|
2000
|
|
|
Bat etorri
|
behar
dugu herriek euren artean lotura txikiak zituztela esatean; Estatuen artean harremanik ez. Gerla zen herriok gerturatzeko bide bakarra, elkar hiltzeko tenorean zirenean.
|
|
|
Gizakiek askatasunez jardun
|
behar
dute intereseko zaien orori buruz. Premiek gerturatzen dituzte; kontratuak biderkatu egiten dira, euren premiak beste.
|
|
|
Horrexegatik ez ditugu onartu, lege arrazoien artean, heriotza zibila —naturalaren antzekoa— eta ezkontide batek bestea salatzeko moduko delituak. Ez dugu zuzen ikusi dibortzioak onargarriagoa izan
|
behar
duenik, beste garai batean banantzeak ziren bezainbestekoak, behinik behin.
|
|
|
Zer egin
|
behar
du legegileak. Horren legeak ezin hutsgabekoak izan, noraino eta jasanezinak suertatzeraino hartzaile dituzten gizakientzat.
|
|
|
Horren legeak ezin hutsgabekoak izan, noraino eta jasanezinak suertatzeraino hartzaile dituzten gizakientzat. Herriaren ordezkotza du legegileak; hortaz, herri horren ohiturak, aiurria, egoera politikoa eta erlijiosoa ezagutu
|
behar
ditu.
|
|
|
Berba batez esateko, egintza mingarri askorengatik. Horietako bat ere ez da larria; horien metaketak, berriz, beroriek pairatu
|
behar
dituen ezkontidearentzat, nahigabe eta sufrikario izugarriak.
|
|
|
Dibortzioa eskuratu duen ezkontideak gorde
|
behar
ditu, moduan, ezkontza kontratuan itundutako abantailak. Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi zuen hark dibortzioa; ordutik hona, haren egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik, beraren egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte handiak ere egiten.
|
|
|
Zuzenbide erkidearen indarra apartera eraman eta uste ohi da ezkontide baten onustea nahikoa dela ezkontza horretatik sorturiko seme alabak legeztatzeko. Juriskontsulto zahar batzuek, haatik, argudiatu zuten seme alaba horiek legezkoak izan
|
behar
zutela ezkontide batekiko eta ezlegezko bestearekiko; nolanahi ere, iritzi hori bazter utzi da, gizakien egoera banaezina baita. Zalantzan izanez gero, hobe da legezkotasunaren alde jokatzea.
|
|
|
Auzitan dago ezkontzak aurreko seme alabak legeztatu
|
behar
dituen. Ingalaterrako legeek ez dute, osteko ezkontza dela eta, legeztatze hori onartzen; egia esan, legeztatze horri mesfidantzaz begiratzen diote, ohituretan askakeria zabaldu eta familietan ordena ezabatzeko modukoa bailitzan.
|
|
|
Horrek dena administratzen du, dena ikuskatzen. Senarraren administrazioak, haatik, zuhurra
|
behar
du izan eta ikuskaketak, mugatua; senarraren eraginak zabalago jokatu behar du babesean aginpidean baino; indartsuena da ahulena defendatu eta sostengatu behar duena. Emazteen gaineko aginpide mugagabeak, eskualde batzuetan dagoen modukoak, nazioari eta legeen gozotasunari muzin egingo lieke.
|
|
|
Horrek dena administratzen du, dena ikuskatzen. Senarraren administrazioak, haatik, zuhurra behar du izan eta ikuskaketak, mugatua; senarraren eraginak zabalago jokatu
|
behar
du babesean aginpidean baino; indartsuena da ahulena defendatu eta sostengatu behar duena. Emazteen gaineko aginpide mugagabeak, eskualde batzuetan dagoen modukoak, nazioari eta legeen gozotasunari muzin egingo lieke.
|
|
|
Horrek dena administratzen du, dena ikuskatzen. Senarraren administrazioak, haatik, zuhurra behar du izan eta ikuskaketak, mugatua; senarraren eraginak zabalago jokatu behar du babesean aginpidean baino; indartsuena da ahulena defendatu eta sostengatu
|
behar
duena. Emazteen gaineko aginpide mugagabeak, eskualde batzuetan dagoen modukoak, nazioari eta legeen gozotasunari muzin egingo lieke.
|
|
|
Horren iraupen eta zereginak zehaztu ditugu, herri zibilizatuetan erkide diren erregelen arabera. Tutoreak du pertsona eta ondasunen ardura; familiak bere baitan hautatu
|
behar
du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa, pertsonaren ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz. Ezin, beraz, arrazoirik eta formarik gabe eskualdatu bere artapean dagoen ondarea; tentuaz administratu eta fideltasunaz kudeatu beharra du; kontularia da, administratzailea bezainbestekoa; bere jokabidearen erantzulea; kaltea ere ezin sortu, horren konponketa gauzatu gabe.
|
|
|
Tutoreak du pertsona eta ondasunen ardura; familiak bere baitan hautatu behar du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa, pertsonaren ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz. Ezin, beraz, arrazoirik eta formarik gabe eskualdatu bere artapean dagoen ondarea; tentuaz administratu eta fideltasunaz kudeatu
|
beharra
du; kontularia da, administratzailea bezainbestekoa; bere jokabidearen erantzulea; kaltea ere ezin sortu, horren konponketa gauzatu gabe. Horra hor tutoretza guztien teoria.
|
|
|
Badira, alabaina, gauza batzuk, non justizia bera korapilatzen baita bestelako kontuekin, kontu horiek ere jurisprudentziatik kanpokoak direlarik. Hari bertsutik, nekazaritzari buruz gizakiak eskuratu dituen ezagupideetan bilatu
|
behar
dugu landatar akuretan jarritako hizpaketa edo itun batzuen justizia edo injustizia, onuragarritasuna edo arriskua. Gure merkataritzako ezagupideek agortu dituzte eztabaida amaigabeak, mailegu korritudun, monopolio edo itsas kontratuetako baldintzen legezkotasuna eta antzeko gaien ingurukoak.
|
|
|
Dirua balio guztien zeinua da; onura edo fruituak ematen dituen oro eskuratzen du. Zergatik, bada, zeinu baten
|
beharra
duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean. Beste gauzen antzera, dirua dohainez, mailegutan, akuran edo salerosian eman daiteke.
|
|
|
Gizartean negozioak aurrera daitezen diruak salneurria
|
behar
du; bestela, ez dira mailegu emaileak izango edo, hobeto esanda, halakoak badira ere, legeen egonkorkeriari mendekua hartuko diote horiek itxurazko itunen bidez, urraketaren arriskua garesti ordainduta. Lukurreriarik itzelenak gertatu dira, korritua debekatu denean.
|
|
|
Arlo zibilean, ostera, ondasunak dira pertsegituak, ez norbanakoak, eta hipoteka legeak nahitaezkoak dira. Ondasunetan norberak bete dezakeen segurtasun osoa eman
|
behar
dute legeok. Edu horietako legeak behar dira.
|
|
|
Okerreko gobernua dator, larregi arautzen denean. Gizakiak beste gizaki batekin harremanetan diharduenean, zuhurra eta zentzuduna
|
behar
du izan; eta bere interesaren alde jokatu, komeni dituen jakinbideak eskuratu eta onuragarri zaiona ez zokoratu. Legearen egitekoa da bestearen iruzurretik babestea; ez, ordea, gure zentzumena erabiltzetik aldentzea.
|
|
|
Oinarrian ere badugu bestelakorik. Tenore horretan, legeak, gizakien makurrak aurretiaz ikusteko edo zuzentzeko dira; halako zintzotasuna, halako tolesbakotasuna erakutsi
|
behar
dute. Gaitz oro eta norbanakoek gauzatu ditzaketen abusu oro ere aurreikusi behar direlako ideia aintzat hartu behar bada ezinbestean, galdua da dena.
|
|
|
hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte hartzea edo erregistroaren legearena den bezalaxe. Fiskoak elkartasun egokia gauza dezake legeriarekin eta beraren interesetara ekarri ordena eta gobernu zuzena; edozelan ere, arreta handiarekin jokatu
|
beharra
dugu; betiere, adi egon behar batuketa horietan, legeriaren edo ordena eta gobernu zuzenaren asmoa beheratua izan ez dadin ogasunaren pean. Erregistroa, kasurako, bada ogasun zein herritarren onura eskuratzeko moduko erakundea:
|
|
|
Gizakiak premiak ditu jaiotzatik; elikatu eta jantzi
|
behar
du; badu, ezbairik gabe, bizitzeko eta bere burua artatzeko beharrezko diren gauzetarako eskubidea. Horra hor jabetza eskubidearen iturria.
|
|
|
Zuzenbidea arrazoi unibertsala da, gauzen izate horretan bertan oinarrituriko arrazoi gorena. Zuzenbidea bera erregela positiboetan edo manu bereizietan emana, hori da, izan ere, legeak direna edo soil soilean izan
|
behar
dutena.
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka
|
behar
du izan; hortaz, jurisprudentziak harena ongi dezake eta, zer esanik ez, legegileak berak ere jurisprudentzia zuzendu.
|
|
|
Halperinen hitzetan igarri duguna bete betean asmatzen du Portalisek. Iraultzaren aldi nahasiak gorabehera, Portalisek behin eta berriro azpimarratzen du legegileak bere eginkizunean zuzen aritzeko
|
behar
duen oreka. Iraultzaren ezinegona eta artega ez dira legegile horientzat aholkulari aukerakoak:
|
|
|
Fido da Portalis Konstituzioarekin. Goi mailako lege testu horretan ikusten du, galbidea baino, urgazi tinko eta boteretsua, hain zuzen ere, legegileak
|
behar
duen giroa bermatzen duena: " Gaur, Frantzia bizirik dago, konstituzioak oraingo atsedena bermatu eta bihar etziko aurrerabideak ziurtatzen baitizkio".
|
|
|
Ondasunak salerosian erabiltzen dituzte, jabetza erabatekoaren izatedunak dira. Horiek, bistan da, barne mugarik gabeko estatua
|
behar
dute, eta merkatu aske baten gogotan dabiltza. Liberalismoaren aldekoak ditugu horiek, eta estatua bera ere, ekimen pribatuaren begipean ikusten dute.
|
|
|
Eten du erlijioaren eta legearen uztardura luzea. Legea gizonaren arrazoimenean dago, eta erlijiotik aske
|
behar
du izan. Estatuak erlijio zehatzik babestu beharrik ez du, eta moral laiko baten aitzindaria dugu, besteak beste, dibortzioaren neke larrietan.
|
|
|
Zuzenbidea eta legeak orokorrean atariko liburua idatzi ostean, lege zibilek zehaztu eta arautu
|
behar
dituzten objektuetara igaro gara. (...)
|
|
|
Lege zibilek euren agintea tartekatu
|
behar
dute senar emazteen artean, gurasoen eta seme alaben artean; familiaren gobernua arautu behar dute. Izadiaren esanetan bilatu dugu gobernu horren egitasmoa.
|
|
|
Lege zibilek euren agintea tartekatu behar dute senar emazteen artean, gurasoen eta seme alaben artean; familiaren gobernua arautu
|
behar
dute. Izadiaren esanetan bilatu dugu gobernu horren egitasmoa.
|
|
|
Dirua balio guztien zeinua da; onura edo fruituak ematen dituen oro eskuratzen du. Zergatik, bada, zeinu baten
|
beharra
duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean?
|
|
|
Legegileak soberako esku sartzetik ihes egin
|
behar
du. Okerreko bidea da, haren ustez, larregi arautzekoa:
|
|
|
Umearen seaska babestu behar da gaitz eta beharretatik. Adin aitzinatuago batean, izpirituak kultura
|
behar
du. Bihotzaren lehen garatze horiek ere jagon behar dira, grinaren hasierako kimuak zuzendu eta zigortu, arrazoimenaren egoki zertu, sedukzio mota guztien aurrean babes egokia emanda; berba batez esateko, izadiaren zelatan egon, haren eraginak ez saihesteko eta harekin batera osatzeko beraren obra nagusia, horri lotuta, kide legez, onartzen baikaitu hark.
|
|
|
Lege zibilek euren agintea tartekatu
|
behar
dute senar emazteen artean, gurasoen eta seme alaben artean; familiaren gobernua arautu behar dute. Izadiaren esanetan bilatu dugu gobernu horren egitasmoa.
|
|
|
Lege zibilek euren agintea tartekatu behar dute senar emazteen artean, gurasoen eta seme alaben artean; familiaren gobernua arautu
|
behar
dute. Izadiaren esanetan bilatu dugu gobernu horren egitasmoa.
|
|
|
Aginpide hori magistratura da eta horri eman behar zaio, Estatu askeetan, halako zabalera taxuzkoa. Zinezko magistratu
|
behar
ditugu gurasoak, batik bat askatasunaren jagotzak magistratuak guraso hutsak izatea beharrezko duenetan.
|
|
|
Zer gertatuko da artisau eta nekazariekin, behin bizitza norbaitzuei eman, eta horiek, lehenengoak bertan behera uzten badituzte, euren zahartzaroa dela eta? Bestaldetik ere, ez al dira ondasuntzak aita familiakoaren xede zuhurra
|
behar
dutenak?
|
|
|
Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala
|
behar
duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan. Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. Ezin du alboratu legeak gizakientzat eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan daitekeen herri horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan
|
behar
dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ont...
|
|
|
Argi ikusten da hori, herritarrak lotzen dituzten estekadura kontaezinak aintzat hartzen badira. Orobat, magistratuek eta juriskontsultoek ebatzi
|
behar
dituzten gaien bilakaerari so egiten bazaio. Zer esanik ez, gertaeren nondik norakoak eta gizarte harremanak sarritan aldatzen dituzten inguruabarrei jaramonik eginez gero.
|
|
|
Herriak, hala esan ohi da, ezin du korapilo horretan askatu zer saihestu behar den edo zer egin
|
behar
duen, bere eduki eta eskubideetan ziurtasunik indartsuena izateko.
|
|
|
Ebatzi beharra dago, edozein modutan bada ere, auzia bukatu beharra baitago. Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira, zer egin
|
behar
du Estatuak. Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira.
|
|
|
Salatzeko titulua dakarren egintza baino aurreragokoa izan
|
behar
du legeak. Legegileak ezinezkoa du kolpe ematea aurretiaz ohartzeke; bestela izatera, legeak, berezko duen helburua bazter utzita, gizakiak hobetu beharrean, zorigaiztokoagoak egingo lituzke eta hori, bistan da, gauzen izatearen beraren aurkakoa da.
|
|
|
Badago zientzia bat legegileentzat, magistratuentzat beste bat dagoen modu berean; eta lehenak ez du bigarrenaren antzik ere. Legegilearen zientziak gai bakoitzean kausitu
|
behar
ditu guztion onurarako oinarririk alderakoenak; magistratuaren zientziak, aldiz, oinarri horiek eraginean behar ditu jarri, hedatu eta zabaldu, kasu bakoitzarekin aplikazio zuhurra eta arrazoitua eginez; legearen izpiritua aztertu, haren letra idortu eta ahitu denean eta oro har, aldizka manupeko eta aldizka matxino izateko eta menpekotasun gogoaz desobeditzeko arriskutik alde egin....
|
|
|
Badago zientzia bat legegileentzat, magistratuentzat beste bat dagoen modu berean; eta lehenak ez du bigarrenaren antzik ere. Legegilearen zientziak gai bakoitzean kausitu behar ditu guztion onurarako oinarririk alderakoenak; magistratuaren zientziak, aldiz, oinarri horiek eraginean
|
behar
ditu jarri, hedatu eta zabaldu, kasu bakoitzarekin aplikazio zuhurra eta arrazoitua eginez; legearen izpiritua aztertu, haren letra idortu eta ahitu denean eta oro har, aldizka manupeko eta aldizka matxino izateko eta menpekotasun gogoaz desobeditzeko arriskutik alde egin.
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka
|
behar
du izan; hortaz, jurisprudentziak harena ongi dezake eta, zer esanik ez, legegileak berak ere jurisprudentzia zuzendu. Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea.
|
|
|
Xehetasun aldakorregi eta eztabaidagarriegiak ere ez doazkio legegileari, jurisprudentziari baino. Jurisprudentziak ere, azken batean, baitaratu
|
behar
ditu norberak alferrik aurreikusi nahiko lituzkeen objektu guztiak edota iraizean egindako aurreikuste batek barneratuko ez lituzkeenak. Esperientziari dagokio guk uzten ditugun hutsuneak betetzea.
|
|
|
Zuzenbidea arrazoi unibertsala da, gauzen izate horretan bertan oinarrituriko arrazoi gorena. Zuzenbidea bera erregela positiboetan edo manu bereizietan emana, hori da, izan ere, legeak direna edo soil soilean izan
|
behar
dutena.
|
|
|
Ezin norbanako bakoitzari legea jakinarazi. Publizitate mugatu batekin bete
|
behar
dugu horien zeregina. Egia esan, publizitateak ezin du sortu herritar bakoitzarengan eta une berean, herritar horrek bete behar duen lege horren ezagutza.
|
|
|
Publizitate mugatu batekin bete behar dugu horien zeregina. Egia esan, publizitateak ezin du sortu herritar bakoitzarengan eta une berean, herritar horrek bete
|
behar
duen lege horren ezagutza. Hala ere, nahikoa izan luke aurreko publizitate mugatu horrek legea noiz betearazi behar den horretan edozein nahikeria saihesteko.
|
|
|
Legeak aplikatzeko ezarrita dagoen epai botereak zuzendua
|
behar
du izan, aplikazio horretan, erregela batzuen arabera. Zehaztu ditugu horiek:
|
|
|
Zuzenbidea eta legeak orokorrean atariko liburua idatzi ostean, lege zibilek zehaztu eta arautu
|
behar
dituzten objektuetara igaro gara.
|
|
|
On da gordetzea eta zaintzea suntsitu behar ez den guztia: legeek usadioak jagon
|
behar
dituzte, usadio horiek gaitzesteko modukoak ez direnean. Arrazoiz esan ohi da, maiz sarri, giza izaera unean unean agortu eta sortzen dela, belaunaldi batetik besterako loturarik gabe.
|
|
|
Oraina eta geroa, etorkizuna eta egungoa, horra hor, urri nahiz oparo, berezko eta betiko harremanak. Horiei adi egon
|
behar
du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta ikusi nahi ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute herri baten nortasuna eta eitea ez galtzea, herri hori azkendua edo hori baino makurragoa dena, beheratze maila espantagarrian amildua izan ez bada.
|
|
|
Zientziaren esparruan lanaren banaketa produktibo eta razionala ahalbidetzeko bide bakarra zientziaren batasun teorikoa zen —zientzialarien arteko elkarlanari esker soilik lor zitekeena— Maxima pragmatikoak, beraz, teoriari ematen zitzaion pisu bera praktikari ere ematea exijitzen zuen. Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu
|
behar
baititugu. Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko zeukan menpekotasuna kontuan hartu behar izan zuen.
|
|
|
alde batetik, munduari dagokion enuntziatu bakoitza beste enuntziatu guztiekin erlazioan jarri, eta, bestetik, pentsamendu jario bakoitza aldez aurretiko pentsamendu jarioekin lotu. Eta nahiz eta Descartesek behin eta berriro pentsamenduaren prozesuak aipatu, erlazio logikoek osatzen zituzten sistemak bailiran erabiltzen zituen, pentsamenduak berak azpitik
|
behar
dituen progresio psikologikoei —pentsamendua sortzen duten prozesu psikologikoei— jaramonik egin gabe. Pentsamenduaren jario bakoitza, segida logiko berria bailitzan behin eta berriro has zitekeela uste zuen.
|
|
|
Baina denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera. Jakina, dio Neurathek, zioa aplika dezan, lehenengo eta behin bitartekari eta helburu guztiak aztertu
|
behar
ditu, hau da, ikerketaren aukera substantibo guztiak ase eta gero pasa behar da zioa aintzat hartzera. Hipotesi anitz izan daitezke, baina ez da hain zaila honelako egoera bat imajinatzea:
|
|
|
Zientziaren kontzeptuak, bere teoriak, ez dira sinpleak eta ezin daitezke bide bakarra —logika— erabiliz aztertu. Aldiz, ikerketa logikoa ez ezik historikoa eta soziologikoa ere
|
behar
duten konglomeratuak dira:
|
|
|
Fenomenalismo honen defentsak, gainera, ‘ilusioen argumentuaren’ babesa jaso zuen. Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan
|
behar
du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako.
|
|
|
Fenomenalismoaren hizkuntza pribatua ezin zen publiko bilakatu, eta beren enuntziatuen esanahia —sentimen datuetan oinarritua— komunikaezina zen. Fisikalistentzat, aldiz, enuntziatu baten egiaztagarritasunak subjektuartekoa
|
behar
zuen izan, gertakari bat beha zezaketen guztiei irekia; hain zuzen ere, zientziaren eginkizuna, subjektuartean edo modu objektiboan azter daitekeen ezagutza ematean baitatza. Argi eta garbi eduki behar da zientziari ez zaiola axola pribatu hutsa dena, zientzialari batek bere kabuz bakarrik eta berarentzat sinets edo senti dezakeena.
|
|
|
Argi eta garbi eduki behar da zientziari ez zaiola axola pribatu hutsa dena, zientzialari batek bere kabuz bakarrik eta berarentzat sinets edo senti dezakeena. Hori ez da aipagarria zientziarentzat, ezta Zirkuluak defendatzen zuen filosofia motarentzat ere, honek zientifikoa izan
|
behar
baitzuen.
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak hartu
|
behar
ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak hartu behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili
|
behar
ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi. Jakina, oinarrizko hizkuntzak fisikaren hizkuntzaren zati bat izan
|
behar
du. Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute.
|
|
|
Jakina, oinarrizko hizkuntzak fisikaren hizkuntzaren zati bat izan behar du. Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan
|
behar
dute. Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea.
|
|
|
Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko. Eta, esan bezala, oinarriztapenaren ikuspegia funtsezkoa zirudien Zirkuluarentzat, partaide askoren aburuz ezagutzak oinarri sendoa, harri ama
|
behar
baitzuen. Asmo hauek, beraz, kinka larrian zeuden.
|
|
|
Bere baitan, haatik, solipsismoa eta subjektibismoa agertzen zen, eta hauek anatemak ziren errealistentzat. Hortaz, subjektibismo hura ezabatzeko, honako argudioa arbuiatu
|
behar
zuten: ezagutza objektiboa da, oinarri ziur eta zalantzaezin batean eusten delako —sentimen datuak, pribatutasuna— Izan ere, pribatutasun honek ziurtatzen zion subjektibistari oinarri finko hori.
|
|
|
Ezker alderdiak, Neurathek batez ere, oinarriztapena uztearen alde egin zuen, haren ordez, egiak eta objektibotasunak izan
|
behar
zutenaren erdian, ikerketaren emaitza hutseginkorrak jartzen zituen epistemologia besarkatuz. Bere teoria koherentistak, oinarrizko enuntziatuek interpretatu beharreko edukia zeukatela baiesten zuen.
|
|
|
1) Ezagutzaren ikusmolde holista. Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan beraien artean dituzten erlazioei esker lortzen duten beren esanahia111 Ezagutzak kontzeptua
|
behar
du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan emandakoaren esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du.
|
|
|
Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan beraien artean dituzten erlazioei esker lortzen duten beren esanahia111 Ezagutzak kontzeptua behar du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan emandakoaren esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori
|
behar
du. Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik.
|
|
|
Baina hau patata zomorroari ere gerta dakioke. Russellek uste zuenaren aurka, Schlicken aburuz ‘ezagutza zuzenari’ buruz mintzatzea kontraesanean erortzea da, bitartekari kontzeptual batek egon
|
behar
baitu beti ezagutzan. Beraz, ezagutza paradigmaren adibide bat ez litzateke Russellen sentimen datuen judizioarena izango, Maxwellen ekuazioena baizik.
|
|
|
Lehena, ikusmolde honek ez du azaltzen onartu
|
behar
ditugun ezaugarri esperientziatuen eta ez esperientziatuen artean existitzen diren oinarrizko desberdintasunak. Onartzerakoan, biak hein berean errealak direla onartzen da.
|
|
|
Beraz, enpirismo inozoaren aurka, Schlickentzat ezagutza ez zen behatutakoaren edota hautemandakoaren esku utzi behar. Abstrakziora abiatu
|
behar
dugu Ockhamen labana apurtzeko beldurrik gabe, digresio metafisiko eta etereoetan sartzeko beldurrik izan barik. Beti egongo dira kontzeptuak beren bitartez abstrakziorantz eta ezagutzarantz hurbilduz joateko, nahiz eta horretarako ezagutzaren eta ‘ezagutza zuzenaren’ arteko bereizketaren beharra, irudien (Vorstellungen) eta kontzeptuen (Begriffe) arteko desberdintasunaren beharra eduki.
|
|
|
Bere ustez, hortaz, zientzia modernoaren entitateak eskuratu —intuitu, esperientziatu— ezin izan arren, gure kontzeptuen sareaz besarka ditzakegu. Eta hori da ezagutzak
|
behar
duen guztia, Schlicken aburuz. Dena den, auzi hauei buruzko Schlicken azterketa 1918 aurretik hasi zen.
|
|
|
2) Horri erantzuteko Carnapen Aufbau ari eman zaion interpretazio fenomenalista inozoaren aurkako beste faktore bat hartu
|
behar
dugu kontuan: aniztasuna.
|
|
|
Aufbau a, beraz, ez prozesatuak ez analizatuak izan ez diren hautemate datuen oinarri batetik abiatuz, gure kontzeptu esanahidunak eraikitzeko moduaren lagina besterik ez zen. Kontuan izan
|
behar
dugu hura izan zela Vienako Zirkuluaren tesi nagusienetakoa. Hortaz eta oro har, alde batetik, enpirismoak soilik sentimen hautematea onartzen zuen eta, bestetik, logika; biak ezagutzaren iturri gisa ulertuz.
|
|
|
Einsteinek esan legez, Hume eta Machen printzipioak nahitaezkoak izan baziren fisikan, hau da, filosofiak fisikaren gain eragina izan bazuen, eta honek egiaztagarritasun printzipioa onartzen badu, orduan, filosofiak zergatik ez du hura onartu behar, errealitateari buruz mintzatzen omen bada? Zergatik izan
|
behar
du filosofoak apriorizko ezagutzaren abantaila. Apika agerkundez dakizki gauzak?
|
|
|
Ikusi dugunez, esanahia eduki zezaten, proposizioek analitikoak —tautologiak— edo esperientziaren bitartez egiaztatuak izan
|
behar
zuten. Beraz, egiaztatuak izateko aukera horrek definitzen zuen proposizio enpirikoen esanahia.
|
|
|
Zirkulukoek uste zutenez, filosofia metafisikarekin identifikatzen bada, orduan beharbada filosofiak ere gure bizitza aberats lezake, baina inola ere ez ezagutzarik eman; ezagutza sortuz gero, ezagueraren adarren saskian sartu
|
behar
bailukete. Baina, esate baterako poesiarekin gertatu bezala, hori ezinezkoa litzateke:
|
|
|
Psikologiak ere behartuta ikusi zuen bere burua postulatu positibistak onartzera, Vienako Zirkuluak hasiera emandako erreketan erori nahi ez bazuen behintzat. Ikerketa eta ezagutzaren benetako formatzat onartua izateko, baldintza bat kontuan izan
|
behar
zuen psikologiak, alegia: bere izatea lan introspektibo gisa ez osatzea, hau da, aztertu beharreko magnitudeak egiaztagarri bihurtzea.
|
|
|
bere izatea lan introspektibo gisa ez osatzea, hau da, aztertu beharreko magnitudeak egiaztagarri bihurtzea. Psikologia zientzia bateratuaren zati izan ahal izateko, beraz, behavioristika edo konduktismoaren itxura hartu
|
behar
zuen, hau da, ingurune fisikoa dela-eta gizakien jokaera edo portaera aztertzen zuen psikologiaren forma. Psikologiaren kasuan, Zirkuluak haren terminologia guztia termino fisikalistez osaturiko bakar batera murriztu nahi zuen, termino horiek ‘kinada’, ‘erreflexu’, ‘gizakien portaera’ eta antzekoak izanik:
|
|
|
Akats horrek logika pentsamenduari dagokion zientzia bat dela iriztera darama; hau da, edo pentsamenduaren eragiketa efektiboei edo pentsamenduak jarraitu
|
behar
dituen erregelei dagokiena. Baina, izatez, errealitatean jorratzen diren bezala, pentsamenduaren eragiketen ikerketa psikologiaren beraren eginkizuna da logikarekin zerikusirik ez duena.
|
|
|
Ikusi dugunez —Wittgensteinen egibalioen taulan—, P aurrekaria faltsua denean, enuntziatu osoa egiazkoa da. Eta baldintzazko hauetan aurrekaria beti faltsua denez —oraingoa [de facto] ez den zerbait izan
|
behar
duelako, horregatik kontrafaktikoaren izena—, serioski hartzen badugu lehenengo ordenaren logika, baldintzazko kontrafaktiko oro egiazkoa den intuizioaren kontrako ideia onartu genuke —baldintzazko kontrafaktikoaren egitaularen definizio oro logika klasikoaren egitaulen berdinak izanez gero— Berdinak ez balira, orduan zailena baldintzazko kontrafaktikoak logika horren barne ezaugar... Eta baldintzazko kontrafaktikoak logika klasikoan formalizatu ezin izan zirenez, Vienako Zirkuluarentzat erabilgaitz bilakatu ziren.
|
|
|
Honen bitartez, indukzioak kasu partikularrei esker eratzen duen orokorpen unibertsala onartu beharrean, gertatzen den zerbaiten berrespenaren maila erakusten zaigu; hau da, probabilitate bat esleitzen dio gertakariari. Beraz, orokortu eta aurresan egiten du, baina zenbaki baten esleipenaren bidez. Zenbakiak 0 eta 1 bitartean egon
|
behar
badu, 1 ateratzen bada —edo letik hurbil—, orduan berrespena osoa ala ia osoa da —oso probablea— Carnap, era honetan, Humeren indukzioaren arazoa ere gainditzen ahalegindu zen:
|
|
|
Bi izan ziren zio nagusiak gauzak horrela atera zitezen: lehenengo eta behin, bere logikak ez zuen zientzi jarduera
|
behar
zuen bezain ongi ezaugarritu. Berrespenaren eginkizuna ongi agertzeko erabili zituen hizkuntza eta sistemak artifizialegiak eta sinpleegiak ziren, hurrenez hurren, eta horrek, neurri batean, teorien eta zientziaren irudikapen mengel eta idealizatu baterantz hurbildu zuen Carnap.
|
|
|
Sistema horren helburua argitzearena zen batez ere. Horrela, behagarriarekin erkatzea zaila zuten termino eta hipotesiek argitze ahalmena izan
|
behar
zuten behintzat, bestela ez bailirateke esanahidunak izango.
|
|
|
Izan ere, Hume gogoratuz, esperientzian ez zegoen ezer nahitaezko loturari zegokionik, are gutxiago zergatiari. Schlicken aburuz, esate baterako," argumentu kausal batek ez dauka inola ere baieztapen edo asertzio baten jiterik, berezko baieztapen batek, azken buruan, egiaztagarritasuna baimendu
|
behar
baitu" 83 Guk olio tantekin ditugu esperientziak eta saiakuntzak, baina ez beren zergatiekin. Eta ez dago nahitaez zerbaitekin —elektroien portaerarekin— lotzen gaituen eta horren zergatia den ezer.
|
|
|
Eta osagai horien artean, nola ez, esanahi teorikoa edo kognitiboa agertzen zen. Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez adierazterakoan, zer motatako esanahiari buruz ari garen zehaztu
|
behar
dugu. Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik lortu, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen.
|
|
|
Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan, baina ez zituen denak deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi
|
behar
zutenak. Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait.
|
|
|
Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde
|
behar
zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen. Batzuek ideia berbera kontrafaktikoak erabiliz defendatu zuten:
|
|
|
‘gas orok propietate hau edota bestea dauka’ edo ‘uraren lurrinketa puntua 100o C da’, adibidez. Arazoa, Vienako Zirkuluaren zorra dagoeneko, enuntziatu horiek egiaztatzeko beharrezkoa den kasu partikularren kopuru infiniturik ez egotean datza; hots, eskura ditugun kasuen kopurua beti finitua denez, lege batek
|
behar
duen kopuru infinitua —gas baten propietatea beti eta edonon egotea, adibidez— asetzeko ez du balio. Popperrek 1934an kritikatu bezala87, egiaztagarritasunak test kopuru infinitu bat burutzea eskatzen du, eta hau logikoki ezinezkoa da.
|
|
|
termino bat esanahi ezaguturiko beste termino batzuen bitartez definitzen da. Baina, gurpil definizionalean edo infiniturako erregresioan erori nahi ez bada, terminoek, bere oinarrian, beste termino batzuk ez diren zer edo zerrekin egon
|
behar
dute loturik. Hala, oinarri horretan, termino primitiboak edo definigaitzak daude; hauen esanahia beren erreferentziak seinalatuz aurkitzen ditugu, terminoei dagokien zerbait hori seinalatuz.
|
|
|
Beraz, ezagutza eta esanahiaren analisia, logikoki arazorik ematen ez duten enuntziatuez osaturiko oinarri batetik abiatu behar da. Humekin batera, esperientziara murriztu daitezkeen enuntziatuek osatu
|
behar
dute oinarri hori. Eta prozesu horren argitasuna eta objektibotasuna tresneria soilik logiko sinbolikoa erabiltzearen menpe daude.
|
|
|
behaketazko terminoak edo termino esperientzialak dituzten enuntziatuetara murriztu daitezkeen enuntziatuek dute esanahia —jakina, behaketazko enuntziatuek berek ere bai—, eta horrelako murriztapenak logika deduktiboan kokatzen dira, Russell, Whitehead eta Wittgensteinek proposatu bezala. Horrela, murriztapenak lehen ordenako predikatuen logikaren eraketa eta eraldaketa erregelen zorroztasunaren zama eraman
|
behar
du.
|
|
|
Batez ere, erantzun filosofiko singularizatua eman zutela, kasuz kasukoa. Eta joerazko terminoen kontzeptualizazioak orokortasuna
|
behar
zuen —kasu denentzat baliozkoa izatea—, bestela ikusmolde filosofiko zientifikotik at gera baitzitezkeen.
|
|
|
Nola ez, auzia modu honetan ikusteko joerak salbuespenak ere izan zituen —ikus Lehen Eranskina— Erlatibitate orokorraren interpretazioak Schlick errealista izatera eraman zuen, baita pentsamendu eta errealitatearen arteko lotura kontzeptualizatzerakoan ‘emandakoaren’ nozioa at uztera ere, honek ezagutza mugatu besterik ez baitzuen egiten, erlatibitatearen teoriaren kontzeptu ugari ezagutzaren beraren esparrutik kanporatuz. Eta kontuan hartu
|
behar
dugu zientzia zela Vienako Zirkuluaren ikusmoldea oinarritzen zuena, ez alderantziz, askok maiz uste bezala.
|
|
|
Norbaitek zerbaiten kontzientzia badu zuzenki eta hutsik gabe, zerbait horrek, hain zuzen, bere esperientzia pribatua izan
|
behar
duela uste zuten fenomenalistek. Eta berehala esperimenta daitekeena, hau da, bitartekari linguistiko, teoriko edota kontzeptualik gabe senti dezakeguna, sentimen datuak dira (sense data).
|
|
|
Enpirismoak apriorizko ezagutza ukatzen zuen; hots, eta oro har, enpiristentzat ez zegoen inolako ezagutzarik esperientziaren aurretik. Mundua ezagutzeko esperientzian oinarritu
|
behar
dugu. Beraz, ezagutza edo judizio kantiarra — a priori eta sintetikoa— ukatu egingo da Zirkuluko enpirismoa dela eta.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren irakurketa estandar askoren aurka, bere filosofia Hume edo Machen enpirismoaren bertsio zuzena ez zela izan esan
|
behar
dugu. Hauek pentsalari garrantzitsuak izan arren, pribilegiatuak nolabait, ez zuten vienarren proiektuaren oinarri guztia osatu, Neokantiarren arrastoa ere —Cassirerrena, batik bat— maiz agertzen baita Zirkuluko partaide batzuen hasierako idazkietan —Carnap, Schlick—.
|