|
2013
|
|
|
Eta hori lau ezaugarriri esker: lehenik, Frantziako errege familiako kidea zen, bai ama aldetik (esan dugun bezala, Margarita Frantziako erregearen arreba bakarra zen) bai senarraren aldetik ere (Antonio Bourbon Frantziako Lehen Odol Printzea zen, alegia, lehena ondorengotzan erregearen semeen atzetik); bigarrenik, lurralde ugarien jabea zen (Nafarroaz gain),
|
batzuk
Frantziako koroapekoak (Vendome, Albret, Armagnac...) eta beste batzuk formalki independenteak (Biarno); hirugarrenik, Frantziako protestante kalbinisten lider nagusia izan zen, eta laugarrenik, Nafarroako erregina zen, Nafarroa Espainiako erregearen arazo nagusietako bat zen garaian. Lau ezaugarriok azalpen osagarri batzuk behar dituzte.
|
|
|
Eta hori lau ezaugarriri esker: ...lehenik, Frantziako errege familiako kidea zen, bai ama aldetik (esan dugun bezala, Margarita Frantziako erregearen arreba bakarra zen) bai senarraren aldetik ere (Antonio Bourbon Frantziako Lehen Odol Printzea zen, alegia, lehena ondorengotzan erregearen semeen atzetik); bigarrenik, lurralde ugarien jabea zen (Nafarroaz gain), batzuk Frantziako koroapekoak (Vendome, Albret, Armagnac...) eta beste
|
batzuk
formalki independenteak (Biarno); hirugarrenik, Frantziako protestante kalbinisten lider nagusia izan zen, eta laugarrenik, Nafarroako erregina zen, Nafarroa Espainiako erregearen arazo nagusietako bat zen garaian. Lau ezaugarriok azalpen osagarri batzuk behar dituzte.
|
|
|
lehenik, Frantziako errege familiako kidea zen, bai ama aldetik (esan dugun bezala, Margarita Frantziako erregearen arreba bakarra zen) bai senarraren aldetik ere (Antonio Bourbon Frantziako Lehen Odol Printzea zen, alegia, lehena ondorengotzan erregearen semeen atzetik); bigarrenik, lurralde ugarien jabea zen (Nafarroaz gain), batzuk Frantziako koroapekoak (Vendome, Albret, Armagnac...) eta beste batzuk formalki independenteak (Biarno); hirugarrenik, Frantziako protestante kalbinisten lider nagusia izan zen, eta laugarrenik, Nafarroako erregina zen, Nafarroa Espainiako erregearen arazo nagusietako bat zen garaian. Lau ezaugarriok azalpen osagarri
|
batzuk
behar dituzte.
|
|
|
Frantziako errege etxearekiko ahaidegoa da Joanaren garrantzi politikoaren eragile nagusia, horrek bihurtzen zuen haren ezkontza lehenik, eta haren semearena gero, lehen lehen mailako arazo politikoa Europan. Baina ahaidego horrek, huts hutsean, ez du guztia esplikatzen, faktore gehigarri
|
batzuk
kontuan hartu behar dira. Lehenengo eta behin, termino feudaletan esanda, haren jabetzapeko lurralde zabal zabalak, mapa batean harrigarrizko zabalera hartzen dutenak (ik.
|
|
|
higanotek inoiz ez zuten lortu gutxiengo batetik gora garatzea; euskaldunen artean, adibidez, jarraitzaile biziki gutxi izan zituzten, erregina Joanak egindako presioak eta ahaleginak handiak izan arren; Biarnon, aldiz, fermuki sustraitu zen. Baina ñabardurak ñabardura, higanotak gutxiengo hutsa izan baziren ere, gutxiengo boteretsua eta ondo antolatua izan zen, 36 urtetan zehar (1562tik 1598ra) zortzi erlijio gerra antolatzeko gauza izan zena, Nantesko Ediktuaren bidez kontzientzia askatasuna eta eskubide politiko
|
batzuen
bermea lortu arte. Joanak protagonismo handia izan zuen lehen hiru gerretan, hirugarrenean bereziki.
|
|
|
Gorago esan dugun legez, Joanaren ikusmira eta interesa Frantziako gortean zegoen, ez Donapaleun, ezta Pauen ere, nahiz eta Biarnok askoz ere leku handiagoa hartzen duen liburuan. Hori da behintzat Roelkerrek eskaintzen digun irudia, kasu
|
batzuetan
apur bat groteskoa suertatzen dena; honela, ez du arazorik biarnesa edo euskara patois gisa aipatzeko (egiten dizkien aipu bakanetan) edo Biarnoko separatismoa modu aski displizentean tratatzeko (xelebrekeriatzat); edo garaiko testuetan testualki agertzen denean jendea Biarnotik. Frantziara, joaten zela aipatzen denean,. Frantzia?
|
|
|
gaur egun. Frantzia? hain garbiki mugatuta ikusten dugun garai honetan ez bezala, XVI. mendean bazirela lurralde
|
batzuk
hego mendebaldean (Nafarroa, Biarno, Albret....) frantsestasunik batere gabe egon zirenak XVII. mendea ondo sartu arte (edo gehiago agian). Eta lurralde horien jabeak, ahal zuenean, buruz buru negoziatzen zuela Frantziako eta Espainiako erregeekin, bera ere errege/ erregina baitzen finean.
|
|
|
Ahal zuenean, jakina. Baina errakuntza handia da egungo estutuak eta errealitate politikoak besterik gabe XVI. mendera proiektatzea, eta horrek guztiontzat balio duen lezioa da, ez
|
batzuentzat
bakarrik.
|
|
|
Gaur, Pello Esnalek bere Hitz ordena. Erabilera estrategikoaekarpen bikainaz hitz egin digularik, eta abagune honetan hitz
|
batzuk
esatea proposatu zaidalarik, sakonera akademikoak alde batera utzi eta mende erdi batez neure idazle eta itzultzaile ibilbideari gaingiroki bada ere begiratu bat eman eta horretaz zuei hitz egitea erabaki dut.
|
|
|
A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren niretzat testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia hartzeko. Gainera, Bizkaiko ikastoletan euskararen irakaskuntza mailakatzeko lanean aritu nintzen eta sortu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko langile bezala ere bai A, B eta eredu sonatuak Arantzazun diseinatzen parte hartu nuelarik beste lankide
|
batzuekin
batera, Xahoren Voyage en Navarre pendant l, insurrection des basques obraren modukoren batzuk gaztelaniara ere itzuliz.
|
|
|
A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren niretzat testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia hartzeko. Gainera, Bizkaiko ikastoletan euskararen irakaskuntza mailakatzeko lanean aritu nintzen eta sortu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko langile bezala ere bai A, B eta eredu sonatuak Arantzazun diseinatzen parte hartu nuelarik beste lankide batzuekin batera, Xahoren Voyage en Navarre pendant l, insurrection des basques obraren modukoren
|
batzuk
gaztelaniara ere itzuliz.
|
|
|
Eta urte berean desagertu zela dio. Urte
|
batzuk
geroago, 2009an, 158 gomendioa kaleratu zuela dio: Kanpoko leku izenak euskaraz ahoskatzeko irizpideak.
|
|
|
Villasanteren lehen ekarpen garrantzitsu
|
batzuk
, Euskaltzaindiaren lehen Euskal Gramatika, Lehen Urratsakliburukiak UZEIren hiztegiak eta Orotariko Euskal Hiztegiaren lehen liburukiak eman zizkigun garai horrek, eta euskal argitaletxe ugarik nabarmen aberastu zuten euskarazko liburuen eskaintza.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta beste hizkuntza
|
batzuetan
garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: ...atera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste
|
batzuengan
ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi
|
batzuk
, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Hortakotz LIB batzordeak eginbidetzat dauka euskal literaturan agertu diren idazleen ohoratzea, kongresu
|
batzuetan
, hala nola Oihenart XVII. mendeko olerkari zuberotarra, Anton Abbadia Lore Jokoen sortzailea XIX. mendean, edo jardunaldietan; bizpahiru adibide ematekotan Elizanburu, Oxobi, Lafitte eta igaz Xaho Iparraldekoak eta berdin Hegoaldekoak Kardaberaz, Ubillos, Lizardi, Lauaxeta bai eta egungo Eusebio Erkiagaren ohoretan. Mintzaldi guziak agertu dira, kongresuenak Ikerbilduman eta jardunaldienak EuskeraEuskaltzaindiaren agerkarian.
|
|
|
giroan. Beste berba
|
batzuekin
esanda, lekeitiarra banintzan, baina ez arranegitarra.
|
|
|
Kinada batek erabilen: bere oroimenaren maminean bizi ziran lagun berezi
|
batzuenganako
txera kutsatzea gazte jakinguratsu ezjakin bati.
|
|
|
utz, ordu
|
batzuetaz
eta igan mendiak;
|
|
|
txabola zahar
|
batzuk
zurezko hesiez;
|
|
|
Hori gorabehera, Eusebiok izan eban ahapaldi klasikoetatik aldendu eta beste bide
|
batzuetan
esperimentatzeko borondatea. Gatx egiten jakon, baina, errebeldea izatea:
|
|
|
Atari ertzeko solasari Orixerenganako mirespena lotzen deutsodan moduan, herriko beste bazter
|
batzuetan
beste lotura batzuk jatortaz, eta nago, atzera begiratuta, esangura gehigarria hartu geinkiela toki horreei, ze, esate baterako, non eta Abadeen Moilan aitatu eustan zein zan bere prosazko eredu txalogarriena, Juan Bautista Eguzkitza, Lemoako abadea.
|
|
|
Atari ertzeko solasari Orixerenganako mirespena lotzen deutsodan moduan, herriko beste bazter batzuetan beste lotura
|
batzuk
jatortaz, eta nago, atzera begiratuta, esangura gehigarria hartu geinkiela toki horreei, ze, esate baterako, non eta Abadeen Moilan aitatu eustan zein zan bere prosazko eredu txalogarriena, Juan Bautista Eguzkitza, Lemoako abadea.
|
|
|
agertzeko ausardiagaitik edo. Urte
|
batzuk
geroago, Mertxe emazteak Rodriguez Arias kaleko etxean prestatutako merienda gozatu bitartean egin eutsozan hainbat hizkuntzako ohar nire lehen poema liburua izango zan paper mordoari.
|
|
|
Ordurako irakurrita neukazan Arranegi eta beste lan
|
batzuk
. Ezin esan istorio hareek goitik behera harrapatzen ninduenik, azken eleberrigileen lilurapean nengoalako, baina Eusebioren idazkerari aparta neritzon:
|
|
|
|
batzuk
kanta kantari
|
|
|
Heriotzak Eusebio harrapatu ebanean, Bartzelonan nengoan lan kontu
|
batzuetan
, eta etxekoek zuzenean deitzeko akordua izan eben. Ordutik atzera samar kaleratu zan nire lehen poema liburuxka, idatzi baino urte pilotxoa geroago:
|
|
|
Hemen ez dugu frankismoaren garaiko zentsuraren bilakaeraren azterketa xehaturik egingo, horren baitan A. Arrueren lantegia kokatzeko, baina zenbait gertakari adierazgarri bai ekarriko ditugu, zantzu esanguratsu
|
batzuk
eta garaiko iruzkin koalifikatuak.
|
|
|
–Gaurko bertsolaritzak artifizialkeriz kutsatzeko arriskua du?. Franco hil berritan, haren aurkako bertsoren
|
batzuk
entzun ote zituen? 1976an, Oiartzunen, artifiziala bertsogintzan zer ote zen?
|
|
|
Ez ote zuen, bada, gastronomiaz euskaraz idatzi? Bai, eta literatur kritika banaka
|
batzuk
ere egin zituen.
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste
|
batzuek
egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Egan en zuzendari izan zen Koldo Mitxelena eta Aingeru Irigarairekin batera. Euskal literatura ongi baino hobeto ezagutzen zuen, eta bereak dirudite txosten
|
batzuek
.
|
|
|
Edozein modutan ere, badirudi Antonio Arrue ez zela plantillakoa. Plantillan bazeuden beste
|
batzuk
, prentsa eta komunikabideen zentsura egiten zutenak. Aldizkari zuzendariek bi aipatzen dituzte sarritan:
|
|
|
Lekuko askoren ahotan dabil Antonio Arrueren izena(...). Asteasuko beltza? zuen gaitzizena(...) eta bereak dirudite txosten
|
batzuek
(Torrealdai, 2000).
|
|
|
Orrela baimenak errezago iritxi genezazke. Gañera, karlista euskalzale
|
batzuek
gurekin artzea, mesede genuke. Aldundiko Lendakaria, Caballero, ta Arrue' tar Antonio, lege-gizona, ortarako egokiak izango ditugula, uste det.?
|
|
|
Lojendio jaunak berriz euskeraren aldeko izena izan du betikoz eta au ere izlari ona izan dala entzun izandu det. Ba dakizute Lojendio' tarren kastakoa dala eta onekin jabetuko zerate gauza askotzaz. Ala ere, diotenez, Lojendiotarren artean jatorrena omen degu eta
|
batzuk
diotenez benetan jatorra.
|
|
|
Korronte psikologistek nahiz marxistek, bestalde, ekarpen interesgarriak egin dituzte literatur pertsonaien inguruan.
|
Batzuek
diote literatur pertsonaiek pertsonaren barrualdearen inguruan informazio aski zabala ematen dutela, eta besteek, jendartearen informazioa eskaintzen dutela. Biak ala biak, narratologiarekin eta kritika feministarekin batera, aski lanabes interesgarriak dira literatur pertsonaiaren nondik norakoa arakatzeko.
|
|
|
Hala, amatasun berrien adibidetzat, honako hauek azpimarratzen ditu Imazek, beste
|
batzuen artean
: ama langileak, ama helduak, ezkontza erakundetik kanpo sorturiko amak, ama lesbianak eta ama bakarrak.
|
|
|
Gure idazle garaikideetan, zahartzaroa gai inportantea bilakatzen ari da:
|
batzuek
, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta egin beharra dutelako; beste batzuek, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan.
|
|
|
Gure idazle garaikideetan, zahartzaroa gai inportantea bilakatzen ari da: batzuek, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta egin beharra dutelako; beste
|
batzuek
, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan.
|
|
|
batzuek, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta egin beharra dutelako; beste batzuek, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik,
|
batzuk
aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan. Zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko leitmotiv a.
|
|
|
Txuri, alargun geratu da laurogei urteen atarian; beste nobela
|
batzuetan
, halako egoera gertatzen denean, pertsonaia atzera begira jartzen da, eta behin eta berriro memoriaren inguruan bueltaka ibili ohi da, errota bailitzan. Urretabizkaiak, ordea, beste ibilbide bat eraiki dio Txuriri.
|
|
|
Koaderno gorrianobelako Ama hegemonikoki gizonezkoena den mundu ikuskera militarrean aurkitzen dugu kokatua eta, lehenik eta behin, ertzak lausotzearren, begiratu bat emango diegu Isabel Carrerak postmodernismoaren, postkolonialismoaren eta feminismoaren artean egindako analogiei. Carrerak hiru teoria horien artean helburu komun
|
batzuk
aipatzen ditu; tartean, subjektibotasunaren deseraikitzea (2000: 75).
|
|
|
Kontaketa prozedura berdinez baliatuz, mundu ikuskera bera adieraziko du. Halere, eleberrigintza honek erabili ez zituen osagai
|
batzuk
gehitzen ditu: dela ezkutuan gorde den gai bati heldu izana, dela pertsonaia nagusia bere bizitzaren aldi batean ereduzko bizimodutik urrun ibili izana, dela hiztegi mailan mailegu gordin gordinei muzin ez egitea...
|
|
|
Gehitutako osagai hauekin ere, tradizioan ditu erroak. Elikatu duten erro
|
batzuk
, XIX. mendea baino lehenagoko denboretan eratutakoak dira, nahiz eta XIX. mendean ez ezik, XX. mendearen bigarren erdian bertan ere oraindik ihartu gabe egon.
|
|
|
Esan bezala, elikatu duten erro
|
batzuen
sakonerak XIX. mendearen mugak igarotzen ditu, antzinakoagoak ziren garaietan ere indarrean zeudela nabarmena delako. Erro hauetakoren batek euskal literaturan duen lekukotasunik zaharrenera ere joko da, agerian jartzeko Araibar zaldunak zenbateraino duen euskarri tradizioa.
|
|
|
Lizunkeriak inoiz harrapatu bazuen euskal idazketa, Etxeparek moldatutako bertsoetara jo behar. Geroztik, herri literaturaren barrutiko adierazpenen
|
batzuetara
mugatu zuen bizilekua, barruti landutik zeharo desagertuz. Hala izan da XX. mendearen bigarren erdira arte.
|
|
|
Lizunkeriari beste hutsegite
|
batzuk
ere batzen dizkio Etxaidek aurkeztutako Etxahunek: maltzurkeria, doilorkeria, bortizkeria...
|
|
|
Ordu arteko euskal eleberrigintzak erakutsitako ikuskerarekin hausten duena Leturiaren egunkari ezkutua da. Araibar zaldunak, ostera, jarraipena emango dio osagai berri
|
batzuk
gehituz.
|
|
|
Inauteriek ez ezik, beste gai
|
batzuk
ere bultzatuko dute kontalariaren hitz jarioa: andrezkoen soinekoek (59), euskaldunak (155), XX. mendeak (158), haurrik ez duen emazte gazteak (162) eta abarrek.
|
|
|
Esamesak ibilli dira(...) novela onen inguruan.
|
Batzuek
gordinkeriren bat edo beste arkitzen omen zioten, eta eztakit azkenik pixkaren bat orraztu ez dizkioten. Beste batzuek, berriz,(...) alako prediku airea maizegi igertzen...
|
|
|
Batzuek gordinkeriren bat edo beste arkitzen omen zioten, eta eztakit azkenik pixkaren bat orraztu ez dizkioten. Beste
|
batzuek
, berriz,(...) alako prediku airea maizegi igertzen... Batzuen eta besteen artean aukeratu bear banu, ni aukeran, norbaitek sumatuko zuen bezala, azkenekoen alde agertuko nintzateke.
|
|
|
Beste batzuek, berriz,(...) alako prediku airea maizegi igertzen...
|
Batzuen
eta besteen artean aukeratu bear banu, ni aukeran, norbaitek sumatuko zuen bezala, azkenekoen alde agertuko nintzateke.
|
|
|
Gordinkeriaren bat edo beste aurkitzen diotenak hirurogei urte horietan barrena garatutako eleberrigintzak erakutsitako mundu ikuskerarekin bat egiten dutenak dira. Prediku airea sumatzen diotenak, berriz, beste eleberrigintza modu bat (edo
|
batzuk
) gogokoago luketenak.
|
|
|
ukipen punturen baldin badute, ez da oso agerikoa. Ondorioz, euskal idazlearen idazlanak ezinezko du
|
batzuk
eta besteak asetzea. Mitxelenarengandik jasotako aipua lekuko:
|
|
|
Mitxelenarengandik jasotako aipua lekuko:
|
batzuk
Erkiagaren eleberriari gordinkeriaren bat aurkitzen dioten bitartean, beste batzuk, prediku airea, hartzen diote.
|
|
|
Mitxelenarengandik jasotako aipua lekuko: batzuk Erkiagaren eleberriari gordinkeriaren bat aurkitzen dioten bitartean, beste
|
batzuk
–prediku airea, hartzen diote.
|
|
|
giro hiritarreko pertsonaia baten berri emateko motz gelditzen zen euskal hiztegiari aurre egiten dio neologismoaren ondoan mailegu gordinaz baliatuz... Azken batez, Erkiagak eleberrigintza tradizionalean sustraituz, jadanik esana zegoena berdin berdin berresatea saihesten du, baliatutako osagairen
|
batzuk
leunduz edo berrituz.
|
|
|
Proiektu horretan diskurtso markatzaileen sail ezberdinak aztertzen dira, besteak beste, birformulatzaile urruntzaileena. Sail horri dagozkion elementu
|
batzuk
besterik ez dira ekarriko lerro hauetara, izenburuan aipatutakoak, alegia.
|
|
|
nolanahi ere, edozein modutan, zernahi gisaz, guztiarekin ere, edozelan ere, eta abar. Larringanen lanari dagokionez (1996, 261), lerro gutxi
|
batzuk
besterik ez dizkie eskaintzen birformulatzaile ez parafrastikoei, eta haien artean hauek aipatzen ditu: –AZKEN BATETAN, AZKEN BATEZ, AZKENIK, FINEAN, AZKEN FINEAN, AZKEN PUNTUAN, FUNTSEAN, DENA DEN(?)?, baina ez du ezer esaten birformulatzaile urruntzaileei buruz.
|
|
|
–AZKEN BATETAN, AZKEN BATEZ, AZKENIK, FINEAN, AZKEN FINEAN, AZKEN PUNTUAN, FUNTSEAN, DENA DEN(?)?, baina ez du ezer esaten birformulatzaile urruntzaileei buruz. Ohar gaitezen, halaber, hor agertzen den zerrenda mugatua dela eta elementu gehiago ere egon litezkeela, Larringanek testu jakin
|
batzuen gainean
eta haietan agertzen diren antolatzaile aukeratu batzuen gainean egiten baitu azterketa.
|
|
|
–AZKEN BATETAN, AZKEN BATEZ, AZKENIK, FINEAN, AZKEN FINEAN, AZKEN PUNTUAN, FUNTSEAN, DENA DEN(?)?, baina ez du ezer esaten birformulatzaile urruntzaileei buruz. Ohar gaitezen, halaber, hor agertzen den zerrenda mugatua dela eta elementu gehiago ere egon litezkeela, Larringanek testu jakin batzuen gainean eta haietan agertzen diren antolatzaile aukeratu
|
batzuen gainean
egiten baitu azterketa.
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan egin daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio
|
batzuk
ere aintzat hartzea. Gauzak horrela, ikusi egin behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
...Lan honetan, birformulazioa diskurtso fenomenotzat hartzen denez, eta bere erabilerak enuntziazio ikuspuntuaren aldaketa dakarrela (Roulet, 1987, 111) onartzen denez, ahal den neurrian, Larringanek erabiltzen dituen urratsei jarraiki egingo dugu azterketa, batez ere balio diskurtsiboan indarra jarrita, eta erakutsiko dugu aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileok ezaugarri eta zeregin nagusi
|
batzuk
baldin badituzte ere, diskurtsoaren ikuspegitik balio anitz har ditzaketela. Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko.
|
|
|
Mokauadiskoa lasai hasten da, eta musikak jo ahala gogortzen doa. Lanak bildu dituen 11 abestietako
|
batzuk
berriak dira; besteak, ordea, Logela Multimediarekin egindako lanen moldaketak dira. Edonola ere, kantetan hitzek dute garrantzia [Musika eta irudia elkartzen direnekoa, MAITE ASENSIO,]
|
|
|
Testu zati horretan idazleak gertakari
|
batzuk
komentatu ondoren, birformulazioarekin gertakari horiei buruz berak duen ikuspegia ekartzen du testura, iruzkina egiten du eta zalantzan jartzen ditu gertakari horiek nola gauzatuko diren.
|
|
|
Euskarazko prentsarentzat ez da elebiduna eragozpen, euskarazkoak beste eragozpen
|
batzuk
ditu, nik uste. Iritzi beretsukoa da Jon Mimentza ere:
|
|
|
Bukatzeko, esan dezakegu, oro har behintzat, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erenolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala eremarkatzaileek erabilera eta balio berdinak partekatzen dituztela eta horrenbestez, sinonimotzat har daitezkeela. Lan honetara adibide gutxi
|
batzuk
besterik ez dira ekarri, baina asko eta era guztietakoak dira corpusak eskaintzen dituenak. Ikusteko geratzen da zer gertatzen den gainontzeko birformulatzaile urruntzaileekin(?) eta beti diren ordezkagarriak edo balio jakin batzuekin soilik.
|
|
|
Lan honetara adibide gutxi batzuk besterik ez dira ekarri, baina asko eta era guztietakoak dira corpusak eskaintzen dituenak. Ikusteko geratzen da zer gertatzen den gainontzeko birformulatzaile urruntzaileekin(?) eta beti diren ordezkagarriak edo balio jakin
|
batzuekin
soilik.
|
|
|
Hemen dena dela, dena den, edonola ere, edozelan eremarkatzaileak ikusi ditugu, baina aztertzeke geratu dira birformulatzaile urruntzaile horiekin batera hiztegietan eta gramatiketan sailkatzen diren beste
|
batzuk
: nolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala ere, izatekotan,?
|
|
|
Gogoratu testu antolatzaileen artean daudela hauek: juntagailuak, lokailuak, funtzio espezializatua duten adberbio zenbait; proposizio egiturez kanpo geratzen diren unitateak, erantsiak zein askeak; beste lokuzio eta esapide
|
batzuk
, lotze, ataltze, edota antolatze zereginetan agertzen direnak; idatziaren formulismoak. Testu antolatzaile gehienak proposizio egituren osagaietatik kanpo geratzen dira (Larringan 2007, 124) eta, alde horretatik, bat datoz Fuentesek (1998), enlaces extraoracionales?
|
|
|
Laugarren atala, azkenik, ondorioei eskainita dago: azalpenezko diskurtso juridikoan (testu akademikoetan, bereziki) maiz jotzen da birformulaziora eta birformulatzaile esplikatiboak erabiltzera; egiaztatu dugunez, birformulatzaile jakin
|
batzuk
dira erabilienak eta haien agerpen maiztasuna aldatu egiten da alorraren arabera eta generoaren arabera; bestalde, birformulatzaile esplikatiboen agerpena eta eginkizun diskurtsiboak aldatu egiten dira testu motaren arabera (hots, lege testuetatik testu akademikoetara).
|
|
|
13): alegia, diskurtso markatzaileek berez dutela funtzio komunikatibo estrategikoa; izan ere, hartzaileari diskurtsotik inferentziak ateratzen laguntzeko gida edo jarraibide moduko
|
batzuk
eskaintzea da diskurtso markatzaileek duten funtzio diskurtsibo berezkoa.
|
|
|
Birformulazioa, beraz, diskurtsoan lehenago adierazitakoa bestelako hitzez berradieraztea edo birformulatzea da. Hiztunak bere diskurtsoaren kontzientzia hartzen du eta, egin duen formulazioa guztiz gogobetegarria iruditu ez zaiolako, edo nahita diskurtsoa hala antolatu nahi duelako eta efektu diskurtsibo jakin bat lortu nahi duelako?, beste hitz
|
batzuen bidez
edo ustez argiagoa den formulazio baten bidez saiatzen da adierazten hartzaileari adierazi beharrekoa.
|
|
|
Atal birformulatzailea, bestalde, enuntziatu zati bat zein enuntziatu oso bat izan daiteke, eta askotariko kategoria sintaktiko edo lexikokoa (perpausa, izen sintagma, aditz sintagma, izena, aditza, adberbioa?). Birformulakizuna, berebat, enuntziatu zati bat zein enuntziatu oso bat izan daiteke (eta are enuntziatu
|
batzuk
ere, laburbiltzaileen kasuan). Bi atalen artean sarri egoten da kidetasun edo paralelismo funtzionala (bereziki, birformulazio partzialetan).
|
|
|
Gehienetan agerian daude diskurtsoan birformulazioaren bi atalak (birformulakizuna eta atal birformulatzailea), baina kasu
|
batzuetan
–bereziki, birformulatzaile urruntzaileekin, isilean geratzen da birformulakizuna.
|
|
|
hots, ez genuke arazorik izango konturatzeko bigarren enuntziatuan nolabaiteko azalpena datorrela, edo, bestela esanda, ez genuke arazorik izango bigarren enuntziatua aurreko enuntziatuaren azalpen edo birformulaziotzat ulertzeko. Alde horretatik esan daiteke birformulatzaileak diskurtsoaren hariaz eta norabideaz hobeto jabetzeko bide seinale moduko
|
batzuk
direla: gure adibidean, bigarren enuntziatuaren hasieran mugarri gisa agertzen den alegia birformulatzaileak, azalpenezko birformulatzailea baita?
|
|
|
Baina zein dira birformulatzaileen bereizgarriak? Hona hemen bereizgarri nagusietako
|
batzuk
(Garcés, 2008: 81):
|
|
|
Birformulakizunaren eta atal birformulatzailearen artean dagoen erlazio motaren arabera, birformulatzaile mota
|
batzuk
bereizten dira. Autore batzuek (Martín Zorraquino eta Portolés, 1999; Martí Sánchez, 2008) lau birformulatzaile mota nagusi hauek bereizten dituzte:
|
|
|
Birformulakizunaren eta atal birformulatzailearen artean dagoen erlazio motaren arabera, birformulatzaile mota batzuk bereizten dira. Autore
|
batzuek
(Martín Zorraquino eta Portolés, 1999; Martí Sánchez, 2008) lau birformulatzaile mota nagusi hauek bereizten dituzte:
|
|
|
alegiahau dahotserran nahi baita, bestela esandabeste era batera esanda, beste modu batera esanda, beste hitz
|
batzuetan
esanda, beste hitz batzuetan(?)
|
|
|
alegiahau dahotserran nahi baita, bestela esandabeste era batera esanda, beste modu batera esanda, beste hitz batzuetan esanda, beste hitz
|
batzuetan
(?)
|
|
|
Autore
|
batzuek
(Rossari 1990, 1997) birformulatzailearen jokaera semantiko pragmatikoan oinarritzen dute birformulazio parafrastiko eta ez parafrastikoen arteko bereizkuntza. Hurbilketa horren arabera, baldin birformulatzaileak identitatezko erlazioa ezartzen badu (birformulatzaile esplikatiboekin gertatzen denez), parafrastikoa izango da birformulazioa.
|
|
|
nobelak misteriozko istorioa du kontagai, baina, intrigazko nobela honetan askatu behar den misterioa ez da ohikoa. Hau da, nobela honetan misterioa edo intriga ez dago gertakari
|
batzuk
argitzearekin loturik. [EPD prentsa, Berria]
|
|
|
Hau da, nobela honetan misterioa edo intriga ez dago gertakari
|
batzuk
argitzearekin loturik.
|
|
|
determinatzaile zehaztugabea (bat,
|
batzuk
, zenbait?; mugatzaile generikoa: a (k)) > zehaztua
|
|
|
e. Beste balio
|
batzuk
: ondorioa, dedukzioa, konklusioa?
|
|
|
beste hitz
|
batzuetan
esanda?
|
|
|
beste hitz
|
batzuetan
|
|
|
Dena den, sail honetako birformulatzaileen banaketa ez da bera testu genero guztietan. Izan ere, maiztasun datuak Osagai Nagusien Faktore Analisia izeneko probaren bahetik pasatuz gero, agerian geratzen da korrelazio esangarria dagoela hots eta alegia birformulatzaileen agerpen maiztasunen artean batetik, eta hau da eta beste hitz
|
batzuetan
antolatzaileen artean, bestetik. Hori horrela, zuzenbidearen alorreko testuetan 1.3 irudian ikusten diren joerak bereizten dira:
|
|
|
Bigarren multzoan (irudian eskuinerago), berriz, ELERIA aldizkariko artikuluak eta unibertsitateko eskuliburu gutxi
|
batzuk
kokatzen dira. Testu horietan ere lau birformulatzaileen maiztasunak orekatuak dira, baina, lege testuetakoak baino handiagoak.
|
|
|
Hirugarren multzoan, azkenik, lerro etenetik eskuinera sakabanatuak agertzen dira unibertsitateko eskuliburu gehienak. Multzo honetan birformulatzaile esplikatiboen maiztasunak are handiagoak dira, baina, lan
|
batzuetan
hau da eta beste hitz batzuetan dira nagusi (goialdean kokatutako horietan) eta beste batzuetan, berriz, hots eta alegia erabiltzen dira gehienbat (behean eskuinean kokatutako lanetan).
|
|
|
Hirugarren multzoan, azkenik, lerro etenetik eskuinera sakabanatuak agertzen dira unibertsitateko eskuliburu gehienak. Multzo honetan birformulatzaile esplikatiboen maiztasunak are handiagoak dira, baina, lan batzuetan hau da eta beste hitz
|
batzuetan
dira nagusi (goialdean kokatutako horietan) eta beste batzuetan, berriz, hots eta alegia erabiltzen dira gehienbat (behean eskuinean kokatutako lanetan).
|
|
|
Bestalde, aztertutako birformulatzaile esplikatiboen inguramendu sintaktiko diskurtsiboari bagagozkio, datu estatistikoek beste alde
|
batzuk
ere uzten dituzte agerian. Izan ere, zuzenbidearen alorreko testuetan maiztasun txikiagoz agertzen dira azalpenezko funtzioa duten birformulazio aposatu gabeak, EUDIMA corpusean baino.
|
|
|
Ikusten denez, lagin guztietan hau da markatzailea da, alde handiz, gehien erabiltzen dena azalpenezko birformulazio aposatu gabeei diskurtsoan bide egiteko. Hala ere, hau da markatzailea ez da zeregin horretarako erabiltzen den bakarra eta, lehen esan denez, beste funtzio
|
batzuk
ere betetzen ditu hau da birformulatzaileak.
|
|
|
Bestalde, ikuspegi estatistikotik, banaketa horiek irmoak eta sistematikoak dira; alegia, ez dirudi ausazkoak direnik. Asistematikotzat jo daitekeen aldakortasun gertakari bakarra da unibertsitateko eskuliburuetan atzematen dena; izan ere, lan
|
batzuetan
hau da eta bestela esanda antolatzaileek maiztasun nabarmen handiagoa dute, eta beste batzuetan, berriz, hots eta alegia gailentzen dira. Esan bezala, joera horiek estilo bereizgarritzat jo daitezke, behin behinean behintzat.
|
|
|
...0ko erreformak indartua) bere 577 artikuluaren berritasuna dakar, terrorismoaren delituei buruzko kapituluan antolatua ez dagoen biolentzia politikoen kasuak, doktrinan" banakako terrorismoa" deitutakoak, hartzen baititu, alegia, honelako kasuak: terroristatzat jotzeko beharrezkoa ez denean banda armatu bateko kidea izatea edo horren barruan izatea, nahikoa delako delituzko ekintza jakin
|
batzuk
(giza hilketa, lesioak, suteak eta abar) egitea, konstituzio ordena iraultze aldera edo bake publikoa larriki aldatze aldera [ZCP Lt, Terrorismoaren Biktimei Aitorpena eta Erreparazioa egiteko Legea, Eusko Legebiltzarra (2008)]
|
|
|
(27) Aurrekoak ez bezalako sozietateek egindako eragiketak direnean eta kapitala handitzen ez duten bazkideen ekarpenetan, zerga oinarria hauxe izanen da: ekarritako diruaren balio garbia, hau da, ekarritako ondasun eta eskubideen benetako balioa ken kengarriak diren karga eta gastuak eta ekarpen hori egiteagatik sozietateak bere gain hartu dituen zorren balioa [ZCP Lt, Zenbait zerga aldatu eta beste tributu neurri
|
batzuk
hartzeko Foru Legea, Nafarroako Parlamentua (2008)]
|
|
|
Laburbilduz, nahiz eta birformulatzaile esplikatiboek lege testuetan agerpen maiztasun txikiagoak dituzten beste alor
|
batzuetako
testuetan zein alor bereko zuzenbideko testu akademikoetan baino, birformulatzaileek kategoria honi, oro har, egozten zaizkion funtzio nagusi guztiak betetzen dituzte lege diskurtsoan. Nolanahi ere, ez dirudi hau da, hots eta alegiamarkatzaileek inolako espezializaziorik dutenik, hirurak erabiltzen baitira lege testuetan orotariko birformulazio esplikatiboak bideratzeko (erreferentziazkoak, azalpenezkoak, definizio bidezkoak?).
|