|
2013
|
|
|
Papiniano, Paulo, Ulpiano, Modestino eta Gaio. Aurreneko hirurek euren burua hautatu zuten, zuzenbide klasikoaren
|
azken
fasean eurak izan baitziren juristarik bikainenak. Modestino, Ulpianoren dizipulua, jurista handien artean azkena izan zen.
|
|
|
455 urtean, eurek ere Italia inbaditu eta Erroma arpilatu zuten.
|
Azkenean
, 476.urtean, Mendebaldeko azken enperadore erromatarrak uko egin zion bere tronuari. Aldi berean, Galia eta Espainiako erreinu germaniarrek, teorian behintzat, praktikan aspaldi zuten independentzia hori eskuratu zuten.
|
|
|
455 urtean, eurek ere Italia inbaditu eta Erroma arpilatu zuten. Azkenean, 476.urtean, Mendebaldeko
|
azken
enperadore erromatarrak uko egin zion bere tronuari. Aldi berean, Galia eta Espainiako erreinu germaniarrek, teorian behintzat, praktikan aspaldi zuten independentzia hori eskuratu zuten.
|
|
|
Dena den, bi biek Kristo dute buru. Beste gotzain batzuen kontra, aita santuarentzat erreklamatu zuen Elizaren inguruko gaietan
|
azken
erabakia hartzeko eskubidea. Eliza orduan hasi zen bere sistema juridiko propioa garatzen.
|
|
|
Bisigodoen zuzenbide erromatarra da, izatez, gure jakituria iturria, Mendebaldeko Inperioaren
|
azken
mendeko zuzenbide erromatar arrunta ezagutzeko. Horixe da, berebat, jakituria iturri nagusia, VI. mendetik XI. mendea arte Inperioa ordeztu zuten erreinuen zuzenbide erromatarra ezagutzeko.
|
|
|
Aipamenen Legean izendatutako bost juristek osatu zuten aipatu egileen talderik garrantzitsuena: gutxi gorabehera Digestoaren herenak Ulpianorengan du jatorria eta seirenak Paulorengan; hala ere, lehenengo jurista ezagun batzuen aipamenak, baita Errepublikako
|
azken
garaietako batzuenak ere, bertan agertzen dira. Multzo horrek arau mosaiko izugarria eratzen du, neurriz Biblia osoa eta erdiaren parekoa; bildumariek lanari ekin ziotenean erabilitako materialarekin alderatuta, ostera, arauok horren hogeirena ere ez zuten osatuko, Justinianok berak esan bezala.
|
|
|
Hori gertatzen zen, batetik, testuen inguruko hasierako eztabaida geldiarazi zelako bere garaian, eta, bestetik, bildumariei jarraibideak eman zitzaizkielako esanbidez, dela kontraesanak ezabatzeko, dela errepikatzeak saihesteko. Hori guztia gorabehera,
|
azken
emaitzak erakutsi zuen desadostasun nabariak izan zirela jurista klasikoen artean.
|
|
|
Bildumariek, bestalde, edozein aldaketa egin zezaketen, lanaren
|
azken
emaitzak VI. mendeko zuzenbide bizantziarra adierazten zuela ziurtatzeko. XX. mendean Digestoa ikertu denean, aldaketa horien edukia aztertu izan da.
|
|
|
Eskerrak emate aldera, bihoazkie horiek jatorrizko egileari eta argitaletxeari, testua euskaraz argitaratzeko eman duten erraztasunarengatik. Orobat Zuzenbidearen Euskal Akademia Academia Vasca de Derecho delakoari, liburu hau
|
azkena
baino, lehena izan dadin zerrenda luze baten hurrenkeran, Abeurrea bilduman sarrera izan dezakeena.
|
|
|
–Zuzenbide erromatarra, izatez, munduko ordena materialistaren uztarria da, eta, horren ordez, Alemaniako zuzenbide erkidea ezarri beharra dago?. Jarrera horrek eragin zuen Paul Koschakerrek, zuzenbidearen historialari ospetsu izan zenak, adieraztea zuzenbide erromatarra krisian zegoela; pentsamendu horrekin idatzi zuen historialari horrek Europa und das rómische Recht izeneko lana,
|
azkenean
|
|
|
erakutsi behar zuen plazan, merkatuko hiru egun jarraian, haren egoeraren berri jendaurrean emateko, eta, horrela, haren familiari eta lagunei aukera emateko, eurek konponbidea eskain ziezaieten. Prozedurak porrot eginez gero,
|
azken
mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik lortutakoa zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean. Eurek nahiago izanez gero, hartzekodunek zorduna hil zezaketen eta hura zatitan ebaki.
|
|
|
lehendabizikoan, arazoa zuzenbidearen ikuspuntutik kalifikatu behar zen; eta, bigarrenean, arazoa bera eragingarritasunez konpondu behar zen.
|
Azken
alde hori betidanik formarik gabekoa zen, eta hala zirauen. Bestalde, prozedura oso mugatua zen iraupenari zegokionez.
|
|
|
Inperioko gobernuaren jardunbidea halako gizonen mende geratu zen. Lehenengo, gudarosteko ofizialak eta Fiskoaren agenteak izan ziren; geroago, Erromako Senatuan sartu ziren;
|
azkenean
, kontsul bihurtu ziren, eta, are gehiago, mugetako probintzia militarrak gobernatu zituzten.
|
|
|
Irniren Legea K. o. I mendeko
|
azken
laurdenekoa da. Lege horren zati esanguratsu batzuek beste udal lege batzuen zatiak jasotzen zituzten, aspalditik ezagutzen zirenak.
|
|
|
Kasuetan oinarritutako sistema hori, ezinbestean, korapilatsu eta konplexu bihurtu zen, eta kategorien araberako sistematizazioa eta sailkapena egitea nahitaezko gertatu zen. Zuzenbidea nolabait antolatzeko prozesu horri hasiera eman zitzaion Errepublikaren
|
azken
aldietan, eta, sailkapenak egiteko orduan, metodo greziarren eragina izan zen. Greziarrek eurek ez zizkioten teknika horiek aplikatu euren zuzenbideari; horren arrazoiak izan zitezkeen, bateko, jurista profesionalik ez egotea, eta, besteko, haien sistema juridikoa garatzeko zaila izatea.
|
|
|
ekarri bazuen ere. Bera izan zen
|
azken
enperadore handi eta gerraria. Aurrekaririk gabeko tratatu horrek, 382 urtean, bisigodoei ahalbidetu zien Danubioren hegoaldean ezartzea, tribu autonomo gisa; horrela, bisigodoek ez zuten aldatu behar izan euren tribu antolaketa, eta euren lege propioei eutsi zieten.
|
|
|
Forma errespetatuz gero, nahiz eta hitz ematea beste alderdiak eragindako iruzur zein mehatxuen ondorioz egin, hori ez zen kontuan hartzen. Dena den, Errepublikaren
|
azken
garaietan, pretoreak onartu zuen iruzurra eta koakzioak alegazio bidez adieraztea, formulan bertan, demandatzailearen aurkako defentsa bide gisa; horrela, demandatuak alegazio horiek frogatuz gero, absolbituta gera zitekeen.
|
|
|
Gatazka mota askotan, konponbide egokia izan zitekeen demandatuak diru kopuru zehatza ordaindu behar izatea; baina kasu guztietan hori ez zen posible. Errepublikaren
|
azken
aldietan, konponbideak eskatzen ziren, beste edozein lege akzio baino gehiago; eta, aldi horietan, pretoreak ez zeukan aukerarik halakoak iudexari bidaltzeko, bera arduratu behar baitzen zuzenean.
|
|
|
|
Azken
kasu hori adierazgarria da, Erromak zuzenbidea nolako kautelarekin eraldatzen zuen atzemateko. Arean ere, zuzenbide zibilak gaitasun juridikoa aitortzen zion adingabeari, adingabe hori puberra izanez gero; azkenean, pubertaroa hamalau urtetan ezarri zen.
|
|
|
Azken kasu hori adierazgarria da, Erromak zuzenbidea nolako kautelarekin eraldatzen zuen atzemateko. Arean ere, zuzenbide zibilak gaitasun juridikoa aitortzen zion adingabeari, adingabe hori puberra izanez gero;
|
azkenean
, pubertaroa hamalau urtetan ezarri zen. Adin horrekin, adingabea ezkon zitekeen, eta, aitaren ahalari begira independente izanez gero, bere kabuz administra zezakeen adingabeak bere ondarea.
|
|
|
Errepublikaren
|
azken
garaietan, formulen sistemak eta gainerako konponbide osagarriek prestakuntza tekniko handia erdietsi zuten; are gehiago, beharrezko egin zen espezialistek aholkua ematea hori behar zutenei. Pretoreak, iudexak eta alderdien ordezkari moduan ziharduten abokatuek ez zeukaten heziketa juridikorik, eta, horren ondorioz, guztiek ere adituen laguntza behar zuten.
|
|
|
Eta haien zeregina zen, orobat, agiriak prestatzea, hala nola, testamentuak edota kontratuak, agiri horiei esker alderdiek eurek nahi zituzten emaitzak lor zitzaten, ez beste batzuk. Errepublikaren
|
azken
garaietako juristen kasuan, euren izen ona edo ospea zen haien iritzien euskarria. Beste alde batetik, digestoetara bildu ziren osperik handieneko juristen iritziak.
|
|
|
Juristak zuzenbide pribatuaz arduratu ziren batik bat, eta arreta txikia jarri zuten gai publikoetan, penaletan edota erlijio gaietan.
|
Azken
gai horiei buruzko zuzenbidea zuzenbide zibilaren esparrutik kanpo geratu zen, eta, ondorenez, zuzenbide zibila zuzenbide pribatuaren sinonimo bihurtu zen.
|
|
|
Errepublikaren
|
azken
mendean zehar, nahastea eta gatazka izan zen nagusi: batzuek konstituzio tradizionalari eutsi nahi zioten, zuzendaritza politikoaren ahulezia bereganatzen zuten bitartean; eta beste batzuek nahiago zuten gobernua sendotzea, nahiz eta horretarako egitura juridiko tradizionalak bertan behera utzi.
|
|
|
berriak eskaintzea, lau mende lehenago Gaiok egindakoetan oinarritutakoak. Erakundeak deitutakoa oinarrizko testu-liburu moduan sortu bazen ere,
|
azkenean
Digestoaren eta Kodearen balioa eman zitzaion. Digesto eta Erakundeak izeneko lanek 533 urteko abenduaren 31nerdietsi zuten lege indarra; Kodearen argitalpen berrikusiak, berriz, urtebete beranduago.
|
|
|
Bizantzioko Inperioaren neurriak, bestalde, urrituz joan ziren emeki emeki, eta
|
azkenean
, 1453 urtean inperio horrek amore eman behar izan zuen, Turkiaren erasoaldiaren aurrean. Hala eta guztiz ere, Bizantzioko zuzenbide erromatarraren bertsio greziarrak aurrera egin zuen Balkanetan zein Errusian, eta bertako enperadoreak Bizantzioko enperadoreen oinordekotzat hartu ziren.
|
|
|
Epaitza hori erdiesteko, ordalia, duelua edo zin egilekideen esku hartzea erabili ziren. Alderdi bakoitzak zin egile batzuk proposatzen zituen, eta horiek zin egiten zuten alderdiaren baieztapenak egiazkoak zirela;
|
azkenean
irabazten zuen zin egilerik gehien aurkezten zituen alderdiak. Horretara, epaiek erkidegoaren onespena zuten eta erkidegoak babes juridikoa kendu ahal zion kondenatuari, bertatik at utzita.
|
|
|
Juristen lanak zuzenbidea erakarri zuen, eta zuzenbide horri Ius deitu zitzaion, Inperioaren legeriak eratortzen zuenarekin alderatuta,
|
azken
horri lex deitzen baitzitzaion. Inperioaren xedapenak bikoiztu egin ziren, eta beharrezko egin ziren antolaketa eta sistematizazioa.
|
|
|
Veneziarrek, ostera, hobeto ezagutzen zituzten euren beharrizanak. Horien aburuz, zentzugabea zen bost merkatarik euren merkataritza jarduerak eten behar izatea testamentu baten lekuko izateko; ondorenez, hiru lekukoen aurrean eginiko testamentuaren baliozkotasuna aintzatesten zuen araua guztiz onargarria izango zen, bestela testamentugilearen
|
azken
nahia zapuztuko zelako. Egiatan, Bartolok argudio erromatarrak erabili zituen, Justinianoren erregela bat bere alde jartzeko.
|
|
|
zin egitearen indarrak ezin dezake baliozkotu zuzenbidearen aginteak baliogabetzen duena.
|
Azkenean
onartu zen Bartolok zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren artean egindako egokitzea.
|
|
|
Kristok nahita sufritu duenean gizateriaren izenean, justizia asebete da.
|
Azkenean
, Satanen uziek jaso zuten.
|
|
|
batetik, Dohaintza izenekoan erabilitako hizkuntza; eta, bestetik, anakronismo bat, alegia, Konstantinok Erromako gotzainari Konstantinopoliseko patriarkaren gaineko jurisdikzioa eman ziola ulertzea, garai hartan ez baitzegoen halakorik.
|
Azken
buruan, humanismoak zuzenbidearen iturriei buruzko jarrera kritiko berria sorrarazi zuen.
|
|
|
Liburu horietatik, Paradoxa izenekoak lortu zuen entzute handiagoa (jasotako iritzien kontrako erantzunak bildu zituen bertara). Alciato Milanen jaio zen eta Pavian ikasi zuen zuzenbidea, metodo bartolistaren
|
azken
maisuak ziren Maynoko Jason eta Filippus Deciusarekin batera; doktrina humanista erakargarriak ere harrapatu zuen jurista hori. Honako ataza jarri zion bere buruari:
|
|
|
Beste hitz batzuez esanda, kategoria horretara biltzen ziren betebeharrak nahiz ezkontzak, ordu arte pertsonen izenburupean arautu zirenak, baita testamentuak eta testamenturik gabeko oinordetza ere, lehen gauzei buruzko atalera biltzen zirenak.
|
Azken
buruan, ondore juridikoak zituzten egintzek zekartzaten kontzeptu horiek guztiak.
|
|
|
Ildo horretatik, Justiniano kritikatu zuen, akzioak eta betebeharrak batzeagatik.
|
Azken
buruan, hauxe ondorioztatu zuen Doneauk: zuzenbide zibila da, bateko, zuzenbidean bakoitzari dagokiona jakitea, eta, besteko, hori erdiesteko prozesu bideak ezagutzea.
|
|
|
Bada, hori berori izan zen Digestoaren bildumariek egin zutena. Horrenbestez, askoz hobea zen Erakundeen sistema, horretan akzioak
|
azkenean
kokatzen zirelako.
|
|
|
Doneauren Iruzkinak izenekoen oinarria izan zen zuzenbide substantiboaren eta prozesukoaren arteko bereizketa; lan horrek hogeita zortzi liburu zituen: lehenengo hamaseiak zuzenbide substantiboaren ingurukoak eta
|
azken
hamabiak prozesu zibilari buruzkoak. Zuzenbide pribatuaren mamia osatzen duten eskubideak bi kategoriatan sailka daitezke:
|
|
|
Zuzenbidearentzat antolaketa logikoa eta behin betikoa aurkitu nahian, XVI. mendearen
|
azken
urteetako juristek inprimatzearen aukera guztiak jorratu zituzten, Peter Ramus frantsesak proposatutako oholez baliatuz orokorrean. Taulei esker, modu diagramatikoan ikus zitekeen kategoria orokor eta berezien arteko harremana.
|
|
|
Ulertzen bazen arauren bat ez zela zuzena zentsuratu eta eraldatu egiten zen. Buru moduan ziharduten mandatariez gain, gehienetan jurista profesionalek ere hartzen zuten parte biltzar horietan; eztabaidak teknikoagoak ziren heinean, juristok arduratzen ziren prozeduraz eta eurek proposatzen zuten
|
azken
emaitza, biltzar osoak onartzeko.
|
|
|
Titulua luzea bazen ere, lan horrek zuzenbidearen arlo batzuk bakarrik jorratu zituen, errege ohitura eta legeriari lotutakoak, eta, horren ondorioz, Coquillek onartu behar izan zuen, hutsuneak osatzeko maiz zuzenbide zibilera jo behar zela. Edozein kasutan ere, zuzenbide zibila
|
azken
buruan aplikatzeko zuzenbide subsidiario moduan erabili ohi zen, ezbairik gabe.
|
|
|
ikertzaileen artean bakarrik erabili ohi ziren eta inoiz gutxitan aurki zitekeen halakorik liburutegi modernoetan, Ius communeren inguruko lanekin alderatuz.
|
Azken
horrek defendatzaile sutsuak lortu zituen. Testuaren jatorrizko esangurari lotzeko ideiaren kontra, communis opinio doctorumaren kontzeptua garatu zen.
|
|
|
Are gehiago, Corpus iuriseko edozein testuk baino aginte handiagoa zuen iritzi horrek. Testuaren eta iruzkinaren arteko borrokaren
|
azken
gertakari horretan, glosagileek hasitako borrokaren azken gertakarian, alegia, iruzkina gailendu zen.
|
|
|
Are gehiago, Corpus iuriseko edozein testuk baino aginte handiagoa zuen iritzi horrek. Testuaren eta iruzkinaren arteko borrokaren azken gertakari horretan, glosagileek hasitako borrokaren
|
azken
gertakarian, alegia, iruzkina gailendu zen.
|
|
|
Zehatzago esanda, Italian hurrengoak aplikatu ziren: Justinianoren Erakundeak, Kodearen lehenengo bederatzi liburuak(
|
azken
hirurak Bizantzioko administrazioaren zuzenbideari buruzkoak baitziren bereziki) eta Justinianoren Nobelen latinezko argitalpen laburtua; azken hori VI. mendean egin zen, eta Epitome Juliani izenarekin ezagutzen zen.
|
|
|
Zehatzago esanda, Italian hurrengoak aplikatu ziren: Justinianoren Erakundeak, Kodearen lehenengo bederatzi liburuak (azken hirurak Bizantzioko administrazioaren zuzenbideari buruzkoak baitziren bereziki) eta Justinianoren Nobelen latinezko argitalpen laburtua;
|
azken
hori VI. mendean egin zen, eta Epitome Juliani izenarekin ezagutzen zen.
|
|
|
|
Azkenean
, aita santu Kalisto II.ak eta enperadore Henrike V.ak 1122.an sinatutako Wormseko Konkordatuari esker amaitu zen gatazka hori; horren oinarria izan zen aldez aurretik Ingalaterrako Henrike I.arekin hitzartutako akordioa. Konkordatuak bereizi zituen, batetik, artzainaren ofizio espirituala eta, bestetik, horren egoera, koroaren basailu feudal gisa; horrez landara, konkordatuak ezarri zuen artzainak gorazarre egin behar ziela enperadoreari eta horren ahal feudalei, gero aginte espiritualaren ikur ziren eraztuna nahiz makila jaso ahal izateko, elizaren lerrundegian beraren gainetik zegoenarengandik.
|
|
|
|
Azkenean
, Corpus iuris civilis osoa berreskuratzeko prozesua arras geldoa izan zen, ia XII. mende osoaren barrena luzatu baitzen. Digestoa hiru zatitan agertzen da, alegia, Vetus, Infortiatum eta Novum izenekoetan.
|
|
|
Beharbada, Digestoaren zatiak sinesgarriro berraurkitu zireneko hurrenkera adierazten du banaketa horrek.
|
Azkenean
, Digesto osoa gehitu ahal izan zitzaien Erakundeei eta Kodearen lehenengo bederatzi liburuei. Gerogarrenean, Tres libri deitutakoak berraurkitu ziren (Justinianoren Kodearen azken hiru liburuak), baina Kodearen gainerako zatian sartu beharrean, liburuok bananduta gorde ziren.
|
|
|
Azkenean, Digesto osoa gehitu ahal izan zitzaien Erakundeei eta Kodearen lehenengo bederatzi liburuei. Gerogarrenean, Tres libri deitutakoak berraurkitu ziren (Justinianoren Kodearen
|
azken
hiru liburuak), baina Kodearen gainerako zatian sartu beharrean, liburuok bananduta gorde ziren. Gisa bertsutik, Nobelen Epitome Juliani bertsioa baino hobea ere bazegoen, Authenticum izenekoa.
|
|
|
Gisa bertsutik, Nobelen Epitome Juliani bertsioa baino hobea ere bazegoen, Authenticum izenekoa. Kodearen ereduari ekinez,
|
azken
horiek bederatzi Collationesetara bildu ziren. Erakundeak, Tres libri deitutakoa eta Authenticum izenekoa bosgarren liburuki batean kokatu ziren, Digestoaren hiru liburuki eta Kodearen bederatzi liburuen ostean.
|
|
|
Egiatan Paviako eskolak erreparatu zion testu juridikoen ikerketari ikuspegi berri batetik, baina Justinianoren bilduma aurrenekoz erakusteko ohorea ez dagokio Paviari, Bolognari baizik. Uste da zuzenbidearen lehenengo irakaslea Bolognan causidicus edo kontsulta epaile bat izan zela, Pepo izenekoa, XI. mendearen
|
azken
hamarkadakoa. Ingalaterrako Ralph Niger teologoak mende bat beranduago idatzi zuenari ekinez, haren irakaspenen oinarriak Kodearen eta Erakundeen testuetan aurki zitezkeen, beraren auzitegi argudioetan Digestoa aipatu ez arren.
|
|
|
monasterioak aurretiaz dohaintza baten bitartez eskuratutako jabetza erreklamatzen zuen; edukitzaileak, berriz, lur hori luzaroan eduki izana argudiatzen zuen.
|
Azken
horrek berrogei urteko preskripzioaren erakundea ekarri zuen hizpidera, lurraren edukitzari eusteko; auzitegiaren iritzirako, ordea, preskripzioa geldiarazi zen, monasterioaren alde restitutio in integrum delakoa gertatu zen momentuan, Pepok aipatutako Digesto 4, 5, 26.ak zioen bezala.
|
|
|
Titulu jakin bateko testuari buruzko glosen bildumari Apparatus deitu zitzaion, eta bilduma hori Summa baino osatuagoa zen. Metodo hori Digestoaren
|
azken
tituluan, De diversis regulis iuris antiqui, 50,17, izenekoan, erabili zen oroz gain; titulu horretara berrehun «erregela» bildu ziren gutxi gorabehera, asko jokarau orokor gisa. Glosagileek oso gogoko zituzten distinctiones izenekoak; halakoetan, sailkapen zeharo landuak egin ohi zituzten, zatiketa eta azpizatiketa askorekin, eta, maiz sarri, taula diagramatikoen bidez irudiztatzen zituzten zatiketa horiek.
|
|
|
Glosagileen irakaspenen helburuetako bat zen Corpus iuriseko printzipio orokor edo brokardoak aurkitzea. Batzuk Digestoaren
|
azken
tituluan jaso ziren, jokarauei buruzkoan. Beste batzuk euren jatorrizko testuingurutik atera ziren, edozein gairi buruzko argudioaren zati moduan erabiltzeko, printzipioa esanguratsua izan zitekeenean gai horri begira.
|
|
|
Edozein kasutan ere, horien balio zehatza ez zen ondo definitu, eta, askotan, kontrako ikuspegiaren aurrean erabiltzeko kontrargudio moduan funtzionatu zuten. XII. mendearen
|
azken
laurdenean agertu ziren brokardoen bildumak. Bilduma horietara brokardoak proposaturikoaren aldeko zein aurkako testuak biltzen ziren beti.
|
|
|
«glosak bildu ez duena, auzitegiek ez dute aintzatetsiko». XX. mendearen
|
azken
hamarkada arte itxaron behar izan da, Irnerio eta Accursioren arteko belaunaldiak ekarritako kontzeptu zein ideien aberastasuna aintzatesteko, eta hori Accursioren aurreko idazkiak sakon aztertzean ikusi da. Izan ere, glosaren agintea da kontinenteko zuzenbide zibilean oraindik erabiltzen den ideia honen jatorria:
|
|
|
Lehenengo bildumen amaieran lege jokarau orokorrak jasotzen zituen titulua agertzen zen, Justinianoren Digestora bildutako
|
azken
tituluaren antzera. Alabaina, Justinianok berrehun eta bi adibide aurkitu zituen bitartean, Liber extra delakoan bi bakarrik jaso ziren.
|
|
|
Alabaina, Justinianok berrehun eta bi adibide aurkitu zituen bitartean, Liber extra delakoan bi bakarrik jaso ziren. XIII. mendean jokarau eta brokardoek erdietsitako entzutea hain handia izan zen, Liber sextusaren
|
azken
titulura laurogeita zortzi bildu zirela. Horietako asko Digestotik hartu ziren (50, 17), maiz sarri testua zehatzagoa izanda, gainera.
|
|
|
Corpus iuris deitutakoaren noiz behinkako testu batzuek ere jorratu zituzten gai horiek, baina inoiz ez koherentzia eta xehetasunez.
|
Azkenean
, errealitate politikoak ekarri zuen XII. mendeko juristek arreta berezia jartzea gai horietan, eta horrexegatik euren ikuspuntua aintzat hartu behar da orain.
|
|
|
Lan horiek baliozkoak izatea bi sistemetako juristentzat, horixe zen helburua.
|
Azkenean
gauzatu zen prozedurari prozedura erromatar kanoniko deitu zitzaion.
|
|
|
Lau liburutan, hurrengoak bezalako gaiak jorratu zituen Durantek: akzioan parte hartzen duten pertsonak, prozedura zibila, prozedura kriminala eta demanden formulario batzuk;
|
azken
zatian, eskrituren formularioak jaso ziren. Lan horrek ospe iraunkorra eman zion egileari, eta ezagutu ere «Espekulatzaile» goitizenez ezagutu zen.
|
|
|
Eginiko froga guztiak idatziz jaso behar ziren.
|
Azken
buruan, bada, prozedura osoro idatzia jaio zen, eta horren maila teknikoa gero eta hobea zenez gero, berori behar bezala garatu ahal izateko jurista profesionalen esku hartzea behar zen. Unibertsitate heziketaren ondorioz, juristok bertan ikasitako zuzenbide zibila aipatzen zuten.
|
|
|
Gisa horretan, Justinianoren testuetara botere legegilearen jatorriari buruzko ikusmolde desberdinak bil zitezkeen. Egin eginean ere, izugarrizko ahaleginak egin behar izan ziren printzea legeen agintetik at zegoelako ideia eta Digna voxaren teoria bateratzeko,
|
azken
horren arabera printzearen boterea mugatua baitzen. Testu batzuek azpimarratu zuten printzeak aginte mugagabea zuela, guztion onerako bidezko zeritzon moduan gobernatu nahiz legeak egiteko, eta juristek, batik bat boteretik hurbil zeudenek, gero eta maizago jo zuten halakoetara.
|
|
|
Zelanbaiteko antzekotasuna ikusi zuten basailu feudalaren eta emphyteuta erromatarraren edo epe luzeko ukandunaren artean. Esan ohi zen bezala,
|
azken
horiek jabeari zegokion akzioaren bertsio berezia zuten, vindicatio utilis deitutakoa, jabeak vindicatio directa zuen bitartean; horrenbestez, akzio horiei bi jabetza mota zegozkien: basailu feudalak dominium utile deitutakoa zeukan; jaunak, aldiz, dominium directum izenekoa.
|
|
|
Entzute handikoa izanda, Dantek punta puntako tokia erreserbatu zion Justinianori bere lanetan, bai Paradiso deitutakoan, 6 eta 7 liburuetan, baita lan politikoetan ere;
|
azken
horietan Corpus iurisa eta arrazoia parekatu zituen. Danteren zein San Tomasen pasarte anitzek erakusten dute Corpus iuriseko testuetatik ateratako esaldiak gerogarrenean hizkera orokor jakintsuaren zati bihurtu zirela, baita jurista ez zirenen artean ere.
|
|
|
Bartolok eta horren jarraitzaileek eurek jaso bezala azaldu zituzten testuak, beraien helburu bakarra testuok zeuden zeudenean ulertaraztea baitzen. Ildo berari segiz, Erdi Aroko
|
azken
gizartean baliozkoak izan zitezkeen erregelak aurkitu nahi zituzten testu horietan, oraindik inperioko zuzenbidearen agintea zeramaten erregelak, alegia.
|
|
|
Botere hori luzaroan erabili zutenez gero, ez zuten zertan frogatu enperadoreak emandakoa zenik. Arean, herriak boterea esleitzen dienean bere gobernadoreei, horiek herriaren ordezkari bihurtzen dira, baina
|
azken
agintea herrian datza.
|
|
|
Ikasleok «nazio»ka sailkatzen ziren, euren jaioterriaren arabera. Erromaren erorialditik aurrenekoz, mendebaldeko zuzenbidea jakintzagai autonomo bihurtu zen, eta horren teknika zehatzak jakiteko, gogor ikasi behar zen hainbat eta hainbat urtetan;
|
azkenean
, lanbide kualifikazioa lor zitekeen.
|
|
|
Zuzenbideko ikasleak eskoletara joaten ziren. Horrez landara, jurista moduan ere ahalak eta leherrak egin zituzten, aldez aurretik zehaztutako autuen gaineko eztabaidetan parte hartuta; eztabaida horietan, alderdi bakoitzak bere argudioak azaltzen zituen, kasuan kasuko testuetan oinarrituta, eta
|
azkenean
, maisuak ematen zuen arazoaren irtenbidea. Gehienetan, ikasleek eurentzat erosten zituzten liburu juridiko kontuzkoenak.
|
|
|
XIII. mendearen hasieran ikasleek lortutako indarra hain esanguratsua zen, hiritik banantzen saiatu zirela. Udal agintariak erantzun zuen ikasleak geldiarazteko ahaleginak eginez, baina
|
azkenean
aita santua ikasleen alde jarri zen. 1217an, aita santu Honorio III.ak ohartarazi zuen ikasleak bertan gelditzera derrigortu beharrean, hobe izango litzatekeela pizgarriren bat eskaintzea, nahita gera zitezen.
|
|
|
Lehenengo zenbakian adierazi zuen bezala, horren leloa zen «zuzenbide erromatarraren bidez, zuzenbide erromatarretik harantz». Horren adibide esanguratsua zen Iheringek culpa in contrahendoaren doktrinari buruz idatzitako saiakera, alegia,
|
azkenean
burutzen ez zen kontratuaren eraketan egon zitekeen erruari buruzkoa. Digestoaren testu pare bat baliatuz, teoria landua asmatu zuen, eta horren ildotik, kontratuzko erantzukizuna egon zitekeen, kontraturik burutu ez arren.
|
|
|
University College London deiturikoak Jeremy Benthami esker ikusi zuen argia, eta bertan, Ingalaterrako Common Lawaren eta jurisprudentziaren katedrak eratu ziren aldi berean, zuzenbidearen teoriaren esparruan kokatuta. 1826 urtean Benthamen dizipulua zen John Austin izendatu zuten
|
azken
hori betetzeko, eta berehala joan zen Bonnera, bertan ikasteko. Austinek Benthamengandik hartu zuen zuzenbidearen teoria orokorra, baina kontzeptu juridikoak aztertzerakoan, Alemaniako erromanisten eragina atzeman zitekeen.
|
|
|
1856 urteko saiakeran deitoratu zuenez, «zer nolako ezjakintasunean bizi behar garen, zuzenbide erromatarra ez jakiteagatik»; saiakera horretan, zuzenbide erromatarra ikastearen balioa azaldu zuen, kategoria batzuk eskuratu ahal izateko eta arrazoinamenduak modu berezian egin ahal izateko.
|
Azken
horiek filosofia moralaren diskurtsoan sartu ziren XVII. mendeaz geroztik, zuzenbidean eta nazioarteko harremanetan nagusituz. Horrenbestez, zuzenbide erromatarra «arin bihurtu zen jurisprudentzia unibertsalaren hizkuntza frankoa».
|
|
|
Zenbait arlotan, Alemaniako zientzia juridikoaren eragina Ingalaterrako «kasuaren zuzenbidean» sartu zen. XVIII. mendean, Lord Mansfield bezalako epaileen eraginez, jurisprudentziaren printzipio orokorrak Frantziako lanetan bilatzeko joera azaldu zen, hala nola, Domat eta Pothier en lanetan, eta, batik bat,
|
azken
horrek betebeharrei buruz idatzitako tratatuan. XIX. mendean, ordea, Alemaniako pandektistikan bilatu ziren printzipiook.
|
|
|
1992an (bigarren horrek oraindik ez du
|
azken
zatirik). Bi kasuetan, alabaina, XIX. mendeko kodeetan nagusi zen adierazmoldeen zurruntasuna falta da, iruzkingileek adierazi duten bezala.
|
|
|
Ahalak eta leherrak egin ziren zuzenbide erromatarra antzinaroko beste zuzenbide batzuen inguruan gero eta zabalagoa zen informazioarekin lotzeko, batik bat Greziako hainbat legeekin eta Mesopotamiako zuzenbidearekin.
|
Azken
horren azterketaren oinarri izan dira arkeologoek egintza juridikoak biltzean aurkitu dituzten taulak. Ebidentzia horiek baliozkoak dira oso, jarduneko zuzenbidea erakusteko, baina ez, ordea, argudio juridiko moduan.
|
|
|
Europako mugimenduaren eta horrek ekarritako erakundeen ondorioz,
|
azken
bi hamarkadetan berpiztu egin da Justinianoren zuzenbidearen inguruko arreta, zuzenbide hori antzinako Europa batuaren zuzenbide gisa ikusten delako; aldi berean, Erdi Aroko Ius communeren gaineko interesa ere indartu egin da, nazio mugak gainditu ostean zuzenbide hori modu eta hizkuntza berean agertzen delako leku guztietan. Europar Batasuneko erakunde juridikoak, maiz sarri, ius commune berriaren hasiera gisa deskribatu izan dira.
|
|
|
Coleman Norton eta E C. Bourneren, Ancient Roman Statutes lanean, Austin, Texas, 1961 [Ley de las XII Tablas (arg. eta itzulpena, C. Rascón eta J. M. García González, Madril, 1993]. Inperioaren
|
azken
aldiari helduta, oraindik ere baliogarria izan daiteke hurrengoa, E. Gibbonen Decline and Fall of the Roman Empire, [Historia de la decadencia y ruina del Imperio Romano, Madril, 1984], eta hori ondokoarekin osa daiteke: A. H. M. Jones, The Later Roman Empire, 284, Oxford, 1964.
|
|
|
XVII. mendearen
|
azken
aldera, zuzenbide zibil erromatarra Europako iparraldeko kultura protestantean sartu zen, aldez aurretik Europa katolikoan sartu zen bezala. Horren ondorioz, laburpen txikiak zabaldu ziren, zuzenbide horren oinarrizko atalak jendearengan hurbiltzeko, Erakundeak batik bat, baita ikasleei halakoak buruz ikasten laguntzeko; laburpen horietako batzuk aforismoen bitartez idatzi ziren, eta beste batzuk bertsoz.
|
|
|
Gehien irakurri zen jurista germaniarren artean Gottlieb Heineccius aipa daiteke().
|
Azken
autore erromatar holandarren eragina jaso zuen erromanista horrek bazter utzi zituen laburpen teknikak eta zuzenbide erromatarrari bete betean hurbiltzearen alde egin zuen. Horren Antiquitatum Romanarum syntagma izeneko lana 1719an argitaratu zen lehenengoz, eta gero hogei argitalpen egin ziren.
|
|
|
XVII. mendearen
|
azken
aldean, zuzenbide zibilak zuzenbide naturalari esker egin zuen aurrerantz. Mende hasieran, Europan atsekabea zen nagusi gerraren ondorioz, eta alderdikeriarik gabeko zuzenbidea erdietsi nahi zen, gizakien arteko grina nahiz areriotasun horiek gainditu ahal izateko.
|
|
|
Autore batek baino gehiagok sentitu zuen zuzenbide erromatarrak asebete zezakeela beharrizan hori, baldin eta aldez aurretik berori hertsatzen zuen gerruntze formaletik askatzen bazen. Sistema hori lehendabiziko egietatik hasi, horien zuzeneko ondorioak atera, eta, ondorioz ondorio mugituz,
|
azkenean
sistema logiko hutsera heldu behar zen. Autore horren aburuz, Justinianoren bildumak zenbait akats izan arren, oro har jurista erromatarren irtenbideak egundokoak ziren, euren arrazoinamenduaren norainokoa kontuan hartuta.
|
|
|
Horrenbestez, gizaki moduan, gizakiak oinarrizko hiru eginbehar zituen: bata Jainkoari begira, bestea bere buruari begira, eta,
|
azkena
, gainerako gizakiei begira. Hori berori zen lehenengo printzipioa, eta geroko arau xeheagoek ildo berari ekin behar zioten, logikaren bidez. Gizakiak beste gizakiei begira dituen eginbeharretatik aurrenekoa da, batek besteari hitza ematean sortzen den betebeharra.
|
|
|
Testu horrek erasoak jasan zituen alde guztietatik, hala kontserbadoreen aldetik, euren lurralde pribilejioak galtzeko arriskua ikusita testua urrunegi zihoalako, nola erreformisten aldetik, testu horrek ez zekarrelako aurrerapauso handirik.
|
Azken
horien kritikek azpimarratzen zuten osagai erromatarrek itxura zaharkitua ematen ziotela kodeari. Euren aburuz, kode berriaren xedea izan behar zen lege ilun eta kontraesanezkoak ezabatzea, halakoen jatorria erromatarra zein ohiturazkoa izan arren, eta horien ordez zuzenbide zeharo berria eta
|
|
|
Lehenik eta behin, Pothierrek antzinaroko zuzenbide erromatarra aztertu zuen, testuak balio orokorreko printzipio arrazionalen azalpen gisa aurkeztuz. Erregela orokorrei buruzko
|
azken
tituluari heldu zionean, horien kopurua handitu zuen, Justinianoren 211 erregelen ordez, 960 jarrita; erregela horiek guztiak bost epigrafeetara bildu zituen: erregela orokorrak, pertsonei aplikatzeko erregelak, gauzei aplikatzekoak, akzioei buruzkoak eta zuzenbide publikoko erregelak.
|
|
|
XVIII. mendearen
|
azken
aldera, grinarik gabeko so egile orok pentsa zezakeen zuzenbide erromatarra ez zela oinarrizko osagaia europarren ikusmoldean. Zernahi gisaz, oraindik ere zuzenbide erromatarrak eratorritako hainbat hitz erabili ohi zituzten haiek, hala diskurtso moral nahiz politikoan, nola nazioarteko diplomazian.
|
|
|
Schöffen zirelakoen auzitegiek ahozko prozedura tradizionalari ekin zioten, baina zuzenbide erromatarrak eragin eskasa izan zuen zuzenbidearen praktikari begira. XV. mendearen
|
azken
hamarkadetan, Schöffen deitutakoen auzitegi batzuek, hala nola Frankfurt am Main hiri askekoek, erabaki zuten prozedura erromatar kanonikoaren aldaera bat erabiltzea, abokatu profesionalak idatzitako alegazioekin. Aldaketa hori ez zen etorri legearen bitartez, ezpada auzilarien eta euren aholkulari juridikoen eskutik.
|
|
|
Prozesuko aldaketa horiek gerta zitezen, ez zen beharrezkoa izan zuzenbide erromatarra ohiturazko zuzenbide tradizionalaren ordezko izatea.
|
Azken
finean, Frantzian ohiturazko zuzenbidea aplikatzen zuten auzitegiek luzaroan erabili zuten prozedura idatzia, eta hala eta guztiz ere ez zen modu nabarian ukitu horren muina, epaile zein abokatuek ondo prestatutako juristak zirelako. Alemanian, aldiz, ohiturak ez ziren kodetu, eta prestakuntza hain ona ez zuten Schöffen horiek zailtasunak izan zituzten auzilarien argudio juridikoei aurre egiteko; arean ere, auzilarien abokatuek argudio sofistikatuak biltzen zituzten auzitegietan aurkeztutako alegazio idatzietara, zuzenbide erromatarraren aipamenetan oinarrituta.
|
|
|
Enperadore Karlos V.ak 1532an aldarrikatutako lege horri Carolina izena jarri zioten.
|
Azken
artikuluan, 219.ean, inperioko zuzenbidearen inguruko heziketarik edo esperientziarik ez zuten epaileei esaten zitzaien aholkua eskatzeko «unibertsitate nahiz hiririk hurbilenean, edota jakituria juridikoaren beste iturriren batean». Azkenean, Alemaniako zuzenbide fakultateen zeregin handiena izan zen halako irizpenak prestatzea.
|
|
|
Azken artikuluan, 219.ean, inperioko zuzenbidearen inguruko heziketarik edo esperientziarik ez zuten epaileei esaten zitzaien aholkua eskatzeko «unibertsitate nahiz hiririk hurbilenean, edota jakituria juridikoaren beste iturriren batean».
|
Azkenean
, Alemaniako zuzenbide fakultateen zeregin handiena izan zen halako irizpenak prestatzea. Horri esker, zuzenbide akademikoa eta praktika juridikoa elkarri lotuta zeuden, baina zenbaitetan, aurrerapauso horren beste aldea izan zen irakasleek emandako irakaskuntzaren eta ikerketa burutsuenen maila jaistea.
|
|
|
Reichskammergerichtek hartutako erabakien arrazoiak ez ziren azaltzen eta 1563 urtean Joachim Mynsingerrek, auzitegi horretako aspaldiko magistratuak, Singularium observationum indicii imperialis camerae centuriae quattuor izeneko lana argiratu zuen; auzitegiko beste magistratuen hasierako atsekabea alde batera utzita, kasu zehatz batzuetan auzitegiak emandako erabakien arrazoiak azaldu zituen Mynsingerrek lan horretan.
|
Azken
helburua zen auzitegiaren ospea goraipatzea, eta, horretarako, Mynsingerrek Ius communeren autorerik onenak izan zituen gogoan, horien erabakien arrazoiak azaldu ez arren.
|
|
|
Salamancan Vitoriaren oinordekoa izan zen Domingo Sotokoa domingotarrak, Segoviako gotzaina zen Diego Covarrubiaskoak, zibilista nahiz kanonista zenak, eta, batez ere, Francisco Suarez izeneko jesuitak.
|
Azken
horrek 1612an argitaratutako De legibus tratatua da Espainiako neoeskolastikaren adierazgarririk konplexuena. Berak baieztatu bezala, zuzenbide naturalaren derrigorrekotasuna dator arrazoiaren bidetik, eta ez, ostera, Jainkoaren borondatetik (II.6); hala ere, praktikan inguruabarren arabera alda zitekeen arrazoiak agindutakoa (II.14.12).
|
|
|
Zuzenbide natural eta nazioena izeneko horren testuinguruan, Digestoaren
|
azken
titulura bildutako jokarauen garrantzia berpiztu zen (50.17): ulerbidez, ezin daiteke aberastu inoren kaltetan (206); ezin eskualda daiteke, bakoitzak duena baino eskubide hobea (54); nork bere eskubidea egikarituzgero, ez da gordinkeriarik sortuko (55); norbaitek beraren erruz galtzen duenean zerbait, ulertzen da ez duela ezer galdu (203); baldintza berberetan, ulertu behar da edukitzailea dela alderdi hobea (128).
|
|
|
Corpus iuriseko testuak aztertu ostean, xehetasunez bereizi zituen, batetik, zuzenbide zibila, eta, bestetik, zuzenbide naturala eta nazioena. Nazioarteko zuzenbidea, zioen berak,
|
azken
horretan oinarritzen da. 1587an erregina Isabelek zuzenbide zibileko Regius Professor izendatu zuen Gentili Oxforden; hurrengo urteetan hainbat saiakera idatzi zituen gerrako zuzenbidearen inguruan, eta horiek guztiak batera argitaratu ziren Hanaun 1598an, De iure belli, III. lib. izenburuarekin.
|
|
|
Probintzia bakoitzak bere auzitegiei eta zuzenbide bereziari eutsi zien, baina horien artean garrantzitsuena Holanda zen, duda izpirik gabe; sortu ere, bertan sortzen zen Probintzia Batuen aberastasunaren erdia gutxi gorabehera. Amsterdam lehen mailako merkataritza gune bihurtu zen, Amberes ordeztuz; bertatik igaro zen Rhin haraneko merkataritza guztia, eta,
|
azken
buruan, hango merkatariek mundu osoko merkataritza menderatu zuten.
|
|
|
Bronchorstek azpimarratu zuen zuzenbideko ikaslearentzat hagitz garrantzitsua zela hasieran zuzenbidearen oinarrizko printzipioak ikastea, Digestoaren eta Erakundeak izeneko lanaren
|
azken
tituluan jasotako printzipioak, alegia. Horren iritzirako Digesto 50,17ko regulaeak zuzenbidearen hastapenak ziren, hots, dialektikoen jokarau, geometrikoen problemata edota medikuen aforismoen baliobestekoak.
|
|
|
Grotiusek Orleansen amaitu zituen ikasketak, doktore bihurtuz. Ondorio politikoak izango zituen eztabaida teologiko batean parte hartzeagatik, espetxera eraman zuten eta derrigorreko aisialdi horretaz baliatu zen Holandako Jurisprudentziaren Sarrera (Inleidinge tot de Hollandsche rechtsgeleerdheit) idazteko nederlanderaz; lan hori,
|
azkenean
, 1631 urtean argitaratu zen.
|
|
|
Zuzenbide naturala Erromako zuzenbide zibilaren luzapen edo lorpen moduan aurkeztu zen.
|
Azken
horren ariora, hitz emate guztiak ez dira bete beharrekoak; zuzenbide naturalari helduta, ostera, hitz emate irmoa bete behar denez gero, tratatuei eutsi behar zaie, behin horiek sinatu eta gero. Jokaraua zen pacta sunt servanda.
|
|
|
Egin eginean ere, juristok euren helburua bidezkotzeko lege argudioak nahi zituzten, eta helburu hori zen nekazariak zama feudaletatik askatzea; eskola historikoaren programak garapen akademikoaren bidezko eraldaketak nahi zituen, baina programa hori ez zen bete arintasunez. Eraldaketak, berriz, behar beharrezkoak ziren une horretan, eta,
|
azkenean
, 1848ko Iraultzaren osteko legeriak askatu zituen zinez nekazariak.
|
|
|
|
Azkenean
, Erromako prozesu berantiarra hartu zen prozedura erromatar kanonikoa eratzeko abiaburutzat, eta, praktikan, prozedura hori garatu zen elizaren auzitegietan, baita apaizek zuzendutako tartekaritzen bidez ere. XIII. mendean, berriz, auzitegi sekularretan erabiltzeko moduan zegoen.
|