|
2010
|
|
|
Herritar
|
askoren
gogo gogoan zen Txomin Agirre. Baina hura idazle handi goi mailakotzat zuten.
|
|
|
Augustinek, zuzendariari, bere iritzia argi eta garbi ezagutarazi zion: egunkariaren idazkera idazle bakoitzaren esku utzi behar zen ezinbestean; batetik, ezin zutelako idazlan bakoitza orrazten ibili eta, bestetik, irakurle asko eta asko ez zeudelako Arana Goiriren idazkerara ohituta eta prestatuta, besteak beste, hartzaile
|
asko
gipuzkoarrak zirelako.
|
|
|
Egunak, euskal eguneroko bakarra izanik, zabala izan behar zuen. Denek ulertzeko modukoa eta, han, jatorri
|
askotariko
idazleek izan behar zuten leku.
|
|
|
Telegrafo nahiz agentzietatik zetozen berriak erdaraz zetozen eta euskaratu egin behar. Lan izugarria batzen zitzaien eta une
|
askotan
ezinean, garaiz ez zirela helduko eta eten beharrean izaten ziren. Lanak gainez eginda, Augustin ez zen Bilbotik irteten.
|
|
|
Augustin gazteak idazten dauan argitalpenetan (Ekin, Euzko, Euzkadi, Eguna, eta abarretan) badagoz orduko pentsaeraren eta euskal izatearen ezaugarri argi batzuk: hiru zutabeen gainean eraikitzen dira orduko euskaldun
|
askoren
idealak eta sentipenak: abertzaletasuna eta euskera alde batetik, eta erlijiotasuna bestetik, beste bien sustrai eta arima lez, hau da, abertzaletasuna eta euskerea gizatasun kristau batean oinarrituta.
|
|
|
Beronen aukeraketak makina bat esames sortu ditu. Gauza
|
asko
entzun eta idatzi dira. Batzuk alde eta beste asko kontra.
|
|
|
Batzuk alde eta beste asko kontra. Sonatuena
|
askorentzat
, Donostiako Elizbarrutiko hainbat parrokok sinatutako agiria.
|
|
|
egon ez balitz, zer gertatuko zen? (Galdera honek, gure herritar
|
askok
Audiencia Nacional horretan aurkitu (eta aurkituko) duten giroaz arduratzera bultzatzen edo eramaten nau. Kezkatzeko eta izutzeko moduko giroa, inolako zalantzarik gabe!
|
|
|
Nori? Senide, adiskide eta lagunei lehenik; Euskal Herriko eta kanpoko milaka eta milaka herritarri bigarrenik; BABES TALDEAri hirugarrenik; erakunde, alderdi politiko, sindikatu, euskalgintzako enpresa eta talde
|
askori
laugarrenik, eta aipatu ez dudan, baina ahaztu ere ez, hiri eta herri mordotako babes talde guztiei, bereziki Madrilen epaiketa amaitu ostean afari eta giro goxoa eskaini ziguten haiei guztiei.
|
|
|
Eta neuk holako zerbait erantzun nion: lehendabizi, auzipetuon arteko adiskidantzazko harremanak; bigarrenik, senide, adiskide eta lagunen gertutasuna eta berotasuna; hirugarrenik, bidegabekeriaren aurrean jende on
|
asko
dagoela, Euskal Herrian eta kanpoan, egoera irauli ezin bada, goxatzeko behinik behin prest dagoena; laugarrenik, bakoitzak bere mugak ezagutzeko aukera paregabea eta gu baino lehen antzeko egoeran aurkitu diren pertsonekin nolabaiteko solidaritza sentitzeko abagune zirragarria; eta azkenik, kristau izanik, Jesus gurutzbidean eta gurutzean iltzaturik izan nuen oso gogoan, baita hari jarraitzeko a... jasan dituzten gizon emakumeak ere, eta ez sinestekoa da Harengandik eta haiengandik, jaso?
|
|
|
Zuk indarrez zerbait esatera behartzen banauzu, esan egingo dizut zuk entzun nahi duzuna, ez egia baina?. (Erdarazko hitzak ziren eta
|
askoz
borobilagoak. Orduan bertan jabetu nintzen ele haiek Jaunak, ipini?
|
|
|
galdetzen zizkidan behin eta berriz aurrekoan botatako galderak, eta neuk erantzunak errepikatu eta errepikatuz jardun nintzen ezagutzen nituenak borobildu eta besteentzat erantzunik ez nuela esanez.
|
Askoz
suabegoa izan zen, eta laburragoa ere bai. Nire ustetan, nekien guztia esan niela sumatu zuten, eta kitto.
|
|
|
A/ Giro ez gizatiarrak bere hartan jarraitu zuen, hotsak, zaratak, ate kolpeak e.a.
|
askoz
leunagoak baziren ere. Ziegetan ere nahiko lasai utzi gintuzten, nirekin zegoen X. Oleaga birritan edo eraman bazuten ere.
|
|
|
Nola? Beraiei astia emanez, eskolak (euskara, gaztelera, alemana....) eskainiz, kapilauaren laguntzaile izanez e.a. Bide eta bidexka
|
asko
dago. Kontua bila ibiltzea izaten da.
|
|
|
Agian, irakurle, hau guztiau irakurtzean, zure buruari itaun hau egingo diozu: zergatik dira eskariak auzi honetan
|
askoz
handiagoak aurrekoan, alegia auzi nagusian, baino. Guri ere sarri etorri zaigu galdera hau burura, baina ez dugu orain arte erantzunik aurkitu.
|
|
|
Ez dakit ez noiz eta ez nola, baina justizia noizbait egingo zaigula sinetsirik nago, erabat. Nola bizi bestela pozik, gorrotorik gabe, mendeku goseak harrapatzeke, beste
|
askori
(Euskal Herrian eta kanpoan) egindako bidegabekeriei begira eta lagundu guran, mundu zuzenagoa eta gizatiarragoarekin amesten eta bere alde lan egiten. Besterik ere bada:
|
|
|
lehenik, 10 puntuko argazki eder eta ikusgarrian EGUNKARIA kasua bere gordinean jarri zuen han geundenon aitzinean,, prozesu inkisitoriala? izan zela nabarmenduz eta, bigarrenik, bere bezeroen, eta sarri
|
askotan
beste hiruron defentsa zoragarria eta hunkigarria burutuz. Hiru epaileei begira nengoela, garbi ikusi nuen haien interesa entzuten zutenaren aurrean, idatzi eta idatzi ari baitziren tai gabe.
|
|
|
Gure ustean behintzat bukaera ahapaldiak Etxahuen estiloko silu edo zigilu nabarmenagoa du. Autore ezagunak sortutako kanta
|
asko
tradizionaldu egin dira, denok dakigunez. Etxahunen amodiozko kantu asko herriak beretu eta aldaeretan bizi dira.
|
|
|
Autore ezagunak sortutako kanta asko tradizionaldu egin dira, denok dakigunez. Etxahunen amodiozko kantu
|
asko
herriak beretu eta aldaeretan bizi dira. –Ahaire zahar huntan?
|
|
|
–Ahaire zahar huntan? honetan ere beste herri kanta
|
askotan
dauden hainbat esaldi egin eta ideia ikus ditzakegu. Etxahunena berarena izan litekeen. Filipiñekuak?
|
|
|
11. Batzuetan besterik gabe kanta ez dela bukatzen adierazteko da, gure ustean. Edo aldaera
|
asko
izan ahal dituela adierazteko. Halaxe uste dugu. Iruten ari nuzu?
|
|
|
Antxuaren metaforabidea edo sinbolismoa ez da
|
askorik
ematen XVIII lirikan. Hegaztien (uso luma gris, usaphal, esparber, eta abar) eta lilien sinboloak erabiliagoak dira.
|
|
|
Irakaskuntzan ari zaretenok dakizuenez, ikasleengan ereindako haziak
|
askoz
ere hazi gehiago ematen dituzten zuhaitzak bilaka daitezke. Horregatik, landare hazidunak aukeratu genituen Arboretumean landatzeko, haziek daukaten sinbologia hori gogoan harturik.
|
|
|
...an naiz nire argumentazioan, eta daukat ezen hobeto esplikatzen dudala historia, batez ere formazio klasisten historiaren jatorria ipiniz basamortuetako kulturetan), bigarrena, alferkeria (eta hor sakondu nahi duenak badu historiaren filosofo musulman bat, Ibn Jaldun), eta hirugarrena harrokeria (lehen bekatua dena, eta esplikatzen duena fenomeno universal bat, hierarkiak egiteko joera, batzuetan,
|
askotan
ere, arrazismoraino ere joan delarik, degeneratu delarik), eta horiek suposatuz direla historiaren eragileak nire historiaren filosofiak, oso simpleak, burutu ditut, larregi zabaldu gabe nire hizpìdea, eta ikasten dut ezen badagoela zertan lan egin horiek eta beste guztiak, kombatitzeko, nahiz eta privazio jatorrizko bat dugun, eta horregatik utopiarik ezinezkoa den, baina bai, bada posible aurreratzea, eta posible baldin bada orduan obligazioa ere bada.
|
|
|
Karmel-ek: bitartean Karmeldarren nagusi,, jenerala?, izan zaranez, munduko nazino eta kultura
|
askoren
ezagupena egiteko aukera izan dozu.
|
|
|
Holan be, osasunak lagundu ezkero, bizikizun pozgarria eta atsegina da: zure zain dagoz, benetan eurena lez hartzen zaitue, leku
|
askotan
adoretu eta biztu egingo dituzula uste dabe.
|
|
|
Ez dabe kristauen kontrako biolentzia, erailketak barne, ahaztuazoten. Izan be, gizadiak gaur, beste arazoen artean, kultura batzuen arteko tenka eta alkar jotea dauka egite
|
askoren azpian
. Hain zuzen, anekdota hareek beste erlazino batzuk izan daitekezala erakusten dabe.
|
|
|
Horretan Europa-ren, historian gure herriagaz hartuemonen bat izan daben lurraldeen artean, eta beste guztien artean bereizi behar da. Orokorrean, gure herria lehenagotik misiolarien bidez izan da leku
|
askotan
ezagutua. Ameriketan eta Australian, gure herritarren emigrazinoaz be bai.
|
|
|
an agertzen da gure erriaren izena. Gaur egun komunikabideen bidez urrineko barriak leku
|
askotara
heltzen dira. Horretan gure herria, zoritxarrez, ETAren egintzez da ezaguna sarriegi, eta horrela beste lurralde batzuetako gerra eta terrorismoaz antzeratua edo bardindua.
|
|
|
Baina hau be gogorazten neban: gure herrian jende
|
askok
, eta gazteen artean ez gitxik, boluntario erakundeetan lan egiten dabela, Euskal Herrian bertan naiz garapen nazinoetan. Beraz, badala hor prestutasuna, eta gerorako itxaropena.
|
|
|
–Gure mendi malkarretan beera datozen errekatxoak beeko sakonean bildu eta ibai ederra egiten duten bezelaxe, bilduma au ere andik emendik etorritako puska
|
askorekin
osatua da, lareun orrialde pasa dituen liburu mardula borobildu arte. Bertso kutxa zabala, mamitsu eta aberatsa degu, zalantzarik gabe?.
|
|
|
Beste omenaldi handi baten, Aita Zavalaren beraren Honoris Causadoktore izendatze egunean, plazaz plaza urte luzez kantari ibilitako bertsolari talde batek lagundu zuen Auspoabildumaren sortzailea. 1999ko azaroaren 19an Deustuko Unibertsitatean, jakintzaren etxean, egin zen ekintza akademiko solemne hartan, doktore, katedratiko eta jakintsu
|
askorekin batera
, Manuel Lasarte, Jon Lopategi, Basilio Pujana, Joxe Lizaso, Txomin Garmendia eta Jose Maria Lertxundi bertsolariek ere hartu izan zuten parte: herri literatura apalak bere lekua izan zuen saio unibertsitario ohoretsuan.
|
|
|
–Gaurko egunean, beraz, ni ez ezik, zera goratzen eta txalotzen dezute: nik urte
|
askoren
lanari esker bildu dedan uzta ori, illunpetik argira atera dedan altxor ori, alakotzat artu bear dala epaituz.
|
|
|
Izan ere, Aita Zavalaren ustetan, Deustuko ekitaldi akademiko hartan buruan jarri zioten bonet hark beste buru
|
asko
ere jantzi zituen, buru apalak, buru azkarrak...: –Aldi ontan, neri ez ezik beste askoren buruari ere eransten diozute estalki ori?.
|
|
|
Izan ere, Aita Zavalaren ustetan, Deustuko ekitaldi akademiko hartan buruan jarri zioten bonet hark beste buru asko ere jantzi zituen, buru apalak, buru azkarrak...: . Aldi ontan, neri ez ezik beste
|
askoren
buruari ere eransten diozute estalki ori?.
|
|
|
Hori horrela izanik, nahitaezkotzat jotzen da irakasleek baliabideok aparteko kurtsoan jorratzea, izan ere, gure arteko profesional
|
asko
erdaratik etorria baita.
|
|
|
Esaldi eginak eta ia beti berdin esaten diren perpausak: Ez dut tutik ere ulertu!; Ondo esan; Zorionak eta urte
|
askotarako
.
|
|
|
Denboraren presiopean, hiztunak ez du
|
askotan
komunikatu gura duena zehatz azaltzen, baina horretarako badauka esandakoa zuzentzeko edo biribiltzeko aukera, baliabide batzuk erabiliz: autozuzenketa, errepika, parafrasia eta abar.
|
|
|
|
Askotan
errepikatzen diren informazio egiturak dira informazio rutinak: istorioak, instrukzioak, lekuen eta pertsonen deskripzioak.
|
|
|
Irakasle
|
askoren
iritzian, egia da aspaldiko adagio latinoa Rem tene, verba sequantur, alegia, argumentua edukiez gero, hitzek jarraitu egingo diotela argumentu horri. Eta hala praktikatzen dute, prestatzen dute irakasgaia eta jendaurrean berba egiteko gertu dira, besterik landu gabe.
|
|
|
Bizi garen Europa aurreratuan, informatikari dagokionean batik bat konferentzietarako areto
|
askotan
dira finko ezarririk ordenagailua, kanoia eta gainerako trebejeriak. Hala eta guzti, jendaurrean arrakasta eduki gura duen hizlariak, ezinbesteko du berbaldi lekura aurretik hurreratzea, ezen, baliteke sakelan eramaneko ziria. Pen Drivea konputagailuak ez ezagutzea eta hasierako unerik adierazgarrienean, hainbeste orduko prestaketa hondatzea.
|
|
|
Ikasleen aurrean, bestalde, erne jartzen garela ere baieztatu dugu, zeren kontzentrazioa eskatzen baitu hizlari, aktore hizlaria aktore baita, beste izen batekin bada ere lanak eta
|
askok
uste baino handiagoa gainera. Lagungarri zait niri neuri paperezko euskarria eskuetan dudala ikasgelaratzea, txosteneko garrantzitsuena koloreztaturik dudala, azpimarraturik, ideia nagusiak argi bezain garbi azaldurik.
|
|
|
Gaur Etxepare aztertuko dugueta kantura jo, orok// behar luke pensatu. Iangoikoak nola duyen// batbedera formatu, bere irudi propiara// gure arima kreatu;... ikasleetarik
|
askok
barreari ematen zion; ordea, azaltzen nienean: jakizue nire ondorik zeuek abestu behar duzuela, irriak eta barreak desagertu egiten ziren automatikoki, euren burua tarima gainean kokatzen zuten-eta.
|
|
|
Finean eta buruan, autokonfidantza handia behar dugu izan irakasle zein hizlariok, entzule, parte hartzaileen aitzinean, jakinik, andre gizonok pianoaren 88 tekla dauzkagula, baina praktikan gure melodiak erdiko oktabara murrizten ditugula; beraz, dakiguna baino
|
askoz
gehiago eta gorago jotzeko gaitasuna duguna.
|
|
|
|
Askotan
–nik neurez dakit Eusebio Martija irakasleari entzunak gogotik ez baitzaizkit joan gaiak berak ihes egin arren, pasadizo jakin batekin oroitu egiten gara. Fernando Alkorta psikologiako profesoreak, ostera, hatz erakusle motxoa zeukan, ez dakit zeren ondorioz zatia galdurik.
|
|
|
Mende erdi luze bat joan da hil zenetik, eta orain altxor preziatu gisa irakurtzen ahal ditugu hartaz idatzi zituenak. Alor
|
askotan
izan zen Zubimendi aitzindari, eta bertsolaritza modernoaren lehen historiagilea ere, bera dugu.? (Izagirre, Koldo:
|
|
|
Juan Antonio Abarrategui Elorduy eta Maria Manuela Torrontegui Aldecoa25 Beraz, esan genezake Abarrategik Donostian Lehenengo Bertsolari Txapelketa Nagusian abestu zuenean 61 urte zituela. Beste datu
|
askorik
ez daukagunez26, ezagutu zutenen testigantzetatik abiatuta hurbilduko gatzaizkio Abarrategi Besamotza ri.
|
|
|
Piska bat zartzera egi, a zegoan ordurako. Urte
|
asko
ziran nik ikusi ez nuala, ta ez da arritzekoa neri zartua iruditzea, onera Oiartzunera etorri eta geroko kontuak dira ta. Emen ez dakit senideren bat edo zer eukiko zuan Errenterin.
|
|
|
Geroztik, bizi-modua nolabait ere ateratzearren, bertso-paper saltzeari ekin zion, erriz erri Euskalerri guzian barrena ibilliaz. Gerraz geroztik il zan, ta oraindik ere euskaldun
|
asko
dago aretzaz oroitzen dana. (...) [Lexok] Laguntzeagatik ematen omen zizkion.
|
|
|
Arratiako euskal idazle aitzindariak (in memoriam), Arratiako Udalak BBk, Oñati, 2004, 283; eta Iruarrizaga Barragan, rakel: . Esteban Uriarte Etxebarria Utarre?, in
|
Askoren artean
: Arratiako idazle aitzindarien antologia, Artea, 2005, 529 Liburu biok aportazio benetan interesgarriak dira Arratiako Parnasoaberatsa ezagutu ahal izateko.
|
|
|
–Uriarteren bat bateko bertsogintzatik, emoitza urria geratu jaku. Kepa Enbeita Urretxindorragaz
|
askotan
ibiltzen zela dinoe sasoiko lekukotzek, baina haren bat bateko bertsorik, guk dakigula, bat edo bi besterik ez jaku heldu? 54 Hurrengo lerroetan ahalegintxoa egingo dugu bertsolaria bere testuinguruan kokatzen eta, ahal den neurrian, haren bertso ibilbidea zehazten.
|
|
|
68. Amurizak bere obran dakarren bertsioa Dimako Patxi Bilbaori jasoa da(
|
Askoren artean
: Doinu Zaharren Inguruan, UEU, Musika Saila, Bilbo, 1990, 17).
|
|
|
Gauza
|
asko
aldatu dira azken hirurogeita hamabost urte honetan bertsolaritzan: bertsolari baserritarrak unibertsitario bilakatu dira; brusa luzeak forro polarbihurtu zaizkigu; kursaal zaharreko Poxpolin areto apala, Bilbao Exhibition Centreerraldoiak ordezkatu du; gizalabak oholtzan ez egotetik txapeldun izatera pasatu dira...
|
|
|
|
Askoren artean
: Doinu zaharren inguruan, UEUren Musika Saila, Bilbo, 1990.
|
|
|
4 Eta lektoreak ikasi behar du, amaitzeko, nola nik etika katolikoan estudiatzen den vicio baten inguruan soilik zentratu naizela nire lehen historiaren filosofian, eta bigarrenean alferkeria hartu dut hipotesitzat. Vicio eta bekatu
|
askoz
gehiago daude (harrokeria ere aipatu dut, adibidez, eta horregatik proposatzen dudan sozialismoak joera aristokratikoa izan lukeela deritzot, harrokeriazkoa ez dena niretzat), vicio eta bekatu askoz gehiago daude, ordenatua dagoela haien estudioa, eta hor ere lana ez da makala, izanik helburua ezagutza universala, hau da, perfekzio morala, zeina ezinezkoa den kosmos honetan, nahiz eta betebehar a...
|
|
|
4 Eta lektoreak ikasi behar du, amaitzeko, nola nik etika katolikoan estudiatzen den vicio baten inguruan soilik zentratu naizela nire lehen historiaren filosofian, eta bigarrenean alferkeria hartu dut hipotesitzat. Vicio eta bekatu askoz gehiago daude (harrokeria ere aipatu dut, adibidez, eta horregatik proposatzen dudan sozialismoak joera aristokratikoa izan lukeela deritzot, harrokeriazkoa ez dena niretzat), vicio eta bekatu
|
askoz
gehiago daude, ordenatua dagoela haien estudioa, eta hor ere lana ez da makala, izanik helburua ezagutza universala, hau da, perfekzio morala, zeina ezinezkoa den kosmos honetan, nahiz eta betebehar argia den hobetzea bilatzea, bistan dago.
|
|
|
Azken 50 urteetan euskararen egoera aldatuz joan dela aipatu zuen Patxik. Euskal Herriko herri
|
askotan
gertatu izan den bezala, gazteek apenas jarraitu dute baserrietako bizimoduan herri eta hirietara zabalduz beren etorkizuna. Auzoetako eskolak itxi eta herrirantz jo behar izan zuten inguruko haurrek.
|
|
|
Erakunde eta talde
|
asko
dira euskararen alde lanean dihardutenak. Denei eskatu zien euskaltzain berriak adorez eta gogoz lanean jarraitzeko.
|
|
|
–
|
Askori
entzun diot topiko hau: –Araban euskaldungoaren berezko eremua Aramaioko eremura mugatzen da?.
|
|
|
Bertsolaritzaren historia kanonikoetan Matxinek leku mugatua, txikiegia ez esatearren? edukiagatik, esan behar da bere garaian senpertarra maisutzat hartua izaten zela, eta haren entzutea, gaur pentsa daitekeen baino handiagoa zela41 Izan ere, bere garaiko ospakizun nagusi
|
askotan
izan genuen kantari Matxin Irabola:
|
|
|
Arrazoi du Ithurriaguek, Matxin Hegoaldeko ospakizun
|
askotan
egon baitzen kantari. 1922ko irailaren 15ean, Eusko Ikaskuntzaren III. Kongresuan abestu zuen senpertarrak; Gernikan, hain zuzen ere:
|
|
|
Ez daukagu datu
|
askorik
Matxinek eginiko saioari buruz; bertsoak ere bi baino ez. Badaude, hala ere, lekukotasun batzuk argi apur bat eman diezaguketenak.
|
|
|
Arnoa baino
|
askoz
hobia derizkiotdela ura, garbitzeko' re behartu izannaiz ni gauza hortaz ardura. Hartazninduten ni bataiatu sortu nintzanianmundura, ta hari esker esperantza dutjoatea gero zerura.70
|
|
|
69Jean Pierre Larralde luhusoarra(), Matxinen ohiko bertso laguna Iparraldeko plazetan. Luhuso Lapurdin badago ere, kronika
|
askotan
, baxenafartartzat agertzen da.
|
|
|
Matxinen beste bertso sorta garrantzitsu bat 14ko Gerla Handiari buruzkoa da. Esan dugunez, bera bertan egon zen, baina gerraren gaineko jarrera eta ikuspuntua
|
askoz
ere kriti koagoa da orduko ipartar gehienena baino. Henri Duhauk zera zioskun bertso sorta honetaz 1988an:
|
|
|
–Gu penez higatzen/ Elgarren xahutzen/ Bat bertzia hiltzen/ Odola ixurtzen/ Bertze hainitz urrundik irriz asetzen?. Eta patriotismoaren gainetik, justizia aldarrikatuko du senpertarrak behin eta berriz, pobreen sufrimenduei esker egiten baitute gora
|
askok
eta askok: –Haundiak ari dira ttikiak manatzen/ Pobrearen indarrez galonez altxatzen/ Ohorez haunditzen/ Mirailez beztitzen/ Diruaren biltzen/ Intresen doblatzen/ Gu horien manutik elgarren hiltzen?.
|
|
|
–Gu penez higatzen/ Elgarren xahutzen/ Bat bertzia hiltzen/ Odola ixurtzen/ Bertze hainitz urrundik irriz asetzen?. Eta patriotismoaren gainetik, justizia aldarrikatuko du senpertarrak behin eta berriz, pobreen sufrimenduei esker egiten baitute gora askok eta
|
askok
: –Haundiak ari dira ttikiak manatzen/ Pobrearen indarrez galonez altxatzen/ Ohorez haunditzen/ Mirailez beztitzen/ Diruaren biltzen/ Intresen doblatzen/ Gu horien manutik elgarren hiltzen?.
|
|
|
|
Askoren artean
: Bertsularien artea, Euskal Kultur Erakundea, Baiona, 1998, 36
|
|
|
Beste emakume bertsolari bi aipatzen dira Lapurdin: Mari Hargain, Kanbokoa, eta Ana Etchegaray, Hazparnekoa30 Izan ere, garai hartan, bertsoen oihartzuna Lapurdiko txoko
|
askotara
heltzen zen, zoli heldu ere: –Hazparne, Sara, Senpere eta Urruña herriak Lapurdi probintziako bertsularitzaren historian maiz aipatuak dira, bai eta ere Kanbo, Ezpeleta eta Luhuso? 31.
|
|
|
Giroak traba
|
asko
jartzen ditu.
|
|
|
–Norbanako helduon eguneroko bizipen eta harreman gehienak lan munduaren eta aisiaren eremuetan egiten ditugu, gure eguneko denbora tarte ia osoa ematen baitugu horretan (lana eta lantokia, zerbitzuen eskaintza, aisia, bezeroak). Eta edonork ziurta dezakeenez, Euskal Herriko gizarte bizitzan gaztelaniak eta frantsesak euskarak baino erabilpen
|
askoz
ere handiago dute, euskarak hainbat esparru erabat arrotz izateraino. Era berean, eta hizkuntzen erabilera sozialari loturik, hizkuntza hegemonikoek ez dute euren abiada moteltzen; aitzitik, bizkortu eta bizkortu ari dira, eta gurearen tamainako hizkuntzek egunerokoa dute bizirik irauteko ahalegina egin beharra.
|
|
|
Laburbilduta honela teorizatzen dut: badirudi, ikusi dudanari erreparatuta, Elizako eskrituristek Historia Sakratua irakurtzerakoan aurkitzen dutela errevelazioa datorrela lagunduta seinaleekin, baina seinala horiek ez datoz bat arrazoi naturalarekin (Voltaire anticlerikalaren arrazoi ilustratuarekin) eta orduan, makurtuz gaur egungo joera zientifistei, modu
|
askotan
esan daiteke, minusvaliatu egiten dituzte seinale horiek, ignoratzeraino ere. Nik, ostera, seinaleetan ikas ten dut errevelazioaren mezua egiazkoa dela.
|
|
|
Behin eta berriz errepikatu behar da egia hau: hasieran bertan amagan dagoen gauzatxo hori (giza zigotoa) kosmosean ezagutzen dugun fenomeno/ izaki
|
askoz
harrigarriena dela. Begia harrigarria da.
|
|
|
Burumuina eta bere jardun miragarria harrigarriak dira. Baina begiaren eta burumuinaren eta gizaki osoaren programa eta ekimen olistikoa beragan daukan zelula mikroskopiko bakar hori, zigotoa, oraindik
|
askoz
eta askoz harrigarriagoa da. Eta bere sabelean dagoen mirari hori ukatzen duenak, gezur itzela dihardu esaten/ egiten.
|
|
|
Burumuina eta bere jardun miragarria harrigarriak dira. Baina begiaren eta burumuinaren eta gizaki osoaren programa eta ekimen olistikoa beragan daukan zelula mikroskopiko bakar hori, zigotoa, oraindik askoz eta
|
askoz
harrigarriagoa da. Eta bere sabelean dagoen mirari hori ukatzen duenak, gezur itzela dihardu esaten/ egiten.
|
|
|
|
Askoz
ere larriagoa izan zen Larrean eta Zornotzako Ikastetxean gertatu zena. Nazionalen erasoaren aurrean, A. Rafael Priorea eta A. Jose Domingo Prioreordea Larreako komentuan gelditu ziren nazionalak hara iritsitakoan haien aurrean aurkezteko, inozoki errespetatuak izango zirela uste baitzuten.
|
|
|
Aurkezpenean hau dio: , lehen lehenik azpimarratu behar dut, lan hau Antonio Unzueta, Angel Fernandez Mendiola eta Julen Urkiza Karmeldarrek erdaraz burututako beste estudio
|
askoz
zabalago baten laburpena dela (Provincia carmelitana de San Joaquín de Navarra. Carmelitas en Euskal Herria, siglos XIII XX, 2005ean argitaratua).
|
|
|
Alesbesko komentuarekin hobeki portatu ziren frantsesak. Gaizki, ordea, elizako Erretorea eta herriko Alkatea, ez baitzuten onik izan komentua kentzeko dekretua betearazi arte, eta herritarrak ere ez
|
asko
hobeki, komentuan eta elizan aurkitu zuten probetxuzko edozer lapurtu baitzuten.
|
|
|
Lur hautatuan, berarentzat beren beregi egindakoan erro hauskorrak sartzen ohitu zuten loretxo gaixoa. Horregatik oso gogor egin zitzaion bere burua ikustea era guztitako loreen artean,
|
askotan
batere sustrai samurrik ez zutenen artean, eta guztientzako zen lurrean bizi izateko beharrezko zukua aurkitu beharrez!...
|
|
|
Nik neure gogoko jolas bat asmatu nuen; zuhaizpetan hilik aurkitzen genituen txoritxo errukarriei lur ematea zen. Ikasle
|
askok
lagundu nahi izan zidaten, eta horrela gure hilerria polit polita izan zen, zuhaitz eta lorez jantzia, gure hegaztien tamainaren arabera. Eder zitzaidan burura etorri ahala nik neuk asmatzen nituen istorioak kontatzea ere.
|
|
|
Arestian aipatu bezala, liburua idazten ari nintzen bitartean jende
|
askorekin
hitz egin nuen: hasi militanteengandik eta 80 eta 90 hamarkadetan polizia izandakoengana arte.
|
|
|
hasi militanteengandik eta 80 eta 90 hamarkadetan polizia izandakoengana arte. Prozesu oso interesgarria izan zen, eta gogorra, zeren eta jende
|
askok
ez du gaiaz hitz egin nahi. Baina beno, gauza asko ikasi nuen:
|
|
|
Prozesu oso interesgarria izan zen, eta gogorra, zeren eta jende askok ez du gaiaz hitz egin nahi. Baina beno, gauza
|
asko
ikasi nuen: anekdota eta gertakizun paregabe asko, liburuetan sekula aurkituko ez nituzkeenak, eta beraiei esker, liburu sinisgarri eta sakon bat idatzi ahal izan dut.
|
|
|
AEBtan jende
|
askok
, nire eleberria irakurri aurretik, ez zekien ezer Euskal Herriaz, ezta existitzen zenik ere. Niretzat oso gustagarria da jakitea, abentura istorio bat irakurri ondoren, munduko txokotxo honi buruz ikasteko modua izan dutela, eta interesatu zaiela.
|
|
|
21.Karmel aldizkaria kulturaz eta literaturaz, batez ere euskal kulturaz eta literaturaz arduratzen da (beste gai
|
askoren artean
). Ezer gehitu nahi al duzu irakurleentzat?
|
|
|
genuen elkar. Gerora, 12 urte beranduago, liburua idazten hasi nintzenean, gaiaz ez nekiela
|
askorik
konturatuta, Ferminez gogoratu nintzen eta email bat bidali nion; ez nuen uste nitaz gogoratuko zenik. Baina bai, galdetu nionean ea Euskal Herriari buruzko galdera batzuei erantzungo ote zion eta, gainera, euskarara itzulita, baiezkoa eman zidan.
|
|
|
Bestalde, liburu
|
asko
irakurri ditut gaiaz.
|
|
|
Eta azkenik, Euskal Herriko jende
|
askorekin
hitz egin dut. Baita polizia ohiekin ere eta hauek beren istorioak kontatu dizkidate, beren ikuspuntua eman gaiaz?
|
|
2011
|
|
|
Alde batetik, kontuan izan behar da, zazpi hilabetez (1936ko irailaren 21etik 1937ko apirilaren 27ra), Markinako eta Xemeingo erdigunetik, oinez joanda, 40 minututara egon zela gerrako frontea geldituta, eta, horregatik, ehunka miliziar eta gudari etorri zela gure herrira, gizarte bizitza goitik behera aldatuz. Bestetik, Markinako eta Xemeingo 400 gazte baino gehiago joan ziren alde bateko zein besteko fronteetara borrokatzera (Egaña, 2000, VIII. tomoa), eta hauetariko 53k bizia galdu zuten, hainbat zauritu zituzten eta beste
|
askok
urteak egin behar izan zituzten kartzelan, kontzentrazio esparruetan edo langileen batailoietan, bizibaldintza oso txarretan. Gainera,, plaza militar?
|
|
|
3Tradizionalistak karlisten ondorengoak dira, eta
|
askotan
batzuk eta besteak nahastu egiten dira. Garai hura bizi izan zuten markinarrek eta xemeindarrek ere karlista edo errekete hitza erabiltzen dute tradizionalistak izan zirenei buruz hitz egiteko.
|
|
|
Markinako eta Xemeingo lurretan frontea geldirik egon zen hileetan, herriko tradizionalistek beldur
|
asko
pasatu omen zuten. Batzuk (15 bat lagun) atxilotu ere egin zituzten.
|
|
|
Herritarrek Gipuzkoan gertatutako abertzale, euskaltzale eta ezkertiarren fusilatzeen berri zuten, eta 135 pertsona inguruk ihes egin zuten soldadu frankistak sartu baino lehen. Ihesean zihoazen markinar eta xemeindar
|
askok
ikusi zuten Arbatzegi Gerrikaitz eta Gernika bonbardatzen edota erretzen (Onaindia: 1980). Gelditu zirenetariko asko ezkutatu egin ziren edota kutsu abertzalea edo ezkertiarra zuten egunkariak eta liburuak erretzen aritu ziren gau osoan.
|
|
|
Gernika bonbardatu osteko egunean, apirilaren 27an, sartu ziren tropa frankistak Markinan eta Xemeinen. Egun horretan, markinar eta xemeindar
|
asko
atera zen kalera, erreketeei arrera beroa egitera. Tradizionalistek indar asko izaten jarraitzen zuten Markinan eta Xemeinen, eta hauetariko askok lasaitu ederra hartu zuten erreketeen tertzioak herriko kaleetan ikusi zituztenean.
|
|
|
Egun horretan, markinar eta xemeindar asko atera zen kalera, erreketeei arrera beroa egitera. Tradizionalistek indar
|
asko
izaten jarraitzen zuten Markinan eta Xemeinen, eta hauetariko askok lasaitu ederra hartu zuten erreketeen tertzioak herriko kaleetan ikusi zituztenean. Ospatzeko, tradizionalistek erromeria ere antolatu omen zuten.
|
|
|
Egun horretan, markinar eta xemeindar asko atera zen kalera, erreketeei arrera beroa egitera. Tradizionalistek indar asko izaten jarraitzen zuten Markinan eta Xemeinen, eta hauetariko
|
askok
lasaitu ederra hartu zuten erreketeen tertzioak herriko kaleetan ikusi zituztenean. Ospatzeko, tradizionalistek erromeria ere antolatu omen zuten.
|
|
|
Zabala jauregian kokatu zen Jose Seva infanteriako teniente koronelak jakinarazi zieten alkate eta zinegotzi berriei eta, oro har, herriko FET JONS eko kideei, beharturik zeudela herriko mugimendu gorri separatistaren eta ezkertiarren buruzagi guztien izenak justizia militarrari ematera, eta alderdietako militanteen izenak ere eman behar zituztela (Molina, 2005: 155). Zabala jauregiko militarrek hasieratik bultzatu zuten herritarren errepresioa, eta, ondorioz, tradizionalistek lan
|
asko
egin zuten herriko abertzaleak, euskaltzaleak, ezkertiarrak edota errepublikazaleak salatzen eta kartzelaratzen. Herriko tradizionalistek eta FET JONS eko kideek nortzuk atxilotu behar ziren, zein emakumeri ilea moztu behar zitzaien edota isuna zein familiei jarri behar zitzaien zehazten zuten.
|
|
|
ukatu zizkieten (Gerrikagoitia, 2000). Aurretik politikan sartu gabe zeuden markinar eta xemeindar
|
asko
ere FET JONS alderdiko kide egin ziren, badaezpada, eta 1937ko maiatzetik aurrera ezkertiarren eta abertzaleen kontrolatzaile eta salatari bihurtu ziren, Markinako eta Xemeingo gizarte bizitza hankaz gora jarriz.
|
|
|
delako isuna jartzen zioten jendeari, txostenetan abertzale edo ezkertiar bezala agertzen zirelako (Molina, 2005: 164). Salaketa, isun eta heriotza hauek guztiek beldur
|
asko
eragin zuten herritarren artean, eta funtsezkoak izan ziren erregimen berria sendotzerakoan. Zoritxarrez, Mola jeneralak, matxinada hasi osteko egunean, 1936ko uztailaren 19an, eman zituen aginduak egi bihurtu ziren:
|
|
|
Herritar
|
asko
militarrentzako debaldeko lana egitera eraman zituzten. Emakume abertzale eta euskaltzaleak erabilpen militarra zuten eraikuntzak garbitzera behartzen zituzten eta gizonak logistika beharrak egitera.
|
|
|
Hiru alderdi politiko hauek Errepublikaren Aldeko Batzordeak eta Udal Batzordeak sortu zituzten 1936ko urrian, eta agintean egon ziren 1937ko apirilaren 27ra arte. Markinan eta Xemeinen frontea geldirik egon zen zazpi hile horietan, abertzaleek, ezkertiarrek eta errepublikazaleek lan
|
asko
egin zuten herritarren artean elikagaiak banatzen, Markinako frontean zeuden gudari eta miliziarrei laguntzen, elkarbizitza ziurtatzen, frontea sendotzen eta herritik metro gutxira zeuden matxinatu frankisten aurka borrokatzen. Dena dela, ia talde bat ziren; interes batzuk komunean zituzten kategoria sozial gisa jarduten zuten; eta, ondorioz, talka egiten zuten batzuen eta besteen helburuak, interesak eta estrategiak.
|