|
2000
|
|
|
Izan ere, Frantziako Kode Zibila zerbait bada, aurreko erregimen politikoaren lege haustura da. Monarkia frantziarraren legerian du testu
|
berriak
etete puntua. Haustura, etete horretarako lanabesak dira Portalisek bere hitzaldi sonatuan —orrialdeotara barneratzen den horretan— laburbildu eta azaltzen dituen oinarriak.
|
|
|
Gure lege
|
berrienetatik
hasita, ezkontideen arteko izate eta aiurri bateraezintasunak alega daitezke ezkontza bera desegiteko.
|
|
|
Bestela izatera, emakumeen ohorea, batuketen bakea eta herritarren onura arriskuan leudeke etengabe. Lege
|
berriek
gaitzari aurre egin diote eta horrexegatik zaindu ditugu lege horien xedapenak.
|
|
|
Noraezekoa da diruak salneurria izatea, salneurri hori munta txikikoa gertatzea premiazkoa den ber. Diruaren korritu zentzuzkoak enpresa jarduera guztiak bultzatzen ditu; ematen die —laborantza
|
berrietan
euren burua sartu nahi izanez gero—, salneurri arrazoizko baten barruan, xede horretarako laguntzak eskuratzeko itxaropen oinarriduna; merkatari eta ekoizleak antolatzen ditu, arrakasta osoz, atzerriko industriarekin lehian ibiltzeko.
|
|
|
Askatasun handia eman diegu kontratu horiei. Kontratu horiek familiak lotu, familia
|
berriak
eratu eta gizateriaren zabaltzaileak dira.
|
|
|
Lehenengo hura, alegia, kode bakarrarena, hainbestean zegoen. Lege idatzi baten bidez, ordu arte sakabanatuta zegoena testu bakar batean jartzekoa zen, gizabanakoaren adimen eta arrazoimenaren argitan, aro berriari zegozkion lege zibil
|
berriak
egokiro eho eta mamituak.
|
|
|
Nazio estatu batu horrek eskatzen zuena horixe zen. Besterik ez, hain zuzen ere, Kode Zibil
|
berriak
gauzatu zuena, goitik behera eta guztizko ahalmenarekin.
|
|
|
Kode Zibil
|
berriak
egin gogo duena ez da, inola ere, testu itxi eta geldoa. Aitzitik, bizi eta egokitua nahi du Portalisek lege zibila, eragingarritasun osokoa izan dadin:
|
|
|
Hona hemen Kode Zibilaren berrikuntzarik aipagarrienetakoa. Dibortzioa begi onez ikusten du Kode Zibil
|
berriak
. Ez nolanahikoa, arautua eta manupekoa baino.
|
|
|
Andrazkoa ama egiten da: su berria du, sentimendu
|
berriak
, betebehar berriek lehendaurrezkoak indartzen dituzte. Andrazkoaren kera, ugaltzeko garramura, behin eta berriro da ageriko.
|
|
|
Andrazkoa ama egiten da: su berria du, sentimendu berriak, betebehar
|
berriek
lehendaurrezkoak indartzen dituzte. Andrazkoaren kera, ugaltzeko garramura, behin eta berriro da ageriko.
|
|
|
Andrazkoaren kera, ugaltzeko garramura, behin eta berriro da ageriko. Izadiak, inork ohartu gabe, senar emazteen arteko batuketa luzatzen du, batuketa horri urtero urtero zimentarri
|
berriak
emanez, gozo eta betebehar sortu berriekin. Egoera eta jazoera bakoitzari ateratzen dio bere probetxua, atsegin eta bertutearen ordena berria bertatik plazaratzeko.
|
|
|
Andrazkoaren kera, ugaltzeko garramura, behin eta berriro da ageriko. Izadiak, inork ohartu gabe, senar emazteen arteko batuketa luzatzen du, batuketa horri urtero urtero zimentarri berriak emanez, gozo eta betebehar sortu
|
berriekin
. Egoera eta jazoera bakoitzari ateratzen dio bere probetxua, atsegin eta bertutearen ordena berria bertatik plazaratzeko.
|
|
|
Azken aldiotan, testamentu egiteko ahalmenaren aurka anitz idatzi ohi da. Gure frantziar lege
|
berrien
sisteman ahalmen hori murrizturik zegoen, ia ia ezabatua.
|
|
|
Gizarte eta legeria berri hark, neurri handi batean bederen, Euskal Herriarena deuseztatu zuen arian arian. Kode Zibilaren oinarri
|
berriak
eta Foruen aspaldiko indarra: horra hor dema lazgarria; gaur ere, askok kontrakoa uste arren, esanahi berezi duena, batik bat euskal gizarte zibil baten moldakuntza berezkoan.
|
|
|
Aurretiazko gobernutik gobernu berrira igarotzean ere, legeak besterik gabe egin al dira? Gertakarien indarrez, lege
|
berri
horiek aurrekoen aurkako, eta aurrekoekiko alderdikoi eta desegileak dira. Usadioak eten, loturak argaldu, kontrako guztiak baztertzeko gogoak daramatza horiek aurrera.
|
|
|
Gurasoen boterea ezabatzen da, seme alabak berrikuntza zale bihurtzen direlako. Senarraren aginpideari lotsarik ere ez zaio, andrazkoei emandako askatasun zabalago horren bitartez eskuratzen baita bizitzaren gorabeheretan molde eta tenore
|
berriak
zertzea. Oinordetza sistema osoa aldatu beharra dago, herritarren aukera berria arin atondu behar delako jabedun berrien bitartez.
|
|
|
Senarraren aginpideari lotsarik ere ez zaio, andrazkoei emandako askatasun zabalago horren bitartez eskuratzen baita bizitzaren gorabeheretan molde eta tenore berriak zertzea. Oinordetza sistema osoa aldatu beharra dago, herritarren aukera berria arin atondu behar delako jabedun
|
berrien bitartez
. Unean unean, aldaketak aldaketetatik sortzen dira eta inguruabarrak inguruabarretatik.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde
|
berri
berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri
|
berriak
eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...zak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi
|
berriak
herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren modu berberean jarraitzen dute. Gizakiok, ostera, ez dute egundo ere atsedenik hartzen; beti lanean dihardute eta etenik gabeko jarduera horrek, inguruabarrek modu desberdinean baldintzaturik, berez sortzen du, unean unean, halako konbinaketa, egitate edo ondorio
|
berriren
bat.
|
|
|
Hala ere, gai bakoitzean egon daitekeen testu zehatzaren gabezian, baldin eta bada antzinako, jarraituko eta ondo ezarritako erabilera edota antzeko ebatzien hari etengabe, iritzi edo aspaldiko goibururen bat, horiek betetzen dute legearen zeregina. Ezaguna den edo araututa dagoen horretatik ezerk ere gidatzen ez gaituela, egitate
|
berri
berria aurrean dugula, norbera berezko zuzenbide naturalaren oinarriei doakie. Legegileen aurreikuste hori mugatua bada ere, izadia mugagabea da eta gizakiei gerta dakieke aplikagarri intereseko zaien horretan guztian.
|
|
|
Hala ere, gai bakoitzean egon daitekeen testu zehatzaren gabezian, baldin eta bada antzinako, jarraituko eta ondo ezarritako erabilera edota antzeko ebatzien hari etengabe, iritzi edo aspaldiko goibururen bat, horiek betetzen dute legearen zeregina. Ezaguna den edo araututa dagoen horretatik ezerk ere gidatzen ez gaituela, egitate berri
|
berria
aurrean dugula, norbera berezko zuzenbide naturalaren oinarriei doakie. Legegileen aurreikuste hori mugatua bada ere, izadia mugagabea da eta gizakiei gerta dakieke aplikagarri intereseko zaien horretan guztian.
|
|
|
Legeak guztientzat du araurik; gizakiak multzoan hartzen ditu, ez norbanako gisa; ezin ditu norbanakoen egintzak edo herritarrak elkarrengandik bereizten dituzten liskarrak zertu. Osterantzean, egunero egin lirateke lege
|
berriak
; halako anizkeriak lege horien duintasuna eta betetzea itoko lituzke. Juriskontsultoa zereginik gabe geratu eta legegilea, ñabardurek nahasia, laster izango litzateke juriskontsulto soila.
|
|
|
Oinarri hori zalantzarik gabekoa da. Lege
|
berrietan
ezarri dugu oinarri hori eta ez, ordea, lege zaharrak berreskuratu eta osatzen dituztenetan. Tarteko okerrak edo abusuek ez dute zuzenbiderik sortzen.
|
|
|
Aspaldiko oro berria izan zen behin batean. Ganorazkoa, alabaina, erakunde
|
berriei
halako iraunkortasuna eta egonkortasuna bermatzea, eurok ere aspaldikoak bihurtzeko eskubidea izan dezaten.
|
|
|
Neurathek maneiatzen zituen elementu instrumentalista eta konbentzionalistak ez ziren batere
|
berriak
berarentzat. Jadanik Zirkuluaren aldez aurretik argitaraturiko lanetan aurkeztu zituen, beti bere pentsamenduan ardatza zenaren eraginpean, alegia, sasirrazionalismoaren aurkako kritikan.
|
|
|
24 Adibidez, erlazio bat ‘gutxiago edo berdin’() izan daiteke, eta funtzio bat ‘batuketa’(+). Eragiketa hauei buruz ari diren teoriak dira logika
|
berriak
kontzeptualiza ditzakeenak.
|
|
|
Ez zaio ardura zientzialariak zer egiten duen aurkikuntza egin baino lehenago, baizik eta bere jardueraren azken emaitzak soilik. Eta hauek, oro har, zientzi esparru bakoitzaren aldizkarietan argitaratzen dira lehendabizi, eta liburuetan edo disko konpaktuetan geroago, batez ere zientzi komunitateak aurkikuntza
|
berriak
onartu eta bereganatu eta gero.
|
|
|
VIENAKO ZIRKULUARI BURUZKO GOGOETA
|
BERRIAK
|
|
|
Alta, bere etapa honen aurreko ibilbide intelektuala ez zen horretan geratu. Horri buruzko hausnarketa
|
berriek
diotenez109, xehetasun erabakigarriak aurkitu daitezke filosofo honen ideien jatorrian eta garapenean, vienarren liderraren irudia erabat argitzeko modukoak.
|
|
|
Demagun, adibide gisa, baten batek ‘babiga’ hitz
|
berria
asmatzen duela, objektu batzuk ‘babigak’ direla eta beste batzuk ez direla mantenduz. Hitz honen esanahia ulertzeko bere aplikapen irizpideez galdetuko genioke:
|
|
|
Hans Hahnen hitzetan, eta Ayerrekin bat etorriz," existitzen diren iturriak behin eta berriro, eta sakonago, aztertzen direnez gero, iturri
|
berriak
aurkitzen direnez gero, eta jazoera historikoen —hau da, pauta batzuk jarraitzen dituzten jazoeren— ibilbidearen legezkotasunaren ezagutza hobea lortzen denez gero, historialariek hipotesiak baiestear dituztela" 72 aurresan zezaketen. Iraganari buruz esan dezakeguna, argi dago, egun ditugun arrasto eta ondorioen menpe egongo da73:
|
|
|
Eta baldintzazko kontrafaktikoak logika klasikoan formalizatu ezin izan zirenez, Vienako Zirkuluarentzat erabilgaitz bilakatu ziren. Geroago, Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrean teknika logiko
|
berriak
, ez klasikoak, asmatu ziren, ziur asko Zirkuluak nekez onartuko lituzkeenak. Baina horiek liburu honen xedetik at daude.
|
|
|
Erantzun hori emanda ere, Zirkuluko gehienak Lewisen kritikaren alde jarri ziren, eta, ondorioz, irteera
|
berrien
bilaketari ekin behar izan zioten. Ayerrek, besteak beste, identitate pertsonalaren irizpide ez psikologikoa, fisikalista baizik, onartuz, honako hau zioen:
|
|
|
Vienako Zirkuluak egiaztagarritasun eztabaidaezina, hertsia ala aldatua, utzi egin behar izan zuen nozio metodologiko eta esanahiaren irizpide
|
berrien truke
. Berrespenaren eta indukzioaren auziak erabakigarriak izan ziren prozesu honetan.
|
|
|
Ezein proposizio enpiriko erabat egiaztatzerik ez zegoela erabaki eta gero, probabilitate eta berrespenaren kontzeptuak haren tokia betetzera etorri ziren. Jarrera teoriko honetaranzko hurbilketak, izan ere, Vienako Zirkuluaren denbora mugetatik haratago kokatzen gaitu, nozio induktibista
|
berriak
hobeki uler ditzagun taldeko partaideen ibilbidearen zirriborro bat aurkeztea komeni zaigun arren. Biziak izan baitziren Zirkuluaren baitan logika induktiboarekiko interesa eta arreta.
|
|
|
Ikusten denez, beraz, Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasun printzipioari emandako irekiera
|
berriek
bere hasierako bereizgarritasuna uztera eraman zuten, alegia: enuntziatu esanahidun eta esanahigabeen artean bereizten zuen sailkapen hertsia eta fidakorregia izatea.
|
|
|
Baina, egiaztagarritasunaren bertsio
|
berriak
izan zirela-eta, Vienako Zirkuluaren partaide gehienak Lewisen alde jarri ziren. Haien artean, Carnapen jarrera irekia esanahiaren osagai desberdin batzuk bereizi behar zirela onartzear zegoen.
|
|
|
fisika newtondarra, geometria euklidearra eta Aristotelesen logika. Baina aipaturiko ezagutza mailako iraultzek beren lorpen guztiei erantzun filosofikoa emango lieketen ikusmolde
|
berrien
beharra zeukaten, eta proiektu berri horrek soilik Vienako Zirkuluaren tesietan lortuko zuen gorpuztea, ordurako zaharkituta zegoen filosofia transzendentala alde batera utziz.
|
|
|
2) Logika sinbolikoa bi eremu
|
berrietara
hedatzen zen: erlazioen teoriara eta funtzioen teoriara24 Era honetan, ezagutzaren esparru zabal bat kontzeptualizatzeko aukera irabazi zuen, gauzen edo objektuen erlazioen esparrua, hain zuzen.
|
|
|
Logika
|
berriak
eta ikuspegi logizistak eragin handia izan zuten Vienako Zirkuluaren gain. Horiekin, logika nahiz matematika ongi ulertzea lortu zen, ordura arte enpirismoak erdietsi gabe zeukan ikasgai bat.
|
|
|
1924az geroztik, ostegunero, Schlickek, gehitzen ari ziren partaide
|
berriekin batera
biltzen zuen ‘Historiaurreko Zirkulua’ Partaide horien artean zeuden Gustav Bergmann —matematikaria—, Kurt Godel —matematikaria—, Viktor Kraft —filosofoa—, Felix Kaufmann —zuzenbidearen filosofoa—, Karl Menger —matematikaria—, Bela von Juhos —filosofoa—, Olga Hahn Neurath —filosofoa, Hans Hahnen alaba eta Otto Neurathen em... Azken hau 1926an Jenatik Vienara aldatu zen, hemen irakasle izendatu baitzuten.
|
|
|
Morris, Ernest Nagel eta Willard v.O. Quineren harrera ikusi eta gero. Eskandinabiako zientzialari eta filosofoekin ere izan zituzten harremanak —han zeuden gaur egun ezagunak diren Jorgen Jorgensen edo Eino Kaila— eta, nola ez, baita Erresuma Batuko analitiko
|
berriekin
ere: Richard B. Braithwhite, Bertrand Russell, Gylbert Ryle, Alfred J. Ayer, etab. Alfred Ayer, Quinek egin bezala, Vienara abiatu zen eta Zirkuluaren bileretan parte hartzen hasi zen, Erkenntnis aldizkarian artikuluak argitaratzeaz gain.
|
|
|
Vienako Zirkuluari buruzko gogoeta
|
berriak
|
|
|
Vienako Zirkuluaren filosofiak filosofia osoaren biraketa erabakigarria markatzen du —hauxe da zirkuluaren buruak, Moritz Schlickek, defendatzen zuen tesia, orduantxe sorturiko Erkenntnis [Ezagutza] aldizkariaren lehendabiziko bolumenaren hitzaurrean filosofia"
|
berriaren
" asmoak honako hitz hauekin aurkeztu zituenean—:
|
|
|
Hortaz, testuinguru honetan ere ez da estimu handian izan Vienako Zirkuluaren ikusmoldea. Egia esanda, filosofia analitikoaren korronte
|
berrienek
ezeztaturiko zerbait legez ikusi izan dute. Baina korronte hauek, Zirkuluaren filosofoek benetan esandakoa kontuan hartu beharrean, ‘ikusmolde jarauntsi’ edo ‘ikusmolde estandar’ izeneko haize errotak eraso zituzten, soilik estereotipo eta dogma gutxi batzuk aintzat hartuz.
|
|
|
Dena den, filosofoen gehiengoa ez dago batere ados Popperren gehiegizko aitormenarekin. Hobeto esanda, hainbat ahotsek heriotzaren
|
berri
emate desberdinak zabaldu dituzte: batzuek Quine aipatzen dute —aldizka—, beste batzuek Kuhnen Iraultza zientifikoen egitura, eta beste batzuek nahiago dute ‘ikusmolde semantikoa’ deiturikoaren etorrera kontuan izan zientziaren filosofian.
|
|
|
Eta horrela ondoz ondo. Argi egon luke nora doazen
|
berri
emate kontraesankor hauek: positibismo logikoa batere hilda ez dagoela sumatzera, alegia.
|
|
|
Zeintzuk dira, hortaz, Vienako Zirkuluaren positibismo logikoaren interpretazio ‘errebisionista’
|
berriek
aurreratzen dizkiguten funtsezko zuzenketak eta birkontzeptualizazioak. Motzean, honela aurkez daitezke:
|
|
|
1) Interpretazio estandarraren aurka, interpretazio
|
berriak
Vienako Zirkuluaren barne aniztasuna hartzen du aintzat: Zirkuluaren filosofia ezin da Rudolf Carnapen filosofiara murriztu beste kideen ideia batzuekin apainduz.
|
|
|
Zirkuluaren filosofia ezin da Rudolf Carnapen filosofiara murriztu beste kideen ideia batzuekin apainduz. Zuzenagoa izanda, interpretazio
|
berriak
arreta handia jartzen du Schlick, Neurath, Frank, Hahn edo Zilsel zirkulukide ahazturikoengan. Zirkulua ‘eskola’ filosofiko monolitikoa baino gehiago izan dela erakusten da horrela.
|
|
|
2) Interpretazio estandarraren aurka, interpretazio
|
berriak
Zirkuluaren interes eta sustrai filosofikoen aniztasuna hartzen ditu kontuan: Zirkuluaren filosofia ezin da murriztu ‘logika gehi enpirismo’ sintesi sinpleegira.
|
|
|
3) Interpretazio estandarraren aurrean, interpretazio
|
berriak
Zirkuluaren filosofia zientzia enpirikoen, matematikaren eta logikaren filosofietara ezin dela murriztu onartzen du. Zirkulukideen interes filosofikoek zientziaren filosofia —bere zentzu arruntean— baino gehiago besarkatzen zuten.
|
|
|
Bada, Schlickek Vienan, Reichenbachek Berlinen eta, bere erara Carnapek, Kanten forma/ eduki bereizketa zientzia
|
berrien
babesean nahi izan zuten berplanteatu18 Beren ustez, arrazoimenak gure ezagutzari eskaintzen dizkion ezaugarriak esperientziatik datozen besteotatik bereiztea beharrezkoa zen. Versus Kant berriro ere, ez zituzten osagai formalak —razionalak— ukiezinak bailiran hartu, hau da, beharrezko eta apriorizkotzat.
|
|
|
Versus Kant berriro ere, ez zituzten osagai formalak —razionalak— ukiezinak bailiran hartu, hau da, beharrezko eta apriorizkotzat. Labur beharrez, zientzia
|
berriak
eztabaidaezintasun kantiarraren zutabeak jada bertan behera botata zituen, eta horregatik geometria euklidearrak eta espazio eta denbora newtondarrak zeresan handirik ez zeukaten ordurako. Hortaz, Schlickek, Reichenbachek eta Carnapek ez zuten onartu naturaren ezagutzan ezer a priori eta ukaezinik zegoenik.
|
|
|
Bere zientziaren filosofiari dagokionez, Einsteinen erlatibitate berezi eta orokorrari buruzko hausnarketari ekin ziotenen artean lehenengoetakoa izan zen, eta fisikariarekin zeukan harremanak asko erraztu zion gauza. Filosofiaren historia ere sakonki ezagutzen zuen, eta horri esker gai izan zen filosofia transzendentalak zientzi aurkikuntzen aurrean zeuzkan arazoak ongi planteatzeko, Zirkuluaren tesi
|
berriak
sutsuki bultzatzeaz gain.
|
|
|
Ezinbestekoa da biografia labur hau Wittgensteinen erlijiozkotasuna ezagutu dezagun. Datu
|
berriak
ditu, Wittgenstein, Tolstoiren lanek bultzaturik, Austria Behereko eskola landatarretan, herri xumeetan (Trattenbach, Hassbach, Puchberg eta Otterthal), irakasle gisa lan egiten hasi zenekoak. Honetaz gain, Baum ikerlari ondradua eta zuzena izan da beti.
|
|
|
Hemen proposatutako Wittgenstein ez da argitaratzaile eta argitaletxeak esaten duten bezain
|
berria
. Bilduma honen artikulu batzuk oso zaharrak eta ezagunak dira modu batean edo bestean.
|
|
|
Liburua oso ongi eraikita dago, ikuspegi kantiar batetik. Liburua zaharkituta geratu den arren, honen inguruan ideia
|
berriak
irakur daitezke Garaa Suarezen Modos de significar.
|
|
|
• 1951 Testamentu
|
berria
egin zuen. R.
|
|
|
Martxari" jarraituz; Mark Francis-ek erbestean zeuden Austriako ekonomialarien (Kelsen, Schumpeter eta Hayek)
|
berri
ematen digu; Francisek berak eta Barrie Stacey k Ilustrazioaren eta Freuden arteko harremana lantzen dute; Heath Lees ek XX. mendeko musika austriarraren aurrerapena ematen digu; eta P.F.S. Falkenberg ek Vienako pentsaera eta mentalitatea aztertzen ditu Arthur Schnitzlerren literatura dela medio. Liburu argi honen bertutea eta originaltasuna Vienako aurrerapen kulturala Europako bigarren Ilustrazio gisa erakustea da.
|
|
|
lehenengoan, kasu, bere lagun mina David Pinsent ek —berari eskainita dago Tractatus Logico Philosophicus liburua— ingelesekin egin zuen gerra, eta Wittgensteinek Austria Hungariarekin: gerra bukatzear Pinsenten heriotzaren
|
berri
tragikoa jaso zuen. Bigarren Mundu Gerran, nazismotik ihes eginda, Wittgenstein Ingalaterran geratu zen, ospitale batean lan eginez erizain gisa, guda egiteke).
|
|
|
Etika eta zientziaren artean dugu filosofia. Hauxe da Tractatus aren muina eta hauxe da positibista
|
berriek
sekula ulertu ez zutena. Baina Wittgensteinek argi eta garbi utzi zion Ludwig von Ficker i gutun batean:
|
|
|
Ez baituzu ulertuko. Ez dakizu bere gaiaren
|
berri
. Baina, agian, honen berri badakizu, liburuaren zentzua etikoa baita.
|
|
|
Ez dakizu bere gaiaren berri. Baina, agian, honen
|
berri
badakizu, liburuaren zentzua etikoa baita. Behin, hitzaurrean, orain agertu ez den esaldi bat jarri nahi nuen eta orain esaldi hori idatziko dizut lan honetan zure gakoa izan dadin.
|
|
|
Hortik jaio zen Moore eta austriarraren arteko harreman ona. Hori dela eta, 1914ko apirilean, Wittgensteinek eskaturik, Moore Norvegiara joan zen Wittgensteinen ideia
|
berriak
entzutera. Bestalde ere, Moore izan zen Wittgensteini Tractatus Logico Philosophicus izena proposatu ziona lan hau 1922an argitaratzerakoan.
|
|
|
26 Frazerrek hurrengoa dio: " Britainia
|
Berriko
Gazelle penintsulako natiboen artean bada elkarte sekretu bat, Ingniet edo Ingiet izenekoa. Hara sartzean, gizon guztiek gizaki edo animalia baten itxurako harria hartzen dute, eta aurrerantzean beren arima harri hari nolabait lotuta geratzen dela jotzen dute".
|
|
2001
|
|
|
Honela, Platonek bere elkarrizketak ikertzaileak bere Akademiara erakartzeko propaganda gisa ulertzen zituen, honek ez baitu esan nahi elkarrizketoi garrantzi filosofikorik kentzen dienik. Doktrina ez idatzi hauen edukiak Platonen ikasleek berek eginiko informeei eta emaniko
|
berriei esker
ezagutzen ditugu, Aristotelesek igorritakoei esker bereziki.
|
|
|
Baina munduan guk aurkitu ditzakegun errealitate motak edozein direla ere, errealitate oro bi osagairen ondorio da. Batetik, pentsalari edo gizakiek asmatu ez duten muin jakin bat, itxuragabea, mugagabea, sortzailea, etengabe irakiten egonik bere baitatik errealitate
|
berriak
sortuz gainezka egiteko joera duena; mugagabea da, bai handirantz (infiniturantz) bai txikirantz (infinitesimorantz). Baina honek, beste gabe, ez du mundua den gisakoa azaltzen, ezin izango baititugu udareondo eta sagarrondo bat bereiztu, gizon eta emakumea ezberdindu, edo hegaztia eta narrastia.
|
|
|
zuzen erreal baten segmentu bat nahi hainbat aldiz zati daiteke, eta inoiz ez dugu lortuko zati ez daitekeen distantziarik. Zuzen
|
berriak
beti zati ditzakegu. Platonen infinitua ikuspegi matematiko honetatik ulertu behar da, ez infinituaren ikuspegi teologikotik.
|
|
|
Mugagabetasuna honako gertakarietan sumatzen da: naturak etengabe, kopuruz behintzat, izaki
|
berriak
sortzen dituenean; hosto eta animalia belaunaldi bati hurrengoa jarraikitzen zaionean; eta garrantzitsuena, oinarrizko elementu fisiko kimikoak (ura, lurra, sua, airea) diruditen bezain elkarren aurkakoak ez direnean. Azken hau elementuen aldizkako zikloan argi geratzen da:
|
|
|
Atenasek botere militar izugarria du (itsasoan batez ere), eta bere merkataritza eta nekazaritzaren momentuko egoerak oso onak dira. Guri dagokigunez, kulturalki ere mundu grekoaren erdigune bihurtu zen, bertan bildu baitziren ideia, teoria eta ikuspegi
|
berrienak
, bizienak eta polemikoenak. Honela, Greziako gainerako hirietatik jakintsu, artista eta idazle ugari joango dira Atenasera; haren dirdira eta ospe kulturalak erakarritako horiek Atenas oraindik ere dirdiratsuago egingo dute.
|
|
|
Nolabait esateko, demokrazia
|
berriaren
testuinguruan antzinako kultura aristokratikoa eta bere balioak zalantzan jarriko dituen kultura humanista eta indibidualista bat sortuko da. Konstituzio politiko egokienaren inguruan ere eztabaida ugari izango da (demokrazia ote den, monarkia, aristokrazia...).
|
|
|
Honela, demokraziaren eta hiri estatuaren beraren muga asko agerian utziko dira eta lehen aipaturiko ideia
|
berrien
agerpen giro horretan, polisaren egituraren inguruko proposamen eta zalantza asko sortuko dira. Nolabait esateko, teoria politiko, filosofiko, kultural eta artistiko berri hauek krisi honi aterabidea bilatu nahi izan zioten, eta Grezia klasikoaren agortze gisa eta Alexandro Handiak hasitako garai helenistikoaren hastapenaren seinale gisa uler ditzakegu.
|
|
|
Batez ere, aberats eta pobreen arteko zuloari eta gizarte klase bakoitzak bete behar zuen lekuari buruz ariko dira teoria hauek, eta gehienak hiri estatuaren eta Greziaren urrezko aroko gizarte eredua berreskuratzen (hura berrituz edo antzinako ereduetara itzuliz) saiatuko dira. Hemen koka ditzakegu Platonen hiri estatu ideala (Atenasi bere antzinako loria itzuli nahi diona, sofisten ideia
|
berriak
arbuiatuz), Aristotelesek konstituzio ezberdinen gainean eginiko hausnarketa (Platonekin batera demokraziaren etsai sutsua izango da Aristoteles), edo Isokratesen panhelenismoa. Eta ezin ahaztu hiri estatuaren kontzeptuaren aurkako ikuspegiak ere azaldu zirela, estoikoena kasu:
|
|
|
filosofiak. Berak osatu behar izango du meta diskurtso edo meta narratiba
|
berria
, orori buruz hitz egiteko gaitasuna duen diskurtsoa izango da. Eta filosofoa, gai guztiei buruz trebe eta bere buruaren jabe izanik, egiazkoa eta faltsua bereizteko gaitasunaren jabe dena izango da.
|
|
|
Eta filosofoa, gai guztiei buruz trebe eta bere buruaren jabe izanik, egiazkoa eta faltsua bereizteko gaitasunaren jabe dena izango da. Olerkigintza eta olerkariaren ordez, Platonekin filosofia izango da Heladearen oinarri kulturala; filosofoa da kulturaren oinarri berria, lehen genion moduan, meta narratiba
|
berria
. lon elkarrizketaren laburpena
|
|
|
Orduan, ezagutzen al duzu norbait Aglaofonteren seme den Polignotok8 zer nolako gauzak margotzen dituen ongi eta zein ez adierazteko gai dena, baina ez beste margolariei dagokiena? Eta norbaitek beste margolarien lanen azalpen bat egiten duenean bera loak daramala dago, zalantzak ditu eta ez daki zer
|
berri
gehitu, baina beste margolari bati buruz, Polignotori edo zuk nahi duzun beste bati buruz, bere iritzia azaldu behar duenean, orduan esnatu eta aditu egiten du, esateko asko duelarik. Ezagutzen al duzu?
|
|
|
Organismoa ezaugarritzen duena bertan zati bakoitza besteengatik egotea da bitarteko eta helburu gisa aldi berean, horrela osotasun bat eratuz. Honek kausalitatearen adigai erabat
|
berria
suposatzen du, organismoa norberaren kausa eta aldi berean efektua baita: sorkuntzan zuhaitz batek bere buruarengan ekiten du espeziea zabalduz; hazkuntzan norberarengan ekiten du bere burua garatuz, eta barne bizitzan norberarengan ekiten du zati bakoitza besteen mesederako existitzeak osotasuna mantentzen duelako.
|
|
|
Hemen adigaiak sentimenetik aldendu eta esperientziaren eremuaz goiti erabiltzean sortzen den ilusio transzendentala da autua. Arrazoimenak bere aberri segurua den esperientziaren irla txikia uzten du abentura bila joateko; hau da, txalupa hauskorrak eraikitzen ditu (printzipio transzendenteak) balizko mundu
|
berri
eta dotoreagoen bila abiatzeko. Ilusio transzendental hau arrazoimenaren emaitza da, eta beraz, ilusio gisa ezagut daiteke; baina ezin da ezabatu, arrazoimenak bere berea baitu sistematikoa izateko eta edozein muga gainditzeko irrika hori, eta beraz," etsaia gure baitan bilatu behar dugu".
|
|
|
Gogoratu behar da aurreko razionalismoak sentimenaren balio objektiboa ukatzen zuela. Estetikak, gainera, espazioaren eta denboraren teoria erabat
|
berria
suposatzen du. Aurreko jarrerak Newtonen eta Leibnizen arteko aurkakotza gisa azter daitezke, bata espazio absolutu baten beharra defendatuz, bestea espazioaren izaera erlatiboa baieztatuz.
|
|
|
Hasierako zailtasunak gainditu ondoren, zentsura barne, Kanten filosofia berriaren harrera gero eta zabalagoa da, eta argitalpen berrian Kantek zenbait atal berridatzi zituen, edukia oro har berdina bada ere (‘idealismoaren errefusapen’ labur bat soilik gehitu zuen, Kantek berak aipatzen duen legez; horretaz gain, barne garapen sotilago bat ere nabarmentzen da), aurkezpenari dagokionez asko baitzegoen egiteko (nahiz eta berak aitortu ezinezkoa dela kritika inoiz herrikoia bihurtzea; beharrik ere ez!). Hitzaurre
|
berriak
konfiantza berri bat islatzen du, ausartagoa da eta oso sonatuak bihurtu diren ideiak aurkezten ditu.
|
|
|
Ezagutza oro esperientziatik abiatzen da; baina ezagutza oro esperientziatik abiatzen bada ere, ez dator ezagutza oro esperientziatik, ez da hau bere jatorri bakarra. Esperientziak ezagutza
|
berriak
eskaintzen dizkigu, eta gauzak nola diren esaten digu, ez, ordea, gauzak horrela izan behar dutenik. Ezagutza baliodunaren orokortasunak beste jatorri bat du.
|
|
|
" Gorputz batzuk pisuak dira". Pisua izatea ez dago gorputzaren adigaian jasota, ezaugarri gehigarria da, nolabait esateko, pisuak ez diren gorputzak ere pentsa baitaitezke; ondorioz, esakune hauek subjektuari zerbait
|
berria
gehitzen diote, ezagutza zabaltzen dute.
|
|
|
Halako batasun sistematikoaren printzipioa objektiboa ere bada, nahiz era indeterminatuan izan (principium vagum), ez printzipio eratzaile gisa zerbait bere objektu zuzenari dagokionez determinatzearren, baizik eta oinarri esakune erregulatzaile eta maxima soil gisa arrazoimenaren erabilera enpirikoa adimenak ezagutzen ez dituen bide
|
berriak
irekiz amaigaberantz bultzatzearren eta finkatzearren, inoiz, ordea, erabilera enpirikoaren legeen aurka egin gabe (A680/ B709 (E513)).
|
|
|
Eta horrekin batera arrazoimenaren interes gorenari atea irekitzen dio: Filosofia
|
berriak
ez du erdigunea ezagutzan izango gehiago, ekimenean baizik. Hauxe litzateke Filosofia modernoa ezaugarritzeko modu egokiena:
|
|
|
Egiak aurkitu baino gehiago huts egiteak ekiditen ditu. Ezagutza
|
berriak
sortu baino, ezagutza bera zer den argitzen du. Filosofia norberaren mugak ezagutzea besterik ez da.
|
|
|
Metodo matematikoak ezagupen
|
berriak
lortzen ditu eta, beraz, hori Filosofiaren metodo dogmatikoarekin alderatu behar da. Biak dira ezagutza orokorrak eta apriorizkoak.
|
|
|
Maitari izateak maitagai bila, maitagarriak asmatzen, sortzen ipintzen du gizakia. Irudimenaren arnasa, irudi
|
berrien
sortzailea maitari izatea da.
|
|
|
Egun bakoitzean, bizitzaren buruan, gizakiak askoz gehiagotan eta sakonago egiten du maite (ongia), maitatzearen kontra (gaizkia) baino. Maitatzea zeharo ekintza arrunta da, eztabaidarik eta
|
berri
aipagarririk ematen ez duena. Maitajardunak ez dira berri, arrunt baino.
|
|
|
Maitatzea zeharo ekintza arrunta da, eztabaidarik eta berri aipagarririk ematen ez duena. Maitajardunak ez dira
|
berri
, arrunt baino. Maitatzearen kontrako ekintzak, aldiz, aipagarriak dira; zehazki, giza bizitzaren senetik kanpo gertatzen direlako; berriak —salbuespenak— baitira aipagarriak giza jardunean, ez arruntak direlako.
|
|
|
Maitajardunak ez dira berri, arrunt baino. Maitatzearen kontrako ekintzak, aldiz, aipagarriak dira; zehazki, giza bizitzaren senetik kanpo gertatzen direlako;
|
berriak
—salbuespenak— baitira aipagarriak giza jardunean, ez arruntak direlako.
|
|
|
Gizakiaren ordez ‘izaki arrazoimendun oro’ idatziz ez du arazoa argitzen. Bere idealismoaren saihestu ezinezko ondorioetara helduz gero, gizaki bakoitza bakan, bakar, bere ‘arrazoimenean’ betiko espetxeratuta bizi dela baietsi luke, beste gizakien
|
berri
ez lukeelako ezer benetakoa jasoko, bere baitako zentzumenetan azaltzen diren fenomeno hutsen intuizioak baino. Gugandik kanpo dagoena ezin badugu jakin beragan denez(" nur als Erscheinung, nicht aber nach dem, was es an sich selbst ist" 75), ezin dugu jakin beste gizakiengan zer dagoen edo zer diren.
|
|
|
Gugandik kanpo dagoena ezin badugu jakin beragan denez(" nur als Erscheinung, nicht aber nach dem, was es an sich selbst ist" 75), ezin dugu jakin beste gizakiengan zer dagoen edo zer diren. Baina Kantek bazekien beste gizakien gogoen
|
berri
, gorputzen fenomenologiatik harantzagokoa.
|
|
|
Kantek dioenez, gauzaren nolabaiteko esperientzia fenomenologikoa edo zentzumenezkoa daukagu; objektuaren beraren
|
berri
ezer jakin gabe. Nire tesiaren arabera, aldiz, eskuan daukadan gauzaren ezaguera objektiboa da izan; eta nire gogora eramaten dut, eta gogoak esaten dit onargarria den, ala arbuiagarria, ala oraindik ezbaikoa.
|
|
|
Halakoetan gogoak ez du epairik ematen, baina gogoko egiten zaio adimenari adiko baldin bazaio. Eta oso gogoko ere bai, adibidez zientziako
|
berriak
eskaintzen zaizkionean. Jakingogo, jakinmaitale da gizakia, inongo zalantzarik gabe.
|
|
|
Absolutu eta erlatibo hitzek ez dute zentzurik gure ezagumenaren arazoan. Ezaguera osoaren (inoiz ez bete betea) eta mugatuaren
|
berri
hitz egin behar dugu.
|
|
|
Nire oroimenari zer gogoratu —gogora ekarri— agintzen diot. Eta naizenaren
|
berri
ere daukat, dakit; naizen gogoak ematen didana, nigan —ni gogoan— dago.
|