|
2007
|
|
|
Horretaz gain, analisiak kontuan hartu behar du Txillardegik, Euskararen Erabileraren Kale Neurketa bera oinarri, sortu zuen Soziolinguistika Matematikoak egindako ekarpena. Azken garai honetan hizkuntzen eraRosa Ramos –Neurketaren konplexutasuna bileraz hausnartzeko boladan
|
dagoen
hiztunaren alderdi emozionalari eta psikosozialari garrantzia kendu gabe, ezin dugu bazterrean utzi hiztun elebidunek sortutako hizkuntza komunitateak egituratzeko eta hiztun berriak erakartzeko daukan (edo ez daukan) indarraren garrantzia; hau da, egiturazko aspektuen garrantzia. Izan ere, pisu guztia hiztun elebidunen jokaeran jartzen badugu, hurrengo urratsa izan daiteke ezagutza eta erabileraren arteko aldearen erantzukizuna hiztun horien leialtasun faltari egoztea, gainerako eragileei, hiztun elebakarrei hain zuzen (eta gizartean elebakarren eta elebidunen artean gertatzen den elkarreraginari), inolako garrantzirik eman gabe.
|
|
2008
|
|
|
zer hiztun kontzentrazio dagoen lurraldeko leku desberdinetan, zein den hiztun horien proportzioa taldekoak ez diren hiztunekin alderatuz, eta ea hizkuntza komunitateak arbasoen lurraldean bizitzen jarraitzen duen edo ez. Lurralde jakin batean (hiri nahiz eskualde batean) H1 hiztunek duten banaketa oso lotuta
|
dago
hiztun taldearen barruko gizarte sarearen indarrarekin eta, beraz, esparru pribatu eta publikoetan H1 hizkuntzak duen erabilera maiztasunarekin (Landry eta Allard, 1994a, 1992a). Zenbat eta handiagoa izan hizkuntza jakin bateko hiztunen proportzioa eskualde jakin batean, orduan eta sendoagoak izango dira harreman linguistikoen sareak eta orduan eta aukera gehiago izango ditu gutxiengoaren hizkuntzak talde barruko komunikazioetan erabilia izateko egoera pribatu eta erdi publikoetan.
|
|
2009
|
|
|
Gaur egun hizkuntza ekosistema berri bat dugu eta hizkuntza bat globala izatea edo ez izatea ez
|
dago
hiztun kopuruaren baitan ez eta gobernuen eragin politikoaren baitan ere, baizik eta hiztunek globalizazioaren parte izateko duten borondatean: ingelesa hizkuntza komun gisaeta garai globalean tresna erabilgarri izan nahi duten hizkuntzak daude.
|
|
|
Eta hizkuntza bat globala izatea edo ez izatea ez
|
dago
hiztun kopuruaren baitan ez eta gobernuen eragin politikoaren baitan ere, baizik eta hiztunek globalizazioaren parte izateko duten borondatean.
|
|
|
Ahaleginak egin ditzagun, ahal dugun neurrian, geure modernitadea eraikitzen, konplexurik gabe, moderno globalek" kaxero" deitzen badigute ere. kaldunek, gehien gehienek, onartu eta integratu badute, integrazio horri men egin zaio: euskaldunik gabe ez
|
dago
hiztun herririk.
|
|
2010
|
|
|
Izan ere, euskaraz bizi bagara, eta zenbat eta modu intentsoagoan eta iraunkorragoan izan, normala izanen da euskaraz hobeki moldatzea. Gure bizimodua normal samar egiten badugu euskaraz, ia egun osoan euskaraz biziz, normala izanen da bi hizkuntzen artean aldea
|
egotea
hiztunarengan. Erdaraz bizi dena, normalean behintzat, erdaraz hobeki moldatzen da, nahiz eta horrek ez duen esan nahi euskaraz ongi ez dakienik.
|
|
2011
|
|
|
Bi hitzetan esateko, zelanbaiteko axolagabekeria hedatu da orain arte ardatz izan diren zenbait ideiaren aurrean. Esate baterako, hizkuntza gutxituek aurrera egiteko beharrezkoak dituzten kontzientzia linguistikoa edo arriskuan
|
dagoen
hiztun talde bateko kide izatearen sentimenduaren ahultzea gertatu dira.
|
|
|
Afera hori bakarrik balitz, gaitz erdi, zeren, gainera, lantegitik kanpo ez ezik, euskal kultura eta herri erreferentzia orotatik landa ere egiten baitu ikasketa hori, abstrakzio huts batean, kultur eta erabilera testuinguru barik, baina erdal munduaz inguratuta. Eten bat dago, gainditzeko zaila, euskaltegiko fikziozko euskal munduaren eta hiztun herriaren artean, edo ez
|
dago
hiztun herririk ere. Horrela, euskaldunik ez da sortzen, euskal gizarte eta, beraz, kulturarekiko etena da eta.
|
|
|
Teoriatik tiraka etxeko hizkuntza izatera iristen ez denez, belaunez belaun berriro hutsetik hasi beharra bere hedapen lanean. eta d) hizkuntza Indarberritzea edo hINBe (Reversing Language Shift edo RLS): ahulduta
|
dagoen
hiztun elkartearen hizkuntza propioak belaunaldi berrien L1 izaten jarraitzea (sarriago, L1 izaera berreskuratzea) eta, horrezaz gainera, bere osasun egoera hobetzeko hiztun gehiago eta jardun gune berriak irabaztea. gertakari sozial desberdinak dira a), b) eta d) alde batetik, eta c) bestetik. kontestualki ahula den hizkuntzaren ezaugarri posibleak dira a), b) eta d) kasuak; kontestualki indarts... Lehenengo hiruretan zentratuko gara hortaz, hori baita azterlan honi hurbilenetik heltzen diona. esana daukagu, gainera, language maintenance ren azpimultzotzat hartu ohi duela hainbatek RLS (tartean kontzeptu bien sortzaileak, Fishman-ek berak).
|
|
|
Konfliktu hitzaren kontzeptu balioa (bere argitasun ahalmena) nekez ukatuko du hizkuntza soziologian serio jardun nahi duen inork124 Badakigu hiztun elkarte bik edo gehiagok espazio fisiko eta xede talde berbera konpartitzean maiz sortzen dela era bateko edo besteko arazorik. Arazo horietariko hainbatek, dimentsio kolektibo kontzientea hartzen duenean, konfliktua sor dezake. kontua ez da ordea elkarren pegante
|
dauden
hiztun elkarteetan aldian behin edo maiz sarri konflikturik sorMikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka tzen den ala ez.
|
|
|
Gero ikasten da H, gehienetan eskolan edo sozializazio ajente formal jasoagoen bidez. e) erabilerari dagokionez eten argia dago h ren eta L ren artean: idatzizko jarduna h bidez egiten da, erabat edo oso nagusiki; ahozko jarduera formal jasoa ere bai, oro har. gainerako jarduna, eguneroko mintzajardun eta berba egikera arrunta, informala eta intimoa, L aldaeraz egiten da beti edo nagusiki. hots, Lren eta h ren konpartimentazio funtzionala
|
dago
hiztun elkarte horretan (konkretukiago, hiztun elkarte horrek konpartimentazio arau hori indarrean daukan esparru territorialean eta, horren barnean, bertako hiztunen arteko agerbide, jardun gune, harreman sare eta situazioetan. hots: hiztun elkartearen lurralde esparru osoan (hiztun herrian) edo bertako eskualde eremu jakinean kontestuak agintzen du, normalean, noiz h erabili eta noiz L. Mintzajardunaren situazio markatzaileek, norknorekin noiz non zertaz diharduen azaltzen duten elementuek, esplikatzen eta, parte on batez, determinatzen dute kasu bateko eta besteko jardunaren berezitasuna. f) Konpartimentazio soziofuntzional (eta, dagokion neurrian, territorial) hori egonkorra da. hots, ez da urtetik urtera (ez eta hamarkadatik hamarkadara edo belaunaldi batetik hurrengora) nabarmenki aldatzen. hizkuntza egoera guztiak (guzti guztiak) aldatu egiten direnez gutxi edo (normalean) asko, berehala agertzen da galdera:
|
|
|
" sailkapen tekniko, akademiko, neutral, ia anglofono soil.. horiek" ez dute asebetetzen. zehatz adierazi du, orobat, desadostasun horren iturria non dagoen: " ez dut uste zientzia soziolinguistiko objektiborik egin litekeenik". zaila da, seguru asko, argitze saio honen orientazio nagusiari antipoda zorrotzagorik ezartzea. esan nahi duena gaizki jaso ez badut objektibotasunik gabeko zientzia esparru batean jardutera kondenaturik
|
gaude
hiztun elkarteen gizarte moldaeraz informazio zehatz eta eragingarririk eskuratu nahi dugunok. Interesa eta objektibotasuna (gizakion doai diren gogo nahia eta egia egarria) ezin dira uztartu.
|
|
2012
|
|
|
Berrogei urteren buruan, aldiz, euskararen bilakaera ez da joan Txepetxek iragarri zuen galbidetik. hizkuntza atxiki eta ordezkatze (language maintenance and shift, Fishman 1964) arloan jorratutako ikerketa ugari gorabehera, oraindik ez
|
dago
hiztun taldeek beren mintzairari eustearen gaineko benetako teoria osorik. hala bada, halako iragarpenak egitea zaila izaten da.
|
|
2013
|
|
|
" Ez inposatu, ez eragotzi, egiazki bermatu, baizik" euskara nahiz gaztelania erabiltzeko aukera. gehiagotan bat etorri, eta zenbat eta arrazoibide ezberdin gehiago onartu, orduan eta indar handiagoz tira egingo dugu euskararen gurditik; behar dugu jakin zer den euskara indarberritzeko" nahi" hori gauzatzeko ezinbestez egin behar dena, zer deserosotasun diren saihetsezinak aurrera egiteko, zer den bakoitzak egin dezakeena eta norberak baino egin ezin dezakeena, eta zer prezio gauden prest ordaintzeko, guztia ez baita euskara eta euskarak berak ere ez baitu —eta ez du izango— balio bera guztientzako. Hizkuntzaren gainetik
|
dago
hiztuna, eta hizkuntza ez ezik beste" osagai" asko ditu hiztunak.
|
|
|
behartu al liteke giza talde bat bere onarpenik gabe jokabide linguistiko batzuk izatera, nahiz eta jokabide horiek ezinbestekoak izan euskarari indartsu eusteko? Edozein aldetatik begiratuta ere, erdigunean
|
dagoena
hiztuna baita, euskara beharrean.
|
|
2014
|
|
|
Lan honen bidez trebezia sozialen alderdi teorikoari heldu nahi zaio, eta bereziki bere adierazpen gorenari, portaera asertiboari. Horretarako, egoera minorizatuan
|
dauden
hiztunen errealitate soziolinguistikora ekarri nahi izan da portaera asertiboa. Herritarrek hizkuntza portaera desberdinak nola hautematen dituzten aztertu nahi izan du ikerketak.
|
|
|
Horregatik hartzen du pisu berezia KOMUNITATEA kontzeptuak: sareak aztertu, bultzatu eta lidergoa baliatu beharra
|
dago
hiztun komunitateak sendotzeko. Adibidez, Durangoko Azokak azken urtetan izan duen bilakaera ildo horretan koka daiteke.
|
|
2015
|
|
|
Ekintza sozio-linguistikoaren mailan, harrera prosezu gordina bizi dute udalerri hauek. Harrerak bi alde ditu, biak aktiboak, bertan
|
dauden
hiztunen portaera eta joan berriarena hartu behar dira aintzat. Harrera egoki baterako planak, irizpideak eta baliabide zehatzak behar dira herri hauetan guztietan.
|
|
|
Lehenengoari" gune sinbolikoa" deritzo, eta komunitatean
|
dauden
hiztun motatik abiatuta hizkuntza horren diagnosia egiten du (Txepetx 1987: 64). Hau honela, A, B eta ø ezaugarriak izan ditzake hiztun batek, esparru intimoetako transmisio bidez jasotakoa, etxetik kanpo maila jasoan ikasitakoa eta ezagutza hutsa, hurrenez hurren.
|
|
2016
|
|
|
Diferente dira kontuak, askotan, ahuldutako hizkuntzen kasuan. Egoera horretan
|
dauden
hiztun elkarte edo hiztun talde askotan gauza bat da etxeko transmisioa (gurasoek haurrei, beren lehenengo urteetan, hizkuntza propioa erakustea), eta beste bat hizkuntza horren belaunez belauneko transmisio jarraipena. Gurasoek haurrei (jaio eta lehenengo urteetan) beren hizkuntza propioa erakustea ez da maiz aski izaten, ahuldutako hizkuntza belaunez belaun transmititzeko.
|
|
|
6 maila hori da, beste era batera esanik, bizi iraupeneko frontoiaren" pasa/ ez pasa" lerroa265 Horrek erabakitzen du, hiztun elkarteak belaunez belauneko jarraipena izango duen ala ez. Hortik beherakoak (BAENeskalako 7 eta 8 mailetan daudenak) galtzera doaz ezinbestean, indarberritzeko ezer egiten ez bada arin eta sendo266 Hartan saiaturik ere, aski da 8 mailan
|
dagoen
hiztun herria osorik berpiztu ahal izango den267 Ahuldutako hiztun elkartea indarberritzeko orduan eragozpen muga nagusia non dagoen azaldu nahi du GIDS/ BAEN ek.
|
|
|
Eguneratu egin du Fishman-ek 1991ko bere GIDS/ BAEN eskala, handik hamar urtera, dislokazio maila batean edo bestean
|
dagoen
hiztun elkarteak (hiztun taldeak) zertan zentratu behar lukeen azpimarratuz. Hona 2001eko formulazio eguneratua (Fishman, 2001:
|
|
|
Lan handia egin da azken mende erdian233, kontaktuedo ukipen egoeran dauden hiztunelkarteen indar maila nola neurtu definitzen, hiztun herri beregain gisa bizirik irauteko duten bideragarritasun maila operatibizatzen eta azterbide osoa era konparatiboan aplikatzen. Beraiek baino indartsuagoko hiztunherriekin edo soberania politiko zabaleko estatuekin ukipen egoera iraunkorrean
|
dauden
hiztun elkarteak, hiztun taldeak edo harreman sareak hartu izan ohi dira osasun neurpide gehienetan aztergai.
|
|
|
Ukipen egoeran
|
dagoen
hiztun elkarte baten bizi indarrean eragiten duten faktore sozioestrukturalen taxonomia. (Richard Y.
|
|
2017
|
|
|
Antzekoa gertatzen da Galizian, galiziera gaztetan edo heldutan ikasi dutenak neofalante dira, neo aurrizkiak ‘berri’ esan nahi baitu, bretoieraren moduan. Katalanaren kasuan, ordea, ez
|
dago
hiztun berri etiketarik, baina hiztun berritasuna geroz eta presenteago dago soziolinguistikako lanetan, eta katalan berri bezalako terminoak darabiltzate katalana bigarren hizkuntzatzat duten elebidunentzat.
|
|
|
Batera aipatu zuen hizkuntza eskubideak lurralde esparruan ematen direnez eskualde horretatik at
|
dauden
hiztunak jokoz kanpo gelditzen direla.
|
|
|
Ondoren, Julia Sallabank ek galdetu zion orain maputxe asko Santiagon bizi direla eta zein tratamendu izan behar duten horiek. Galderarekin batera aipatu zuen hizkuntza eskubideak lurralde esparruan ematen direnez eskualde horretatik at
|
dauden
hiztunak jokoz kanpo gelditzen direla. Robbiek erantzun zion, ordea, diasporan hizkuntzaren egoera ez dela ona.
|
|
2018
|
|
|
4 Garrantzia berezia du euskararekiko hiztunak duen kontzientzia, konpromisoa, atxikimendua, eta jarrera erreaktiboa edo proaktiboa. Ikerketak erakutsi du kontzientzia mota desberdinak
|
daudela
hiztun berrien artean (eta ziur asko baita gainerakoen artean ere!), ez baita gauza bera, esate baterako, umeak euskaraz egin dezaten ahalegina
|
|
|
3 Harreman hizkuntza aldatzea zaila da ideologia oso barneratua
|
dago
hiztun berri eta zaharren artean. Eta, jakin badakigu, aldaketa oso posible dela.
|
|
|
Harremanhizkuntza aldatzea zaila da ideologia oso barneratua
|
dago
hiztun berri eta zaharren artean. Eta, jakin badakigu, aldaketa oso posible dela.
|
|
|
Hizkuntza bat ezer gutxi da hiztunik gabe, eta hizkuntza bat bizirik
|
dago
hiztunek erabiltzen badute. Erabiltzeaz gain, ordea, izan dira zaindu, babestu, bultzatu, indartu eta sendotu duten zumaiarrak 50 urte hauetan, eta ez gutxi, gainera.
|
|
|
70eko hamarkadan sortu eta 80ko hamarkadan garatu ziren bertsoeskolek eta hauen inguruko ideologiak ahalbidetu eta legitimatu zuten bezala emakumeak bertsotan trebatzea, bertso eskola horiek eta ideologia horrek berak ahalbidetu eta legitimatu zuten, lehen aldiz, etxetik bertsozale ez zirenak bertsotan trebatzea; etxean erdaraz ari ziren hiztun berriak tartean. Baina, emakumeen kasuan nola, bertso eskolarako sarbidea demokratizatu izanak soilik ez dakarren bezala gizarteko emakume gizon proportzioa oholtzara eramana izatea, bertso eskoletako atea hiztun berriei zabalik egoteak bere horretan ez du gizartean
|
dagoen
hiztun berri proportzioa oholtzara eramanarazi.
|
|
|
Merituaren aitortza, beraz, bi ahoko ezpata gisa sentitu ohi dute biek ala biek. Ez dute aitortza gurasokeria gisa bizi baitezpada, baina, badakite miresmen horren atzean
|
dagoena
hiztun kategorien kapital linguistikoa lortzeko aukera ezberdintasuna dela.
|
|
2019
|
|
|
Lan zaila da hori, hortaz, baina ezinbestekoa eta, aditu askoren ustez, lehentasun bizikoa. zer egin behar da, konkretuki, goiko hiru erronka horiei artez erantzuteko? euskarazko jardun arruntari bizirik eutsi behar zaio, kosta ala kosta, 35 urte dirauen belaunez belauneko perspektiban; bizirik eutsi behar zaio ahalik eta arnasgune gehienetan; bizirik, bereziki, euskara eguneroko jardun arruntean nagusi den ingurumen geoterritorial zabal populatuenetan61 Belaunez belaun bizirik euste horretan
|
dago
hiztun elkarte (edota, hainbatera iritsi ezin denean, hiztun talde) guztien osasunmailaren Rubicon nagusia. hortik gora lortzen dena ondo dago, hortik behera gelditzen dena, aldiz, gaizki edo eskas62.
|
|
|
Beranduxko bada ere, hasi gara konturatzen hizkuntzaren geroa ez dagoela goi esparruetan bakarrik. ez han bakarrik eta, agian, ez han nagusiki. gero eta argiago ikusten dugu belaunez belauneko jarraipen transmisioak oin ahulak dituela euskarazko eskola, egunkari aldizkariak, irratitelebista eta unibertsitateko zein administrazio esparruko idatz langintza jasoa hartzen badugu lehentasun osoko, kasik lehentasun bakarreko, xede eta harrobi. Lehentasun eskemez hitz egin beharra daukagu, goiko (eguneroko jardun arruntaren sostengu fisiko territorial eta soziofuntzional diren jardungune, harreman sare eta rol harremanetatik goragoko) eginbehar jasoetan zentratu ordez itsu itsu. hizkuntzaren (hiztun elkarteen eta, bereziki, bizienik
|
dauden
hiztun taldeen) eginbehar
|
|
|
" Heriotza digitalaren kontrako prozesua da. Digitalki hilik edo hilzorian
|
dagoen
hiztun komunitate bat hasten bada bere hizkuntza online erabiltzen eta baliabideak bere mintzairara ekartzen, gero eta presentzia handiagoa izanen du eremu digitalean. Horretarako, baina, komunitate indartsua behar da, belaunaldi aldaketa bermatuko duena." [Orzaiz, J., 2018] euskararen kasuan, komunitate digital aktiboa badago, baliabideak badaude, eta oinarri hau kontuan hartuta, euskarak" goraldi digital" egoera bizi duela esan liteke. gEhIEgI
|
|
|
Presentzia digitala izan dezake, baina mende ugari daramatza hilik. Hortaz, digitalki prestatuta
|
dauden
hiztunak behar dira beste ezer baino gehiago." [Orzaiz, J., 2018] hau guztia kontuan hartuta, ezinbestekoa da ezagutza eta kontzientziazioa lantzea, erabileraren alderdian eraginez. eskaintza handia izan deEuskararen bizitasun digitala ispiluaren aurrean – Josu Waliño
|
|
|
Beraz, eSepen 2 zehaztapenak diren eskualde eta udalerrietako plan bakan batzuk izango ditut aztergai (batez ere, nire eskualdekoa), eta arreta, bereziki, euren ebaluazio moldean jarriko dut. horregatik ez dut izenik aipatuko; izan ere, zehaztapen honetan abstrakzio maila nahiko ohargarria da, eta ebaluazioari dagokionez, —geroago berretsiko dugu— berdin antzera ibiltzen gara han eta hemen. edonola ere, esan dezadan gure eskualdea 2 gune soziolingistikoan sailkatuta dagoela (euskara gaitasunaren arabera). Sorollak eta, taxututako eskemari jarraituz, berriz, (Sorolla, 2019) bagaude gaztelania erabat nagusi den udalerrien multzoan (G++). eta Zalbidek eratutako eOdAren eskeman (euskararen Osasun diagnostikorako Aplikazioa), BZ 6e eta BZ mailen artean dantzan ibiliko ginateke (Zalbide, 2016), hau da, euskara egoera larrian edo oso larrian
|
dagoen
hiztun talde artean.
|
|
|
Frogatuta
|
dago
hiztun batek badakienean norbait haren produkzio linguistikoa aztertzen ari dela, ohi baino gehiago zaintzen duela produkzioa.
|
|
|
Otsailaren erdialdean jarri nintzen harremanetan ikasleekin, beraz, ia bi hilabete lehenagoko jarduna aukeratu nuen, behatzailearen paradoxa ez gertatzeko. Izan ere, Orreagak esplikatzen duen moduan, frogatuta
|
dago
hiztun batek badakienean norbait haren produkzio linguistikoa aztertzen ari dela, ohi baino gehiago zaintzen duela produkzioa, eta ez duela berba egiten —edo idazten— normalean eta testuinguru informal batean egiten duen bezala.
|
|
2021
|
|
|
Aipatu den moduan, gure kasuan, babesgunearen kontzeptuaren sorrera ereduko kirola egitasmoan kokatzen da9 Nozioa bere testuinguruan jarri nahi dugu, eta, horretarako, aurrez aipatutako aktibazio garaiarekin bat datorren hiztun gazte profil zehatz batez jardun behar dugu; hau da, babesgunearen genealogia eta elementuez hitz egin baino lehen, ereduko kirola ikerketaren muinean
|
zeuden
hiztun gazteez mintzatuko gara, zehazki hiztun gazte horien artean nagusitzen zen profilaz, hiztun berrien profilaz, alegia, baita gazte hauen artean azken urteetan nabaritu ditugun hizkuntza diskurtsoez ere. Azken batean, garai eta giro jakin batean sozializatutako hiztunak dira, eta hizkuntza ideologia, praktika eta bizipenetan antzematen da hori.
|
|
2022
|
|
|
Sustapen linguistikoaren subjektua etengabeko eraikuntzan
|
dagoen
hiztunek osatutako komunitatea izango da. Horixe islatzen da testuan, euskararen hiztun komunitatea.
|
|
|
Gu horren eraikuntzan, zerikusi argia du Txepetxek testu hau argitaratu baino hamar bat urte lehenago argitaratutako teoriak. Horren arabera, sustapen linguistikoaren subjektua etengabeko eraikuntzan
|
dagoen
hiztunek osatutako komunitatea izango da (Zarraga, 2010: 45).
|
|
2023
|
|
|
Dena den, hizkuntza horietako gehienak desagertzeko arriskuan daude (Ball and McIvor 2013, 27): gero eta hiztun gutxiago daude;
|
dauden
hiztunak adinekoak dira, gehienak urtetik gorakoak, eta gaur egun belaunaldien arteko hizkuntzaren transmisioa eten egin da.
|