|
2000
|
|
|
Herri bakoitzaren ondasun higiezinak, usu, euren biztanleek
|
eduki
ohi dituzte. Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari.
|
|
|
Senideak erraz har daitezke amodio edo gorrotoaren susmagarritzat, alderdi bata nahiz bestearen aurka: joko horretan zein interes
|
eduki
eta horiek eragin bizia dute euren interesen gainean. Gutxitan gordetzen dituzte horiek, taldetxoek arinki askatzen dituzten negozioetan, halako ganora edo arreta, hain zuzen ere, moralak agintzen dituenak ohitura arloetan.
|
|
|
Ezkontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute,
|
eduki
ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez dadin; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena ere berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez dadin.
|
|
|
Bata dateke, bestea ere izan gabe; andrazko eta adingabekoek egoitza zibila badute, egoitza politikorik gabe. Azken egoitza mota hori herritartasunaren eskubidetik dator, leku horretan
|
baitauka
norberak ere, konstituzio legeek agindutakoa bete eta gero, herritarrari datxezkion eskubide politikoak aurrera eramateko baimena.
|
|
|
Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan ikus daiteke nola, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore haiek, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren beste zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan. Horren bitartez, Estatua ez da oinordeko, ez
|
dauka
beste zereginik oinordetza horien ordena ezartzea baino.
|
|
|
Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea. Objektu askoren zabal horietan, batik bat gai zibilek osatzen dituztenetan, epaitzea da, kasurik gehienetan, testu zehatz baten aplikazioa baino gehiago, testu batzuen konbinaketa, testu horiek, ebatzia bera
|
eduki
beharrean, ebatzira bertara eramaten gaituztela. Halakoetan ezin zokondora jaurti jurisprudentzia, legeekin batera behinik behin.
|
|
|
Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu behar baititugu. Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko
|
zeukan
menpekotasuna kontuan hartu behar izan zuen. Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino.
|
|
|
Fenomenoak ezin dira perpausen edota enuntziatuen kate sinple baten bidez deskribatu, horietako bat zuzentzat onartzeko besteekin erkatu behar baita. Munduaren ikusmolde batek hura osatzen duten kontzeptuen eraketa egokiaren beharra
|
dauka
. Horrela izan dadin, Neurathek bi urrats ezarri zituen:
|
|
|
sofismak, kontraesanak, lizunkeria politikoak agerian uztea, bestela esanda. Ikusmolde zientifikoak logika eta kontsistentziaren zentzua darama bere baitan; nazien ideologiak, aldiz, horixe nahi du hain zuzen ere bere baitatik at
|
eduki
. Badakigu, gainera, naziek beren jite antilogikoa diskurtso ugaritan zabaldu zutela.
|
|
|
Vienako Zirkuluak eratu gura zuen munduaren ikusmolde zientifikoa bateraezina zen nazien eta edozein totalitarismoren mundu ikuskerarekin. Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa
|
baitzeukaten
. Zirkulukoak kritikoak ziren hizkuntza eta argumentazioaren auziekiko; naziak ez, hura gezurra hedatzeko erabiltzen baitzuten.
|
|
|
Fisikalistentzat, aldiz, enuntziatu baten egiaztagarritasunak subjektuartekoa behar zuen izan, gertakari bat beha zezaketen guztiei irekia; hain zuzen ere, zientziaren eginkizuna, subjektuartean edo modu objektiboan azter daitekeen ezagutza ematean baitatza. Argi eta garbi
|
eduki
behar da zientziari ez zaiola axola pribatu hutsa dena, zientzialari batek bere kabuz bakarrik eta berarentzat sinets edo senti dezakeena. Hori ez da aipagarria zientziarentzat, ezta Zirkuluak defendatzen zuen filosofia motarentzat ere, honek zientifikoa izan behar baitzuen.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez zetorren zer edo zer agertzen zen tesi hauetan. Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez
|
zeukatela
inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko. Eta, esan bezala, oinarriztapenaren ikuspegia funtsezkoa zirudien Zirkuluarentzat, partaide askoren aburuz ezagutzak oinarri sendoa, harri ama behar baitzuen.
|
|
|
Oinarrizko perpausak eta enuntziatuak aurkitzeko asmo honek —errealitatearekin zuzenki lotuak—, ezagutza objektiboki oinarritzearen helburua
|
zeukan
. Gainera, oinarriztapen honek egiaren gaiarekin zuen zerikusi nabarmena.
|
|
|
Ez zegoen ezagutza eta errealitatearen arteko loturaren nozioarekin apurtu beharrik. Schlickek egia egokitzapen gisa teoria klasikoari jarraitzen zion — Veritas est adequatio rei et intellectus, eskolastikoek esan bezala—, Aristotelesen garaitik oraindik zutik zegoena eta Russell eta Mooreren oinarria zena beren idealismoari aurre egin guran101 Schlickek Neurath
|
zeukan
aurrez aurre egiari buruzko gogoeta hauetan. Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez zeukaten errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik, beren elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik.
|
|
|
Schlickek egia egokitzapen gisa teoria klasikoari jarraitzen zion — Veritas est adequatio rei et intellectus, eskolastikoek esan bezala—, Aristotelesen garaitik oraindik zutik zegoena eta Russell eta Mooreren oinarria zena beren idealismoari aurre egin guran101 Schlickek Neurath zeukan aurrez aurre egiari buruzko gogoeta hauetan. Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez
|
zeukaten
errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik, beren elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik. Hau da, koherentzia eman behar zen enuntziatuen artean.
|
|
|
Ezker alderdiak, Neurathek batez ere, oinarriztapena uztearen alde egin zuen, haren ordez, egiak eta objektibotasunak izan behar zutenaren erdian, ikerketaren emaitza hutseginkorrak jartzen zituen epistemologia besarkatuz. Bere teoria koherentistak, oinarrizko enuntziatuek interpretatu beharreko edukia
|
zeukatela
baiesten zuen. Enuntziatu baten egia, hortaz, ez ‘emandakoarekin’, baizik eta beste enuntziatuekin koherentea den ikusiz juzgatzen da:
|
|
|
Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan beraien artean dituzten erlazioei esker lortzen duten beren esanahia111 Ezagutzak kontzeptua behar du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan emandakoaren esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia
|
daukaten
funtzio kontzeptualen baitan erori behar du. Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik.
|
|
|
Abstrakziora abiatu behar dugu Ockhamen labana apurtzeko beldurrik gabe, digresio metafisiko eta etereoetan sartzeko beldurrik izan barik. Beti egongo dira kontzeptuak beren bitartez abstrakziorantz eta ezagutzarantz hurbilduz joateko, nahiz eta horretarako ezagutzaren eta ‘ezagutza zuzenaren’ arteko bereizketaren beharra, irudien (Vorstellungen) eta kontzeptuen (Begriffe) arteko desberdintasunaren beharra
|
eduki
. Zientzi entitate behagaitzak —atomoak, elektroiak, eremu elektromagnetikoak, etab.— intuigarri eta hautemangarri ez izateak ez du esan nahi kontzeptualizagarri eta ezagugarri ez direnik.
|
|
|
Dena den, auzi hauei buruzko Schlicken azterketa 1918 aurretik hasi zen. Jada" Die philosophische Bedeutung des Relativitatsprinzips" [Erlatibitate printzipioaren esanahi filosofikoa] (1915) 113 idazkian, erlatibitatearen teoriak garaiko bi sistema filosofiko nagusien gain —Cassirer, Natorp eta Marburgoko eskolaren neokantianismoan, batetik, eta Machen positibismoan (enpiriokritizismoan), bestetik— zer nolako inpaktua
|
eduki
zuen aztertzeari ekin zion. Beraz, Schlickek oraindik ez zuen positibismoarekin guztiz bat egin.
|
|
|
Hemen berkokatu nahian gabiltzan erantzun tradizionalak Vienako Zirkuluaren tesi nagusia egiaztagarritasunarena izan zela ulertu zuen —egokiro—, hau izanik joera antimetafisikoak defendatzen lagundu ziona. Horrela, esperientziarekin egiazta ezin zitezkeen enuntziatuak, esperientziari zegozkien beste terminoetara itzuliak izateko aukera
|
zeukaten
, era honetan, murriztapena eman eta gero, egiaztagarritasunaren froga pasatzeko moduan egonik. Beraz, jite fenomenalistako murriztapena baino ez zen behar.
|
|
|
Analitikoak ez ziren enuntziatuak, logika eta matematikarenak ez zirenak, Zirkulukoen arabera esperientziarekin lotu behar ziren, esanahia
|
eduki
nahi bazuten behintzat. Enuntziatua gertakari baten aurrean kokatu beharra zegoen, eta azken hau enuntziatuan deskribaturik agertzen zen bezalakoa zenentz aurkitu.
|
|
|
Eta antzeko zerbait gerta daiteke esanahia duten gutxieneko zatiekin, hau da, kontzeptuekin: hitz batek esanahi bat duenean, eskuarki kontzeptu bat designatzen duela esaten da; esanahitasun hau soilik itxurazkoa bada eta, berez, ez
|
badauka
, sasikontzeptuez ari gara.58
|
|
|
Hortaz, enuntziatuei egibaldintza enpirikoak egokitzeko metafisikak
|
zeukan
ezintasunak sumintzen zituen gehien Vienako Zirkuluaren partaideak, batez ere diskurtso metafisikoa akademiako eta ezagueraren aldareko tontorrean jartzen zela ikusterakoan. Filosofoak, zientzialariak legez, errealitateari buruz mintzatu nahi izatean oinarritzen zuten Zirkulukideek filosofiari halako hertsitasuna eskatzea.
|
|
|
Ikusi dugunez, esanahia
|
eduki
zezaten, proposizioek analitikoak —tautologiak— edo esperientziaren bitartez egiaztatuak izan behar zuten. Beraz, egiaztatuak izateko aukera horrek definitzen zuen proposizio enpirikoen esanahia.
|
|
|
Aipatu legez, filosofiak ez zuen nahi bere burua egia helburu gisa hartzen zuen enuntziatuen corpus bihurtu, zientziaren kontzeptu eta enuntziatuen argitze metodo baizik. Erakutsi beharra
|
zeukan
zeintzuk enuntziatuek zuten zentzua eta zeintzuk ez, esanahi horien —esanahirik izanez gero— esperientziarekiko lotura zein eta nolakoa zen erakutsiz. Beraz, arazo filosofikoak ez ziren jada ‘gertakari auziak’ —fisikan, kimikan edo psikologian, esate baterako, diren lez—, soilik hizkuntzaren auziak baizik.
|
|
|
Jendeak maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko berri hau baino haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra
|
zeukan
.
|
|
|
‘Ez hil’ eta ‘Hiltzea gaizki dago’ baliokideak ziren berentzat. Baina bigarren kasu honetan bakarrik
|
dauka
judizioak asertzio perpaus baten forma gramatikala, soilik desira baten adierazpena izan arren. Carnapek esan bezala69, badaude filosofoak balio enuntziatuak enuntziatu deklaratibo edo baiezkoekin nahastatu dituztenak, egiazkoak edo faltsuak izan zitezkeela uste izanez.
|
|
|
Eta hori ez da zilegi, enuntziatu etikoei aplikatuz gero analisi logikoak erakusten duen moduan. Etika arauemaile edo normatiboaren enuntziatuek, Zirkulukoen arabera, ez
|
zeukaten
esanahi teorikorik, hau da, ez ziren enuntziatu zientifikoak.
|
|
|
• Bestaldetik, printzipio hertsia kontuan izanik, ezin errespetagarriagoak ziren enuntziatu asko egiaztagaitzak gertatzen ziren, hau da,
|
edukirik
ala esanahirik ez zutela ondorioztatzen zen, beren ezagutzazko izaera zela-eta. Zehazki, iraganeko eta etorkizuneko enuntziatuei buruz ari ziren.
|
|
|
Alabaina, badaude iraganari buruzko enuntziatuak, esanahia
|
eduki
eta egiazkoak edo faltsuak izan litezkeen arren, inolako arrastorik utzi ez dutenak. " 2000ko maiatzaren 3an Bengoetxeak botila bat ur edan zuen" horietako bat da.
|
|
|
Modu bat metodo kontrafaktikoak egiaztagarritasun metodo lez hartzean zetzan. Kontrafaktikoen forma aintzat hartuz —’baldin... orduan’ baldintzazkoarena() —, orain eta hemen hipotesi bat egiaztatu ezin duten gauzak hipotesia bera egiazta zezaketenak izan balira, orduan hipotesiak esanahia
|
edukiko
zukeen. Baldintzazko kontrafaktikoez fidatzea —P izan balitz, orduan Q izango litzateke (Bengoetxeak bere botila uraren tiketa gorde balu, orduan iraganari buruzko enuntziatu bat egiaztatzeko froga bat egongo litzateke) — erabat problematikoa zen Vienako Zirkuluarentzat, enuntziatu esanahidunak esperientziaren enuntziatuetara murrizteko lehenengo ordenaren predikatuen logika erabiltzen baitzuten.
|
|
|
Baldintzazko kontrafaktikoez fidatzea —P izan balitz, orduan Q izango litzateke (Bengoetxeak bere botila uraren tiketa gorde balu, orduan iraganari buruzko enuntziatu bat egiaztatzeko froga bat egongo litzateke) — erabat problematikoa zen Vienako Zirkuluarentzat, enuntziatu esanahidunak esperientziaren enuntziatuetara murrizteko lehenengo ordenaren predikatuen logika erabiltzen baitzuten. Eta ez
|
zeukaten
modurik enuntziatu kontrafaktikoak logika horretan ahokatzeko. Ikusi dugunez —Wittgensteinen egibalioen taulan—, P aurrekaria faltsua denean, enuntziatu osoa egiazkoa da.
|
|
|
arima. Eta inolako benetako hipotesirik ez dagokion entitate metafisiko honek ez
|
dauka
inongo lotura logikorik subjektuarekin.75
|
|
|
Hortaz, zailtasunak gero eta ugariagoak ziren. Gainera, Vienako Zirkuluak metafisikaren aurrean amorerik ez emateko
|
zeukan
joera oso apaltzen ari zen. Carnapen ustez, adibidez, berak kolokan jarri nahi zuen metafisika soilik Bergsonena eta Heideggerrena zen, eta ez, esate baterako, filosofia analitikoaren orduan jaioberria zen metafisika.
|
|
|
Adibidez, koipe tanten saiakuntzari jarraituz82, elektroien existentzia fenomeno esperimentaletatik ondoriozta zitekeela argudiatu zen. Dena dela, egiaztagarritasun mota honek zergati nozioaren beharra
|
zeukan
: elektroien existentzia olio tanten portaeraren zergatia da.
|
|
|
Izan ere, Hume gogoratuz, esperientzian ez zegoen ezer nahitaezko loturari zegokionik, are gutxiago zergatiari. Schlicken aburuz, esate baterako," argumentu kausal batek ez
|
dauka
inola ere baieztapen edo asertzio baten jiterik, berezko baieztapen batek, azken buruan, egiaztagarritasuna baimendu behar baitu" 83 Guk olio tantekin ditugu esperientziak eta saiakuntzak, baina ez beren zergatiekin. Eta ez dago nahitaez zerbaitekin —elektroien portaerarekin— lotzen gaituen eta horren zergatia den ezer.
|
|
|
Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik lortu, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen. Beste osagaiok, emotibo, estetiko edo bestelako edozeinek, albo eragin psikologikoak
|
eduki
ahal izan arren, ez zeukaten zeresanik zientzia edo filosofiaren enuntziatu bat indartzeko garaian. Garrantzizkoa, zientzi diziplinatan, objektibotasuna edo egibalioa ziren —enuntziatu bat egiazkoa edo faltsua izatea— Berriro ere egiaztagarritasunaren forma bat barneratu zitzaien isilean enpirista logikoei.
|
|
|
Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik lortu, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen. Beste osagaiok, emotibo, estetiko edo bestelako edozeinek, albo eragin psikologikoak eduki ahal izan arren, ez
|
zeukaten
zeresanik zientzia edo filosofiaren enuntziatu bat indartzeko garaian. Garrantzizkoa, zientzi diziplinatan, objektibotasuna edo egibalioa ziren —enuntziatu bat egiazkoa edo faltsua izatea— Berriro ere egiaztagarritasunaren forma bat barneratu zitzaien isilean enpirista logikoei.
|
|
|
Carnapen ibilbide politikoak ere Neurathenarekin zerikusi gehiago
|
zeukan
Schlickenarekin baino, batez ere ezaugarri teorikoetan, eta ez horrenbeste praktikoetan. Carnapek bere burua sozialistatzat zeukan, baina bere joera zehaztuz:
|
|
|
Carnapen ibilbide politikoak ere Neurathenarekin zerikusi gehiago zeukan Schlickenarekin baino, batez ere ezaugarri teorikoetan, eta ez horrenbeste praktikoetan. Carnapek bere burua sozialistatzat
|
zeukan
, baina bere joera zehaztuz:
|
|
|
Eztabaida filosofiko tradizionalak jada ez zeuden justifikaturik, eta berauekin bukatzeko, filosofian ikerketa berri baten metodoa eta helburua planteatu behar zen, Zirkulua ahalegindu bezala. Jakina, metodo eta ikerketa horiek zientziak
|
zeuzkan
berberak ziren edo, behintzat, antzekoak. Esan bezala, Zirkuluko partaideak, gainera, zientziaren adar batzuetan adituak ziren, haiei buruz zehaztasunez mintzatzeko gauza, horrek suposa zezakeen abantailarekin.
|
|
|
Hortaz, hizkuntza, bere terminoak eta enuntziatuak, kanpoko zerbaiti buruz arduratzen dira, esperientzian ‘emandakoari’ buruz hain zuzen ere. Esperientziarekiko lotura hau finkatzerik posible ez balitz, orduan adierazpen enpiriko batek ez luke ez zentzurik ezta
|
edukirik
ere izango.
|
|
|
Wittgensteinentzat esanahia, azken finean, ostentsiboki —hots, seinalatuz— definitzen da. Hau da, vienarrarentzat termino baten esanahia erakutsi egiten da, eta ez esan53 Berriro ere, bagenu adierazpen bat erakutsitakoarekin lotu, orduan adierazpen hark ez luke zentzurik
|
edukiko
.
|
|
|
Ikuspegi murriztatzaile honen proiektu handizaleena Carnapen Der logische Aufbau der Welt (1928) [Aufbau aurrerantzean] izan zen. Interpretazio fenomenalistari ez ezik beste anitzei ere irekita zegoen liburu honen egiturak tesi garbi bat
|
zeukan
azpian: ‘errealitatea’ ‘emandakora’ fenomenikoki murrizteko ahalegin bat izan zen Aufbau a, eta horretarako logikaren teknikak erabili zituen55 Proiektuak Russelli eta, batez ere, bere Our Knowledge of the External World (1914) [Kanpoko munduaren gure ezagutza] lanari, asko zion zor.
|
|
|
Edota ‘x objektuak c Celsius gradutako tenperatura du’ enuntziatua ‘termometro batek x objektua ukitzen badu, orduan termometroak c Celsius gradu erregistratuko ditu’ enuntziatuaren baliokidea dela zeritzoten. Ikusmolde murriztaile hau ere —joerazko terminoak
|
zeuzkaten
enuntziatuak behaketazko enuntziatuetara (egiaztagarriak, azken finean) murriztea besterik ez zuen nahi— problematiko bilakatu zen. Ikus dezagun zergatik.
|
|
|
‘emandakoak’ ez zuen hizkuntzaren eraginik, beren ustez; teoriak ez zuen ezer aurreratzen, alderantziz baizik: ‘emandakoaren’ gain eraiki behar zen; behatzaile baten kontzeptuzko eskemek ez
|
zeukaten
zeresanik. Gakoa, jakina, leuna, aratza zen hori, harri ama edo ‘emandakoaren’ izaera argitzean zetzan.
|
|
|
Beharbada Ayer oraindik baikorregia da: egun, toki askotan, filosofia tradizionala loraldi betean dago; eta, tamalez, inork ez du hura kritikatzen espektakulu metafisiko hutsala izateagatik, beren kontsumitzaileen ‘inspirazio nahasitik’ babesean mantentzeagatik, ezta are biziotsuagoak diren beste proposamen antirrazionalen lepokoa
|
edukitzeagatik
ere. Baina honek ez du ezeztatzen Vienako Zirkuluaren ikusmolde filosofikoa.
|
|
|
Vienarrek jasotako kanpo kritikek —ez teorikoak, esan bezala— beren Weltanschauung a zuten xede, hau da, Zirkulukoen mundua ikusteko modu filosofikoa, hain zuzen ere. Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek
|
zeukaten
munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen. Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko.
|
|
|
Arestian esan bezala, beraz, ikus dezagun zein zen Vienako Zirkuluak ezagutza, zientzia eta bizitzarekiko
|
zeukan
ikusmoldea. Honetarako, lehenengo eta behin, taldea identifikatu eta berau pentsamenduaren historian kokatuz hasiko gara.
|
|
|
Bestaldetik, ikuspegi baikorrago batean, XIX. mende amaieran eta XX.eko hasieran natur zientzietan, matematikan eta logikan izandako iraultzak aintzakotzat hartuko zituzten serioski. Hau ezin da ahaztu, gai honi buruzko eskuliburu askotan bezala, Zirkuluak zientziarekiko
|
zeukan
lotura ikustea beharrezkoa baita bere ondorio filosofiko garrantzizkoenak uler ditzagun. Ondorio horiek aldez aurretik zegoen zientzien filosofia oinarriztatzailearen aurrean —hots, filosofia transzendental kantiarraren aurrean— emandako erreakzioaren corpusa osatu zutelako.
|
|
|
Humeren ideien teoriarekiko erlazioa, adibidez, ez da zirkulukideen idazlanetan inon agertzen; bere lema —eta teoria— enpirista soilik izan zen garrantzizkoa, bere maxima esperientzialista, alegia: ustea, justifikatu behar bada, esperientziako datuekin justifikatuko dela esaten zuena4 Vienako Zirkuluaren Manifestuan —Hans Hahn, Rudolf Carnap eta Otto Neurathek 1929an argitaratua— aurrekari filosofiko ‘ofizialak’ agertzen ziren, egileek buruan
|
eduki
eta errespetatzen zituztenak —horiek bakarrak ote ziren, beste gauza bat da— Izendatuak Mach, Boltzmann, Helmholtz, Poincare, Riemann eta Duhem ziren zientzialarien eta epistemologoen artean; enpirista aipatuena, Mach; eta positibisten izenak Stuart Mill eta Comte ziren. Matematikarien aldetik, Frege, Peano, Leibniz eta Hilbert agertu zituzten.
|
|
|
Gogamenak bere pentsamendu eta arrazoinamendu guztietan bere ideiak beste arartegabeko objekturik ez
|
daukanez
, berauek baino ez baititu kontenplatzen edota ez baititzake kontenpla, begi bistakoa da gure ezagutza berauen inguruan soilik dabilela.
|
|
|
Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren azken maila, den dena azaltzen zuten, bai kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan
|
zeukan
abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak hitz bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
4) Arrazoimenak esperientziari dio zor bere izatea eta esperientziara mugatzen da: arrazoimen kontzeptu hau ez da razionalisten berbera; arrazoimen berri lez uler dezakegu, jarduera praktikorako baliagarria, ez metafisikoa, zeren politikak, etikak, erlijioak eta beste hainbat giza ekintzen esparruek berorren beharra
|
baitaukate
. Kasu honetan, bere ahalbide eta mugak aztertzen dituen arrazoimen kritiko bat da.
|
|
|
2) Inmanentzia printzipioa: adimenean
|
eduki
daitekeen gauza bakarra irudia edo hautematea da. Kontzientziaren edukiak hautemateak dira, hau da, inpresioak edo ideiak.
|
|
|
Zailtasunak etorkizunaren inguruan datoz, aurresatearekin. Ezin dugu etorkizuneko gertakarien inpresiorik
|
eduki
, baina badirudi horietako gertakari batzuk nabariak direla, adibidez, eskua sutan sartzen badugu erreko garela. Zerk laguntzen gaitu horrelako inferentziak egiten?
|
|
|
lege batek, edo zergatikotasunaren beharrezko erlazioak finkatzen duen judizioak, gertakari bat beste batetik sortzen dela erakusten digu. Eta hau jakiteko ez
|
daukagu
zergatik analisi kontzeptualaren zain egon behar, matematikan legez. Orain epailea esperientzia hutsa da.
|
|
|
Ildo honi egokituz gero, giza adimenarentzat eskuragarria diren gauzez arduratuko da ikerketa, misterio zeharkaezinak baztertuz. Beste esanahi bat ere
|
badauka
‘positibo’ hitzak, ‘baliagarriarena’ hain zuzen ere, bere zentzu praktikoan. Espekulazio filosofikoek helburu garbi bat izan behar dute:
|
|
|
Bada, ezagutza positiboa izan zen aurrerakuntza erreala eta efektiboa finkatzen, alde batetik, eta desordena desagertzen, bestetik, lagundu zuena. Ordenarekin batera etorri lukeen batasun sozialak, aldez aurretiko batasun intelektualaren beharra
|
zeukan
. Hortik etorri zitzaion Comteri zientziak bateratzeko grina, enbor bateko adarrak ongi elkartzeko gogoa, bakoitzaren orokortasunak aztertuz metodo bakar bat erabiliz.
|
|
|
Garai horretan fisikaren oinarrizko kontzeptuez arduratu zen bereziki, ikuspegi guztiz zabal batetik. Hau da, Machentzat zientziaren etapek jite iragankorra
|
zeukaten
, ez finkoa ez betikoa; zientziaren baieztapenek, proposizioek eta teoriek garapena jasan behar zuten historian, askotan beraiek errefusatzerainoko garapena. Zentzu honetan, beraz, Machen helburuetako bat zientziari, eta filosofiari ere bai, arrasto dogmatikoak kentzean zetzan.
|
|
|
Machek ez zuen onartzen ‘berbaitango gauzaren’ hipotesia, berarentzat azalekoa zelako, alde batetik, eta ezagutza enpirikoaren apriorizko burutapen eta espekulazio hutsalari tokia irekitzen ziolako, bestetik. Eta espekulazio hau justifikaezinezko sinesmentzat
|
zeukan
, zerbait absurdu lez hartzen zuen, a priori eta sintetikoa den ezer ez baitago eta ezin baita izan. Zientziak —esperientziez baliatuz irakaspenen jarraipen sistematikoa osatzen duen zientziak— bakarrik ahal du ezagutza laburbildu, sinbolizatu eta kontzeptualki antolatu, tesi transzendentalen beharrik gabe.
|
|
|
Eta azkenik, esan dezagun metodo filosofikoak soilik esperientzian oinarritu behar zuela, kontuan izan barik ez espekulazio ez esperimentalak ezta ezagutza a priori sintetikoa ere. Jakina, Machek eta Avenariusek ezin izan zituzten beren tresneria kontzeptualaren mugak gainditu, batik bat
|
zeukaten
logika zurtzagatik; baina lortu zuten, Hume eta positibistekin batera, Vienako Zirkuluko ikusmoldearen zutabeak finkatzea.
|
|
|
fisika newtondarra, geometria euklidearra eta Aristotelesen logika. Baina aipaturiko ezagutza mailako iraultzek beren lorpen guztiei erantzun filosofikoa emango lieketen ikusmolde berrien beharra
|
zeukaten
, eta proiektu berri horrek soilik Vienako Zirkuluaren tesietan lortuko zuen gorpuztea, ordurako zaharkituta zegoen filosofia transzendentala alde batera utziz.
|
|
|
Eskema honek, zientzian propietate eta entitate behaezinekiko ikusmolde positibistak
|
zeukan
mesfidantza argi eta garbi islatzen du. Dena den, ezaugarri bat dago, ez hain nabaria, zientzian oso garrantzitsua izan zena eta dena ere, eta Vienako Zirkuluari asko interesatzen zitzaiona:
|
|
|
Hauetan ikus daitekeenez, Leibnizek, hogei urte bakarrik zituela, De arte combinatoria idazkian pentsamenduari kalkulu matematikoaren notazio eta erregelak esleitu nahi zizkion. Geroago, Mathesis universalis monografian, eta aurreko ideia bera hedatuz, matematikak
|
zeukan
zorroztasuna filosofian gura izan zuen barneratu, logika berri batez baliatuz. Tamalez, bere ustez, filosofoak ez ziren gai logika hori garatzeko, eta jarduera hori matematikarien esku utzi beharra zegoen.
|
|
|
Fregeren ustez, matematika logikatik ondoriozta zitekeen (logizismoa), baina hau erakusteko ez zen nahikoa hizkuntza naturala edo arrunta erabiltzea, zerbait sofistikatuagoa behar baitzuen. Logizismoaren tesi berri hau defendatzeko tresneria berri baten beharra
|
zeukan
, eta hau logika sinbolikoa izango zen. Hau guztia aurrera eramateko idatzi zuen aipatutako Kontzeptugrafia; bertan hizkuntza artifizial bat asmatu zuen, eduki kontzeptuala eta inferentzia erlazioak bakarrik kontuan hartuz.
|
|
|
Logizismoaren tesi berri hau defendatzeko tresneria berri baten beharra zeukan, eta hau logika sinbolikoa izango zen. Hau guztia aurrera eramateko idatzi zuen aipatutako Kontzeptugrafia; bertan hizkuntza artifizial bat asmatu zuen,
|
eduki
kontzeptuala eta inferentzia erlazioak bakarrik kontuan hartuz. Beste guztia, hizkuntza arrunta eta dedukziorako bere akatsak eta hutsuneak, at utzi zuen.
|
|
|
Logika berriak eta ikuspegi logizistak eragin handia izan zuten Vienako Zirkuluaren gain. Horiekin, logika nahiz matematika ongi ulertzea lortu zen, ordura arte enpirismoak erdietsi gabe
|
zeukan
ikasgai bat. Baina Vienako Zirkulua, esan dugunez, ez zen enpirismoaren bertsio sinplifikatu bat.
|
|
|
Logikak eta matematikak ez dute esperientziari buruz ezer esaten. Logikak ez
|
dauka
edukirik, ezta edukien inguruko ezagutzarik ere; pentsamenduaren ordenaren oinarriak baino ez ditu aintzat hartzen27 Erlazio logikoak formal hutsak dira, adierazpenen edukiaz aparte froga daitezke. Ez dute ezer esaten dena edo ez denari buruz, soilik pentsamenduaren ordenari dagozkie.
|
|
|
Logikak eta matematikak ez dute esperientziari buruz ezer esaten. Logikak ez dauka edukirik, ezta edukien inguruko ezagutzarik ere; pentsamenduaren ordenaren oinarriak baino ez ditu aintzat hartzen27 Erlazio logikoak formal hutsak dira, adierazpenen
|
edukiaz
aparte froga daitezke. Ez dute ezer esaten dena edo ez denari buruz, soilik pentsamenduaren ordenari dagozkie.
|
|
|
Horregatik, arazoa gainditzeko edo, gutxienez, saihesteko, Russellek eta Whiteheadek ‘tipoen teoria’ eratu zuten. Egun, jakin badakigu proposamenak, hau da, goian deskribaturiko logizismoak, akats ugari
|
zeuzkala
, baina, dena den, proiektuaren alde baliagarri asko erabiliko zituzten Zirkuluko partaideek. Logizismoaren ezinak, gainera, testu honen helburuetatik urrun geratzen zaizkigu.
|
|
|
Baina logikan dena ez da beti hain nabarmena. Logikaren proposizioek, analitikoek, esanahi faktualik ez
|
daukatela
esateak ez du nahi esan absurduak direnik, metafisikarenak diren bezala. Zer lortzen dugu haietatik, beraz?
|
|
|
|
Badaukagu
, orduan, aitzakia bat proposizio analitikoak ezagutza mota berri bat ematen digutela esateko, alegia: alde batetik, erabilera linguistiko okerrak azalarazten laguntzen digute eta, bestetik, gure sinesmen eta baieztapenetan ezkutatzen diren inplikazio susmagaitzak jakinarazten dizkigute32.
|
|
|
Alta, Wittgenstein errespetatu behar dugunez, esan beharra dago Tractatus ean egiaztagarritasun printzipioak hain funtsezko lanik ez zuela bete. Askok horrela pentsatzea Schlicki eta Carnapi lepora dakieke, beren interpretazioa izan zelako egiaztagarritasunari Tractatus ean ez
|
zeukan
indarra eman ziona. Wittgensteini lotu zioten printzipio hura, zalantzarik gabe33, baina neurriz gain.
|
|
|
1922tik aurrera, Vienako Unibertsitateko zientzia induktiboen filosofiaren Ernst Mach Katedraren ardura eskuratu zuen, filosofia eta zientziaren arteko edozein lotura jorratzeko ezin hobea suerta zitekeen lekua. Schlick fisikako esparrutik etorritakoa zen, Carnap eta Reichenbach lez, baina bere joera zientziarekiko interesa
|
zeukan
filosofoarena izatera hurbilduz joan zen gutxinaka, bere aurretik Katedra berean egondako bi aitzindariak ez bezala —Ernst Mach bera, 1895 eta 1901 urteen artean, eta Ludwig Boltzmann, 1902 eta 1906 bitartean—, biak filosofian interesaturiko zientzialariak baitziren. Nolanahi ere, taldea eraikitzeko egin zuen lana aurretiaz existitzen zen beste talde batek erraztu zion.
|
|
|
Partaide bakoitzaren tesien hasierako urratsak finkatuz joateko lehendabiziko ahaleginak izan ziren. Izan ere, ikusiko dugunez, oinarri komun bat
|
eduki arren
, beren artean desadostasun asko zegoen. Horrela, Neurathek gizarte zientzien, politika eta marxismoaren, eta teknikaren ikerketari ekin zion; Carnapek metafisikaren sasiarazoenari; Schlickek filosofian zergatikotasunak betetzen duen tokia aztertu zuen; etab. Mahai inguru horietan Zirkuluaz kanpoko gonbidatuak ere egon ohi ziren, arruntak ala ospetsuagoak.
|
|
|
Hauei esker, gainera, Vienako Zirkuluak sekula baino abiada handiagoa hartu zuen eta bere manifestu programatikoa argitaratu zuen orduan, ‘Munduaren ikusmolde zientifikoa. Vienako Zirkulua’ izenpean38 Berlineko Elkartea 1928an sortu zen, eta filosofia zientifikoarekiko
|
zeukaten
interesak Vienako Zirkuluaren antzeko ildoak jarraitzen zituen. Joera hau zela eta, handik gutxira ‘Filosofia Zientifikoaren Elkartea’ deitzera aldatu ziren.
|
|
|
Nola ez, hausnarketa jarduera honek euskarri grafiko baten beharra
|
zeukan
. Zirkuluaren tesiei zegozkien argitalpenek sail, bilduma eta aldizkari itxura hartu zuten.
|
|
|
Zirkuluko triunbiratuak, Schlick, Neurath eta Carnapek osatuak, barne eztabaida teoriko eta politiko ugari
|
eduki
zituen hasieratik, egun taldearen bipolarizazioari buruz mintzatzea ahalbidetzen gaituena. Alde batean, eskuinean, Schlick zegoen —Waismann eta von Juhosekin batera—, Zirkuluko filosofo nagusia.
|
|
|
Honako hau esatea litzateke egokiagoa: Zirkulua ez zen pentsalarien talde monolitiko bat, ezta zentzu tradizionalean ulertzen den doktrina argi bat
|
zeukan
eskola filosofiko bat ere, are gutxiago fenomeno bakarra garai hartako Vienako eszenatokian. Rudolf Haller filosofo austriarrak deskribatu bezala, garai horretan Vienako
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluko hasierako ideia asko tradizio neokantiarrean —Natorp, Cassirer16— murgildurik zeudela uler ditzakegu. Neokantiarren ardura nagusi bat forma/
|
eduki
bereizketa izan zen —Zirkuluaz geroztik teoria/ behaketa bereizketa lez ezagunagoa— Planteamendu hau, hain zuzen ere, Vienako Zirkulua osatu baino pixka bat lehenago sortu zen, Historiaurreko Vienako Zirkulua deiturikoan —ikus 2 atala— Neokantiarren eraginak nabari ditzagun, hurrengo testu hauek izan behar ditugu kontuan: Schlicken Raum und Zeit in der gegenwartigen [Espazioa eta denbora fisika garaikidean] (1917) eta Allgemeine Erkenntnislehre [Ezagutzaren teoria orokorra] (1918), Reichenbachen Relativitatstheorie und Erkenntnis Apriori [Erlatibitatearen teoria eta apriorizko ezagutza] (1920) eta, nahiz eta Vienako korrontean guztiz sartuta egon, Carnapen aipaturiko Aufbau a (1928) 17 Denetan honako tesi hau sostengatzen zen, hau da, ezagutza naturala —ezagutza formaletik bereizten dena— bi elementuk osatzen dutela:
|
|
|
Versus Kant berriro ere, ez zituzten osagai formalak —razionalak— ukiezinak bailiran hartu, hau da, beharrezko eta apriorizkotzat. Labur beharrez, zientzia berriak eztabaidaezintasun kantiarraren zutabeak jada bertan behera botata zituen, eta horregatik geometria euklidearrak eta espazio eta denbora newtondarrak zeresan handirik ez
|
zeukaten
ordurako. Hortaz, Schlickek, Reichenbachek eta Carnapek ez zuten onartu naturaren ezagutzan ezer a priori eta ukaezinik zegoenik.
|
|
|
Poincareren ustez, espazio baten egitura geometrikoa ez zen gauza ez objektiboa ezta determinatua ere. Ez zion zentzurik harrapatzen geometria euklidearraren egiazkotasunari buruzko galderari, sistema metriko dezimalari gauza bera galdetzeak ez
|
daukan bezala
. Geometria bat ezin da beste bat baino egiazkoagoa izan; soilik egokiagoa izan liteke, zioen Poincarek19.
|
|
|
Jarrera enpirista hartu zuen, baina Russellen logika eta Duhem eta Poincareren konbentzionalismoa ere kontuan izanik. Heziketa oso ona
|
zeukan
matematikan eta fisikan —1904an fisikan doktoratu zen Max Planck fisikari ospetsuaren babespean—; hala ere, bere burua beti filosofotzat hartu zuen, zentzu zabalean baina: etika eta estetika gustatzen zitzaizkion, baita matematikaren oinarriak —fundamentuak— ere.
|
|
|
etika eta estetika gustatzen zitzaizkion, baita matematikaren oinarriak —fundamentuak— ere. Bere zientziaren filosofiari dagokionez, Einsteinen erlatibitate berezi eta orokorrari buruzko hausnarketari ekin ziotenen artean lehenengoetakoa izan zen, eta fisikariarekin
|
zeukan
harremanak asko erraztu zion gauza. Filosofiaren historia ere sakonki ezagutzen zuen, eta horri esker gai izan zen filosofia transzendentalak zientzi aurkikuntzen aurrean zeuzkan arazoak ongi planteatzeko, Zirkuluaren tesi berriak sutsuki bultzatzeaz gain.
|
|
|
Bere zientziaren filosofiari dagokionez, Einsteinen erlatibitate berezi eta orokorrari buruzko hausnarketari ekin ziotenen artean lehenengoetakoa izan zen, eta fisikariarekin zeukan harremanak asko erraztu zion gauza. Filosofiaren historia ere sakonki ezagutzen zuen, eta horri esker gai izan zen filosofia transzendentalak zientzi aurkikuntzen aurrean
|
zeuzkan
arazoak ongi planteatzeko, Zirkuluaren tesi berriak sutsuki bultzatzeaz gain.
|
|
|
Schlick Vienara besapean liburu garrantzitsu bat
|
zeukala
heldu zen, arestian aipaturiko Allgemeine Erkenntnislehre [Ezagutzaren teoria orokorra], 1918an idatzia eta ingelesera 1925ean itzulia. Liburu honetan, Schlickek, hemen soilik aipatu egingo ditugun Vienako Zirkuluaren tesi batzuk aurreratu zituen dagoeneko —ikus 9 atala— Lehenengo eta behin, ezagutza eta esperientzia bereizten zituen argi eta garbi:
|
|
|
Liburu honetan, Schlickek, hemen soilik aipatu egingo ditugun Vienako Zirkuluaren tesi batzuk aurreratu zituen dagoeneko —ikus 9 atala— Lehenengo eta behin, ezagutza eta esperientzia bereizten zituen argi eta garbi: ezagutza, bere izaera adierazteko beti kontzeptualizazio bat aurkitzen duen kalkulu prozedura da; esperientziak, berriz, bere izaera adierazteko ez
|
dauka
inolako kontzeptualizazioren menpe egon beharrik, esperientzia bizigarria baita soilik, ez besterik. Ezagutza pentsagarria da, entitate abstraktuak esentziak balira bezala maneiatzen dituen gogoeta ez izan arren, hala eta guztiz ere.
|
|
|
Zentzu erlatiboa edo azalezkoa, alde batetik, eta zentzu erabatekoa edo etikoa, bestetik, deituko ditut. Adibidez, hau aulki ona dela esaten dudanean, horrek esan nahi du aurretik erabakitako helburu baterako balio duela, eta hemen ona hitzak esanahia
|
dauka
soilik helburu hau aurretik zehaztuta geratu den neurrian. Egiaz, zentzu erlatiboan, ona hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik.
|
|
|
" Bada hobeki jokatu zenuke". Hemen balio judizio erabatekoa
|
daukazue
, lehenengo adibidea, berriz, judizio erlatiboa zen. Bereizketa honen funtsa hurrengoak dirudi argi eta garbi:
|
|
|
Demagun zuetako bat pertsona orojakilea dela eta beraz munduko gorputz guztien, bizirik edo hilik dauden guztien, higidura guztiak ezagutzen dituela, eta bizi izan diren gizaki guztien gogo egoera guztiak ere ezagutzen dituela, eta demagun gizon honek liburu handi batean dakien guztia idazten duela. Liburu horrek munduko deskribapen osoa
|
edukiko
luke. Esan nahi dudana da liburu honek ez lukeela judizio etiko deitzen dugun ezer edukiko, ezta halako judiziorik inplikatzen duen ezertxo ere.
|
|
|
Liburu horrek munduko deskribapen osoa edukiko luke. Esan nahi dudana da liburu honek ez lukeela judizio etiko deitzen dugun ezer
|
edukiko
, ezta halako judiziorik inplikatzen duen ezertxo ere. Noski, balio judizio erlatibo guztiak eta zientzi proposizio egiazko guztiak edukiko lituzke, eta azken buruan egin daitezkeen egiazko proposizio guztiak.
|
|
|
Esan nahi dudana da liburu honek ez lukeela judizio etiko deitzen dugun ezer edukiko, ezta halako judiziorik inplikatzen duen ezertxo ere. Noski, balio judizio erlatibo guztiak eta zientzi proposizio egiazko guztiak
|
edukiko
lituzke, eta azken buruan egin daitezkeen egiazko proposizio guztiak. Baina deskribatutako gertakari guztiak, honela esan, maila berean izango lirateke, eta, halaber, proposizio guztiak maila berean izango lirateke.
|
|
|
Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean. Adibidez, gure munduko liburuan xehetasun fisiko eta psikologikoez betetako hilketa baten deskribapena irakurriko bagenu, gertakari hauen deskribapen soilak ez luke proposizio etiko dei genezakeen ezertxo ere
|
edukiko
. Edozein gertakariren maila berean —harri baten erorketa, kasu— izango litzateke hilketa doi doi.
|
|
|
gizon batek benetako etika liburua izango litzatekeen etika liburu bat idatzi balu, liburu honek eztanda batean munduko gainerako liburu guztiak suntsituko lituzke. Gure hitzak, zientziaren baitan bezala erabilita, esanahia eta zentzua, esanahi eta zentzu naturalak, eraman eta
|
edukitzeko
ontziak baino ez dira. Zerbait izatekotan, etika naturaz gaindikoa da.
|
|
|
Nire kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz. (Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna
|
edukitzeko
moduan. Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori dudanean munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela.
|
|
|
Utz iezadazue hau azaltzen. Zentzu erabat argia
|
dauka
zerbait agitzeak harritzen nauela esateak; guztiok ulertzen dugu zer esan nahi duen inoiz ikusitakoa baino handiagoa den txakur baten tamainak harritzen nauela, edo, hitzaren zentzu arruntean, ezohizkoa den beste gauzaren batek harritzen nauela. Kasu horietako bakoitzean, kasua ez izatea pentsa nezakeen zerbait kasua izateaz harrituta geratzen naiz.
|
|
|
Jakina, nire inguruko mundua den moduan izateak harritu nintzake. Adibidez, zeru urdinerantz begiratzen dudanean esperientzia hori
|
edukiz gero
, zerua urdina izateak harrituko ninduke, hodeitsua den kasuarekin konparatuta. Baina hau ez da esan nahi dudana.
|
|
|
Nire bulegoan salbu nago, autobusak ni harrapatu ezinean. Tosferina
|
edukita
, salbu nago berriro ez dudalako edukiko. Funtsean salbu egoteak esan nahi du fisikoki ezinezkoa dela niri gauza batzuk gertatzea eta, beraz, ez du zentzurik edozein gauza gertatuta ere salbu nagoela esateak.
|
|
|
Nire bulegoan salbu nago, autobusak ni harrapatu ezinean. Tosferina edukita, salbu nago berriro ez dudalako
|
edukiko
. Funtsean salbu egoteak esan nahi du fisikoki ezinezkoa dela niri gauza batzuk gertatzea eta, beraz, ez du zentzurik edozein gauza gertatuta ere salbu nagoela esateak.
|