|
2017
|
|
|
Burundanga Afrikako yoruba hizkuntzan Hyoscyamus albuslandarearen izena da. Landare hau Europan aski ezaguna da eta eragin antikolinergikoa duen alkaloide bat
|
dauka
, eskopolamina. Hori antzinatik sorginkerian erabili diren Mandragora autumnale edo Atropa belladonalandareetan ere agertzen den osagai aktiboa da.
|
|
|
Haren osagai psikoaktibo garrantzitsuena mitraginina da eta mu hartzaile opioideen agonista izateaz gain, 5HT2Aeta? 2hartzaileekin ere lotzen da. Dosi baxuetan kokainaren antzeko eragina
|
dauka
: euforia, urduritasuna eta desio sexuala areagotzen dira.
|
|
|
Aho bidez hartzean nabaritzen ez denez, intoxikazioa agertzeko arriskua altua da. Menpekotasuna sortzeko ahalmen handia ere
|
badauka
. Eraginak hartu eta 5 minutura agertzen dira eta 1 ordu iraungo dute.
|
|
|
Hala ere, ez ditugu ezagutzen azken urteetako kontsumo tasak ez substantzia berriek izan duten agerpena, ez baita txosten berririk argitaratu 2012tik hona.
|
Daukagun
informazioa poliziak harrapatutako substantzien ingurukoa da. Horien arabera, Gobernuaren Osasun Saileko Euskadiko laborategietan 34 substantzia psikoaktibo berri aztertu ziren 2016 urtean, eta horietariko 6 lehenengo aldiz deskribatu ziren Espainiako Estatuan:
|
|
|
Horrela, legez kanpo ez dauden substantzia berriak sortu ziren. Gainera, substantzia berri hauek eragin ezberdinak ere izan ditzakete; izan ere, kasu batzuetan potentzia handiagoa duten substantzia berriak lortu dira eta beste batzuetan eragin gehigarriak
|
dauzkaten
substantziak, anfetamina haluzinatzaileak adibidez. Izan ere, egitura kimikoan egindako aldaketak txikiak izan daitezkeen arren, eragin farmakologikoan aldaketa handia eragin dezakete..
|
|
|
Euforia, sedazioa eta analgesia eragingo ditu. Morfinak baino eragin azkarragoa eta indartsuagoa
|
dauka
. Hala ere, toxikotasuna eta konbultsioak eragiteko joera ere handiago da.
|
|
|
Azken urteotan, talde honen barruan garrantzi gehien hartu duen substantzia PMMA dugu. PMMA parametoxianfetamina da eta «superman» ezizenez ezagutu da, zeren substantzia arriskutsu hau
|
daukaten
pilulek supermanen ikurra baitute azalean. PMMAk serotoninaren mailak igo eta eragin pizgarria eta entaktogeno indartsuak eragiten ditu.
|
|
|
|
edukiz
,
|
|
|
Protokolo klinikoa ezarri ostean, ordea, diagnostikoa haurdunaldian zeharrekoa izan da eta ez erditu ostean. Hori dela-eta, aurrez aipatutako algoritmo edo protokoloa proposatzen dugu sintoma inespezifikoak
|
dauzkaten
haurdunen kasuetan (6, 7).
|
|
|
Pentsamenduaren edukiaren azterketa, besteak beste deliriozko ideien eta haluzinazioen presentzia, kasu gehienetan kaltetuta egongo den mintzairaren bidez egin dugu. Naturala da ondorioztatzea, beraz, gaixo elebidunen hizkuntza aukerak pentsamenduaren edukiaren azterketa egiteko orduan nolabaiteko eragina
|
edukiko
duela.
|
|
|
Lukianowicz ek 1962an (6) entzutezko haluzinazioak zituzten 14 gaixo psikotiko eleaniztunen kasu sorta bat aurkeztu zuen. Gaixo eleaniztunek haluzinazioak hizkuntza batean baino gehiagotan
|
eduki
zitzaketela deskribatu zuen, baina orokorrean, ahots mehatxagarriak «atzerriko» hizkuntzan aditzen zituztela ondorioztatu zuen, eta ahots «onak» edo «babesgarriak» ama hizkuntzan. Hala ere, haien jaioterriko egoera politikoaren arabera ere ezberdintasunak zeudela hauteman zuen.
|
|
|
Haietariko hiruren kasuan eskizofreniaren agerraldi akutu bat dela-eta agertu ziren haluzinazioak; laugarrenean, ordea, alkoholaren abstinentzia sindrome baten ondorioz. Lau gaixoek euskara hutsean hitz egiteko ohitura bazuten ere, haluzinazioek, lau kasuetan, eduki mehatxagarria
|
zeukaten
eta gaztelania hutsean agertzen ziren, eduki mehatxagarria are arrotzagoa sentiaraziz.
|
|
|
Malgady k 1998an (13) 148 gaixo latinoamerikarrekin egin zuen ikerketa. Gaixoek eskizofrenia, depresioa edota antsietatea
|
zeukaten
. Azterketako elkarrizketa kliniko ezberdinek egin zieten:
|
|
|
Okulate eta Jones-ek 2003an (17) Nigeriako ospitale militar batean entzutezko haluzinazioak zituzten 99 pazienterekin egin zuten ikerketa. Horietatik 77 eskizofrenikoak ziren, 13k psikosi afektibo bat
|
zeukaten
eta 10ek etiologia organikoko psikosia. Gehienek(% 56) entzutezko haluzinazioak euren ama hizkuntzan bakarrik zeuzkaten,% 41ek bi hizkuntzatan (ingelesean eta ama hizkuntzan), eta% 15,2k baino ez zituen bigarren hizkuntzan soilik entzuten.
|
|
|
Horietatik 77 eskizofrenikoak ziren, 13k psikosi afektibo bat zeukaten eta 10ek etiologia organikoko psikosia. Gehienek(% 56) entzutezko haluzinazioak euren ama hizkuntzan bakarrik
|
zeuzkaten
,% 41ek bi hizkuntzatan (ingelesean eta ama hizkuntzan), eta% 15,2k baino ez zituen bigarren hizkuntzan soilik entzuten.
|
|
|
Schoeman ek 2008an (18) agerraldi psikotiko batekin zegoen gazte hegoafrikar baten kasua deskribatu zuen. Lehen hizkuntza afrikaans a
|
zeukan
eta bigarren hizkuntza, ingelesa. PAANSaren bitartez psikopatologia aztertu, eta alderdi linguistikoak proba espezifikoen bitartez ebaluatu zituen.
|
|
|
Southwood eta besteek 2009an (19) argitaratutako lanean lehen agerraldi psikotiko bat
|
zeukan
gazte hegoafrikar baten kasua azaldu zuten. Gazteak afrikaans ez, bere lehen hizkuntzan, azterketa egiteraan deliriozko sintoma gehiago adierazi zituen, bai hizkuntza bitxikeriak baita pentsamenduaren nahasmendua ere.
|
|
|
Azkenik Brown eta Weisman de Mamani k 2017 urtean (20) ikerlan biren emaitzak azaldu zituzten. Alde batetik, eskizofrenia edo nahasmendu eskizoafektiboa
|
zeukaten
222 gaixo aztertu zituzten BPRS galdetegia erabiliz, haien lehen edo bigarren hizkuntzan. Lehen hizkuntzan aztertutakoek «pentsamenduaren nahasmendu» faktorean, hau da, haluzinazio eta delirioak bezalako sintoma positiboak barne hartzen zituen faktorean, puntuazio esanguratsuki altuagoa lortu zuten; ez, ordea, desorganizazio sintomak aztertzen zituen faktorean.
|
|
|
Badirudi orokorrean sintoma hori ere ama hizkuntzan agertzeko joera handiagoa dagoela, baina edukiaren eta etiologiaren araberako aldakortasuna ere deskribatu da. Hainbatek diote eduki mehatxagarria
|
daukaten
haluzinazioak bigarren hizkuntzan agertzen direla sarriago, eta toxikoek sortutakoak hizkuntza batean baino gehiagotan ager daitezkeela.
|
|
|
Sintoma adierazpenen ezberdintasun hauek azaltzeko, Del Castillok (7) eta haren ideiei jarraituz beste ikertzaile batzuek diotenez, sintoma psikotikoek eragin emozional handia
|
daukaten
heinean ama hizkuntzan edukiko lukete presentzia handiagoa, ama hizkuntzak ere kutsu emozional sakonagoa daukalako. Gainera, bigarren hizkuntzaren erabilerak, funtzio betearazleen parte hartze handiagoa behar duenez, errealitateari lotuago egotea eta mintzaira koherenteagoa edukitzea erraztu lezake.
|
|
|
Sintoma adierazpenen ezberdintasun hauek azaltzeko, Del Castillok (7) eta haren ideiei jarraituz beste ikertzaile batzuek diotenez, sintoma psikotikoek eragin emozional handia daukaten heinean ama hizkuntzan
|
edukiko
lukete presentzia handiagoa, ama hizkuntzak ere kutsu emozional sakonagoa daukalako. Gainera, bigarren hizkuntzaren erabilerak, funtzio betearazleen parte hartze handiagoa behar duenez, errealitateari lotuago egotea eta mintzaira koherenteagoa edukitzea erraztu lezake.
|
|
|
Sintoma adierazpenen ezberdintasun hauek azaltzeko, Del Castillok (7) eta haren ideiei jarraituz beste ikertzaile batzuek diotenez, sintoma psikotikoek eragin emozional handia daukaten heinean ama hizkuntzan edukiko lukete presentzia handiagoa, ama hizkuntzak ere kutsu emozional sakonagoa
|
daukalako
. Gainera, bigarren hizkuntzaren erabilerak, funtzio betearazleen parte hartze handiagoa behar duenez, errealitateari lotuago egotea eta mintzaira koherenteagoa edukitzea erraztu lezake.
|
|
|
Sintoma adierazpenen ezberdintasun hauek azaltzeko, Del Castillok (7) eta haren ideiei jarraituz beste ikertzaile batzuek diotenez, sintoma psikotikoek eragin emozional handia daukaten heinean ama hizkuntzan edukiko lukete presentzia handiagoa, ama hizkuntzak ere kutsu emozional sakonagoa daukalako. Gainera, bigarren hizkuntzaren erabilerak, funtzio betearazleen parte hartze handiagoa behar duenez, errealitateari lotuago egotea eta mintzaira koherenteagoa
|
edukitzea
erraztu lezake. Deskribatu diren ezberdintasun hauek, gainera, ez dirudi kultura ezberdintasunak azal ditzakeenik, argitaratu diren kasu gehienetan klinikoek bai kultura eta bai elebitasuna partekatzen zituztelako.
|
|
|
Hau guztia ulertzen ere laguntzen du 2011 urtean argitaratutako metaanalisi batek (22). Elebidunetan hizkuntza biek garunean
|
daukaten
kokapena aztertu zuten ordura arte argitaratuta zeuden lanak erabiliz, eta subjektuak bigarren hizkuntzan zeukaten gaitasun mailaren arabera taldekatu zituzten. Gaitasun altuko elebidunetan hizkuntza biek garunean zeukaten kokapena antzekoa zen, nagusiki ezker hemisferioaren eremu frontotenporalaren parte hartzearekin.
|
|
|
Hau guztia ulertzen ere laguntzen du 2011 urtean argitaratutako metaanalisi batek (22). Elebidunetan hizkuntza biek garunean daukaten kokapena aztertu zuten ordura arte argitaratuta zeuden lanak erabiliz, eta subjektuak bigarren hizkuntzan
|
zeukaten
gaitasun mailaren arabera taldekatu zituzten. Gaitasun altuko elebidunetan hizkuntza biek garunean zeukaten kokapena antzekoa zen, nagusiki ezker hemisferioaren eremu frontotenporalaren parte hartzearekin.
|
|
|
Elebidunetan hizkuntza biek garunean daukaten kokapena aztertu zuten ordura arte argitaratuta zeuden lanak erabiliz, eta subjektuak bigarren hizkuntzan zeukaten gaitasun mailaren arabera taldekatu zituzten. Gaitasun altuko elebidunetan hizkuntza biek garunean
|
zeukaten
kokapena antzekoa zen, nagusiki ezker hemisferioaren eremu frontotenporalaren parte hartzearekin. Gaitasun baxuko elebidunetan, ordea, lehen hizkuntzak aipatutako antolamendua zeukan bitartean, bigarren hizkuntzaren igorpenean eremu zabalagoek hartzen zuten parte, eta deigarria zen eskumako hemisferioaren inplikazioa beharrezkoa zela, konpentsazio mekanismo bat izango balitz bezala.
|
|
|
Gaitasun altuko elebidunetan hizkuntza biek garunean zeukaten kokapena antzekoa zen, nagusiki ezker hemisferioaren eremu frontotenporalaren parte hartzearekin. Gaitasun baxuko elebidunetan, ordea, lehen hizkuntzak aipatutako antolamendua
|
zeukan bitartean
, bigarren hizkuntzaren igorpenean eremu zabalagoek hartzen zuten parte, eta deigarria zen eskumako hemisferioaren inplikazioa beharrezkoa zela, konpentsazio mekanismo bat izango balitz bezala. Hizkuntzaren kontrolarekin lotuta dauden eremuen parte hartze zabalagoa zegoen gainera, kortex prefrontal dortsolateralarena eta aurreko kortex zingulatuarena.
|
|
|
Oraintsu egindako errebisio sistematiko batek% 34 arteko atxikimendu tasak jaso zituen, batez bestekoa% 42 ingurukoa zela zehaztuz (24). Etnizitateak atxikimenduan eragina
|
daukala
deskribatu izan da (24, 25), eta badirudi ez dagoela beti hizkuntza nagusiaren gaitasun mailarekin lotuta. Izan ere, Gilmer eta besteek latinoamerikarrekin eta txinatar amerikarrekin egindako lanean (25) zera hauteman zuten:
|
|
|
Izan ere, Gilmer eta besteek latinoamerikarrekin eta txinatar amerikarrekin egindako lanean (25) zera hauteman zuten: latinoen artean ingelesa hobeto menperatzen zutenek maila okerragoa zutenek baino atxikidura eskasagoa
|
zeukatela
. Txinatar amerikarrekin kontrakoa gertatzen zen, ingeles maila hobea atxikidura hobearekin lotuta zegoen.
|
|
|
Alde batetik, badirudi gaixo psikotiko elebidunek, azterketa psikiatrikoa euren ama hizkuntzan egitean, bigarren hizkuntzan baino deliriozko sintoma ugariagoak edo larriagoak adierazten dituztela kasu askotan. Beste alde batetik, badirudi ere gaixo psikotiko elebidunek entzutezko haluzinazioak euren ama hizkuntzan entzuteko joera handiagoa
|
daukatela
beste hizkuntzetan baino. Hala ere, lan horien metodologiari lotutako eragozpen batzuk ere nabarmendu nahi ditugu.
|
|
|
Izan ere, haluzinazioei buruzko azken behaketa hori egitean, adibidez, gehienek ez dute zehazten informazioa jasotzeko elkarrizketa zein hizkuntzatan egin duten. Ildo berean, pentsa liteke gaixoak ama hizkuntza hobeto menperatzen duen heinean, bere hizkuntzan luze eta sakonago hitz egiteko joera
|
edukiko
duela, azpitik garuneko zirkuituekin lotutako arrazoiak egon edo ez egon. Gainera, kontuan eduki behar dugu psikosiaren oinarria pentsamenduaren nahasmendua dela, eta pentsamendu nahasi hori mintzairaren bidez adieraziko dela.
|
|
|
Ildo berean, pentsa liteke gaixoak ama hizkuntza hobeto menperatzen duen heinean, bere hizkuntzan luze eta sakonago hitz egiteko joera edukiko duela, azpitik garuneko zirkuituekin lotutako arrazoiak egon edo ez egon. Gainera, kontuan
|
eduki
behar dugu psikosiaren oinarria pentsamenduaren nahasmendua dela, eta pentsamendu nahasi hori mintzairaren bidez adieraziko dela. Hori horrela izanda, azterketa bigarren hizkuntzan egitean mintzairaren defizitak hautematen direnean, hizkuntzaren ezaguera okerrari leporatzeko arriskua egon daiteke, pentsamenduaren nahasmendu moduan interpretatu ordez.
|
|
|
Deskribatu zituen lan gehienek (19, 28) bigarren hizkuntza linguistikoki kaltetuago agertzen dela ondorioztatzen zuten, aurretik aipatu dugun Schoeman ek (18) kontrakoa hauteman bazuen ere. Sintoma adierazpenean ikusten diren ezberdintasunen azalpenean alderdi neurobiologikoak eta linguistikoak (ezaguera mailari lotutakoak) nahasten direla uste dugu, eta zaila izango dela bakoitzak
|
daukan
pisua zehazki ezagutzea.
|
|
|
Hori dela eta, ezin dugu esan argitaratuta dagoen informazio guztia batu dugunik berrikusketa honetan. Alabaina, mugak muga eta ikusitakoaren arrazoia edozein izanda ere, praktika klinikorako erabilgarria den aurkikuntza nagusia aipatutako bi puntuetan laburbildutakoa da, alegia, gaixo psikotiko elebidunak sintomen adierazpen ezberdina egiteko joera
|
daukala
bere bi hizkuntzetan, eta, beraz, egokiena azterketa psikopatologikoa bi hizkuntzak erabiliz egitea izango litzatekeela.
|
|
|
Hori dela eta, profesional euskaldunak eskuragarri egon lirateke osasun mentaleko zentro eta ospitaleetako psikiatriako zerbitzu guztietan, eta gaixoei eskaintza aktiboa egin (31). Hori guztia kontuan
|
edukita
, hala aukeratzen duten gaixoak euskaraz artatuak izatea sustatzen duten neurriak lagungarriak direla deritzogu; bai osasun publikoko profesionalen lanpostuen hizkuntza eskakizunak orokortzea, bai eta azken urteotan zenbait talde egiten gabiltzan tresna psikometrikoak euskaratzeko lana ere.
|
|
|
Azken aipamen moduan, gure gizarte gero eta pluralago honetan, ama hizkuntza gisa ez euskara ez gaztelania
|
daukaten
ez diren pertsonak topa ditzakegu, eta garrantzitsua litzateke interpretazio zerbitzu egokiak edukitzea haien beharrizanei ere aurre egiteko.
|
|
|
Azken aipamen moduan, gure gizarte gero eta pluralago honetan, ama hizkuntza gisa ez euskara ez gaztelania daukaten ez diren pertsonak topa ditzakegu, eta garrantzitsua litzateke interpretazio zerbitzu egokiak
|
edukitzea
haien beharrizanei ere aurre egiteko.
|
|
|
burualdeko traumatismoak, NSZko infekzioak, entzefalopatia hipoxiko iskemikoa, jaiotzean pisu baxua, erditze goiztiarrak, zilbor hestearen prolapsoa, preeklampsia, haurdunaldian zeharreko gernubideetako infekzioak, alkohol kontsumoa, amaren estresa, baldintza sozioekonomikoak, etab. (1). Ikerketa berri baten arabera, herentziaz gain, ingurumeneko beste kutsatzaile batzuek eragina
|
eduki
lezakete; garrantzitsuena eta ikertuena nikotina izango litzateke (3).
|
|
|
INMA (Infancia y Medio Ambiente, Haurtzaroa eta Ingurumena) Espainiako hainbat lurraldetako (Asturias, Valentzia, Sabadell, Menorca, Granada, Ribera de Ebro eta Gipuzkoa) jaiotzen kohorte ikerketa prospektibo eta multizentrikoa da, ikerketa talde ugarik osatzen dutena. Airean, uretan eta elikagaietan dauden kutsatzaileek umekian, jaioberrian eta umearen hazkuntzan nahiz garapenean
|
eduki
ditzaketen eraginak aztertu nahi izan dira proiektu horretan; xede hori lortu nahian sortu zen INMA. Ikerketa horren ebaluazio batean nondik norakoak argi azaltzen dira (12).
|
|
|
ADHNarekin lotura
|
eduki
dezaketen beste aldagai batzuen informazioa bildu zen: umearen sexua; haurdun geratzean amaren adina, lau kategoriatan banatuta (< 25; 25; 30; 35+); eta amaren eta aitaren klase soziala, lanpostuan oinarritua (I eta II elkartuta, III eta IV V integratuz) [I II:
|
|
|
4 taulak ADHNaren lotura aldagai sozioekonomikoekin erakusten du. Mutilek bi azpieskaletan eta ADHN orokorrean puntuazio altuagoa
|
edukitzeko
arrisku handiagoa dute neskek baino, esanguratsua. Gurasoen ikasketak modu esanguratsuan lotzen dira ADHNaren puntuazioarekin; ikasketa baxuak dituztenean bi azpieskaletan eta, orokorrean, ADHN osoan, arrisku handiagoa ikusten da.
|
|
|
ikerketan jarraitzen zutenek maila sozial altuagoa eta goragoko ikasketak zituztela bertan behera uzten zutenek baino (12). Horrek ere eragina
|
eduki
zezakeen gure laginean aurkitu dugun tabako azturan eta ADHNaren prebalentzia baxuan. Hala ere, ADHNaren diagnostiko kopurua handiagoa izan duten ikerketetan ere (11), ez da loturarik aurkitu.
|
|
|
Horretaz gain, ikasketa gutxi duten gurasoen umeek ADHNaren puntuazio altuagoak
|
edukitzeko
probabilitate handiagoa dute. Aldi berean, eskulana (beheko maila soziala) duten aiten haurrek arrisku altuagoa azaldu dute arreta defizita garatzeko.
|
|
|
Mutilek arrisku handiagoa erakusten zuten ADHNa pairatzeko neskek baino. Maila sozial baxuko eta, batez ere, lehen mailako edo ikasketa gabeko gurasoen umeek ADHNaren arriskua areagotuta
|
zeukaten
. Kohorte ikerketa honetan amei haurdunaldiaren 32 astean tabakoari buruzko eta hainbat aldagai sozioekonomikori buruzko galdeketa egin zitzaien.
|
|
|
Menpeko aldagaien asimetria dela eta, erregresio binomial negatiboa erabili zen analisi estatistikorako. Haurdunaldian erretzen zutenen edo gernu kotinina altua (> 100 ng/ ml)
|
zeukaten
amen umeek% 17 bitarteko arreta defizita izateko arrisku handiagoa zuten (esangura estatistikorik gabe). Hiperaktibitatea edo inpultsibitatea ez zen lotzen estatistikoki amaren tabako kontsumoarekin.
|
|
2018
|
|
|
Hipertentsio arteriala (HTA) pairatzen zutenen artean,% 12,9k ez zekien nola eragiten duen gainpisuak HTAn, eta% 6k esan zuen gainpisuak ez
|
daukala
inolako eraginik HTAn edo jaitsi egiten duela.? –
|
|
|
Pisuarekin zuzenki erlazionatuta dauden patologietan horren kontrola izateak garrantzi handia
|
dauka
(25). Hala ere, taldearen herenak ez zuen bere burua pisatzen, eta portzentaje hori obesitatea pairatzen zutenen artean handitzen zen.
|
|
|
Loaren iraupenak osasunean eta funtzionaltasunean eragina
|
dauka
(27). Autore batzuek diote helduek gutxi gorabehera 7 ordu behar dituztela eta nagusitzen joan ahala gutxitzera joan ohi dela beharrezko ordu kopurua (28).
|
|
|
Hidratazioari dagokionez, jakina da ura beharrezko substantzia dela organismoaren funtzionamendurako honen erreakzio eta aldaketa guztietan parte hartzen baitu (30). Nagusietan urak garrantzi gehiago
|
dauka
, pertsona horien hidratazio egoera arriskutsuagoa baita. Gainera adinarekin gutxitu egiten da gorputzeko ur kantitatea, gizonezkoetan% 60 eta emakumezkoetan% 50 gutxiago izanik.
|
|
|
Espainiako azken datuek adierazten dutenez, helduen% 15ek obesitatea du eta% 37k gainpisua, horrek adierazten du bi pertsona heldutik bat pisu arruntetik gora aurkitzen dela (1,2). Obesitateak eragin zuzena
|
dauka
beste hainbat patologiatan, hala nola II motako diabetes mellitus ean (DM2), hipertentsio arterialean (HTA), arazo kardiobaskularretan, zenbait minbizitan eta arnas arazoak agertzeko arriskua ere ekar dezake (3,4). Gainera, esan beharra dago obesitatea pairatzen dutenek hiru aldiz arrisku handiagoa dutela DM2 eta HTA izateko (3).?
|
|
|
Jarduera fisikoan aldaketa txikiak egiteak obesitatearen prebentzioan eragin nabarmena duela adierazi dute. Horretaz gain, jarduera fisikoak eragin handia
|
dauka
abdomeneko koipearen gutxitzean eta gorputz pisuaren mantentzean (7).
|
|
|
Eusko Jaurlaritzako euskarazko terminologia lanaren plangintzaren barruan, medikuntza arloko terminologia lantzea
|
dauka
ezarrita Terminologia Batzordeak lehentasunen artean. Traumatologia eta Hiesa hiztegiak izan dira UZEIk egin, eta, batzorde tekniko banatan landu ondoren, Terminologia Batzordeak onartu dituen aurrenekoak.
|
|
|
Tabako kontsumoari dagokionez, gurasoen datuak jaso ziren. Amaren kasuan haurdunaldian zehar
|
edukitako
tabako kontsumoa lau kategoriatan banatu zen: inoiz ez du erre, haurdunaldian zehar erre egin du, erretzaile ohia da, eta haurdunaldian zehar utzi du.
|
|
|
Ama gehienen(% 76,9) haurdun geratu aurreko GMIa egokia zen, baina% 14,7k gainpisua eta% 4,4k obesitatea zuten. Ostera, aiten erdiek gainpisua(% 43,1) edo obesitatea (%7, 3)
|
zeukaten
.
|
|
|
aiten ikasketa baxuak jaiotzako GParekin eta ama atzerritarra izateak 4 urteko GParekin. Aita erretzaileen umeek GPa
|
edukitzeko
arrisku handiagoa zuten 4 urtean, eta 7 urtean esangura estatistikotik gertu.
|
|
|
Umeen aldagaiei dagokienez, neskek GPa
|
edukitzeko
arrisku handiagoa zuten 4 urtean. Jaiotzean haurdunaldi adierako handiak ziren umeek 1 eta 4 urtean GP hori mantentzen zuten, eta 7 urtean ere, esanguraren mugan.
|
|
|
Paritateak jaiotzako GParekin lotura adierazi du erregresio logistikoan. Ama multiparoen artean haurdunaldi aurreko obesitatea dutenek 1,7 aldiz arrisku handiagoa
|
daukate
adin gestazionalerako ume handiak izateko, ama nuliparoekin konparatuta (16).
|
|
|
adin gestazionalerako handia izatea eta lehenengo urtean hazkunde azkarra izatea. Jaiotzean umearen pisu altuak lotura zuzena
|
dauka
gainontzeko urteetan GPa izatearekin (17, 18). Moschonis et al. en arabera, adin gestazionalerako handi jaiotako haurrek 12 hilabetetara 2,19 aldiz arrisku handiagoa dute gainpisua izateko (12).
|
|
|
Haurdunaldiko amaren tabako kontsumoak jaiotzean pisu baxuko umeak izateko arriskua handitzen duela jakina da, baina hori ez da lan honen ikerketaren ardatza izan. Gure ikerketan ez da aurkitu GParekin loturarik
|
zeukanik
. Faktore horrek maila sozioekonomikoarekin lotura dauka, maila baxuagoko familiek gehiago erretzen dutelako (13).
|
|
|
Gure ikerketan ez da aurkitu GParekin loturarik zeukanik. Faktore horrek maila sozioekonomikoarekin lotura
|
dauka
, maila baxuagoko familiek gehiago erretzen dutelako (13). Maila sozioekonomiko altuak eragin positiboa zuen jaiotzako pisuan ikerketa batean (20), baina amek erretzen zutenean efektu onuragarri hori galdu egiten zen.
|
|
|
Epe luzera, aldiz, tabako kontsumoak haurtzaroko gainpisua sor dezakeela aipatu izan da. Metaanalisi zabal batek haurdunaldian amen tabako kontsumoak 3 urteetan gainpisua
|
edukitzeko
arrisku erlatiboa 1,47an ezarri zuen. Lan honetan ez dira horrelako emaitzarik errepikatzen (17).
|
|
|
erregulazio homeostatikoan, gosearen erregulazioan eta energia oreka mantentzean parte hartzen duten geneak (12,17). Hala ere, ingurumen obesogenikoaren eraginak ebidentzia handiagoa
|
dauka
familietan GPa elkarrekin banatzearen arrazoi bezala. Hamabi mila bikirekin egindako ikerketa batean mutilengan genetikak eta neskengan ingurumenak eragin handiena dutela azaltzen da (21).
|
|
|
Hamabi mila bikirekin egindako ikerketa batean mutilengan genetikak eta neskengan ingurumenak eragin handiena dutela azaltzen da (21). Gainera, haurdunaldi aurretik gainpisua duten amek haurdunaldian pisu gehiegi hartzeko arrisku handiagoa
|
daukate
. Horrek konplikazio obstetriko gehiago eta adin gestazionalerako ume handiagoak izateko arrisku handiagoak dakartza (18).
|
|
|
Jaiotzean umeen% 11k, 1 urtean% 49k, 4 urtean %36k eta 7 urtean% 38k GPa zuten. Jaiotzean haurdunaldi adinerako handia izatea eta lehen urtean pisu hazkundea azkarra
|
edukitzea
ondorengo urteetako GParekin lotzen ziren. Neskek 4 eta 7 urteetan mutilek baino GP arrisku handiagoa zuten.
|
|
|
Aitaren ikasketa maila baxua jaiotzako GParekin eta ama atzerritarra izatea umeen 4 urteko GParekin erlazionatzen ziren. Aita erretzaileen umeek GPa
|
edukitzeko
arrisku handiagoa zuten 4 eta 7 urteetan, baina amaren tabako kontsumoak ez zuen arriskua areagotzen. Lan honetan jaiotza eta 7 urte bitarteko GParen prebalentzia oso altua dela aurkitu da.
|
|
|
Datu hauek adierazten dute baldintza sozial eta ekonomikoek osasunean eragina
|
daukatela
, umearengan eta amarengan, batik bat. Osasuneko Eragile Sozialen Batzordeak (Commission on Social Determinants of Health) azaltzen du mekanismo sozial, ekonomiko eta politikoek maila sozioekonomiko jakin batzuk sorrarazten dituztela.
|
|
|
Lehenengo segimendua ospitalean bertan burutu zen, hurrengoak, berriz, Goierriko eta Urola Kostako zenbait udalekin elkarlanean aurrera eraman ziren. Horietatik 1, 4 eta 7 urteetako pisuari eta altuerari buruzko datuak ez
|
zeuzkaten
bikoteak ikerketatik kanpo geratu dira, 450 ama ume bikoteko lagina lortuz.
|
|
|
Ildo horretan, Gipuzkoako Trauma Sistemak gure lurraldean
|
dauzkagun
zentroak integratzen ditu, emergentziekin batera, ondo lotutako sare baten barne. Eta sare horren erdian kokatzen da Donostia Unibertsitate Ospitalea, zeinak baliabide guztiak eskura dituen larriki zauritutako gaixoek dituzten behar guztiei aurre egiteko.
|
|
|
Errealitate horrek Trauma Sistema baten barnean antolatzera bultzatzen ditu zentrook. Ildo honi jarraituz, Gipuzkoako Trauma Sistemak gure lurraldean
|
dauzkagun
zentroak integratzen ditu, emergentziekin batera, ondo lotutako sare baten barnean. Era berean, Gipuzkoako Trauma Batzordea osatu zen 2010 urtean, espezialitate ezberdinen kideak biltzen dituena.
|
|
|
Baita hobetu daitezkeen esparruei baliabideak bideratzeko ere eta, oro har, sistemaren beharrak asetzeko (12). Horretarako, alde batetik datuek eskuragarri egon behar dute eta, zentzu horretan, ezinbestekoa da Trauma Erregistro bat
|
edukitzea
(13). Bestetik, datuok aztertzeko zein ondorioak lantzeko erakunde edo organismo bat izendatu beharra dago.
|
|
|
Kirurgiak baino emaitza eskasagoak
|
dauzka
(3 EM) eta denborarekin haren eraginkortasuna murriztuz doa, hura mantentzeko injekzio berriak behar dituelarik (2 EM). Konplikazio tasa nahiko baxua da.
|
|
|
Tratamendu kontserbatzaileak huts egiten duenean, PGIa
|
daukaten
emakumeetan egokia da. Halere, paziente batzuek zuzenean tratamendu farmakologikoarekin hasi nahi dute, eta hala egin dezakete; botikak tratamendu kontserbatzailearekin elkartuz gero, edozein neurri bere aldetik erabilita baino eraginkortasun handiagoa lortzen da dena den.
|
|
|
Plazeboarekin alderatuz, onura xumea
|
daukate
PGIan. Sendatze tasa baxua da,% 49koa (14).
|
|
|
Mirabegron izeneko farmakoa dugu hemen. Beta hartzaile adrenergikoen agonista da eta Europan
|
daukagu
2013tik. Eraginkorra da PGIaren tratamendurako (1 EM, A GG).
|
|
|
Hipertentsio larri ez kontrolatua
|
daukaten
emakumeetan kontraindikatua dago (180/ 110 mmHg zifrak edo handiagoak) eta tentsio arteriala igo dezake, beraz horren kontrola egin behar da tratamenduaren aurretik eta horretan zehar.
|
|
|
Bai PGIaren bai EGIaren kasuan, menopausian atrofia genitala
|
daukaten
emakumeetan onuragarria izan daiteke; bagina bidez administratzen dira estrogenoak eta 3 hilabete edo gehiago eman ditzake pazienteak onura sentitu arte. Xurgapen sistemikoa baxua da eta 7 urtetan zeharkako ikerketa batek ez zuen arrisku kardiobaskular edota minbizien handipenik behatu estrogeno topikorik erabiltzen ez zuten emakumeekin alderatuta (16).
|
|
|
gernu egin osteko hondar altua, zeinak norberak egindako zundaketa behar izan dezakeen denbora batez, eta bakteriuria (1 EM). Horrexegatik teknika hau saihestuko dugu gernu egin osteko hondar altua izateko arriskuan dauden pazienteetan (baldin eta norberak egindako zundaketa egiteko prest ez badaude) eta gernu infekzio errepikakorrak
|
dauzkaten
pazienteetan (11).
|
|
|
PMIa
|
daukaten
pazienteetan eraginkorra izan daiteke (17). Orkatilaren barneko aurpegian akupunturako orratz bat jartzen da eta estimulazio elektrikoa administratzen da.
|
|
|
4
|
Dauzkazun
gernu galera hauek, zenbat kaltetzen dute zure bizi kalitatea?
|
|
|
· Ikerketa datu batzuen arabera badirudi lanean pisu handiak altxatzen dituzten emakumeek prolapso eta GIa pairatzeko erraztasun gehiago
|
daukatela
(3 EM).
|
|
|
Gernu inkontinentzia ez da hilkortasunarekin erlazionatzen, baina emakumezkoaren osasunarekin zerikusia
|
daukaten
arlo askotan eragin dezake:
|
|
2019
|
|
|
Ikerketa hauetan ere, ohikoa da galdera bat (edo gehiagori) erantzun nahi izatea. Horretarako, eskura
|
daukagun
informazio mordoa datu base batean antolatu behar izaten da, metodo estatistikoak edo grafikoak aplikatu ahal izateko (ikus 3 irudia). Datu base horien eraikuntzan sortzen diren arazo batzuk azalduko ditugu orain.
|
|
|
Beheko grafikoan (4 irudia) urte bitartean bihotz gutxiegitasunaren ondoriozOsakidetzako ospitaleetan ingresatutako pazienteak irudikatzen dira. Bost urte horietarako, bihotz gutxiegitasunaz gainera pazienteek altaren momentuan
|
zeuzkaten
beste hainbat patologia bildu eta irudikatu dira (ardatz horizontalean, patologia ezberdinak; bertikalean, patologia horiek zeuzkaten paziente kopuruak, %etan emanak)
|
|
|
Beheko grafikoan (4 irudia) urte bitartean bihotz gutxiegitasunaren ondoriozOsakidetzako ospitaleetan ingresatutako pazienteak irudikatzen dira. Bost urte horietarako, bihotz gutxiegitasunaz gainera pazienteek altaren momentuan zeuzkaten beste hainbat patologia bildu eta irudikatu dira (ardatz horizontalean, patologia ezberdinak; bertikalean, patologia horiek
|
zeuzkaten
paziente kopuruak, %etan emanak)
|
|
|
Ikus dezagun adibide bat: askotan, metodo estatistikoak edo grafikoak erabili ahal izateko, patologiak aldagai binario gisa kodifikatu behar izaten dira (hots, 1/ 0 balioak hartzen dituztenak, esate baterako, 1= pazienteak diabetesa
|
badauka
; 0= ez badauka). Horrela sortutako datu basea 0 z beterik egongo da, eta teknika estatistiko aproposak erabili dira egoera horri aurre egiteko.
|
|
|
Ikus dezagun adibide bat: askotan, metodo estatistikoak edo grafikoak erabili ahal izateko, patologiak aldagai binario gisa kodifikatu behar izaten dira (hots, 1/ 0 balioak hartzen dituztenak, esate baterako, 1= pazienteak diabetesa badauka; 0= ez
|
badauka
). Horrela sortutako datu basea 0 z beterik egongo da, eta teknika estatistiko aproposak erabili dira egoera horri aurre egiteko.
|
|
|
Datu base txiki bat
|
daukagunean
, goian aipatutako arazo gehienek konponbide erraza dute, ikertzaileek banan banan konpondu ahal izango dituzte-eta. Baina, esan dugun bezala, datu kopuru erraldoiekin beharrezkoa da garbiketa prozesu eta transformazioak sistematizatzea.
|
|
|
Multivac ideal bat da, noski, baina gaur egun bizi dugun garaian. Big Data, ren garaian denok
|
daukagu
buruan, nola edo hala, ideal hori.
|
|
|
Multivacek bere baitan
|
dauzkan
datu guztiak nahasten ditu herritarrek egiten dizkioten galderei erantzuteko. Osasungintzaren arlora ere eman dezakegu ideia hori, argia baita horrelako makina batek izango lukeen abantaila:
|
|
|
Beste muturrean, osasungintzaren praktikaren beraren ondorioz jasotzen diren datuetan oinarritutako ikerketak
|
dauzkagu
. Azken urteotako aurrerapen teknologikoei esker, gaur egun milioika datu jaso, bildu eta prozesatzen dira egunero, osasungintzako aktibitatea xehetasun handiz jasotzen dutenak.
|
|
|
Nolabait RWE eta RCT elkarren osagarri dira, RCTek barne baliozkotasuna
|
daukate
ezaugarritzat, eta RWE en bidez ateratako ondorioak, berriz, orokor egin daitezke (kanpo baliozkotasuna). Alde horretatik, RWD erabiliz diseinatzen diren saiakuntza kliniko pragmatikoen (PCT) inportantzia handitu da, saiakuntza mota hauek mundu errealeko datuak (ohiko osasun arretan sortutako datuak) eta RCTen ausazkoa konbinatzen baittuzte, beraz, RWDak erabiltzeko aukera berriak emanez.
|
|
|
RWDekin erantzun behar den galdera zehaztu behar da eta hipotesia sortu (PICO metodologia, adibidez). RWEa sortzeko erabiliko diren datuak eta metodologia egokia izan behar dira, baina hori ez da nahikoa; interes taldeek RWE onartzeko aukera gehiago
|
edukitzeko
(gero haiek erabaki politiko edo klinikoak hartzeko), beharrezkoa da aurretik interes taldeekin eztabaidatzea jarraituko den metodologia galderei erantzuteko.
|
|
|
Obesitatea
|
daukaten
pertsonek pisu normalekoek baino aukera gutxiago daukate lan bat lortzeko. Eta horien artean, emakume obesoek, oro har, gizonezkoek baino zailtasun gehiago, gainera.
|
|
|
Obesitatea daukaten pertsonek pisu normalekoek baino aukera gutxiago
|
daukate
lan bat lortzeko. Eta horien artean, emakume obesoek, oro har, gizonezkoek baino zailtasun gehiago, gainera.
|
|
|
Eta horien artean, emakume obesoek, oro har, gizonezkoek baino zailtasun gehiago, gainera. Irudiak erakusten duenez, 50 eta 59 urte bitartekoen artean, obesitatea
|
zeukaten
pertsonen% 59k zeukan lan bat 2013an; ez obesoen artean, aldiz,% 72k (Europako 14 herrialdetako datuen batez bestekoa). Aztertutako herrialde guztetan ikusi da sistematkoki enplegu tasak txikiagoak direla obesitatea daukaten pertsonen artean.
|
|
|
Eta horien artean, emakume obesoek, oro har, gizonezkoek baino zailtasun gehiago, gainera. Irudiak erakusten duenez, 50 eta 59 urte bitartekoen artean, obesitatea zeukaten pertsonen% 59k
|
zeukan
lan bat 2013an; ez obesoen artean, aldiz,% 72k (Europako 14 herrialdetako datuen batez bestekoa). Aztertutako herrialde guztetan ikusi da sistematkoki enplegu tasak txikiagoak direla obesitatea daukaten pertsonen artean.
|
|
|
Irudiak erakusten duenez, 50 eta 59 urte bitartekoen artean, obesitatea zeukaten pertsonen% 59k zeukan lan bat 2013an; ez obesoen artean, aldiz,% 72k (Europako 14 herrialdetako datuen batez bestekoa). Aztertutako herrialde guztetan ikusi da sistematkoki enplegu tasak txikiagoak direla obesitatea
|
daukaten
pertsonen artean.
|
|
|
Cismotako lncRNAk transkripzio gunean bertan betetzen dute beren funtzioa, inguruko geneen adierazpena erregulatuz. Adibide modura, orain arte gehien ikertu den XIST lncRNA
|
daukagu
, bi X kromosometako baten inaktibaziorako ezinbestekoa dena. Zehazki, XISTtranskriptoa X kromosoma inaktibotik transkribatzen da, kromosoma horri berari lotzean bere inaktibazio epigenetikoa martxan jarriz (13).
|
|
|
Horrela, RNAren biologiaren aspektu ezberdinetan egindako ikerketa integratzea funtsezkoa izango da berari buruzko ulermena hobetzeko eta lortutako ezagutzak arlo klinikora eraman ahal izateko (26). Zalantzarik gabe, lncRNAen eta epitranskriptomaren aroaren hasieran gaude eta oraindik zientzialariek tamaina eta konplexutasun handiko erronka
|
daukate
RNAren biologia ulertzeko.? –
|
|
|
Azkeneko urtean antibiotikoren bat hartu duten hiritarrak% 42 dira Espainiako Estatuan(% 32 Europan). 2016ko datuekin konparatuta Espainiako Estatuan hobekuntza egon dela ondorioztatzen den arren, oraindik arlo honetan hiritarren hezkuntza landu beharra
|
daukagu
eta gai horretan osasun langileok aktore protagonistak gara.
|