean abiatu zirenak eta aspalditxodanik estatu aparatu beregainaz horniturik
|
dauden
hiztun herrienak atera dira garaile: demagun txekoa eta hebraiera, hungaroa eta finlandiera.
|
|
|
gehiengoaren hizkuntza nagusira hurbiltzeko asmorik ez baldin badu, hizkuntza nagusi horretan bizitzeari dagozkion askotariko onurak galdu egingo ditu. Horrelako jarreren aurrean, jakina, zer egin dezake arriskuan
|
dagoen
hiztun herri ahulduak. Ez dauka ia inolako aukerarik elebidun izateko.
|
|
|
Eta bazterkeria horrek, ondo dakigunez, ondorio larriak eragiten ditu hiztunen bizi kalitatean. Ordezkapenaren mekanismo sozialak sortarazi duen naufragioan hiztun gutxietsiak, sarri askotan, miseria ekonomikoaren gatibu dira. Txirotasunean amilduak
|
daude
hiztun herri franko munduan, eta segregazio sozialaren ondorio latzak non nahi beha ditzakegu.
|
|
|
Hizkuntz sumisioarekin eta dimisioarekin zerikusi zuzena du aurreiritzien eta estereotipoen makurkeriak. Ondo dakigunez, nork bere hizkuntzari buruz daukan iritzi ezkorra, gogo iluntasuna, norberaren mintzaira alboratzeko zorian
|
dauden
hiztunen jarreraren erakusgarri da. Horrelakoetan, egokiagoa litzateke beharbada autogorrotoa edo hizkuntz leialtasunik eza bezalako terminoak erabiltzea hiztunaren soslaia irudikatzeko.
|
|
|
Aintzat hartzeko kontua iruditzen zait kultura menderatzailearen izaera oldarkorra. Elkarren ondoan, elkar ukituz,
|
dauden
hiztun herrien arteko hartu emanetan estatuaren estalpea eta zilegitasuna daukan kultura ez baita parte onekoa: –Hizkuntza bat mehatxupean eta galtzeko arriskuan dagoenean honako egitate honetaz ohartu ohi gara maiz:
|
|
|
Galtzeko arrisku gorrian
|
dauden
hiztun herrien biziraupena honako bi faktore hauen baitan finkatzen du Juan Carlos Morenok: –Alde batetik, hizkuntzak gizarte dinamikara etengabe moldatzea; bestetik, berriz, identitate adierazletzat erabiltzea.
|
|
|
–Ni bizi naizeneko hiztun taldearen eskubideak errespetatu gabe, ezin dira errespetatu nik neure hizkuntzan berba egiteko daukadan eskubidea. Hiztun taldearen eskubideak mugatuak dauden neurrian eskubide guztiak mugatuak
|
daude
hiztunarentzat. Autonomia politikoa gure idealaren gailurra dela sinestarazi nahi digute, hots, autonomiari esker gure helburu nagusia lortua dugula; haatik, hori ez da egia, autonomiarena ez baita irtenbidea nazio menderatuarentzat, baina bai Estatuarentzat, zeren eta autonomiak herriaren adierazpena mugatu egiten du?
|
|
|
hizkuntz komunitate bakoitzaren aldetik zer nolako proportziotan ikasi beharra daukate bestea elebidun bihurtuz??. La Europa de las lenguas, 2005, 96 or. Txit jakina denez, elebidundu beharra ez
|
dagokio
hiztun herri hegemonikoko hiztunari, mendekoari baizik.
|
|
|
IKER korrika doa kaletik eta LURDESekin egingo du topo. IKER ez
|
dago
hiztun berarekin.
|
|
|
Sekula ez dira hizkuntza komunitateak desagertu orain desagertzen ari diren erritmoan, eta eurak dira ingurumenaren ikuspegitik iraunkorrenak; horregatik, krisi ekologikoari aurre egiteko beharrezkoa da ulertzea uztarri bereko bikoa dela aniztasun biologikoa eta kulturala. Euskara oso urruti
|
dago
hiztun bakarra duten 100 hizkuntza horietatik, eta 100 hiztun dituzten beste 1.000 hizkuntza horietatik. Garai globalari tonaka dario norbere taldetasunaren desegitearen arriskua, esperientzia oinarrizko gisa.
|
|
2012
|
|
|
Eguneroko praktika ohikoei garrantzia eman behar zaie, leialtasunaren hauspoa puztu. Ezinbestekoa da konfiantzaz eta harrotasunez lepo
|
dauden
hiztunak izatea. Komunitate bakoitzak bere burua jagon egin behar duelako, bere burua gobernatu.
|
|
|
Berrogei urteren buruan, aldiz, euskararen bilakaera ez da joan Txepetxek iragarri zuen galbidetik. hizkuntza atxiki eta ordezkatze (language maintenance and shift, Fishman 1964) arloan jorratutako ikerketa ugari gorabehera, oraindik ez
|
dago
hiztun taldeek beren mintzairari eustearen gaineko benetako teoria osorik. hala bada, halako iragarpenak egitea zaila izaten da.
|
|
2013
|
|
|
" Ez inposatu, ez eragotzi, egiazki bermatu, baizik" euskara nahiz gaztelania erabiltzeko aukera. gehiagotan bat etorri, eta zenbat eta arrazoibide ezberdin gehiago onartu, orduan eta indar handiagoz tira egingo dugu euskararen gurditik; behar dugu jakin zer den euskara indarberritzeko" nahi" hori gauzatzeko ezinbestez egin behar dena, zer deserosotasun diren saihetsezinak aurrera egiteko, zer den bakoitzak egin dezakeena eta norberak baino egin ezin dezakeena, eta zer prezio gauden prest ordaintzeko, guztia ez baita euskara eta euskarak berak ere ez baitu —eta ez du izango— balio bera guztientzako. Hizkuntzaren gainetik
|
dago
hiztuna, eta hizkuntza ez ezik beste" osagai" asko ditu hiztunak.
|
|
|
behartu al liteke giza talde bat bere onarpenik gabe jokabide linguistiko batzuk izatera, nahiz eta jokabide horiek ezinbestekoak izan euskarari indartsu eusteko? Edozein aldetatik begiratuta ere, erdigunean
|
dagoena
hiztuna baita, euskara beharrean.
|
|
|
hasieran erabilita eratzen badu,, ordea? aurkaritzako lokailua esaldian bigarren kokalekuan topatzen ohituta
|
dagoen
hiztunak markatutzat joko du. Edo elementu errazago batekin gertatzen dena:
|
|
|
18 Oraingo programazioari dagokionez, gauza bat aitortu behar da, lehengo eta oraingo gidarien alde: zaila eta konplexua da telebista generalista bat arrakastaz kudeatzea, eskaintza uholde baten barruan eta gurea bezalako egoeran
|
dagoen
hiztun komunitate minorizatu bati begira. Erraza da kanpotik errezeta politikoki politak ematea(" kirola murriztu"," barne produkzioa gehiago bultzatu!"), baina zezenari adarretatik helduta dagoenak daki adarren berri.
|
|
|
Hamar urtetik hona kale erabilera bere horretan zegoela ondorioztatzen zuen, alegia, trabatua. Horrek zer nolako aldaketak eman liratekeen aurreikusteko elementuak agertzen zituen; izan ere, egungo baldintza soziolinguistikoekin euskararen erabilerak goia jo du, eta hobekuntza tarterik ez da
|
egongo
hiztunen kopuruak nabarmen gora egiten ez badu, eta hiztun berriei euskarazko harremanetan txertatzeko aukerarik eskaintzen ez bazaie. Izan ere, erabilerak ezin dezake gora egin elebidunen masa soziala eta euskararen erabilera ahalbidetzen duten sareen zein guneen kopurua handitzen ez bada.
|
|
|
Norabiderako usaimena. Nerabekeria ideologikoak, tradizio atxikimenduak eta bien arteko dibergentzia sakonak tartean ziren, eta baldintza asko
|
zegoen
hiztun komunitatearentzako garabide zentralak zapuzteko. Ez zen gertatu:
|
|
|
Ea berau den etorkizuneko bide gehienen euskarria... Aurreko zatietan estrategia nazional potolo batzuk aipatu ditut, baina esango nuke tokian tokiko harietan
|
daudela
hiztunaren joskurak.
|
|
|
Eraikuntza tentsioan
|
dagoen
hiztun komunitateak, eraikuntza tentsioan du bere hitzen gorputza ere.
|
|
|
Bigarrenik, lotuta
|
daudelako
hiztun komunitatearen eta polisaren zoria. Polisa edo herria biziarazteko eredu humanitzaileagoak urratu behar badira, baliteke gizarte antolatuaren saretzean dugun ezohikotasun horrek geroan ere zeresana izatea, bai etorkizuneko herrigintzan eta bai hiztun komunitatearen taupadan.
|
|
|
Oraingo programazioari dagokionez, gauza bat aitortu behar da, lehengo eta oraingo gidarien alde: zaila eta konplexua da telebista generalista bat arrakastaz kudeatzea, eskaintza uholde baten barruan eta gurea bezalako egoeran
|
dagoen
hiztun komunitate minorizatu bati begira. Gauza on asko ere egin da euskarazko katean.
|
|
|
Ba ote dugu ba ezer ikastekorik estrategia gehienetan gu duela 40 edo 60 urte geunden puntuan
|
dauden
hiztun komunitateetatik. Parean ez daudenen artean ere ikasketa fluxuak norabide bikoitzekoak izan daitezke.
|
|
2014
|
|
|
Lan honen bidez trebezia sozialen alderdi teorikoari heldu nahi zaio, eta bereziki bere adierazpen gorenari, portaera asertiboari. Horretarako, egoera minorizatuan
|
dauden
hiztunen errealitate soziolinguistikora ekarri nahi izan da portaera asertiboa. Herritarrek hizkuntza portaera desberdinak nola hautematen dituzten aztertu nahi izan du ikerketak.
|
|
|
Horregatik hartzen du pisu berezia KOMUNITATEA kontzeptuak: sareak aztertu, bultzatu eta lidergoa baliatu beharra
|
dago
hiztun komunitateak sendotzeko. Adibidez, Durangoko Azokak azken urtetan izan duen bilakaera ildo horretan koka daiteke.
|
|
|
Bai, baina euskara modernoa, osatua, batua, nahi den bezala izendatu, zein irizpidez diseinatu behar da? Non
|
dago
hiztun komunitate aktiboa. Jatortasunaren irizpideari irizpide praktikoa erantsi behar zaio:
|
|
2015
|
|
|
Ekintza sozio-linguistikoaren mailan, harrera prosezu gordina bizi dute udalerri hauek. Harrerak bi alde ditu, biak aktiboak, bertan
|
dauden
hiztunen portaera eta joan berriarena hartu behar dira aintzat. Harrera egoki baterako planak, irizpideak eta baliabide zehatzak behar dira herri hauetan guztietan.
|
|
|
Lehenengoari" gune sinbolikoa" deritzo, eta komunitatean
|
dauden
hiztun motatik abiatuta hizkuntza horren diagnosia egiten du (Txepetx 1987: 64). Hau honela, A, B eta ø ezaugarriak izan ditzake hiztun batek, esparru intimoetako transmisio bidez jasotakoa, etxetik kanpo maila jasoan ikasitakoa eta ezagutza hutsa, hurrenez hurren.
|
|
|
Euskara batua zuzen egituratuta ikusten dudala esan dut aurreko atalean, baina, jakina, aldea
|
dago
hiztun batzuek darabiltenetik besteek darabiltenera, eta batzuen jarduna egokia eta zuzena den bezala, traketsa eta desegokia izaten da beste batzuena. Azken batean, lehendik sustraituta zeuden joerek bizirik diraute eta, nahiz eta azkenaldian nabarmen hobetu den, bada oraindik zer aldatua.
|
|
|
a. Arkaismoak berpiztu, hau da, euskara zaharreko ezaugarriak berriro erabiltzen hasi, nahiz eta guztiz galduta
|
egon
hiztunen eguneroko jardunean.
|
|
|
Bateko eta besteko hizkerak, ostera, nabarmen desberdinak dira, eta hori ez da halabeharraren ondorioa: garbi
|
dago
hiztunek nahita zabaldu dutela aldea, batzuk eta besteak argiro bereiztearren.
|
|
|
(250) eta txorotea (1.200). Gainera, hiru hizkuntza
|
daude
hiztun bakarra dutenak: vilela, teueltxea eta
|
|
|
Bai gure pegamentu nagusiak ere, jakina: bizi lehian
|
dagoen
hiztun komunitatea izateak.
|
|
2016
|
|
|
Diferente dira kontuak, askotan, ahuldutako hizkuntzen kasuan. Egoera horretan
|
dauden
hiztun elkarte edo hiztun talde askotan gauza bat da etxeko transmisioa (gurasoek haurrei, beren lehenengo urteetan, hizkuntza propioa erakustea), eta beste bat hizkuntza horren belaunez belauneko transmisio jarraipena. Gurasoek haurrei (jaio eta lehenengo urteetan) beren hizkuntza propioa erakustea ez da maiz aski izaten, ahuldutako hizkuntza belaunez belaun transmititzeko.
|
|
|
6 maila hori da, beste era batera esanik, bizi iraupeneko frontoiaren" pasa/ ez pasa" lerroa265 Horrek erabakitzen du, hiztun elkarteak belaunez belauneko jarraipena izango duen ala ez. Hortik beherakoak (BAENeskalako 7 eta 8 mailetan daudenak) galtzera doaz ezinbestean, indarberritzeko ezer egiten ez bada arin eta sendo266 Hartan saiaturik ere, aski da 8 mailan
|
dagoen
hiztun herria osorik berpiztu ahal izango den267 Ahuldutako hiztun elkartea indarberritzeko orduan eragozpen muga nagusia non dagoen azaldu nahi du GIDS/ BAEN ek.
|
|
|
Eguneratu egin du Fishman-ek 1991ko bere GIDS/ BAEN eskala, handik hamar urtera, dislokazio maila batean edo bestean
|
dagoen
hiztun elkarteak (hiztun taldeak) zertan zentratu behar lukeen azpimarratuz. Hona 2001eko formulazio eguneratua (Fishman, 2001:
|
|
|
Lan handia egin da azken mende erdian233, kontaktuedo ukipen egoeran dauden hiztunelkarteen indar maila nola neurtu definitzen, hiztun herri beregain gisa bizirik irauteko duten bideragarritasun maila operatibizatzen eta azterbide osoa era konparatiboan aplikatzen. Beraiek baino indartsuagoko hiztunherriekin edo soberania politiko zabaleko estatuekin ukipen egoera iraunkorrean
|
dauden
hiztun elkarteak, hiztun taldeak edo harreman sareak hartu izan ohi dira osasun neurpide gehienetan aztergai.
|
|
|
Ukipen egoeran
|
dagoen
hiztun elkarte baten bizi indarrean eragiten duten faktore sozioestrukturalen taxonomia. (Richard Y.
|
|
|
(250) eta txorotea (1.200). Gainera, hiru hizkuntza
|
daude
hiztun bakarra dutenak: vilela, teueltxea eta txana.
|
|
|
Azken batean, euskarak berezko hiztunak behar ditu, bere bereak dituen hiztunak, komunikazio egoera guztietan euskara lehenetsiko duten hiztunak. Euskaltzale porrokatuak izan gabe eta izan beharrik gabe, modu naturalean, hizkuntza berezkoa dutelako, euskaraz bizi eta pentsatuko duten hiztunak eta, aldi berean, munduari zabalik
|
dauden
hiztun eleaniztunak. Izan ere, horrelako hiztunek, eta ez bestelakoek, emango diote bizi indarra eta iraupena euskarari.
|
|
|
Horrekin batera urtetan agurra ukatu ondoren berriz egun on esaten dizutenak daude, dozena bat urtez harrizko estatua bilakatu zirenak berriz haragitu izan balira bezala, mutu
|
zeudenak
hiztun birbihurturik, edo, azkenean, Kale Nagusiko ertzainak espaloietara begira jartzen direla, ez konpainiari begira.
|
|
|
Irriño bana egin zuten hirugarren mailako inspektorea izateko alferrik ahalegintzen ziren bi morroiek. Bazetorren garai berriko lehen inspektoreburuen belaunaldikoa izanen zela ziur
|
zegoen
hiztun leuna zutitu egin zen. Eta zu ibiltzen ahal zara kontuz, atxilotuaren nebari atzamarra zuzentzen ziola, Ez zaigu zure pelukaren kolore hori batere gustatzen, jakinen dugu nor eta nor ibili diren herri honetan karriken izenak kentzen, eta hobe zenuke tartean ez egon.
|
|
2017
|
|
|
Eranskin bat du, ez besterik," dialekto eskasa", tokiko hizkera… Ikasgai ez ofiziala da zenbait lekutan, eskola orduz kanpo, astean ordu erdi, konparazio batera. Hiztun jatorrak deitzen dituzte eskolara joateko, baina ez dira, egiaz, hiztun jatorrak, ez
|
baitago
hiztun jatorrik dena delako hizkuntza horretan hitz egiten ez baduzu. Edadekoak dituzu, nekez elkartzen dira bata bestearekin, eta haietarik bat hiltzen delarik, bizirik denak ez du guerneseyeraz norekin hitz egin.
|
|
|
Antzekoa gertatzen da Galizian, galiziera gaztetan edo heldutan ikasi dutenak neofalante dira, neo aurrizkiak ‘berri’ esan nahi baitu, bretoieraren moduan. Katalanaren kasuan, ordea, ez
|
dago
hiztun berri etiketarik, baina hiztun berritasuna geroz eta presenteago dago soziolinguistikako lanetan, eta katalan berri bezalako terminoak darabiltzate katalana bigarren hizkuntzatzat duten elebidunentzat.
|
|
|
Batera aipatu zuen hizkuntza eskubideak lurralde esparruan ematen direnez eskualde horretatik at
|
dauden
hiztunak jokoz kanpo gelditzen direla.
|
|
|
Ondoren, Julia Sallabank ek galdetu zion orain maputxe asko Santiagon bizi direla eta zein tratamendu izan behar duten horiek. Galderarekin batera aipatu zuen hizkuntza eskubideak lurralde esparruan ematen direnez eskualde horretatik at
|
dauden
hiztunak jokoz kanpo gelditzen direla. Robbiek erantzun zion, ordea, diasporan hizkuntzaren egoera ez dela ona.
|
|
|
216?
|
Nago
hiztun askoren euskara ere ez ote den praktikan (erabileran) halako ez hizkuntza bat, bizitzaren iraganbideetarako doi balio duena, bizitzaren gainerako jardunak erdaraz betetzen direlako?. Anjel Lertxundi,. Ez hizkuntza?, Berria,.
|
|
|
Batetik biztanleria, hiztun, boto abertzale eta hedabideen kopuruak jarri ditugu. Bigarren atalean portzentajeak jarri ditugu; batetik probintziarekiko dentsitatea, hau da, probintzia bakoitzean
|
dauden
hiztun eta abertzale kopuruak probintziako populazioarekin zatitu eta hortik lortutako proportzioak dira probintziako hiztun eta abertzale dentsitateak euren baitan, beste probintzietako datuekin zerikusirik gabe. Bestetik Euskal Herri osoarekiko portzentajea, hiztun eta abertzale dentsitatea kalkulatzean Euskal Herri osoko hiztun eta abertzale kopuruarekin alderatzen edo zatitzen da.
|
|
|
Hizkuntzaren eta komunikabideen arteko korrelazioa probintzia bakoitzeko hiztun kopuruen eta hedabide kopuruen ehunekoak Euskal Herrikoekin konparatu ondoren, haien arteko diferentziak aztertu ditugu. Probintzia batean hiztun portzentajea handia eta hedabideen portzentajea askoz txikiagoa bada, medioekiko korrelazioa negatiboa da, hau da, euskarazko medio gutxiago
|
daude
hiztunen ehunekoa kontuan hartuz, itxaron zitekeena baino. Hizkuntza bizitasunaren teoriak sostengatzen du hipotesi hori, hiztun kopuru handi batek hipotetikoki hizkuntza horretako eduki eta hedabideen eskaera handia eskatuko luke eta horrek hedabideen garapena.
|
|
|
Orduan guk dezepziotik ilusiora eta aktibaziora pasatzeko proposamena egin genuen, eta txosten horretan hainbat oinarri jarri genituen, gure ustez inportanteak zirenak, euskararen inguruko dinamika berritzeko eta berrindartzeko. Hor
|
zeuden
hiztun komunitate emantzipatu bat beharrezkoa zela, diskurtso multzo koherentea eta berritu bat ere behar genuela, arnasgune politikoa alderdien aldetik, motibazio eta bizi indarra areagotzea ezinbestekoa izango zitzaigula, epe luzeko plangintza eta hizkuntza politikak sendotu behar zirela, lege babesa, baliabideak eta erreferentzialtasuna indartzea, eta egitura eta autoritate zientifiko bat ere ... Dena, prozesu hau berrindartzeko.
|
|
|
Maila mantentzeko nolabaiteko erabilera behar luke Iñakik, edozein motatakoa: irakurri, irratia entzun, sateliteko telebista ikusi, itzultzaile gisa lan egin, hirian
|
dauden
hiztunekin harremanetan sartu...
|
|
2018
|
|
|
4 Garrantzia berezia du euskararekiko hiztunak duen kontzientzia, konpromisoa, atxikimendua, eta jarrera erreaktiboa edo proaktiboa. Ikerketak erakutsi du kontzientzia mota desberdinak
|
daudela
hiztun berrien artean (eta ziur asko baita gainerakoen artean ere!), ez baita gauza bera, esate baterako, umeak euskaraz egin dezaten ahalegina
|
|
|
3 Harreman hizkuntza aldatzea zaila da ideologia oso barneratua
|
dago
hiztun berri eta zaharren artean. Eta, jakin badakigu, aldaketa oso posible dela.
|
|
|
Harremanhizkuntza aldatzea zaila da ideologia oso barneratua
|
dago
hiztun berri eta zaharren artean. Eta, jakin badakigu, aldaketa oso posible dela.
|
|
|
Hizkuntza bat ezer gutxi da hiztunik gabe, eta hizkuntza bat bizirik
|
dago
hiztunek erabiltzen badute. Erabiltzeaz gain, ordea, izan dira zaindu, babestu, bultzatu, indartu eta sendotu duten zumaiarrak 50 urte hauetan, eta ez gutxi, gainera.
|
|
|
70eko hamarkadan sortu eta 80ko hamarkadan garatu ziren bertsoeskolek eta hauen inguruko ideologiak ahalbidetu eta legitimatu zuten bezala emakumeak bertsotan trebatzea, bertso eskola horiek eta ideologia horrek berak ahalbidetu eta legitimatu zuten, lehen aldiz, etxetik bertsozale ez zirenak bertsotan trebatzea; etxean erdaraz ari ziren hiztun berriak tartean. Baina, emakumeen kasuan nola, bertso eskolarako sarbidea demokratizatu izanak soilik ez dakarren bezala gizarteko emakume gizon proportzioa oholtzara eramana izatea, bertso eskoletako atea hiztun berriei zabalik egoteak bere horretan ez du gizartean
|
dagoen
hiztun berri proportzioa oholtzara eramanarazi.
|
|
|
Merituaren aitortza, beraz, bi ahoko ezpata gisa sentitu ohi dute biek ala biek. Ez dute aitortza gurasokeria gisa bizi baitezpada, baina, badakite miresmen horren atzean
|
dagoena
hiztun kategorien kapital linguistikoa lortzeko aukera ezberdintasuna dela.
|
|
|
Baina zein da ifrentzua? Botere sarearen dentsitate handiko guneetatik baztertuta
|
dauden
hiztun herriek, klaseek, herritarrek..., hitz batean, ahulek, hitz murritza dute, diskurtso eskasa, etenez betea, ezagutza txikia, kontzeptualizazio eta abstrakzio maila baxua, informazio gutxi, pentsamendu laburra. Katearen azken muturrean mututasuna dago, irudi baterako, aparteko txoko batean isolaturik geratu den erdi galdutako etnia bateko artzainaren antzera, erantzun bortitza hizkera posible bakarra duen hura.
|
|
|
Eta horixe da, hain zuzen, hitza galdutako hiztun herriei gertatzen zaiguna, hizkuntzaren arloan bezala, baita ideien arloan ere. Hizkuntzaren soziologiatik maiz deskribatu denez, ordezkatze prozesuan
|
dagoen
hiztun herriak gero eta hizkuntza txiroagoa du (errepertorioa), ahalmen edo gaitasun eskasagoa, hala lexikoaren aldetik nola egituren aldetik ere, jakina, gizarteko funtzioak galtzearen ondorioz.
|
|
|
Esan gabe doa, funtzio ordezkatze horrekin batera hiztun eta lurraldearen galera ere gertatzen direla, bai eta sakabanaketa demografikoa ere, indar zentrifugoek arian arian zentripetoak gainditzen dituztelako, ez
|
baitago
hiztun herriaren batasunari eusteko moduko botere nahikorik, botere dentsitate sozio-politiko, sozio-ekonomiko eta kulturalik. Horrela, gero eta hiztun gehiagok isolaturik eta mutu ikusiko du bere burua, gero eta lurralde eta gizarte eremu gehiagotan, sarritan hizkuntza bereko beste hiztun mutu batzuk ondoan dituela.
|
|
|
Erabileraren bizilegean, euskara bere senetik, bere muinetik, sorberrituko duten hiztunak. Euskaltzale porrokatuak izan gabe, eta izan beharrik gabe, modu naturalean, hizkuntza berezkoa dutelako, euskaraz bizi eta euskaratik pentsatuko duten hiztunak eta, aldi berean, munduari zabalik
|
dauden
hiztun eleaniztunak. Izan ere, horrelako hiztunek, eta ez bestelakoek, emango diote bizi indarra eta iraupena euskarari.
|
|
|
«Sexua» diskurtsoaren bidez eratutako errealitateari dagokio (bigarren ordenari), baina gizartearen aurreko ontologia bat dago, eta haren bitartez azaltzen da errealitate diskurtsiboaren eraketa. Esktrukturalistek uste dute
|
badagoela
hiztun subjektuaren aurreko esanahi egitura unibertsalen multzo bat, subjektu hiztunaren eta haren hizketaren eraketa antolatzen dutenak, baina Wittigek argi eta garbi baztertzen du hori. Haren irudiko, badaude historikoki kontingenteak diren egitura heterosexual eta nahitaezko batzuk, hitza autoritatez eta bete betean baliatzeko eskubidea norbanako arrei aitortzen eta emeei ukatzen dietenak.
|
|
|
Jar dezagun adibide bat: Iruñerria ipar ekialdetik hego mendebalera zatitzen duen marra egiten du Salaberrik (1996b, 26; 2000, 885), bokal asimilazioa242 dela eta; horrela, marratik ezker
|
dauden
hiztunek lotsagarrie, gauze eta eskuen diote; beste batzuek, ordea, lotsagarria, gauza eta eskua dute, eta Iruñeak azken horiekin eginen luke bat. Kontua da ondorio horretara iristeko hizkuntzalariak duen materiala ez dela hango eta hemengo dozena bat testu baino gehiago, inola ere ez eremu osoa hartzen dutenak, eta batera daudela Utergako XVIII. mendeko dotrina, bokal asimilazioduna, eta XIX. mendeko Lizarraga Elkanokoaren testuak, asimilaziorik gabeak.
|