|
2017
|
|
|
Gaur egun osasun arloko profesionalak informazio bolumen handiari aurre egin behar dio, eta horrek zailtzen dio informazio baliagarria aurkitzea (adibidez, Pubmed ek, osasun arloko datu base nagusiak, 26 milioi erreferentzia ditu eta bakarrik 2015 urtean 806.000 erreferentzia gehitu ziren). Hori dela-eta, osasun arloko profesionalak baliabideak izan behar ditu bere interesaren arloan argitaratzen diren ikerketa
|
berrietan
eguneratuta egoteko.Hori dena lor dezake bere arloko argitalpenen jakinarazpenen bidez (adibidez, aldizkarien aurkibideen jakinarazpenak), web eta blogetan argitaratzen dena jasotzeko RSS gehigarrien bidez (adibidez, Netvibes), erakunde edo profesionalen Twittermezuei jarraituz edo informazioa partekatzeko gizarte markatzaileak erabiliz (adibidez, Citeulike) (1).? –
|
|
|
Azken urteotan katinonaren analogo sintetiko asko agertu dira merkatuan. Merkaturatutako substantzia psikoaktibo
|
berrien artean
hirugarren lekua hartu dute, kannabinoide sintetiko eta feniletilaminen atzetik. Katinonaren analogo hauen artean ezagunena mefedrona da (11).
|
|
|
Pilula hauen osagai nagusia 1 benzilpiperazina (BZP) da, nahiz eta trifluorometilfenilpiperazina (TFMPP) edo 1 klorofenilpiperazina ere (mCPP) topa daitezkeen. Horietariko asko sendagai
|
berrien
ikerkuntzan albo batera utzitako farmakoak dira, espero zen eraginik ez zutelako edo profil toxikologiko onartezina zutelako.
|
|
|
Eragin disoziatzailea, eragin haluzinatzailearen antzekoa izango litzateke eta glutamatoaren NMDA hartzaileetan eraginda sortzen dute. Substantzia
|
berriak
direnez, oso informazio gutxi heldu zaigu haien eragin toxiko akutuei buruz: poztasuna, enpatia, lasaitasuna, ikusmen haluzinazioak, sentimenen pertzepzioaren areagotzea eta norbere gorputzarekiko disoziazioa.
|
|
|
Azken urte hauetan, uda heltzean, komunikabideek droga
|
berrien
berri ematen digute eta horien eragin arriskutsuak azpimarratu: duela hiru urte «droga kanibala» izan zen eta duela bi «flakka» deritzona.
|
|
|
Azken urte hauetan, uda heltzean, komunikabideek droga berrien
|
berri
ematen digute eta horien eragin arriskutsuak azpimarratu: duela hiru urte «droga kanibala» izan zen eta duela bi «flakka» deritzona.
|
|
|
duela hiru urte «droga kanibala» izan zen eta duela bi «flakka» deritzona. Baina, zein da egun droga
|
berriek
gizartearentzat ekartzen duten arriskua. Izan ere, gure inguruan duten agerpen eskasa dela-eta, arriskua ez da handia, baina gerora begira, arriskua lazgarri bilaka daiteke.
|
|
|
2015ean argitaratu zen Munduko Nazioen Elkarteko txostenaren arabera, 541 substantzia psikoaktibo berri daude salgai 95 lurraldetan banaturik 2009 urtetik (1). Substantzia
|
berrien
zenbatekoaren hazkuntza handituz doa abiadura bizian (1 irudia). 2015 urtean zehar 98 substantzia berri jarri ziren merkatuan Europar Batasuneko droga menpekotasunen behatokiren (EMCCDA) arabera (2).?
|
|
|
1 irudia: 2009 eta 2014 bitartean merkaturatu diren substantzia psikoaktibo
|
berrien
kopurua (UNODC, substantzia psikoaktibo berrien detekzio goiztiarra,).
|
|
|
1 irudia: 2009 eta 2014 bitartean merkaturatu diren substantzia psikoaktibo berrien kopurua (UNODC, substantzia psikoaktibo
|
berrien
detekzio goiztiarra,).
|
|
|
Erabileraren prebalentziari buruz, aldiz, oso informazio gutxi argitaratu da. Herrialde gutxi dira substantzia psikoaktibo
|
berrien
kontsumoaren inguruan kontrola egiten dutenak: Estatu Batuak eta Europar Batasuneko hainbat estatu, behinik behin.
|
|
|
Espainia, 2012 urtean hasi zen substantzia berri hauen jarraipena egiten. Kontsumoaren prebalentziari dagokionez, Droga eta Toxikomanien Jarraipenerako Espainiako Behatokiak (OEDT) 2015ean argitaratu zuen EDADES 2013 estatistiken txostenean kontuan hartuak izan ziren substantzia psikoaktibo
|
berriak
(3). Horren arabera, 15 eta 65 urte bitarteko biztanleen artean substantzia psikoaktibo berrien kontsumoaren prebalentzia% 3koa da, 15 eta 34 urte bitarteko biztanleria izanik prebalentzia handiena agertzen duena(% 4,9) da.
|
|
|
Kontsumoaren prebalentziari dagokionez, Droga eta Toxikomanien Jarraipenerako Espainiako Behatokiak (OEDT) 2015ean argitaratu zuen EDADES 2013 estatistiken txostenean kontuan hartuak izan ziren substantzia psikoaktibo berriak (3). Horren arabera, 15 eta 65 urte bitarteko biztanleen artean substantzia psikoaktibo
|
berrien
kontsumoaren prebalentzia% 3koa da, 15 eta 34 urte bitarteko biztanleria izanik prebalentzia handiena agertzen duena(% 4,9) da. Hala ere, biztanleen% 74,1ek dio ez duela izan substantzia psikoaktibo horien berri.
|
|
|
Horren arabera, 15 eta 65 urte bitarteko biztanleen artean substantzia psikoaktibo berrien kontsumoaren prebalentzia% 3koa da, 15 eta 34 urte bitarteko biztanleria izanik prebalentzia handiena agertzen duena(% 4,9) da. Hala ere, biztanleen% 74,1ek dio ez duela izan substantzia psikoaktibo horien
|
berri
. Azterlan honen arabera, espainiarren artean substantzia horien kontsumoa esperimentala da eta gizonezkoen artean erabiliagoak izaten dira.
|
|
|
Txosten horren arabera 14 eta 18 urte bitarteko ikasleen artean «substantzia berrien» kontsumoaren prebalentzia% 4koa da(% 4,8 mutilen artean eta% 3,3 nesken artean). Droga
|
berrien artean
perretxiko haluzinatzaileak izango lirateke gazteen artean gehien kontsumitzen direnak.
|
|
|
2 irudia: 2014 urtean merkaturatu ziren substantzia psikoaktiboen taldeak (UNODC, substantzia psikoaktibo
|
berrien
detekzio goiztiarra,).
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan kalamuak, kokainak eta anfetaminek jarraitzen dute izaten droga ilegal kontsumituenak. Hala ere, ez ditugu ezagutzen azken urteetako kontsumo tasak ez substantzia
|
berriek
izan duten agerpena, ez baita txosten berririk argitaratu 2012tik hona. Daukagun informazioa poliziak harrapatutako substantzien ingurukoa da.
|
|
|
Horien arabera, Gobernuaren Osasun Saileko Euskadiko laborategietan 34 substantzia psikoaktibo berri aztertu ziren 2016 urtean, eta horietariko 6 lehenengo aldiz deskribatu ziren Espainiako Estatuan: 2CB fly, 3,4 CTMP, BB, BK 2CB, MDAI eta NM 2AI. Detektatutako substantzia
|
berrien
zenbatekoa nabarmen igo da 2015 urtetik, non 3 substantzia berri besterik ez ziren detektatu. Arrisku murrizketen aldeko Ai Laket erakundeak, berriz, 5 substantzia psikoaktibo berri detektatu zituen 2014 urtean, kaleetan egiten dituzten azterketetan (5).
|
|
|
Espainiako Estatuan bada Droga
|
Berrien
Detekzio Goiztiarrerako programa (SEAT) daraman erakundea, zeina 2013 urtean eratu zen Europar Batasunaren agindupean. Erakunde horren funtzioa substantzia psikoaktibo berriak detektatu eta haien inguruko informazio fidagarria banatzea litzake.
|
|
|
Espainiako Estatuan bada Droga Berrien Detekzio Goiztiarrerako programa (SEAT) daraman erakundea, zeina 2013 urtean eratu zen Europar Batasunaren agindupean. Erakunde horren funtzioa substantzia psikoaktibo
|
berriak
detektatu eta haien inguruko informazio fidagarria banatzea litzake. Haren arabera, 2013 urtean 18 substantzia berri detektatu ziren, 2014an 17 eta 2015 urtean 35?
|
|
|
Egun gure inguruan substantzia psikoaktibo
|
berrien
agerpena oso garrantzitsua ez bada ere, balizko arriskua oso handia da. Izan ere, substantzia berri gehienak ez daude legez kanpo.
|
|
|
Horretaz gain, legegintzaren abiadura droga horien sintesi abiadura baino motelago doa beti. Legez kanpo ez egote horrek merkatuan libreki mugitzea dakar, eta, Internet sareak gizartean duen eragina kontuan izanda, agerian dago substantzia
|
berriek
aurkez dezaketen arriskua handia dela.
|
|
|
Balizko arrisku horren jarraipena egiteko, 2006 urtean substantzia psikoaktibo
|
berriak
sarean saltzen zituzten denda birtualei jarraitzeko erakunde bat sortu zen Europar Batasunean. 2010 urtean 109 denda detektatu ziren 15 lurraldetan banaturik eta 2012 urtean 693 detektatu ziren 20 lurraldetan.
|
|
|
Aurretik aipatu bezala, egun merkatuan dauden substantzia psikoaktibo
|
berriak
ohiko drogen eraginak imitatzeko asmoz sortu ziren. Substantzia berri hauek sortzeko, jatorrizko substantziaren egitura kimikoan aldaketa txikiak eragiten zituzten, anfetamina berriekin adibidez.
|
|
|
Aurretik aipatu bezala, egun merkatuan dauden substantzia psikoaktibo berriak ohiko drogen eraginak imitatzeko asmoz sortu ziren. Substantzia berri hauek sortzeko, jatorrizko substantziaren egitura kimikoan aldaketa txikiak eragiten zituzten, anfetamina
|
berriekin
adibidez. Horrela, legez kanpo ez dauden substantzia berriak sortu ziren.
|
|
|
Substantzia berri hauek sortzeko, jatorrizko substantziaren egitura kimikoan aldaketa txikiak eragiten zituzten, anfetamina berriekin adibidez. Horrela, legez kanpo ez dauden substantzia
|
berriak
sortu ziren. Gainera, substantzia berri hauek eragin ezberdinak ere izan ditzakete; izan ere, kasu batzuetan potentzia handiagoa duten substantzia berriak lortu dira eta beste batzuetan eragin gehigarriak dauzkaten substantziak, anfetamina haluzinatzaileak adibidez.
|
|
|
Horrela, legez kanpo ez dauden substantzia berriak sortu ziren. Gainera, substantzia berri hauek eragin ezberdinak ere izan ditzakete; izan ere, kasu batzuetan potentzia handiagoa duten substantzia
|
berriak
lortu dira eta beste batzuetan eragin gehigarriak dauzkaten substantziak, anfetamina haluzinatzaileak adibidez. Izan ere, egitura kimikoan egindako aldaketak txikiak izan daitezkeen arren, eragin farmakologikoan aldaketa handia eragin dezakete..
|
|
|
Beste kasu batzuetan, kannabinoide sintetikoak kasu, egitura kimiko guztiz ezberdinak lortu dira antzeko eragin farmakologikoak lortzeko. Izaera kimiko ezberdina izate horrek asko zaildu ditu substantzia
|
berrien
detekziorako lanak laborategietan. Urteak aurrera egin ahala, gero eta talde kimiko gehiago sartu dira substantzia psikoaktibo berrien artean:
|
|
|
Izaera kimiko ezberdina izate horrek asko zaildu ditu substantzia berrien detekziorako lanak laborategietan. Urteak aurrera egin ahala, gero eta talde kimiko gehiago sartu dira substantzia psikoaktibo
|
berrien artean
: anfetaminaren analogoak, kannabinoide sintetikoak, katinona sintetikoak, piperazinak, landare jatorriko substantziak, ketaminaren antzeko substantziak, etab.
|
|
|
3 irudia: Feniletilamina egitura duten substantzia psikoaktibo
|
berrien
eta monoamina neurotransmisoreen egitura kimikoak.
|
|
|
Droga
|
berriak
merkatu berritzailean
|
|
|
Gako hitzak: droga
|
berriak
, psikoaktiboa, diseinu droga, haluzinatzaileak
|
|
|
Egun, gure artean substantzia psikoaktibo
|
berriek
duten agerpena oso eskasa bada ere, gero eta handiagoa da urtez urte. Substantzia horien zenbatekoa eta merkaturatzea mugaezina denez, talde horrek gizarteari eragin ahal dizkion balizko kalteak zenbatezinak dira.
|
|
|
2013ko otsailetik 2014ko otsailera, Listera monocytogenesaren 31 kasu
|
berri
jakinarazi dira Gipuzkoako Mikrobiologia Zerbitzuan; eta 2012 urtean 11 kasu baino ez ziren jakinarazi. 2008 eta 2012 urteen bitartean jakinarazitako kasuen batezbestekoa 9 kasu/ urte izan da (1 taula).
|
|
|
Aldi berean, Gipuzkoan izandako azken urteotako listeriosi kasuen bilaketa klinikoa eginez, zehaztu ahal izan da zein izan den haurdun eta jaioberrien kasuen ezaugarri eta bilakaera. urte bitartean, Gipuzkoan 73 kasu
|
berri
jakinarazi ziren, eta horietatik 52, urte bitartean. Urte horietako kasuen informazio kliniko eta mikrobiologikoak aztertu dira lan honetan.
|
|
|
2015ean 8,8 milioi heriotza eragin zituen, hau da, 6 heriotzatik 1 kantzerrak eragin zuen. Gainera datozen bi hamarkadetan, kasu
|
berrien
kopurua% 70 haziko omen da (2).
|
|
|
Hanturazko zitokinen eta depresioaren arteko harremana baieztatzen duten datuak izan arren, depresioaren kontrako hainbat farmakok ez dute substantzia hori ardatz hartzen. Norabide horretan esku hartuko luketen farmako
|
berriak
aurkitzeko zailtasun nagusia zera da: zitokinek depresioa eragiteko duten prozeduren inguruko informazio osatua falta izatea.
|
|
|
Organo gutxiegitasunik ez bada, ospitaleratu egingo dugu pazientea, ahal dela hartzen duen zerbitzuaren mediku arduradunari honen
|
berri
emanez.
|
|
|
2 taulak tabakoaren azturaren
|
berri
ematen digu lagineko amen haurdunaldian. Haurdunaldiaren hasieran% 21ek erretzen zuela adierazten zuen; bigarren hiruhilekoan% 13ra jaitsi zen eta hirugarren hiruhilekoan% 12ra; eta haien artean 12 zigarro egunean gehienez erretzen zutela aipatu zuten (tauletatik kanpoko informazioa).
|
|
2018
|
|
|
Zitokinak pisu molekular baxuko proteinak dira, estimulu baten aurrean modu iragankorrean ekoitzi eta jariatzen direnak, hortaz, zelulen komunikazioaren bitartekariak dira. Zitokinek inguruan gertatzen denaren
|
berri
ematen diete zelulei, berauek erantzun egokia sortzeko. Prozesu askotan parte hartzen dute, hantura erantzunaz eta berezko eta hartutako erantzun immuneaz gain (18).
|
|
|
7 Ondorioak: tratamendu
|
berrien
bila
|
|
|
Horri esker, minoziklinak antiinflamatorio profila izateaz gain eragin antidepresiboak sortzen dituela frogatu da. Emaitza hauek depresioaren tratamenduan eraginkorrak izan daitezkeen itu farmakologiko
|
berriak
jarri dituzte ikusgai, epe motzera tratamendua hobetzen lagunduko dutenak..
|
|
|
Teoria monoaminergikoa urte askotan zehar depresioaren teoria nagusia izan den arren, gaitzaren etiopatogenia soilik neurotransmisioan ematen diren alterazioen ondorioz gertatzen dela pentsatzea sinpleegia dela onartu dute adituek. Denboran zehar egin diren aurkikuntza
|
berriei esker
(adibidez, depresioak jotako gaixo askoren garun zatietako aldaketa morfofuntzionalak), egun gaixotasuna era zabalago batean aztertzen da, hipotesi gehiago proposatzeari bidea emanez.
|
|
|
Gaur egun, paziente traumatikoa arreta emateko ikuspegi berezia eta sistematizatua erabiltzen da, lesiorik larrienak detektatu eta lehenbailehen konpontzeko helburuarekin. Halaber, baliabide tekniko eta metodologiko
|
berriek
ildo berari jarraitzen diote: Ordenagailu Bidezko Tomografia Axialak (OTA) diagnostiko zehatza egiteko denbora nabarmenki murriztu du, Kalteen Kontrolerako Kirurgia (Damage Control Surgery) lesio larrienen lehentasunezko tratamenduan oinarritzen da, eta, azkenik, Erradiologia Interbentzionistak hemorragien konponbide azkarra eta eraginkorra ahalbidetu du.
|
|
|
Gure lurraldean kopuru hori murriztea lortu dugu, prebentzioan zein atentzioan ezarritako neurriei esker: horien artean daude, besteak beste, errepideen hobekuntza eta ibilgailuen aurrerabideak segurtasunaren aldetik, lege
|
berrien
garapena eta populazioa kontzientziatzeko mezuak komunikabideetan, eta atentziorako sare integratua osatzea. Eta horiei esker, azken urteotan beheranzko joera bat ikusi izan dugu, bai gertatutako istripu larrietan, baita hildako zein larriki zauritutakoetan ere.
|
|
|
Kirurgiak baino emaitza eskasagoak dauzka (3 EM) eta denborarekin haren eraginkortasuna murriztuz doa, hura mantentzeko injekzio
|
berriak
behar dituelarik (2 EM). Konplikazio tasa nahiko baxua da.
|
|
|
Paziente hautatu batzuentzat aukera bat lirateke teknikaren epe luzerako emaitzen gabeziaz
|
berri
eman ostean (B GG) (11).
|
|
|
Teknika ugari daude EGIaren kirurgiarako. Azken hamarkadetan prozedura
|
berriak
sortu dira, emaitza onekin epe labur eta luzean. Lehenengoa 1961ean Burch ek deskribatutako teknika edo pubis atzeko kolposuspentsioa izan zen, zeina urte askotan zehar EGIaren tratamendurako gold standard a izan den.
|
|
|
· Sintoma neurologiko
|
berriak
.
|
|
2019
|
|
|
Azken urteotako aurrerapen teknologikoei esker, gaur egun milioika datu jaso, bildu eta prozesatzen dira egunero, osasungintzako aktibitatea xehetasun handiz jasotzen dutenak. Osasun datuen pilaketa horri erantzunez, datuen, bigarren erabilera, egiten duten ikerketak sortu dira, berezko datu planifikazio eza dela-eta erronka metodologiko
|
berriak
planteatzen dituztenak. Zeintzuk dira erronka horiek?
|
|
|
RWD horiek erabili daitezke, besteak beste, gaixotasunen epidemiologia ulertzeko; osasun arreta eta pazienteen beharrak nolakoak diren aztertzeko; tratamenduen efektibitatea eta segurtasuna ebaluatu eta monitorizatzeko; osasun arretaren kalitatea ebaluatzeko eta bere joera denboran ikusteko; benchmarking egiteko edo osasun iragarpenak egiteko. Beste aldetik, denbora errealean ebidentzian oinarritutako medikuntzan, denbora errealean pazienteen monitorizazioan eta tratamendu
|
berrien
onarpenean aurrerakuntzak lortzen ari dira.
|
|
|
Nolabait RWE eta RCT elkarren osagarri dira, RCTek barne baliozkotasuna daukate ezaugarritzat, eta RWE en bidez ateratako ondorioak, berriz, orokor egin daitezke (kanpo baliozkotasuna). Alde horretatik, RWD erabiliz diseinatzen diren saiakuntza kliniko pragmatikoen (PCT) inportantzia handitu da, saiakuntza mota hauek mundu errealeko datuak (ohiko osasun arretan sortutako datuak) eta RCTen ausazkoa konbinatzen baittuzte, beraz, RWDak erabiltzeko aukera
|
berriak
emanez.
|
|
|
Sortzen diren tresnen berritasunak non dauden? Saiakuntzen diseinuan, datuen analisirako ikuspegi estatistiko
|
berrien
garapenean eta erregistro mediko elektronikoen eta pertsonen osasun erregistroen garapenean.
|
|
|
eraginkortasuna ikertzeko lehentasunetako bat ikaskuntzaren ikuspegi dinamikoagoa eta denbora errealekoa lortzeko azpiegitura bat ezartzea da. Beraz, tresna
|
berriak
aprobetxatzeak, informazioaren eta komunikazioaren teknologia (IKTak), esaterako, sareko ikuspegi bat eman liguke, informazioa trukatzeko eta ebidentzia sortzeko.
|
|
|
trebakuntza eta prestakuntza ikerketa diseinuko metodologietan, ikerketaren itzulpena, giden garapena eta erregistro klinikoen mantentze lana eta erauzketa. Eta horiez gain, lehen lerroko zaintzaileentzako heziketa berriz orientatzea ere, ebidentzia dinamikoko oinarri bateko pazienteekin sortu
|
berri
diren sarbideko, interpretazioko eta eztabaidako arduren inguruan, edota ebidentziaren gaineko ondorioak osatzen dituzten datu klinikoen eskuragarritasuna eta osotasuna bermatzen laguntzea ere.
|
|
|
Arreta medikorako erabaki hartzea orientatzeko proba gero eta gehiago eskatzen dira, eta azkar doa gora eskari hori, arrazoi hauengatik: proba egokirik gabe emandako arretaren ondorio kaltegarriak, beharrezkoak ez diren arreta medikoaren esku hartzeen proportzioaren gaineko ikuspegi
|
berriak
, medikuen akatsak gertatzen direla onartzea eta arreta medikoaren kostu handiagatik jendartean zabaldu den kezka eta kontzientzia maila handiagoa. Osasunean eta arreta medikoan gastatutako diru kopuruen zati txiki bat soilik, hamarren bat baino gutxiago, agian, zuzentzen da arreta medikoan zerk funtzionantzen duen hobeto ikastera:
|
|
|
Ekimen
|
berriek
eskaintzen dituzten aukerak baliatzea, esku hartze klinikoen eraginkortasun konparatiboari buruzko lana zabalduko duen erakunde bat sortzeko aukera gero eta gehiago izanik.
|
|
|
Lan honetarako behar den azpiegitura ebaluatzearen garrantzia, kasurako, langile beharrak, datuak lotzea eta hobetzea, metodologia
|
berriak
, ikerketa sareak eta laguntza teknikoa.
|
|
|
ebidentziaren nolakotasunaren eta ebidentziaren garapenaren izaera dinamikoaren
|
berri
ematea jendeak hobeto uler dezan, eta, horrez gain, ebidentzia hobeto islatzen duen arreta medikoaren alde egitea.
|
|
|
Patologia horien arriskuak aurreikusteko, diagnostiko goiztarreko probak egiteko gonbita egiten zaigu. Gainera, gaitz zaharrak edo
|
berriak
gaixotasun bihurtzen dira eta gaitz berri horientzat droga eta tratamendu berriak sortzen dira.
|
|
|
Patologia horien arriskuak aurreikusteko, diagnostiko goiztarreko probak egiteko gonbita egiten zaigu. Gainera, gaitz zaharrak edo berriak gaixotasun bihurtzen dira eta gaitz berri horientzat droga eta tratamendu
|
berriak
sortzen dira.
|
|
|
Era berean, ikerketa
|
berri
gehiago egin lirateke, ez bakarrik eraginkortasunari eta segurtasunari buruzkoak, baizik eta gaixotasunen diagnosia ez gainditzeari eta ez tratatzearen onurei buruzkoak ere. Zentzu honetan, GRADEko lantaldeak ikuspegi komunak, zorrotzak eta gardenak garatu ditu egiaztapenaren kalitatea (edo ziurtasuna) eta gomendio klinikoen indarra ebaluatzeko.
|
|
|
Azken urteetan, teknologia
|
berriei esker
genetikaren arloan aurrerapen handiak egin diren arren, RNA ez kodetzaileen eta epitranskriptomikaren alorrean oraindik galdera asko dago erantzuteko. Lehenik, epitranskriptoma zein lncRNAen ezagutzan aurrerapausoak emateko RNAren paisaia osoa ezagutzea ezinbestekoa da.
|
|
|
Era berean, azken ikerketek geneen adierazpenerako ezinbestekoak diren transkripzio eta itzulpen prozesuen erregulazioak duen garrantzia ere agerian jarri dute. Erregulazio mekanismo nagusietako bat DNAn, RNAn eta proteinetan aurkitu diren marka biokimiko itzulgarriek osatzen dute; eta horien ikerketak epigenomika, epitranskriptomika eta epiproteomika izeneko biologiaren atal
|
berrien
sorrera ekarri du. Hala ere, ikerketa gehienak epigenoma eta epiproteomaren inguruan egin direnez, marka horien ezarpenak RNAn duen eraginak ezezaguna izaten jarraitzen du.
|
|
|
Emaitza hauek tarteko, zalantzarik gabe RNAren biologiaren esparruan galdera asko dago oraindik erantzuteko. Hori dela-eta, berrikuspen honetan aipatutako RNAren biologiaren bi esparru
|
berrietan
fokuratu gara, horien inguruan ezaguna dena jasoz eta giza gaixotasunekin, zehazki leuzemia mieloide akutuarekin (Acute myeloid leukemia AML), duten harremana laburbilduz. Oraindik alor ezezagunak izanik, ikertzaileek tamaina eta konplexutasun handiko erronka dute aurrean RNAren biologiaren mundu ilun hau argitu ahal izateko eta emaitza hauek arlo klinikora bideratzeko.
|
|
|
Ingurugiro eta gela berezi hauek min kronikoan (30) eta zainketa aringarrietako programetan ere oso erabiliak eta baliagarriak izan dira, batez ere gaixotasun terminal baten diagnosia jaso ostean pazienteetan areagotzen den antsietate maila berrezartzeko xedearekin. Izan ere,
|
berri
txarra jasotzen duten eriek, Snoezelen saioen eraginkortasuna dela bide, ez dute antsietatea tratatzeko farmakoen beharrik izaten. Ikerketa hauen emaitza argitaratu eta gero, hainbat herrialdetan zainketa aringarrietara bideratuta dauden zentroek interes nabarmena izan dute, gela berezi hauek euren pazienteen ongizatean eta bizi kalitate mailan ekar dezaketen onurak bultzatuta.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, zentro berezi hauek ez dira adibide bakarrak. Maule Lextarre, Donostia, Banka, Gernika Lumo, Bilbo, Baiona edo Getxo bezalako herrietan ere Snoezelen terapiaren
|
berri
izan dugu azken urteotan, terapia honen hedapena aurrera abiatzen ari den seinale.? –
|
|
|
Azkenengo urteotan tumoreak azpipopulazio heterogeneoz osatuta daudela iragarri da. Populazio horien artean minbizi zelula amak edo ingelesez Cancer Stem Cell (CSC) ditugu, tumore
|
berriak
sortzeko ahalmena dutenak. Hori dela-eta kartzinogenesiaren erresistentzia terapeutikoarekin erlazionatu dira.
|
|
|
Prozesu horiek integrina, atxikipen proteinak eta zelula kanpoko matrizea digeritzeko entzimen erabilera dute komunean. Bestetik, angiogenesia garrantzitsua da zigotoaren eta tumoreen garapenean, odol hodi
|
berriak
sortzen baitira hazitako zelulak elikatzeko. Gainera, bai garatzen ari den organismoak bai sortu berri den tumoreak seinalizazio bide ugari aktibatuta dituzte.?
|
|
|
Bestetik, angiogenesia garrantzitsua da zigotoaren eta tumoreen garapenean, odol hodi berriak sortzen baitira hazitako zelulak elikatzeko. Gainera, bai garatzen ari den organismoak bai sortu
|
berri
den tumoreak seinalizazio bide ugari aktibatuta dituzte.? –
|
|
|
Tumorea osatzen duen zelula azpipopulazio batek eta zelula amek dituzten antzeko ezaugarrietan oinarritzen da minbizi zelula amen teoria (3). Zelula amen eredu hierarkikoari jarraituz, minbizi zelula amek saguetan xenotxertatuta tumore
|
berriak
sortzeko ahalmena dute, beraz, tumoreak hasteko zelulak, deitu ohi dira ere.
|
|
|
Tratamendu horien garapena erronka bat da, hain zuzen ere, zelula amaren kontra zuzendutako eragileak probatzeko modelo prekliniko zehatzak garatu behar direlako, ondoren klinikarako erabilgarriak diren agente terapeutikoak identifikatzeko asmoz. Eragile esperimental
|
berriak
garatzen ari dira Wnt, Notch eta Hh seinalizazio bideak inhibitzeko, adibidez Hh eta Notch seinalizazio bideen inhibitzaileak diren GDC0449, RO4929097 molekulak (53). Inhibitzaile horiek tumoreen eta metastasien aurka bideratzen dira, baina eraginkorragoak izango lirateke ikuspuntua aldatuz eta ez soilik tumore osoa hartuz, tumorearen zelula amen populazioaren aurka bideratuko balira.?
|
|
|
Antibiotikoen iraungitze data luzatu behar dugu animalietan eta gizakietan erabilera egokia eginez alde batetik, eta antibiotiko
|
berrien
ikerkuntza bermatuz bestetik.
|
|
|
Antibiotiko
|
berrien
merkaturatzeari dagokionez, urte oparo batzuk bizi izan ditugu, batez ere hogeigarren mendearen bukaeran, non antibiotiko ugari ikertu eta komertzializatu ziren.
|
|
|
Bestalde, antibiotikoen inguruko ikerkuntza asko gutxitu da. Farmako
|
berrien
ikerkuntza batez ere enpresa pribatuen esku dago, eta antibiotikoek, epe motzerako tratamenduak izanik, ez dute onura ekonomikorik ekartzen. Laborategiek nahiago dute minbiziaren aurkako edota tratamendu kronikoen aurkako farmakoak ikertzen inbertitu (diabetesa eta hipertentsioa esate baterako).
|
|
|
Alegia, greziarrek irabazi zutela persiarren aurkako bataila. Mezu erabakigarri horren
|
berri
ematea izan zuen azken egitekoa. Garaiz iritsi ezean, Atenasko hiria erre eta bertako haurrak hilko zituzten greziarrek berek.
|
|
|
Emakumezkoei eragiten dieten minbizien herena bularrekoa da, sexu honetan gehien diagnostikatzen den minbizi motaren postua hartuz. 2012 urtetik aurrera% 30 hazi da kasu
|
berrien
kopurua, eta 2018an Espainian 32.825 kasu berri erregistratu ziren (2). Osasun egoeran ez ezik, maila profesionalean, gorputz irudian eta harreman sozialetan eta familiartekoetan ere eragin handia du bularreko minbiziak (3).
|
|
|
Hori dela eta, Elkar Laguntza izeneko proiektua jarri dugu abian Onkologikoa Fundazioan. Bertan, minbizia diagnostikatu berri zaien pazienteei antzeko ezaugarriak dituen kide boluntario bat esleitzen zaie, minbizia gainditu zuena eta erabat osatuta dagoena, jarraipen hitzorduen bidez babes soziala eskaintzeko, harik eta diagnostikatu diren paziente
|
berriek
prozesu osoa amaitzen duten arte. Urteetako jarraipena eginda aztertu ahal izango dugu proiektu honek pazienteen osasun emaitzetan eta aldagai biologiko eta psikologikoetan onurarik dakarren, baita minbizia gainditu osteko bizi kalitatea hobetzen lagun dezakeen ere.?
|
|
|
Gaitz honek ez die berdin eragiten lurralde guztiei, ezta egoera sozioekonomiko desberdina duten pertsonei ere. Esaterako, aipaturiko 2017ko 10 milioi kasu
|
berrietatik
, bi heren munduko zortzi herrialdetan gertatu ziren: India (%27), Txina(% 9), Indonesia(% 8), Filipinak(% 6), Pakistan(% 5), Nigeria(% 4), Bangladesh(%. 4) eta Hegoafrika(% 3) (10).
|
|
2020
|
|
|
Zoritxarrez, pazienteen% 50ek baino ez du mutazioa aurkezten (33). Hori dela-eta, azken hamarkadan, tratamendu
|
berrien
beharra ikusita, immunoterapian oinarritutako medikamentuek indar handia hartu dute. Tratamendu immunoterapeutikoak erabiltzen hasi direnetik, melanomaren tratamenduan iraultza handia izan da, eta aurreko tratamenduekin baino askoz ere biziraupen tasa handiagoak lortzen dira.
|
|
|
Immunomodulatzaileekiko terapiak arrakasta handia izan ditu (34). Hala ere, terapia
|
berrien
aurkikuntzak farmako horien akzio mekanismoa hobeto ezagutzeko ikerketa berriak egiteko beharra dakar. Ikerketak balizko markatzaileak identifikatzera bideratu dira, botika horri erantzuteko probabilitate handiena duten pazienteak identifikatzeko (35).
|
|
|
Immunomodulatzaileekiko terapiak arrakasta handia izan ditu (34). Hala ere, terapia berrien aurkikuntzak farmako horien akzio mekanismoa hobeto ezagutzeko ikerketa
|
berriak
egiteko beharra dakar. Ikerketak balizko markatzaileak identifikatzera bideratu dira, botika horri erantzuteko probabilitate handiena duten pazienteak identifikatzeko (35).
|
|
|
Online farmazia arreta onkologiaren arloan: eredu pilotu
|
berriak
garatzen
|
|
|
Minbiziaren Aurkako Aho bidezko Agenteek (MAAA) garrantzia irabazi dute agertoki berri honetan, pazienteen autonomiaren eta erosotasunaren mesedetan. Erronka
|
berriak
azaltzen dira ordea: atxikidura falta, elkarrekintza eta toxikotasunarazoen ondorioz batik bat (1).
|
|
|
Hori dela-eta, pazienteei euren beharretara egokitutako laguntza egunerokoan eskaini litzaieke. Informazioaren eta Komunikazioaren arloko Teknologia (IKT)
|
berriek
osasun zerbitzu eredu berrien garapena ahalbidetzen dute, hala nola farmazia arreta (FA) online eskaintzeko aukera.
|
|
|
Hori dela-eta, pazienteei euren beharretara egokitutako laguntza egunerokoan eskaini litzaieke. Informazioaren eta Komunikazioaren arloko Teknologia (IKT) berriek osasun zerbitzu eredu
|
berrien
garapena ahalbidetzen dute, hala nola farmazia arreta (FA) online eskaintzeko aukera.
|
|
|
Osasun Karpetaren garapenak, beraz, ateak zabaldu ditu arreta zerbitzu
|
berriak
online eskaini ahal izateko. Baliabide berri horren abantailak abiarazteko, giltzurrun minbizi aurreratua duten pazienteekin hastea adostu da.
|
|
|
Ikerketaren helburuen eta ezaugarrien
|
berri
emateko hasierako elkarrizketa bana egin zen, informazio orri bat banatuz. Parte hartzearen inguruko erabakia bigarren elkarrizketa batean adierazi zutela azaldu zitzaien, ordurako Osasun Karpetako pasahitzak eskuragarri edukita (baiezko kasuan).
|
|
|
Osakidetzaren baliabide
|
berriek
eta, bereziki, Osasun Karpetaren garapenak sarearen bitartez zerbitzu eredu berriak eskaintzeko ateak zabaldu zituen. Erreminta berri horretaz baliatuz, online eskainitako FA zerbitzuak gauzatzea bideragarria eta erabilgarria izango zelakoan abiatu genuen ikerketa hau.
|
|
|
Osakidetzaren baliabide berriek eta, bereziki, Osasun Karpetaren garapenak sarearen bitartez zerbitzu eredu
|
berriak
eskaintzeko ateak zabaldu zituen. Erreminta berri horretaz baliatuz, online eskainitako FA zerbitzuak gauzatzea bideragarria eta erabilgarria izango zelakoan abiatu genuen ikerketa hau.
|
|
|
Horrek zera iradokitzen zuen: paziente gazteek IKT
|
berriak
erabiltzeko joera handiagoa zutela.
|
|
|
Partaidetza ageriko muga izan zen arren, biztanleria Osasun Karpetarekin eta Internet eta IKT
|
berriekin
gehiago trebatu ahala, online eskainitako arreta zerbitzuen interes handiagoa piztuko dela espero genezake, bideragarritasuna ere handituz.
|
|
|
Are gehiago; ebidentzia
|
berrien arabera
, minbiziaren tratamenduarekin lotutako sintomak online jakinaraztean, osasun langileak mail automatikoen bidez ohartarazten dituzten sistemek zera erakutsi dute: Osasunarekin Erlazionatutako Bizi Kalitatea hobetzen dutela, larrialdietarako bisiten kopurua murriztuz, kimioterapia paliatiboaren iraupena luzatzea ahalbidetuz eta bizi kalitateagatik doitutako biziraupena luzatuz (18).
|
|
|
Datu horiek guztiak kontuan hartuta, oso interesgarria izango litzateke online FA eredu
|
berriak
garatu eta hobetu ahal izateko beharrezkoak diren baliabideetan behar bezala inbertitzea. Gaixoen sintomatologia denbora errealean kudeatzen laguntzeko, gure iritziz, Osasun Karpetan erabakiorganigramak integratzea litzateke onena.
|
|
|
Azken ondorio gisa, pazienteen ezagutza, erantzunkidetasuna eta ongizatea sustatzeko asmoz, Osasun Karpetaren bitartez eskainitako zerbitzu eredu
|
berrien alde
egin behar dugu zalantzarik gabe, datozkigun garai berrietara egokituz, osasun zerbitzuen erabiltzaileen gustuak aintzat hartuz eta efizientzia lehenetsiz.
|
|
|
Azken ondorio gisa, pazienteen ezagutza, erantzunkidetasuna eta ongizatea sustatzeko asmoz, Osasun Karpetaren bitartez eskainitako zerbitzu eredu berrien alde egin behar dugu zalantzarik gabe, datozkigun garai
|
berrietara
egokituz, osasun zerbitzuen erabiltzaileen gustuak aintzat hartuz eta efizientzia lehenetsiz.
|
|
|
Ez dago argi zer egin, pazientea hemodinamikoki egonkor egonda, arteria ez errudunekin. Entsegu kliniko
|
berriek
birbaskularizazioa osatzearen aldeko datuak agerian utzi dituzte. Berrikuspen honetan STIMIA eta HAG duten pazienteen maneiuaren inguruan dagoen ebidentzia zientifikoa laburbiltzen da.
|
|
|
Desberdintasuna estatistikaren aldetik esanguratsua izan arren, ez dirudi klinikoki aintzakotzat hartzeko modukoa izan daitekeenik edo estrategien alderaketan eragin handia izan dezakeenik. Izan ere, gaiaren inguruko ebidentzia
|
berriak
tronboen aspiraziorako kateterraren erabileraren abantailak zalantzan jartzen ditu (7).
|
|
|
Sexu banaketari erreparatuz, 2009 urteko laginean 5 gizon eta 3 emakume zeuden (5/ 3). 2019 urteko laginean
|
berriz
, 6 ziren gizonezkoak eta 5 emakumezkoak (6/ 5). 2009 urtean 8 pazienteetatik hiruk idorreria zuten(% 37,5), eta lauk 2019 urteko laginean(% 36,4).
|
|
|
Bi mila eta hemeretziko gaixoen artean, 5 pazientek AFak izan dituzte, horietatik hiruk lehen mailakoak eta gainerako biek bigarren mailakoak. Beraz, diagnostiko
|
berrien artean
, bakar batek ditu AFak, eta zehazki bigarren mailakoak.
|