|
2004
|
|
|
Gauza hauetan plano soziologikoa zorrotz bereizi behar da delako gutxiengo horretatik. Bigarren hizkuntza, Estatu hizkuntza nagusiaren aldetikoa denean, euskara bezalako herri hizkuntzen egoeran
|
dauden
hiztunentzat ez dago kalterik gabeko onurarik: kalte euskaldunaren ama hizkuntzarentzat, fabore hizkuntza gailenduarentzat.
|
|
2005
|
|
|
Edonola, Filologia idatzitako testu jakin batzuetan oinarritzen da eta, beraz, garai batean hizkuntzak onartzen zituen bideen berri ematen digu; ez digu, ordea, ezinezkoak ziren erabileren berri ematen. Hau da, testuetan mota bateko eraikuntzarik ez agertzeak ez du ezinbestean esan nahi testua idatzi zen garaiko hiztunentzat erabilera hori ezinezkoa zenik eta hilda
|
dauden
hiztunek
|
|
2006
|
|
|
Manifestazio baterako leloa dirudi, baina arrazoi indartsua iruditzen zaigu guri. Indar guztiak edo gehienak kalitatean jarriz gero, eta horrekin obsesionatuz gero, beharbada iritsi ezinezko maila jarriko diegu euskarara ekartzen ari garen hainbat hiztuni, erdararekin eta euskararekin oreka zail samarrean
|
dauden
hiztunei, eta gaur egun oso nekez lor dezaketen helburua eskatuko diegu.
|
|
2008
|
|
|
Hauek dira azentuan
|
dauden
hiztun bien arteko aldeak: Itxósora/ itxosóra; itxósoraino/ itxosoráino; amasórtzi/ amásortzi; dakárre/ dákarre eta ikusiót/ ikúsiot.
|
|
2009
|
|
|
Bai. Nahiko hizkuntza indartsua da, eta irauteko behar dituen osagai batzuk dauzka, hala nola hezkuntza, estandarizazioa eta, batez ere, hizkuntza horretan hitz egiteaz arduratuta
|
dauden
hiztunak. Okerragoa litzateke oso hiztun gutxi edukitzea, irakaslerik ez topatzea edo hizkuntzan artatzeko gai den erizainik ez egotea; egoera horretan, hizkuntzek oso aukera gutxi dituzte irauteko.
|
|
2011
|
|
|
Konfliktu hitzaren kontzeptu balioa (bere argitasun ahalmena) nekez ukatuko du hizkuntza soziologian serio jardun nahi duen inork124 Badakigu hiztun elkarte bik edo gehiagok espazio fisiko eta xede talde berbera konpartitzean maiz sortzen dela era bateko edo besteko arazorik. Arazo horietariko hainbatek, dimentsio kolektibo kontzientea hartzen duenean, konfliktua sor dezake. kontua ez da ordea elkarren pegante
|
dauden
hiztun elkarteetan aldian behin edo maiz sarri konflikturik sorMikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka tzen den ala ez.
|
|
|
–Indarberritze saio batzuk arrakastatsuak gertatu dira. Batez ere XIX. mendean abiatu zirenak eta aspalditxodanik estatu aparatu beregainaz horniturik
|
dauden
hiztun herrienak atera dira garaile: demagun txekoa eta hebraiera, hungaroa eta finlandiera.
|
|
|
Hizkuntz sumisioarekin eta dimisioarekin zerikusi zuzena du aurreiritzien eta estereotipoen makurkeriak. Ondo dakigunez, nork bere hizkuntzari buruz daukan iritzi ezkorra, gogo iluntasuna, norberaren mintzaira alboratzeko zorian
|
dauden
hiztunen jarreraren erakusgarri da. Horrelakoetan, egokiagoa litzateke beharbada autogorrotoa edo hizkuntz leialtasunik eza bezalako terminoak erabiltzea hiztunaren soslaia irudikatzeko.
|
|
|
Aintzat hartzeko kontua iruditzen zait kultura menderatzailearen izaera oldarkorra. Elkarren ondoan, elkar ukituz,
|
dauden
hiztun herrien arteko hartu emanetan estatuaren estalpea eta zilegitasuna daukan kultura ez baita parte onekoa: –Hizkuntza bat mehatxupean eta galtzeko arriskuan dagoenean honako egitate honetaz ohartu ohi gara maiz:
|
|
|
Galtzeko arrisku gorrian
|
dauden
hiztun herrien biziraupena honako bi faktore hauen baitan finkatzen du Juan Carlos Morenok: –Alde batetik, hizkuntzak gizarte dinamikara etengabe moldatzea; bestetik, berriz, identitate adierazletzat erabiltzea.
|
|
2012
|
|
|
Eguneroko praktika ohikoei garrantzia eman behar zaie, leialtasunaren hauspoa puztu. Ezinbestekoa da konfiantzaz eta harrotasunez lepo
|
dauden
hiztunak izatea. Komunitate bakoitzak bere burua jagon egin behar duelako, bere burua gobernatu.
|
|
2013
|
|
|
Ba ote dugu ba ezer ikastekorik estrategia gehienetan gu duela 40 edo 60 urte geunden puntuan
|
dauden
hiztun komunitateetatik. Parean ez daudenen artean ere ikasketa fluxuak norabide bikoitzekoak izan daitezke.
|
|
2014
|
|
|
Lan honen bidez trebezia sozialen alderdi teorikoari heldu nahi zaio, eta bereziki bere adierazpen gorenari, portaera asertiboari. Horretarako, egoera minorizatuan
|
dauden
hiztunen errealitate soziolinguistikora ekarri nahi izan da portaera asertiboa. Herritarrek hizkuntza portaera desberdinak nola hautematen dituzten aztertu nahi izan du ikerketak.
|
|
2015
|
|
|
Ekintza sozio-linguistikoaren mailan, harrera prosezu gordina bizi dute udalerri hauek. Harrerak bi alde ditu, biak aktiboak, bertan
|
dauden
hiztunen portaera eta joan berriarena hartu behar dira aintzat. Harrera egoki baterako planak, irizpideak eta baliabide zehatzak behar dira herri hauetan guztietan.
|
|
|
Lehenengoari" gune sinbolikoa" deritzo, eta komunitatean
|
dauden
hiztun motatik abiatuta hizkuntza horren diagnosia egiten du (Txepetx 1987: 64). Hau honela, A, B eta ø ezaugarriak izan ditzake hiztun batek, esparru intimoetako transmisio bidez jasotakoa, etxetik kanpo maila jasoan ikasitakoa eta ezagutza hutsa, hurrenez hurren.
|
|
2016
|
|
|
Diferente dira kontuak, askotan, ahuldutako hizkuntzen kasuan. Egoera horretan
|
dauden
hiztun elkarte edo hiztun talde askotan gauza bat da etxeko transmisioa (gurasoek haurrei, beren lehenengo urteetan, hizkuntza propioa erakustea), eta beste bat hizkuntza horren belaunez belauneko transmisio jarraipena. Gurasoek haurrei (jaio eta lehenengo urteetan) beren hizkuntza propioa erakustea ez da maiz aski izaten, ahuldutako hizkuntza belaunez belaun transmititzeko.
|
|
|
Lan handia egin da azken mende erdian233, kontaktuedo ukipen egoeran dauden hiztunelkarteen indar maila nola neurtu definitzen, hiztun herri beregain gisa bizirik irauteko duten bideragarritasun maila operatibizatzen eta azterbide osoa era konparatiboan aplikatzen. Beraiek baino indartsuagoko hiztunherriekin edo soberania politiko zabaleko estatuekin ukipen egoera iraunkorrean
|
dauden
hiztun elkarteak, hiztun taldeak edo harreman sareak hartu izan ohi dira osasun neurpide gehienetan aztergai.
|
|
|
Azken batean, euskarak berezko hiztunak behar ditu, bere bereak dituen hiztunak, komunikazio egoera guztietan euskara lehenetsiko duten hiztunak. Euskaltzale porrokatuak izan gabe eta izan beharrik gabe, modu naturalean, hizkuntza berezkoa dutelako, euskaraz bizi eta pentsatuko duten hiztunak eta, aldi berean, munduari zabalik
|
dauden
hiztun eleaniztunak. Izan ere, horrelako hiztunek, eta ez bestelakoek, emango diote bizi indarra eta iraupena euskarari.
|
|
2017
|
|
|
Batera aipatu zuen hizkuntza eskubideak lurralde esparruan ematen direnez eskualde horretatik at
|
dauden
hiztunak jokoz kanpo gelditzen direla.
|
|
|
Ondoren, Julia Sallabank ek galdetu zion orain maputxe asko Santiagon bizi direla eta zein tratamendu izan behar duten horiek. Galderarekin batera aipatu zuen hizkuntza eskubideak lurralde esparruan ematen direnez eskualde horretatik at
|
dauden
hiztunak jokoz kanpo gelditzen direla. Robbiek erantzun zion, ordea, diasporan hizkuntzaren egoera ez dela ona.
|
|
|
Batetik biztanleria, hiztun, boto abertzale eta hedabideen kopuruak jarri ditugu. Bigarren atalean portzentajeak jarri ditugu; batetik probintziarekiko dentsitatea, hau da, probintzia bakoitzean
|
dauden
hiztun eta abertzale kopuruak probintziako populazioarekin zatitu eta hortik lortutako proportzioak dira probintziako hiztun eta abertzale dentsitateak euren baitan, beste probintzietako datuekin zerikusirik gabe. Bestetik Euskal Herri osoarekiko portzentajea, hiztun eta abertzale dentsitatea kalkulatzean Euskal Herri osoko hiztun eta abertzale kopuruarekin alderatzen edo zatitzen da.
|
|
|
Maila mantentzeko nolabaiteko erabilera behar luke Iñakik, edozein motatakoa: irakurri, irratia entzun, sateliteko telebista ikusi, itzultzaile gisa lan egin, hirian
|
dauden
hiztunekin harremanetan sartu...
|
|
2018
|
|
|
Baina zein da ifrentzua? Botere sarearen dentsitate handiko guneetatik baztertuta
|
dauden
hiztun herriek, klaseek, herritarrek..., hitz batean, ahulek, hitz murritza dute, diskurtso eskasa, etenez betea, ezagutza txikia, kontzeptualizazio eta abstrakzio maila baxua, informazio gutxi, pentsamendu laburra. Katearen azken muturrean mututasuna dago, irudi baterako, aparteko txoko batean isolaturik geratu den erdi galdutako etnia bateko artzainaren antzera, erantzun bortitza hizkera posible bakarra duen hura.
|
|
|
Erabileraren bizilegean, euskara bere senetik, bere muinetik, sorberrituko duten hiztunak. Euskaltzale porrokatuak izan gabe, eta izan beharrik gabe, modu naturalean, hizkuntza berezkoa dutelako, euskaraz bizi eta euskaratik pentsatuko duten hiztunak eta, aldi berean, munduari zabalik
|
dauden
hiztun eleaniztunak. Izan ere, horrelako hiztunek, eta ez bestelakoek, emango diote bizi indarra eta iraupena euskarari.
|
|
|
Jar dezagun adibide bat: Iruñerria ipar ekialdetik hego mendebalera zatitzen duen marra egiten du Salaberrik (1996b, 26; 2000, 885), bokal asimilazioa242 dela eta; horrela, marratik ezker
|
dauden
hiztunek lotsagarrie, gauze eta eskuen diote; beste batzuek, ordea, lotsagarria, gauza eta eskua dute, eta Iruñeak azken horiekin eginen luke bat. Kontua da ondorio horretara iristeko hizkuntzalariak duen materiala ez dela hango eta hemengo dozena bat testu baino gehiago, inola ere ez eremu osoa hartzen dutenak, eta batera daudela Utergako XVIII. mendeko dotrina, bokal asimilazioduna, eta XIX. mendeko Lizarraga Elkanokoaren testuak, asimilaziorik gabeak.
|
|
|
isoglosa akumulazio bat. Isoglosa bakoitzak ezaugarri baten hedadura markatzen badu (esaterako, noraino esaten den burua eta nondik aurrera burue), imajina dezagun eremu batean dozena erdi edo dozena bat isoglosa elkartzen direla, hots, dozena erdi edo dozena bat kontutan isoglosa horien alde banatan
|
dauden
hiztunek desberdin hitz egiten dutela: hori argudio sendoa litzateke bi dialekto ditugula baieztatzeko.
|
|
2019
|
|
|
Beranduxko bada ere, hasi gara konturatzen hizkuntzaren geroa ez dagoela goi esparruetan bakarrik. ez han bakarrik eta, agian, ez han nagusiki. gero eta argiago ikusten dugu belaunez belauneko jarraipen transmisioak oin ahulak dituela euskarazko eskola, egunkari aldizkariak, irratitelebista eta unibertsitateko zein administrazio esparruko idatz langintza jasoa hartzen badugu lehentasun osoko, kasik lehentasun bakarreko, xede eta harrobi. Lehentasun eskemez hitz egin beharra daukagu, goiko (eguneroko jardun arruntaren sostengu fisiko territorial eta soziofuntzional diren jardungune, harreman sare eta rol harremanetatik goragoko) eginbehar jasoetan zentratu ordez itsu itsu. hizkuntzaren (hiztun elkarteen eta, bereziki, bizienik
|
dauden
hiztun taldeen) eginbehar
|
|
|
Presentzia digitala izan dezake, baina mende ugari daramatza hilik. Hortaz, digitalki prestatuta
|
dauden
hiztunak behar dira beste ezer baino gehiago." [Orzaiz, J., 2018] hau guztia kontuan hartuta, ezinbestekoa da ezagutza eta kontzientziazioa lantzea, erabileraren alderdian eraginez. eskaintza handia izan deEuskararen bizitasun digitala ispiluaren aurrean – Josu Waliño
|
|
2021
|
|
|
Gune erdaldunetan ezinbestekoa da, beraz, eskolan, ikasgelan, haur euskal hiztunak ez bereiztea. Inongo biziberritze prozesutan ez baita hizkuntza bat zabaltzen
|
dauden
hiztun apurrak hizkuntza hegemonikoaren erabiltzaileen artean nahasita. Hori eginez gero, kontrakoa gertatzen da:
|
|
2022
|
|
|
Ameriketako jatorrizko herrietako biztanleek mundu garaikidean, kultura garaikidean bizitzeko aspirazioa dute, eta gero eta gehiago bizi dira mundu horretan. Aspirazio hori masiboa da gurekin harremanetan
|
dauden
hiztun komunitateetan. Asko hitz egin liteke kosmobisioaz, lurrarekiko loturaz, erabat bestelako zibilizazio jatorrikoak diren burubideez, baina kontu horiek gehien aipatzen dituztenek ere sakeleko telefonoa dute, hirian ibiltzen dira sarri, batzuek autoa dute eta guztiak Interneten dabiltza.
|
|
2023
|
|
|
Dena den, hizkuntza horietako gehienak desagertzeko arriskuan daude (Ball and McIvor 2013, 27): gero eta hiztun gutxiago daude;
|
dauden
hiztunak adinekoak dira, gehienak urtetik gorakoak, eta gaur egun belaunaldien arteko hizkuntzaren transmisioa eten egin da.
|