|
2003
|
|
|
...partidaderitzonatalean, izenburuakdioskunbezalaxe, Lekornenjokatutakoeskuhuskakopartidaantologiko batkontatzendiguEtxeparek, alegia, idazlebateknekez aurkilezakezeozergarbiagorikgaitzathartzeko.Herrikojaietanberaz, hiru hazpandaretahiru lekondararitukodiranorgehiagoka, etaEtxeparekhorixemarraztudiguberelumazoliarekin.Partidaamaitutakoan, kontakizunarenazkenesaldian, handoazhazpandarrakHazparnerako
|
bidean
:
|
|
|
BadagogaibatLehenMundu Gerlakoeuskalkroniketan betipresenteibilidena, parra parraagertu dena, eta, ostera, Aldudekoguremedikuakjorratuezduena, etadaintsumisoetadesertoreen afera.Izatez, IparEuskal Herrikoemigrazioaaztertzendenean, soldadutzaizanohidaaipatzendiren kausetarikobat.Soldadujoateabainoetaberazarmadansei zazpiurteemateabaino, euskaldunaskoknahiagozutenAmeriketarako
|
bidea
, etahorrela, jendarmeakzozketanirtendakosoldadugaien, altxatuen, bilaagertzean, gurasoaskorenerantzunaizatenzen, semeakAmeriketanzeudela.Dirudienez, fenomenozeharoeuskaldunada, motahorretako, emigrazioa.Zernahi gisaz, behinetasoldadutza derrigorrezkoaeginzela, pentsatzekoa da1872tikaurreraareagotuegingozelaiheslarienAmeriketaranzko jariohori.
|
|
|
Ordukoadu, bai, harridura zeinuen?!, gehiegizkoerabileraenfatikoa, baina, Ibanekaipatudidanez, BehinMakeanbezalakogauzagutxiidatzi zirenXX.mendehasierako euskalliteraturajasoan, kostunbrismorako
|
bidea
hartuabaitzuen (gogoradezagun TxominAgirre). Ibanenustez, ipuinabizia da, krudelada, osozehatzadeskribapenetan, harridura zeinu horiekgabe ipuinerrealistaiparramerikartzatjozitekeen, ia?, kasikgoreakatuarigertatutakoadeskribatzean: erruralismo beltzaavant la lettre (PakoAristirena edoInazioMujikarenabainodezentelehenagokoa). Areago, esanegindaitekekostunbrismoanagusitzeakbidehauguztizmoztutautziz... edertoezagutzenduena, etaapaingarririk gabekontatzenduena.
|
|
|
AltubekdioMendebalekobesteherriekbezalaxe, eremuhonetakohitzak latinetagrekotik hartubehardituelaeuskarak.Ingelesarenbideaproposatzendiguberak.Aitortzenduorainarteeuskaltzaleekbakar
|
bidetik
eramannahiizan dutelaeuskara, bainabidehori, noiz etaorain, inongo kalteginenaizangolitzaiokeelaustedu.
|
|
|
Jakina, Altuberenidazlanajakituzirakurribeharrekoada, oso osomamitsuabaita, etahorihainbataldetatik.Artikuluhorretanorduko, etagaurko, euskalhiztegigintzaren ahuldadeakaurkeztendituzorrotz, etagarbierakustenerezein jokabidehartubeharden.Guretzatberezikiinteresgarriada, jakintza iztegijarieskainitakosaila, hortxeproposatubaitiguingelesarenbidea:?[...] eredutzatedonaurritzat [sic], ingelestarizkeriaartubear doguladeritxogu?. Denadela, arruntdeigarria dasailosoanbaiinplizituki etabaiesplizitukiereereduteutonizatzailearenkontradiharduelabehineta berriro.Ingelesa, alemanaetaeuskaraerkatzenditu, eta, bakoitzarenezaugarriakhaztatuetagero, ingelesarenbideahobestendu.. Bádakigu, neurri auontzatartzeko, euskal zalebatzuengogoakurrunagertzenjakuzana. Oneentzako, aleman izkeriaberaereezinartugeinkeneurri
|
bidetzat
; aleman izkeriabaiñourrunago, zustraitsuago[= erradikalago?], joannai leukie esandakobakar bide orretan?. Hauda, Altubeingelesarenaldeeta, gure garbi zalease eziñon, kontraarituzen.
|
|
|
Idatzizkohirugarrenerantzun bataskozazgeroagokoaekargenezake hona, beharbadaaurrekobiakbezainesplizituaezbadaere.Oraingohonetan, PiarresLafittek. MendehuntakoEuskaldunidazleenpentsa
|
bideak
–aztertuditujakintza alorrezalor, GureHerriaaldizkarian1974.urteanargitaratutakoartikulubikoitzean.Idazlanhorrenlehenzatian, JeanEtxepareri pasartetrinkoa eskainizionfilosofoensailean, eta,, fedegirixtinoakordokatuzitzaiolaLarresorokoikastegian, filosofiaikastean, azalduetagero, azken aldera, dagoenekozaipatudugunEtxeparerenartegiratzearenaaurkituahal duzubestebehinere.Baina, oraingohonetan, Etxeparerengazte denborakobekatuaksakonagolurperatzeko, etaheinbateanordukobereideiaokerrakareetaarbuiagarriago begietaratzeko, bestefilosofoezezagunbatez baliatukodamaltzurki, Etxeparerenondo ondotxoankokatuta:
|
|
|
Eredukatastrofistekasteroideedokometabateninpaktuapostulatzen dute.Lurrarenkontrakoinpaktuikaragarrihorrenondoriozsuntsipen masiboaksortukoziren, delahauts hodeieskerga, eguzki printzei
|
bidea
moztuetafotosintesiaeragotzizuena, harrotuzuelako, delazianuro, artseniko, osmioetabestelakopozoiak askatuzirelako, delaatmosferalarregi hoztuzelako, delasuteglobalaksortuzirelako, delailuntasunerabatekoa, muturrekohotzaetaeuriazidoabateratuzirelako.Inpaktuarenhipotesien aldekofrogahoberena, esangabedoa, K/ T muganaurkitudeniridio kontzentrazioanomaloaizanda, meteoritobateninpaktuarenlekukotzatjo...
|
|
|
1974. Mendehuntakoeuskaldunidazleenpentsa
|
bideak
–. GureHerria, 4: 207
|
|
2007
|
|
|
Are gehiago, XIX. mendearen amaieran Eliza apaizen lehenengo euskal unibertsitate bezala ari izan zelarik, kulturarako
|
bidea
erraztu zion etorkizunezko hainbat laikori ere:
|
|
|
Katolikotasun ortodoxia bakarrean, nkatzen diren euskaldunak, eta euskal zibilizazioaren oinarria kristautasunean zetzala defenditzen zutenak, bidegurutzean aurkitu ziren; batzuek, industrializatu gabeko herrialdeak alegia, ohizko integrismo tradizionaletik abiatuz ikuspegi totalitario esklusiboan agian; faxismoaren proposamenak zuzen zuzenak ikusiko dituzte. Aitzitik, oinarri berdintsuetatik abiatu arren, industriagintzak eragindako hiritar bizimoduak eta gizarte antolakizun berriak eta pluralak beharbada, abertzale aderdiko buruzagien bilakaera ideologikoak ere ezbairik gabeko garratzia iza nik, euskal abertzaletasuna aureka demokratikoaren
|
bidean
ezarriko zen, zalantzak izan arren10.
|
|
|
Hain zuzen ere, Piarres La, tte katolizismoaren ikuspegi totalitariotik urrundu zenetariko adibide argia dugu. Aipatu hiru hamarkadok La, tte kristaua eta antiliberalen berri ematen badigute ere, demokraziaren
|
bidetik
jardun zuen eta liberalekin lehitu beharra onartu zuen La, tte ere erakusten digute.
|
|
|
Aldizkariok aztertu orduko, gehien interesatu zaiguna izan da ezagutzea zein intelektual izan ziren lankide, bai sozietateek buruturiko bileretan parte hartzeagaitik, bai aldizkari berberean idatzi izateagaitik. Izan ere, bilerotako kidetasuna bada ere harremanetan sartzeko
|
biderik
aproposena, pentsalari horiek zein aldizkaritan idatzi zuten ezagutzeak13 bidea emango digu garaikideen arteko beste harreman batzuk suposatzeko ere, harremanok frogatzeko eskutitz, idazki zein lekukoen elkarrizketetara jo behar izango badugu ere.
|
|
|
Aldizkariok aztertu orduko, gehien interesatu zaiguna izan da ezagutzea zein intelektual izan ziren lankide, bai sozietateek buruturiko bileretan parte hartzeagaitik, bai aldizkari berberean idatzi izateagaitik. Izan ere, bilerotako kidetasuna bada ere harremanetan sartzeko biderik aproposena, pentsalari horiek zein aldizkaritan idatzi zuten ezagutzeak13
|
bidea
emango digu garaikideen arteko beste harreman batzuk suposatzeko ere, harremanok frogatzeko eskutitz, idazki zein lekukoen elkarrizketetara jo behar izango badugu ere.
|
|
|
Jakina, elkarrizketek eskainitako datuek gertaeren zati bat baino ez digute ezagutarazi, gertaeren zati horren interpretazioa hobeto esanda16 Hala ere, oso erabilgarriak izan dira lekuko horiek eskaini dizkiguten burutapenak, iritziak eta susmoak, hainbat kontalarik agerturiko datuak bildurik, generalizazioa egin ahal izan dugulako. Horrela, liburuetatik bildu dugun informazioa argitu eta egiaztatzeko
|
bidea
eman digute, batzuetan, eta jendeaurreko jarrera o, ziala baino ez zela egiaztatzeko besteetan17.
|
|
|
Lege Zaharraren garai hartan, lurralde frantziarrek herri biltzarren
|
bidez
burutzen zuten antolakuntza administratiboa. Biltzarretan baserritarrak, apaizak eta notableak ordezkaturik zeuden; euskal herritarren eta Elizaren arteko harremanak nahiko estuak ziren (parrokiaz elkartzen ziren herritarrak), Elizako buruek baserritarren ordezkarien rola betetzeraino.
|
|
|
Gratien Adéma Zaldubi lehendakari, Arturo Campion eta Sabino Arana lehendakariorde, Martin Guilbeau idazkari eta Léon Hiriart diruzain. Erabaki zuten hurrengo urtean Hondarribian elkartzea, batasun ortogra, korako
|
bideak
ezartzeko, alde batetik, eta Fédération> Littéraire> Basque> elkarte literarioa sortzeko, Eskualzaleen Biltzarra deituko zutena, bestetik.
|
|
|
Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, > Eskualduna, > Eskualzaleen> Biltzarra, Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos, Euskera, Gure> Herria, Bulletin> Musée> Basque> eta Aintzina. Argitalpenok aztertu ditugu intelektualen ekoizpen literarioari
|
bidea
eman ziotelako, sare intelektualaren partaide bihurtuz idazle horiek.
|
|
|
XVII XVIII. mendeetan euskara dateke euskaldunen hezketa erlijiosorako tresna hutsa, Eliza erdaldun batek zeukan
|
bide
bakarra publiko euskaldun baten bereganatzeko, Larrea, J. M.: Euskaldungoa> erroizturik, Pamiela, Iruñea, 1994, 31 or.
|
|
|
Baina La, ttek berak eman digu erresistentzian burutu zituen ekintzen berri: Larresoroko Darricarèreren
|
bidez
–margolari bizibidez, sare baten partaide bihurtu zen, Ustaritzetik Arnégiraino, ihesbidea prestatuz Espainiara joan nahi zuten iheslari ingelesentzako:
|
|
|
Jean Ybarnegaray notable horietariko bat izan zen, nagusimaizterra izan baitzen (zeukan dirutzarekin hauteskunde kanpainak ordaindu ei zituen80). Uharte Garaziko sindikatuaren burua ere izan zen eta horrek,
|
bidea
erraztu zion baserritarrekin harremanak izateko eta, beraz, botoak lortzeko.
|
|
|
Gratien Adéma Zaldubi buru, Arturo Campion eta Sabino Arana buruorde, Martin Guilbeau idazkari eta Léon Hiriart diruzain. Erabaki zuten hurrengo urtean Hondarribian elkartzea ere batasun ortogra, korako
|
bideak
ezartzeko, alde batetik, eta Fédération> Littéraire> Basque> elkarte literarioa sortzeko, bestetik. Era berean, Piarres Broussain eta Resurreccion Mª Azkue batzarkideek azpimarratu zuten bereizirik sortu behar zirela euskararen ortogra, a estandarizatuko lukeen Akademia eta Federazio literarioa 202.
|
|
|
Izan ere, Eskualzaleen Biltzarra X X. mendearen hasieran sortu zuten, hain zuzen ere nazionalismoak indarra hartzen ari ziren garaian, hala nola nazionalismo frantziarra eta alemaniarra220 Euskal abertzaletasuna hala hola garatu zen, nazionalismo frantziar boteretsuak ez baitzuen
|
biderik
uzten frantziarraz kanpoko beste nazionalismorik hazteko221.
|
|
|
Horregatik sortu zuten Eusko Ikaskuntza, erakunde intelektualago bat falta zelako. Idoia Estornes ere
|
bide
horretatik doa Fausto Arocenaren hitzak azpimarratzen dituenean RIEV> Eusko Ikaskuntzaren aldizkaria aurkezteko: surgió para poner orden y método, es decir, ciencia, en el campo de nuestras investigaciones271.
|
|
|
Dena dela, arazoak arazo, Gure Herria elkarteak lortu zuen Gure> Herriak 1938 arte iraun zezan. Are gehiago, oso eginkizun garrantzitsua bete zuen,
|
bidea
eman baitzuen idazleek iritziak, kritikak eta laudorioak argitara zitzaten, aurrerago ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Observaciones> sobre> la> ortografía> vasca.> Euskaltzaindiaren aburu, txosten ta iritxia nai lituzke ta Gure Herria, ta Eskualduna ren izenean bialtzen digu. Lan onen
|
bidez
, idazkeraren batasuna aitatzen da, Bidasoaz aruntz eta onuntzko idazleak ontan batera ibili ditezen, Bilbon Gure etxean, 1930ko Ilbeltzaren 24an, Euskera.> Euskaltzaindiaren lan eta agiriak,... 13 or.
|
|
|
a) Lurra, b) Lantegia, d) Zindikaten ethorkizuna, e) Langilearentzat, VIII. Eskualdeen alde, IX. Librotasunari buruz: a) Lagunak, b) Hel
|
bideak
.
|
|
|
Piarres Xarrittonek euskaltzaleen arteko bereizketa egin du jatorri politikoaren arabera626: Piarres La, tte errepublikazaleen
|
bidetik
zen etorria abertzaletasunera, Jean Pierre Urricarriet eta Eugène Goyheneche erregezaleen bidetik (abertzaletasunaren eta erregezaletasun Maurras zalearen nahastura bitxia, esango zuen Goyhenechek berak Urricarrietez627) eta Paul Rocca Serra, Maurice Olphe Galliard, Félix Ospital eta Blainville nazionalismo frantziarraren bidetik; hain zuzen ere, azken laurak Fédération> dAction>...
|
|
|
Piarres Xarrittonek euskaltzaleen arteko bereizketa egin du jatorri politikoaren arabera626: Piarres La, tte errepublikazaleen bidetik zen etorria abertzaletasunera, Jean Pierre Urricarriet eta Eugène Goyheneche erregezaleen
|
bidetik
(abertzaletasunaren eta erregezaletasun Maurras zalearen nahastura bitxia, esango zuen Goyhenechek berak Urricarrietez627) eta Paul Rocca Serra, Maurice Olphe Galliard, Félix Ospital eta Blainville nazionalismo frantziarraren bidetik; hain zuzen ere, azken laurak Fédération> dAction> pulaire> du> ays> Basque> FAPPB> eskuineko mugimenduaren kidea...
|
|
|
Piarres Xarrittonek euskaltzaleen arteko bereizketa egin du jatorri politikoaren arabera626: Piarres La, tte errepublikazaleen bidetik zen etorria abertzaletasunera, Jean Pierre Urricarriet eta Eugène Goyheneche erregezaleen bidetik (abertzaletasunaren eta erregezaletasun Maurras zalearen nahastura bitxia, esango zuen Goyhenechek berak Urricarrietez627) eta Paul Rocca Serra, Maurice Olphe Galliard, Félix Ospital eta Blainville nazionalismo frantziarraren
|
bidetik
; hain zuzen ere, azken laurak Fédération> dAction> pulaire> du> ays> Basque> FAPPB> eskuineko mugimenduaren kideak ziren eta utzi egin zuten alde batera La, tteren talde euskaltzalean sartzeko628.
|
|
|
Blainville: Nazionalismo frantziarraren
|
bidetik
heldutakoa abertzaletasunera: (Fédération> dAction> Républicaine> du> Pays> Basque> FAPPB> partidu eskuindar frantziarraren kidea izandakoa talde euskalzalean sartu baino lehen).
|
|
|
Goyheneche, E.: Erregezaleen
|
bidetik
heldutakoa abertzaletasunera.
|
|
|
La, tte, P.: Errepublikazaleen
|
bidetik
abertzaletasunera heldu; Parti> Démocrate> Populaire> partidu zentro eskuindarraren zalea. Kultura maila harremanetan Hegoaldeko nazionalistekin eta karlistekin, politika mailan Frantziako erregionalistekin.
|
|
|
Olphe Galliard, M.: Nazionalismo frantziarraren
|
bidetik
heldutakoa abertzaletasunera (Fédération> dAction> Républicaine> du> Pays> Basque> FAPPB> partiduaren kidea izandakoa talde euskaltzalean sartu baino lehen.
|
|
|
Ospital, F.: Nazionalismo frantziarraren
|
bidetik
heldutakoa abertzaletasunera, (Fédération> dAction> Républicaine> du> Pays> Basque> FAPPB> partidua utzi zuen talde euskaltzalean sartzeko).
|
|
|
Urricarriet, J. P.: Erregezaletasunaren
|
bidetik
heldu zen abertzaletasunera.
|
|
|
Baina erregionalismoaren aldekoak zirelarik, euskaltzaleek aurre egin zien separatistak zirelako salaketei; argudiatu zuten ez zutela
|
biderik
ikusten estatu euskaldun independientea osatzeko, mendikatea oztopo geogra, koa izateaz gain, ekonomikoki hondamendia lekarkiolako Iparraldeari671:
|
|
|
...zkoa zela, derrigorrezko ikusi zuten euskal nazioaren kontzeptua alde batera utzi eta erregionalismoaren eremuan kokatzea685 Era berean, egitarau erregionalista garatzen saiatu baziren ere, hau da, politika alorreko asmoak izan bazituzten ere?, Iparraldeko euskaltzaleek folklore eta literatura alorreko ekintzak baino ez zituzten burutu, Frantziako politika zentralistak beste motatako ekintzetarako
|
biderik
ez zuen uzten eta.
|
|
|
Argitalpena kaleratzeko lehenengo arazoa sortu zen Ohorezko Batzordearen lehenengo bilera burutu orduko, Bigarren Mundu Gerran izatean Batzordearen kide batzuk Frantziako alde librean zeudelako eta beste batzuk okupatutako aldean, muga pasatzea batere erraza ez zelarik. Horrela, 1942an aldizkariaren lehenengo zenbakia prestaturik bazegoen ere725, ez zuten Batzordeko partaideak elkartzeko
|
biderik
izan.
|
|
|
1933ko apirilaren bilera kontraesankorrera itzuliz837, ulergarria da kontraesankorra izatea, zeren eta taldearen kideak euskaltzaleak baziren ere,
|
bide
ezberdinetatik ziren etorriak La, ttek eraturiko talde euskalzalera. Adibidez, mugimenduaren egitarauaren aurkezpena egin zuen Eugène Goyhenetche nazionalismo frantziarraren bidetik hurbildu zen abertzaletasunera.
|
|
|
1933ko apirilaren bilera kontraesankorrera itzuliz837, ulergarria da kontraesankorra izatea, zeren eta taldearen kideak euskaltzaleak baziren ere, bide ezberdinetatik ziren etorriak La, ttek eraturiko talde euskalzalera. Adibidez, mugimenduaren egitarauaren aurkezpena egin zuen Eugène Goyhenetche nazionalismo frantziarraren
|
bidetik
hurbildu zen abertzaletasunera. Izan ere, Eugène ez zen La, tte irakaslearen dizipulua izan, baizik eta Jean Pierre Urrucarrietena; eta Urricarriet Maurrasen ideia frantses eskuindarzaleen jarraitzailea izan zen euskaltzale bihurtu baino lehen.
|
|
|
Dena dela, hasiera baten, euskaltzaleek Ybarnégarayren politika baztertu bazuten ere, 1936ko hauteskundeetan La, ttek Ybarnégarayri botoa emateko eskatu zuen Aintzinan,
|
bide
bakarra baitzen komunistak lortzen ari ziren indarra eteteko848 (euskaltzaleek etsaitzat zituzten komunistak). Horrela, Aintzinak herritarrak eragin zituen à rejoindre... lordre établi quil critiquait avec tant de véhemence849, euskalzaleek ez zutelako euren burua gai ikusten mugimendu ezkertiarrari aurre egiteko nazionalismo frantziar eskuindarrarekin bat egin barik.
|
|
2008
|
|
|
Horrek guztiak, aukeran dauden
|
bideak
aztertzera eta horietako bati lehentasu na ematera eraman gaituzte.
|
|
|
Guk, ordea, ez dugu hemen horietan sakonduko, batetik, konplexutasuna han diegia delako corpus errealen analisia bideratzeko, eta, bestetik, guk une honetan dauzkagun baliabide automatikoak baliatzeko
|
bideak
mugatzen dituelako. Horren ordez, Levin ek bere English> Verb> Classes> and> Alternations> (1993) liburuan planteat zen duen antzeko bidea jorratuko dugu, autore honek planteatzen duen ikuspegiak metodologia interesgarri aurkezten duelako, eta metodologia horretan guk eskuraga rri ditugun baliabideak erabiltzea posible egiten duelako.
|
|
|
Guk, ordea, ez dugu hemen horietan sakonduko, batetik, konplexutasuna han diegia delako corpus errealen analisia bideratzeko, eta, bestetik, guk une honetan dauzkagun baliabide automatikoak baliatzeko bideak mugatzen dituelako. Horren ordez, Levin ek bere English> Verb> Classes> and> Alternations> (1993) liburuan planteat zen duen antzeko
|
bidea
jorratuko dugu, autore honek planteatzen duen ikuspegiak metodologia interesgarri aurkezten duelako, eta metodologia horretan guk eskuraga rri ditugun baliabideak erabiltzea posible egiten duelako. Autore honen ustez, goiko en ideia berari jarraituz, jokaera sintaktiko bera erakusten duten aditzek antzeko semantika dute, eta hortaz, jokaera sintaktiko horretatik abiatuta sail semantikoak egitea posible da.
|
|
|
Besterik dugu inkoatiboaren kasuan. Hau, egun, eztabaidagai da oraindik auto reen artean; batzuen iritziz, goiko kasuak bezala, operazio lexikal batez, alegia, ekintzaren egilea edo kausa oinarrizko egituratik sintaxirako
|
bidean
txertatuz, edota alderantziz, ezabatuz, abiapuntutzat hartzen den egituraren arabera, lortzen da (Hale and Keyser, 1991).
|
|
|
Izan ere, badira aditzak berezko inkoatibotzat jo tzen direnak, esaterako, erori, > ez dutenak pareko kausatiborik(* erori du;* jaio du); eta baita berezko kausatibotzat jotzen direnak, eragin, esaterako, ez dutenak pareko inkoatiborik(* eragin da). Operazio lexikalen
|
bidea
hartuz gero (hau da, oinarrizko egitura bat hautatzera joko bagenu), hautatuko genukeen oinarrizko egituraren arabe ra, bi kasuotan aditzaren forma bera ere aldatu genuke. Oinarrizkotzat kau satiboa hartuz gero, erori, agian bota tik sortu genuke, eta inkoatiboa hartuz gero, eragin en inkoatiboa lortzeko gertatu??
|
|
|
Segidan, azpikategorizazioaren azterketak izan dituen gorabeherak eta haietan topatu ditugun hutsuneak jarriko ditugu argitan. Ondoren, hutsune hauei irtenbide emateko, azken joera linguistikoek proposatzen duten
|
bidea
, sintaxia eta semantikaren arteko elkarreragina, alegia, izango dugu hiz pide, bereziki B. Levin en English> verb> classes> and> alternations> (1993) lanaren plan teamenduari erreparatuko diogularik. Lan horretan ikusi dugunetik ateratako ondo rioetan oinarrituta, gure lan prozeduraren berri emango dugu hurrengo atalean, horre tarako hartu ditugun baliabide sintaktikoak, aurrerabakiak, eraikitako datu basea, eta hautatutako aditz zerrenda aurkeztuko ditugularik.
|
|
|
Lan hau, orduan, taldeak garatutako
|
bide
horiek erabilgarri ditugula, lexikoa sintaxiari begira lantzen hasiko garen unean kokatu behar da. Taldean garatu ditugun tresnek, beraz, batetik, guk azterkizun dugun gaiari buruzko informazioa dute beha rrezko aurrerapausoak emateko, baina bestetik, baliagarri izango zaizkigu horixe bera lortzeko.
|
|
|
Badira sintagma batzuk ez direnak kasu
|
bidez
osatzen; adberbio sintagmak ale gia. Adberbio sintagmak beti lotu izan dira, goian aipatu ditugun denbora baliozko sintagmak bezalaxe?
|
|
|
Herritarrek latinez ulertzen zuten bitartean ondo funtzionatzen zuen mezak latin hutsez. Baina mendeak aurrera egin ahala, jendeak latinez ulertu ez, eta erdiko
|
bidea
hartu behar izan zuen Elizak: Jainkoaren hitzak latinez, eta sermoia, herritarren hizkuntzaz.
|
|
|
Gure aldetik errepikapen zehatz bati egingo diogu arreta: egitura parataktiko eta koordinatuz (alborakuntza eta juntadura
|
bidez
) osatutakoei. Eta hauxe da gure proposamen gogoeta:
|
|
|
nozioa nire ikerketa alorrari ere aplikatuz, Akitania eremu onomastiko berezitzat jotzea ez zela apriorismo huts bat, bilduriko corpusetik berez mekanikoki zetorrena, errealitatearen isla baizik, inork ere aldezaurretik pentsa ez zezakeen urrutiko toki batean kasualidadez aurkitutako lekukoek baieztatzen duten bezala. Hau da, datu batzuren gainean eraikitako azalbide teoriko batek zeharkako
|
bidetik
etorri zaion baieztapen esperimentala izan du urte batzu geroago.
|
|
|
toriaurrea argitzeko oso garrantzitsua izanik ere, geroko euskararen menpe dagoela erabat, honek ematen baititu soil soilik antzinako lekuko bakanak azaltzeko eredua eta
|
bidea
; antzinako formek, fosilak izango balira bezala, berez ez dute zentzurik, ez bazaie historia luzeago baten barruan bere tokia bilatzen; gerta daiteke antzinakoa euskalkien gainean berreraikitako forma baten berdina izatea, baina gerta daiteke baita ere bakoitzak garai ezberdin bateko egoera erakustea: hitz elkartuetan lehenen go zatiak jasatzen dituen aldaketei dagokienez euskarak akitanierak baino egoera berriagoa erakusten du, giza-, > adibidieetan ikusi daitekeenez akitanieraz ko CISON, SEMBE eta SENI ren aldean; bestalde akitanierazko ANDERE hiru silabadun hitzak aitzin euskararen erro monosilabikoaren egoera garatu du.
|
|
|
Baina Alemaniako zilarrezko xaflen aldean, Soriako lekuko hauek ondorio histo riko sakonagoak eduki ditzakete. Historiagileek ez dakite zergatik agertu diren Alemanian, bere sorterritik hain urrun, akitaniar xafla eta izen horiek, Akitaniako jen deak eramanak izan ziren edo germiniarrek hemen ostuta (noiz?) harantzako
|
bidean
galdu edo nahita uretako jainkoei eskaini zieten1, baina inork ez du uste han bertan egiten zen hizkuntzaren frogatzat har daitezkeenik. Soriako lekukoak, ostera, beste mota batekoak dira erabat:
|
|
|
Hori da Azkueren kasua, nahiz hizkuntzaren ulerkeran edo bilketan akatsak izan. Beste
|
bidea
, Frantzian oso modan, ez denborarik galtzea azpikulturako hizkuntza baten ikasten eta interpretea erabili. Horrek dakar mentalitateen ez ulertzea, itzultzai learen mirailak itxuraldatzea, hitzen pisua ez ezagutzea.
|
|
|
Euskara dakitenen errua. Noski, nik ere erdaratan idazten dut eta testu elebidunetan Juan Garmendia Larrañaga eta Jose Miel Barandiaranek erakutsi
|
bideetatik
, baina Euskal ikerketen erakunde ospetsu baten katalogoan euskal kulturazko liburuak% 98 gaztelaniaz daudenean, nora goaz. XXI. mendean gure erronka litzakete erdiak euskaraz izatea.
|
|
|
Behar bada, Oja> toponimoaren (Rio>, Rioja ren) erro etimologikoan euskal oia (n) >, bosque? dela koa, belarizazio berantaz, hots, gaztelaniar fonetikaren eraginez,* Oja (n) > bihurtua; beste
|
bidea
otza>, frío, edo osa>, lobo?
|
|
|
Ibeas> Juarros> (herria). Iminuri> (ausaz, antroponimo baten ildokoa; bigarren osagaia uri>, poblado?;
|
bide
beretik Nafarruri, > Urizarna, > Bastikuri, Ollauri, > eta abar. Isar.
|
|
|
Guarza> (larraina, erreg. 1582;
|
bide
beretik Guarza> Hobias, lur-saila, erreg. 144).
|
|
|
Eskualde honek bakarrik gordetzen ditu Burgos probintziako euskal toponimo guztien hiru laurdenak, Tiron ibaiaren ibilbide garaia, bere adarrak ahantzi gabe eskualde menditsuan aurkitzen da, eta euskal lekukotza ia Beloradoren pareraino luzatzen da goitik beherako intentsitate mailan. Tiron ibaiak bere behe ibil
|
bidean
Errioxako lurretan baino euskal toponimo urriago du. Hain zuzen, Logroñoko probintziaren mendebalean euskal toponimoen presentzia, Ezkaraira ez ezik, Haro
|
|
|
batean, bigarren elementua ez ezaguna zaigularik, amaiera za> atzizkia izaki. Arlanzóngo ibilbidea aspaldian Santiago
|
bidea
izan zen, eta bertan kanpoko jendeen eraginez euskal topo nimo zaharrak desagertzea sinesgarri da. Berdin esan daiteke Burebako eskualdeari dagokionez.
|
|
|
Valdelaguna ren eskualdea menditsua da, eta Mencillako mendien eta Arandio mendizerraren babesgune oihantsuan aurkitzen da. Demografia urriko herriskak eskualdean, eta Belorado, Bureba edo Juarros aldea ez bezala Santiago
|
bidea
eta komunikabide nagusietatik at geratzen diren lurrak bertan. Isolamendu horri esker, Valdelagunako euskal toponimiaren aztarnak Juarros edo Bureba aldekoak baino joriagoak dira, nahiz ez ailegatu Pradoluengo eskualdeko kopurura.
|
|
|
* Iturbero> baten sinkopa; erreg. ll8, 70). Harriet> (mea baten izena, antza, jabearen dei tura
|
bidez
etorria; erreg. 8, 123).
|
|
|
–arce cam pestre?). Baskuñana> (Barbadillo del Pezko lur-saila, jentilizio
|
bidez
* Vasconiana> batetik datorrena). Biktortxu> Victorchu, > Villagimenoko mea, erreg.
|
|
|
do? batetik, agian, baldin eta bigarren osagaia bidea>(
|
bidia
, > ez bada). Ojajara> (Huerta de Arribako lursaila, erreg.
|
|
|
Bureba> buru> etimolo gia atxiki dionik ez da faltatu. Bertatik igarotzen zen aintzinako Santiago
|
bidetako
bat, eta horrek jende arrotzen eragina ukan zuen, dudarik gabe, eskualdean aurretiko egoera linguistikoan bere eragina izanen zuela. Ondorengo toki izen anitz Merino Urrutia ren zerrendakoa da, Brivieskako Jabetzako Erregistrotan gaur egun lekuko murritz geratzen da.
|
|
|
Bada Rio> > ere. Antzeko
|
bidetik
Ritartea>(* Riotartea), Ritaldea). > konzalaia> (lur-saila, erreg. 961; bigarren osagaia zalaia> (llano, prado) Martinzalaia, > kasuetan bezala;
|
|
|
di> alt i> frau.> Atzizki berria itxuraz aldaera estandarretik (di> rau) desberdina izan arren, estandarraren teknika morfologiko berak (atzizkia vs. zero atzizkia) erabiltzen ditu eta dialektoa estandarraren antzekoago egiten du. Hau izan daiteke aldi berean kostuak txikitu eta ondorioak maximalizatzeko aldaera erregional berriek duten
|
bideetarik
bat.
|
|
|
Eta egileren batek, hizkuntzalaria izan ez arren, mitologia gaia jorratzean, halabeharrez etnometeorologiarekin egin du topo. Beraz askotariko ak dira dagokigun gaira garamatzaten
|
bideak
. Guztiak baliagarriak, jakina.
|
|
|
RIEV XXII 1931 Artikulu horretan, lehenengo eta behin, Gipuzkoan 1931n ostadarra adierazteko erabiltzen ziren 71 hitzen berri ematen du, herri eta eskualdeka sailkatuta. Artikuluaren bigarren zatian hitz guztien balizko etimologiaz aritzen da eta azkenik, Esne
|
bidea
edo Santiago bidea euskaraz nola esan gaiaz jarduten du.
|
|
|
RIEV XXII 1931 Artikulu horretan, lehenengo eta behin, Gipuzkoan 1931n ostadarra adierazteko erabiltzen ziren 71 hitzen berri ematen du, herri eta eskualdeka sailkatuta. Artikuluaren bigarren zatian hitz guztien balizko etimologiaz aritzen da eta azkenik, Esne bidea edo Santiago
|
bidea
euskaraz nola esan gaiaz jarduten du.
|
|
|
Egin dudan lan batzuk gaztelaniari dagokion garrantzia bilatzen eginik dira, baina arazo honek badu bere alderantzi, hau da, euskarak beste hizkuntzetatik hartu dituen hitzak zein
|
bidetatik
, zein denboratan, zein modutan eta abar, hizkuntzaren bihotzeraino ailegatu diren. Besteak beste:
|
|
|
Bestalde, V VI. mendetik baditugu hobeto ezagutzen ditugun hilarriak, batez ere Agustín Azkaratek eginiko lanari esker (1996). Estela edo hilarri hauek argi eta garbi adierazten dute V. eta X. mende artean, Hegoaldean eta baita Iparraldean ere (eta hori dena azaleko seinaleak
|
bidez
) euskara bizirik zegoela Euskal Herri osoan. Mitxelena, Gorrotxategi, Lakarra eta abarrek egin duten lanaren bitartez argi ikusten da antzinako lekukotasunak euskal hizkuntzaren batasuna azaltzen dutela erromata rren garaian.
|
|
|
Orduan latinak erromantzearen nortasuna aberastu egingo du, latina beste hiz kuntza izango balitz bezala eta beste hizkuntza zelako; euskararekin ere gauza bera gertatuko da eta hauxe da arrazoia latina euskararen eredua izan zelako esplikatzeko. Erabat interesgarria iruditzen zait Tartasek (Onsa> hilceco>
|
bidian
) >, templum honoris, ohoriaren> bezala itzultzen duela ikustea (Echenique, 1998):
|
|
|
Haasek berak ematen duen oinarri teorikoarekin ados natorrelako, hau da, kontaktua (hizkuntz kontaktua jakina) lexiko
|
bidez
hasten dela. Beraz, gaurkoan lexikoari buruz arituko naiz gehienbat, han eta hemen euskal erromantze harremanei buruz barreia tuak dauden hainbat lanen nire iritzia emanez.
|
|
|
Hori dena, Filologia aldetik edo hizkuntzaren historia aldetik ez da bate re gauza erraza jakitea nondik edota noiztik dugun hitz horiek euskaran bizirik eta hori ia kasu guztietan agertzen zaigu. Baina, esan bezala, orain arte euskararen biho tzeraino (esan nahi dut, mamiraino) zer
|
bidetatik
sartu diren ezin izan dugu argitu ezta kronologiaren xehetasunetan sartu ere.
|
|
|
Beraz, nahiz eta Euskara Batuak arrakasta eta aurrerakuntza handia izan duen, euskara erabat estandarizatuko bada, eta normalizazio
|
bidean
benetan aurrera egingo bada, ezinbestean egin ditugu hiru urrats horiek.
|
|
|
Oso urte gutxitan galdu da hitanoa, oso urte gutxitan galdu dira hizkera bateko eta besteko azentuak, eta oso urte gutxitan galdu dira lagunarteko hitz eta esapideak. Badirudi euskaldun berrien lana samurtzea izan dela joan den hamarkadetako estra tegia, eta estrategia horren barruan hartu dela hizkuntza soiltzeko eta errazteko
|
bidea
.
|
|
|
Erdaratik kopiatzera mugatu gara, eta nabarmen ihartu zaigu guk geuk sortzeko ahalmena. Eta garbi dago gaixotasun bi hauek ez direla nolanahikoak; terminalak dira, hizkuntzak heriotze
|
bidera
eramaten dituztenak.
|
|
|
Euskaldunen kopurua handitu nahirik, berriz, soildu, murriztu eta erkindu egin dugu euskara. Euskaldun berriei
|
bidea
erraztea zen helburua, eta, jakina, zuzena zen, berez, helburua. Euskaldunen komunitate osoa helburu horren menpe jartzea da inon dik inora ere zuzena ez dena.
|
|
|
ikastolan Euskara Batua izan behar dela lan tresna, baina hiru leku horietako bakoitzean, bertako Euskara Batua erabili behar litzatekeelakoan nago. Eta, azken batean, horixe besterik ez da, nire iritziz, euskalkiek Euskara (Batua) hornitze ko eta aberasteko
|
bidea
, gutariko askok zeharo beste moduz ulertzen dutena3.
|
|
|
K. Zuazo: Euskara normaltzeko
|
bideak
|
|
|
Euskara normaltzeko
|
bideak
|
|
|
Eta gehiago ere esango nuke: euskara normaltze
|
bidean
, Euskara Batua dela, ziurren ziurrenera, sekula guztian egin den urratsik esanguratsuena.
|
|
|
eten egin dela guraso eta seme alaben arteko hizkuntza lotura, eten egin dela transmisioa. Eta hori ere ez da nolanahiko gaixotasuna; terminala da, hizkuntzak heriotze
|
bidera
eramaten dituzten horietakoa.
|
|
|
EEBS, berriz, XX. mendeko euskara jasotzen duen corpus estatistiko irekia da, oraingoz behintzat: 1998 arteko 6.047 obra zatitatik jasotako 4.237.000 testu hitz ditu (euskal argitalpenen inbentarioan oinarrituz, unibertso osoa proportzionalki ordezkatzen du zozketa
|
bidez
aukeratutako laginak), SGML8 formatu estandarrean kodetuak, lematizatuak (98.800 lema desberdin), sailkapenaren arabera erakusgarria da (epea, euskalkia, testu mota eta obraren tamaina) eta urtero eguneratzen da oraingoz, irizpideen oreka mantenduz.
|
|
|
Hartara, DAut ek, ustekoa izan daitekeenez, Gaztelako sistema juridikoa jartzen digu begi bistan, gaztelaniaz eramana eta ehotua. Larramendiren
|
bidea
ere, lehen esan dugun bezala, hortik doa, eta lexiko juridiko administratiboaren hitzak ematera koan, euskal ordainak ematen ditu, euskal foru zuzenbidearena aintzat hartu gabe. Noizbait aintzakotzat hartzen badu ere, ez bide propiotik, ezpada Gaztelako zuzenbi dearen lorratzetik.
|
|
|
Larramendiren bidea ere, lehen esan dugun bezala, hortik doa, eta lexiko juridiko administratiboaren hitzak ematera koan, euskal ordainak ematen ditu, euskal foru zuzenbidearena aintzat hartu gabe. Noizbait aintzakotzat hartzen badu ere, ez
|
bide
propiotik, ezpada Gaztelako zuzenbi dearen lorratzetik. Legez zein hizkeraz, Larramendirena ez da foru zuzenbideari adi adi egoten.
|
|
|
Erreguec bialdu dit ondorengo erabaquia: Don Fernando VIIa, Jaungoicoaren graciaz eta Españar Bacarondearen Neurquidaren edo Constitucioaren
|
bidez
, aurreco erabaquiac ikusten ta aditcen dituzten guciai: jaquin ezazute Uri Batzarreac erabaqui dutela ondorengoa.
|
|
|
Larramendiren Hiztegi> koitzak> eman zuen urte luzeetan gaztelaniaz sortu riko kontzeptuak euskaratzeko
|
bidea
. Euskarak behar zituen horiek eta lan horretan Larramendiren lana egundokoa izan zen.
|
|
|
Hitzaurrean bertan ere, Larramendik maileguen
|
bidea
baztertzen du nolabait, eta hitz berrien faltan sormenaren alde egiten du, euskararen gorentasunaren izenean. Andoaindarrak aitortzen du bide horretan asmakizunetan jardungo duela, baina eus kararen izaera errespetatuz.
|
|
|
Besterik gabe, ekin diezaiegun andoaindarrak HH aren hitzaurrean aurreikusi tako
|
bideei
(lerro batzuk gorago gogoratu ditugu):
|
|
|
Esan dezagun, ezer baino lehen, Larramendiren hasierako baldintzak ikusirik, arrakasta lortzea zail zamarra zitzaiola (gogoan izan behar da, nahitaez, zuzenbideko hizkeraren ezaugarri garrantzitsuenetarikoen artean hiztegi berezitua eta zehaztasuna daudela) 22 Horretan, lehen esan dugunez, Mitxelenak idatzi zuena aintzat hartuz gero, jesuitarena ezinaren
|
bidetik
ere ikus daiteke.
|
|
|
9
|
Bide
beretik, Emili Boix Fusterrek ere, ikertzeko gaitasunaz ari delarik, ikertzailearen eraginik txikiena agertzea beharrezkoa dela nabarmentzen digu: Hizkuntza> agoen> rentzat> koa> > edo> teknikaren> bat> hautatu> behar> izango> bagenu> erreakziorik> eragiten> ez> duen> behaketa> gaitasuna> dela> esango> genuke.> keta> rabilgarritasun> renaz> egitea, > kertzailearen> raginik> rekin, > rekin, > e, > rorik> e.> rantzitsua> egiratzea> e, > > are> hobeto, > egoera> soziolinguistikoaren> hiri> nahasiko> kaleak> oinez> zeharkatu, > behatu> eta> entzutea.> (2000:
|
|
|
Hiztun helduek* edin> eta* ezan> erako adizkien erabilera askoz hedatuagoa dute oro har. Gazteek nominalizazio
|
bidez
adierazten dituzte adinekoei jaso dizkiegun adibideok; 50 urte ingurukoek ere ez dituzte adinekoek bezainbat erabiltzen era honetako adizkiak: alaba> eon> tzeilla> etxen>, egon zedila?, eze> pasa> etzeiñ>, ezer pasa ez zedin?, lo> in> tzaun>, lo egin dezagun?, etab.
|
|
|
Tesi bat egiteko
|
bidean
hasierako urratsak besterik ez ditut eman, eta denborarekin nire hipotesiak argitzen joango direla espero dut. Lanari osotasuna emateko, beraz, bai alde teorikoan eta bai praktikoan zer jorratua badago oraindik.
|
|
|
dela batez ere, hau da, hitzen forma egokiaz ari dena. Ez da hori harritzekoa, arautze
|
bidean
gertatzen diren hizkuntza guztiek urrats hori egiten baitute lehenik. [?]
|
|
|
Egia esan, hiztegi osoa du erabili beharrekoa euskal legelariak, edozein euskaldun ikasik izan lukeen moduan. Lanbideko jardunean, lege administrazio irakaskuntza
|
bideetan
, horietan guztietan du zimentarri Hiztegi Batua euskaldun adituak.
|
|
|
Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos > en argitaratu zituen autore zaharren lanetara jotzen dugu oraindik ere. Azkuek eskura izan zitzakeen literatura lanak osatu, zabaldu, egin zituen Urkixok; lan horietara iristeko
|
bideak
erraztu.
|
|
|
–Argi dago Euskaltzaindiaren Hiztegi Batua, lehen idatzaldi honetan, ortografia hiztegia dela batez ere, hau da, hitzen forma> egokiaz ari dena. Ez da hori harritzekoa, arautze
|
bidean
gertatzen diren hizkuntza guztiek urrats hori egiten baitute lehenik?
|