|
2013
|
|
|
Iraultza sekulakoa bizitzen, eta gozatzen?
|
ari naiz
ordutik ordura, eta iraultza teknologikoa guztiz mesedegarria gertatzen ari zaio euskarari. Mitxelena harrituko litzateke.
|
|
|
Iraultza sekulakoa bizitzen, eta gozatzen? ari naiz ordutik ordura, eta iraultza teknologikoa guztiz mesedegarria gertatzen
|
ari zaio
euskarari. Mitxelena harrituko litzateke.
|
|
|
Azkenik, Madril eta Zaragozan unibertsitate-ikasketak egiten
|
ari ziren
ikasle talde batentzat Gabiriako pasiotarren ikastetxe ohian antolatutako lehen euskal barnetegia ere aipatu beharra dut Juan San Martin eta biok orduan Gipuzkoan gobernadore zibila zen Oltra Moltó jaunari bisita egin eta baimena eskatuta. Manzanas polizia-burua erailtzeak salbuespen egoera ekarri zuen eta horrek eten zuen gure lehen ahalegin hura.
|
|
|
Beraz, 1980ko udazkenean ireki zituen ateak Donostiako Arbideko Dorreak izeneko gunean itzultzaile-eskolak, gerora Martuteneko Eskola bezala ezagunago izango bazen ere izen hori zuen auzunean kokatu zelako. Goizero eskolak emanez eta asteburuetan ikastaroak eskainiz ia hamar bat urteko ibilbidea egin zuen eskola hark EIZIE (Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen Elkartea) eta SENEZaldizkaria jaioarazi zituen, gaurdaino jardun betean
|
ari direnak
. Zehar-bidez IVAP. HAEEko eskolaren sorrera ere eragin zuen eta pixkanaka. Literatura Unibertsala?
|
|
|
Parez pare, eta garai bertsuan, EITB eskola sortu zen Iñaki Beobideren gidaritzapean eta bertan euskarazko itzulpenaren eta esatari eta aktoreen euskarazko prestakuntzaren ardura ere izan nuen; horrek aukera aparta eman zidan batzen
|
ari zen
euskararen eta ahozkotasunaren arteko loturez ohartzeko, eta eremu horretan zeuden egitekoez jabetzeko. Halaber, Hezkuntzako EIMAn lankide izateak ere modu berezian ireki zizkidan begiak euskararen kalitateari zegokionez eta ildo hartan eman beharreko urratsen kontzientzia hartzeko ere.
|
|
|
1993an sortutako Ahoskera Batzordeaz
|
ari dela
, 1998an kaleratutako 87 araua: Euskara Batuaren Ahoskera Zaindua (EBAZ) izeneko txostena aipatzen du.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde-erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen
|
ari ziren
testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Halaber, eta EIZIEren lanari esker itzulpen-memoriak eta ordenagailuz lagunduriko itzulpena burutzeko tresnak (ikus EIZIEren webgunean Itzulpen-memoriak eta Tresnak) nabarmen garatu dira hamarkada honetan eta horiek itzulpena egitea erraztu ez ezik hizkuntza kalitatea ere ageriki hobetu dute: Xuxenortografia-zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez
|
ari naiz
, nabarmen haziz doan euskarazkoez aipatzearren. Gure hizkuntza baino hiztun gehiago dituztenen aurretik goaz zerrendan, oraindik nabarmen hobetu eta aberastu beharrean bagaude ere.
|
|
|
Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean
|
ari den
gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak. Testu-antolatzaileak.
|
|
|
Erabilera estrategikoa (2011), gramatikaren eremuak utzi eta estilistikaren zelaiak hasten direnetan behar-beharrezkoak direnak teknologia berriek zalapartaka idaztera bultzatzen gaituzten aroan. Horrelako gomendioak eta ezagutzak idazle on askok garai guztietan erakutsi badituzte ere, milaka pertsona bere buruan estandarizatzen eta normalizatzen
|
ari den
hizkuntza batean eskolatzeak, eta gaurko bizimoduak testuak idaztea eta jendaurrean eraginkortasunez hitz egitea askori eskatzen dion garaiotan, inoiz baino hobeki txertatzen dira gure aurrerabide neketsuan. Beraz, gramatikaren mugetatik harago, estilistikaren alorrean ekarpenak egiteak ibilbide oso bat biribiltzea esan nahi du, herri-literaturaren azterlanarekin eta Esnalen erabilera estrategikoko bi ekarpenekin, azkenik, B. Atxagak maisuki gidatzen duen Erlea aldizkariarekin galdorra ezarriz.
|
|
|
|
ari
ordez, zergatik ez amets goietan?
|
|
|
Zer iradokitzen
|
ari gara
: A. Arruek euskara soilik bertso, dotrina eta horrelakoetarako nahi zuela?
|
|
|
Beauvoirrek nahitaezko amatasuna kritikatzen zuen, eta estrategia horretan, Zirelliren hitzetan, apaizentzat, filosofoentzat eta zientzia-gizonentzat amatasuna ekoizpen biologikoaren hautu bakarra eta zoriontasun paradigma zen bezala, Beauvoirrentzat, gatazka eta diferentzia gunea zen. Amatasuna beste modu batera interpretatzeko keinu bat egiten
|
ari zen
Beauvoir, Zirelliren hitzetan. Edonola ere, esan behar da berdintasunaren feminismoak nahiz feminismo materialistak berdintasunerako bidean aztertu dutela amatasuna.
|
|
|
Proposatzen ditugun narrazioetako ama protagonistek amatasunaren gainean kontakizunak eraiki dituzte. Euskal antropologo feministek (Díez, 1995, 2000; Imaz, 2007) esandakoa berrestera gatoz, euskal sendia eta amatasuna aldatzen
|
ari direla
, alegia, eta amak direla aldaketa horretako protagonista. Eli Imazen hitzetan, amatasunaren eta sendiaren aldaketa genero harremanen inguruko eraldaketarik esanguratsuenetan kokatu behar da.
|
|
|
Eli Imazen hitzetan, amatasunaren eta sendiaren aldaketa genero harremanen inguruko eraldaketarik esanguratsuenetan kokatu behar da. Emakumeak aldatzen
|
ari dira
, eta eurekin, bikote harremanak eta familia. –La maternidad se percibe como uno de los escenarios principales, si no el más importante, en la redefinición de las relaciones de género?
|
|
|
Eraikuntza, garapena, ugalketa, identitatea, gizarte posizio bat, rol soziala? Orain arte, amatasun hegemonikoetan ardatz horien omisio sistematikoa gertatu ohi da, amatasun aldizkakoetan, ordea, balio berriak sortzen
|
ari dira
, eta agerian geratzen dira Arantxa Urretabizkaiaren literatur lanetan.
|
|
|
Gure idazle garaikideetan, zahartzaroa gai inportantea bilakatzen
|
ari da
: batzuek, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta egin beharra dutelako; beste batzuek, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako.
|
|
|
Gure idazle garaikideetan, zahartzaroa gai inportantea bilakatzen ari da: batzuek, sasoi horretara iristen
|
ari direlako
eta horri buruz gogoeta egin beharra dutelako; beste batzuek, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan.
|
|
|
Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan. Zahartzen
|
ari den
jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko leitmotiv-a.
|
|
|
Emakumeek Euskal Herrian, Katalunian bezala, hizkuntzaren eta kulturaren transmisioan hartu zuten arnasa agertoki publikorako bidea egiteko. Baina euskal nazionalismoa eraikitzen
|
ari zen
diskurtsoetan, amatasunaren eskutik bakarrik aurki zezaketen ezagutza emakumeek. Emakumeak familiaren, lurraren eta aberriaren metafora bilakatu ziren nazionalismoarentzat, amatasunaren sinbolopean (Ugalde, 1993, 1994; Elorza, 1978; Del Valle, 1985, 1999; Aretxaga, 1988).
|
|
|
Olaziregik esaten duen bezala (1999), 80ko hamarkadan euskal literaturan izan zen ipuingintzaren boom-aren barruan kokatu behar dugu liburu hau. Tenore hartan, gure ipuingintzan nagusiki Ipar Amerikako errealismo zikina eta Hego Amerikako errealismo magikoa sartzen
|
ari zirela
, Urretabizkaiak bestelako kontaketa bat ekarri zuen gurera: barne kontaketa.
|
|
|
229). Dolores Julianok (2004) eta Marina Subiratsek (2007) azpimarratu dute elkarbizitza, sendi tradizionaletik urrunduz, beste eredu pluralagoak hartzen
|
ari dela
, eta hor ikusten dituzte emakumeen sareak edota konstelazioak. Kontua da aztertu ditugun hiru eleberriotan Urretabizkaiak ez duela familia tradizionala irudikatzen, egitura horretatik urrundu egiten dela.
|
|
|
Beste joera bat amatasuna goresten duena Frantzian sorturiko diferentziaren feminismoa dugu (Muraro, 1994), zeinak amatasunarekiko zor sinbolikoa aldarrikatzen duen eta amatasuna, diferentziarako inflexio puntutzat ez ezik, botere gunetzat ere hartzen duen. Aztertzen
|
ari garen
bi literatur lan horiek begirada horrekin aztertu behar dira, amatasunaren boterea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
Azken hamarkadetan, euskal literaturan adinean aurrera egindako pertsonaia protagonista sorta bat sortu da, denak ere 80 urte aldera arrimatuxeak, zahartzen
|
ari den
jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko gogoa bihurturik leitmotiv. Baina, horren haritik, Urretabizkaiaren Hiru Mariaeleberriak ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, memoria albo batera utzirik, zahartzaroa egitasmo bilakatu digu, hau da, zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen
|
ari denaren
lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen
|
ari dira
, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
hegemonikoki gizonezkoena den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna uztartzen. ...erri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen
|
ari dira
, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen ari dira.
|
|
|
Esan behar da eleberri bakarra dugula gai horrekin etorri zaiguna euskal literaturara, horregatik da hain berritzailea eta transgresorea Koaderno gorriaobrako ama, hau da, aipaturiko literatur pertsonaia transgresore hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotasuna dira; izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira, neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak, berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, neurri apalagoan bada ere. Ama helduak, bakarrak, ezkontzaren erakundetik at dauden amak dira eta, halaber, ohiko rol eta ereduetatik urrunduz posizio bat definitzen
|
ari dira
.
|
|
|
Euskal antropologo feministek (Díez, 1995, 2000; Imaz, 2007; Esteban 2011) bere ikerketetan berretsi dute amatasunak aldatzen
|
ari direla
Euskal Herrian. Egile beraren hiru eleberri eta ipuin bat aztertu ditugu.
|
|
|
Egile beraren hiru eleberri eta ipuin bat aztertu ditugu. Eta esan genezake genero harremanak aldatzen eta birdefinitzen
|
ari direla
; izan ere, aldaketa horiek, jendartean ez ezik, literaturan, diskurtsoetan ere gertatzen ari dira. Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testuetan, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak.
|
|
|
Egile beraren hiru eleberri eta ipuin bat aztertu ditugu. Eta esan genezake genero harremanak aldatzen eta birdefinitzen ari direla; izan ere, aldaketa horiek, jendartean ez ezik, literaturan, diskurtsoetan ere gertatzen
|
ari dira
. Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testuetan, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak.
|
|
|
Hitz batean, bizimodu lizuna auzitan jartzen
|
ari
ote den adierazten hasten da kontalaria. Aurrerago, ordea, bizimodu horrek buruhauste handirik ez diola eragiten ere gaineratzen du.
|
|
|
Hortik, aldaketa iragartzera igarotzen da kontalaria. Aldaketa uda-sasoiaren amaiera aldera kokatu beharko litzateke, droga-kontrabandoan
|
ari zela
izandako istripuaren ondorioz klinikan delarik, bisitatzera doakion Agurneri egindako aitorpenetan:
|
|
|
Txomin Agirreren eleberrietako kontalariak bezala, Araibar zaldunakoak, istorioa kontatzearekin batera komentatu egiten du. Komentatzea, gainera, ez da mugatzen kontatzen
|
ari den
gertaera zehatzera; izan ere, horrek iradokita edo, gogoeta orokorrak eransten ditu. Txomin Agirreren eleberrietan bezala, bada gorabeheraren bat modu orokorrean jorratzeko joera eta, jarraian, kontatzen ari den istorioko pertsonaiak testuinguru horretan kokatzekoa:
|
|
|
Komentatzea, gainera, ez da mugatzen kontatzen ari den gertaera zehatzera; izan ere, horrek iradokita edo, gogoeta orokorrak eransten ditu. Txomin Agirreren eleberrietan bezala, bada gorabeheraren bat modu orokorrean jorratzeko joera eta, jarraian, kontatzen
|
ari den
istorioko pertsonaiak testuinguru horretan kokatzekoa:
|
|
|
Agirrek eta Erkiagak bestelako edukiz osatutako berbaldiz ere hornitzen dute kontatzen
|
ari diren
istorioa: ohituren deskripzioa, kasu.
|
|
|
Hala dio 1959ko otsailaren 1ean Txomin Peilleni bidalitako gutunean: . Aipatu nizun ipuina bukatuxerik dut, garbitan ipintzen
|
ari naiz
orain?, eta amar bat egunen bururako egiñik duket?. Urkizu, P. (ed.), 1995, Jon Miranderen gutunak (1948-1972).
|
|
|
Biak ala biak zehaztasun eta adierazgarritasun handikoak. Zenbaitetan, Ereduzko Prosa Gaur (EPG) eta Ereduzko Prosa Dinamikoa (EPD) zuzenean arakatuta bilatu dira adibideak eta, gehienetan, EUDIMA proiekturako egokitutako erauzketa-tresnaren bidez; tresna horrek aztertzen
|
ari garen
birformulatzaileetara zuzenean jotzea ahalbidetzen digu, eta hura txertatuta agertzen den testu-zatietara heltzea errazten digu. Corpus edo testu-bilduma ezberdinen gainean egiten du bilaketa:
|
|
|
Lan honetan, birformulazioa diskurtso-fenomenotzat hartzen denez, eta bere erabilerak enuntziazio-ikuspuntuaren aldaketa dakarrela (Roulet, 1987, 111) onartzen denez, ahal den neurrian, Larringanek erabiltzen dituen urratsei jarraiki egingo dugu azterketa, batez ere balio diskurtsiboan indarra jarrita, eta erakutsiko dugu aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileok ezaugarri eta zeregin nagusi batzuk baldin badituzte ere, diskurtsoaren ikuspegitik balio anitz har ditzaketela. Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen
|
ari garen
elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko. Aztertzen ari garen birformulatzaile urruntzaileak sail jakin batean kokatu behar diren ikusten lagunduko digu horrek.
|
|
|
Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko. Aztertzen
|
ari garen
birformulatzaile urruntzaileak sail jakin batean kokatu behar diren ikusten lagunduko digu horrek.
|
|
|
Solaskideak hirugarren pertsona bati buruz hitz egiten
|
ari dira
, baina Karouk gai hori alde batera utzi eta gehiago interesatzen zaion gai batera eramaten du solasaldia. Dena denmarkatzaileak ahalbideratzen du gaiaren aldaketa hori eta, horrela, solasaldiaren berrorientazioa eragiten du.
|
|
|
«Ohi bezala», 15 urte azpiko gaztetxoengan
|
ari da
izaten eragin handiena gripea, eta, horregatik, okerrena oraindik iristeko dagoela uste dute Osakidetzako eta Osasunbideko arduradunek. Izan ere, datorren astean amaitzen dituzte Eguberrietako oporrak haur eta gaztetxoek, eta eskolara itzultzearekin batera, gripe kopuruak goia joko duela nabarmendu dute.
|
|
|
Gogora dezagun testu-antolatzaileen sail zabalaren barruan kokatuko liratekeela hemen aztertzen
|
ari garen
diskurtso-markatzaileak.
|
|
|
«Diputatu gehien-gehienek ukatu dute erraustea berreskuratze edo balorizazio energetikoa dela. Alegia, errausteari itxura berdea emateari uko egitea oso ona da ingurumenarentzat, eta kolokan jartzen du Euskadin erraustearen alde egiten
|
ari den
apustua» [EPD, Berria]
|
|
|
Artikulu honek ikerlerro interesgarri bat jorratzen du diskurtso espezializatuaren azterketan. Izan ere, orain
|
ari dira
sortzen eta finkatzen euskarazko hizkera juridikoan hizkuntza-usadio eta tradizio diskurtsiboak, eta alderdi horretatik ezin emankorragoa izan daiteke diskurtso-markatzaileen azterketa. Egia esan, Andres Urrutiaren lan bat (Urrutia, 2008) dago gure ikerlanaren abiaburuan, han esaten baitu Urrutiak (2008:
|
|
|
finantzatu duen US10/ 10" Euskarazko diskurtso-markatzaileen hiztegia (I)/ Diccionario de marcadores discursivos del euskera (I)" ikerketa-proiektuaren emaitzetariko bat da. Euskal Irrati Telebistarekin (EITB) eta Elhuyar Fundazioarekin sinatu ditugun lankidetza-hitzarmenei esker garatzen
|
ari gara
proiektua. Artikulua, halaber, Xabier Alberdik parte hartzen duen IT414 -10 talde egonkortuaren ikerketaren emaitzen artean sartzen da.
|
|
|
zakarra lazkiro da
|
ari
,
|
|
|
–Nire ustez Literatura Unibertsalasailaren ahulguneetako bat dira hitzaurreak?. Dagoeneko dagokigun lan honetan
|
ari ginelarik
, txiolariak xaxatu nahi izan genituen, bazka bila edo: –Zergatik hitzaurreak ahulgune?
|
|
|
–Zergatik hitzaurreak ahulgune? Hitzaurreei buruzko berbaldia prestatzen
|
ari naiz
eta sakon azter dezagun..., bota genuen.
|
|
|
–Hitzaurrea itzultzaileak idazten du LU bilduman. Horretaz
|
ari zarete
–Esango didazue?.
|
|
|
Egile beraren obra bi dira, bi itzultzaile, bi hitzaurregile, bi joera: Jakintzaren arbola (LU, 122) liburuaren hitzaurrean egileaz, obraz, kritikaz
|
ari da
Miguel Sánchez Ostiz hitzaurregilea, eta Zalakain abenturazaleaobraren kasuan (LU, 123), Inazio Mujika Iraola hitzaurregileak Pío Barojak euskal munduarekin zuen lotura du hizpide.
|
|
|
Nork bere irizpideei jarraitzen die, baina ez beti modu berean, orain batera eta beste behin bestera jokatu izan duenik bada eta. Oro har, funtzio entziklopedikoa dute LU bildumako hitzaurreek (egileaz eta obraz
|
ari dira
nabarmenki), eta itzultzaileek idatzitakoak izan arren, oso modu orokorrean dihardute itzulpenaz (hala egiten duten apurretan). Azken horren harira, esan genezake itzultzaileak bestelako bideetara jotzen duela hari dagozkion auziez gogoetatzeko:
|
|
|
Modernismoa aipatzen dugunean lehen Modernismoaz
|
ari gara
, Frantziako Sinbolismoarekin hasi eta honen eraginpean abangoardiak iritsi arte irauten duen poesiaz alegia.
|
|
|
Oroitzapen horiek zoriontasun aro bat irudikatzen dute poeman, haurrak itsasoarekin bat egiten duen garai bat. Poeta trenean egiten
|
ari den
bidaiak, horrela, bi gradutan irudikatzen du poetaren itzulera: batetik, fisikoki, Zarautza doalako; bestetik, oroitzapenen bidetik iraganeko bizipenak berriz bizitzera iristen delako.
|
|
|
Izan ere, sinboloak Modernismoan gradu bat irabazten du esanahiari dagokionez eta erreferente bakarraren adierazpena izatetik mundu berezi baten adierazpen polisemikoa eta iradokizunezkoa izatera pasatzen da. Anna Balakian-ek Frantziako Sinbolismoaz gauzatzen duen azterketan, Mallarmé-ren poesiaz
|
ari delarik
zehazki, honela adierazten du sinbolismo berri hau zertan oinarritzen den: –Por tanto, para Mallarmé el símbolo significa lo opuesto a la representación, la sugerencia lo opuesto a la designación:
|
|
|
Antonio Arrutiren poesian badago poema pare bat non sinbolismoak iradokizun aldetik gradu bat irabazten duen. Itur-ondoan eta Illunabarra poemez
|
ari gara
–biak ala biak 1916koak?. Beharbada ezin esan daiteke poemak modu nabarmenean modernistak direnik, baina bai badituztela ñabardura berritzaile batzuk ildo horretarantz jotzen dutenak.
|
|
|
Oso esanguratsua da Mario A. Blanc-ek Bécquer-en modernismoaz (1988)
|
ari delarik
aipatzen duen argudio bat. Blancek dio Bécquerren poesian giltzarria dela poetak nola galgatzen duen sentimentaltasuna(, el empleo de lo sentimental controlado artísticamente?), hau da, nola saihesten duen sentimentalkerian erortzea kontrol arrazionalarekin kontrajarriz:
|
|
|
Orixeri berari ere ez zitzaion laket sentiberatasun gehiegizkoa. Hain zuzen ere, Pizkundean klasikozale-modernozale eztabaida gertatzen
|
ari zen
garaian, Orixek Lauaxetaren Bide Barrijak dela eta honakoa idazten du 1931ko. Bide barrijak, artikuluan:
|
|
|
Interesgarria da, sentimenduen kontrolaz
|
ari garenez gero
, ohartzea nola ilunabarrean, heriotzaren atarian, agertzen den argia eta biziaren goraipamena. Karlos Otegik bere Lectura Semiótica-n dioenari jarraikiz, Lizardiren kasuan giltzarria da poetak bere burua iluntasunaren erdian aurkitzen duenean bilatzen duen argi izpia eta itxaropena:
|
|
|
David Harvey-k aspaldi neoliberalismoari eta globalizazioari buruzko liburu erabakigarrienetako bat atera bazuen ere, oraindik Euskal Herrian postmodernitatea (alde eta kontra) da erreferentzia zaharkitua. Orokorkiago, egun postmarxismoaren eskutik (Zizek, Hardt eta Negri, Badiou, Ranciere), postkolonialismoaren eta ikerketa dekolonial eta subalternoen ondorioz,, world literature, n gaineko eztabaidei eskerrak, psikoanalisiaren (trauma/ Real, jouissance) eta afektibitatearen (Sedgwick; Deleuze eta Guattari) bidetik, literatur historiaren diziplina errotik aldatzen
|
ari da
. Alabaina, euskal literaturan kritika eta korronte horiek oso isla txikia izan dute.
|
|
|
lehenengo eta behin kritika poetikoaren bitartez, egoera epikoaren seriotasunak(, gravedad?) eta pertsonaien mailak eskatzen duen decoruma hautsi delakoan; eta bigarrenik comparatio anplifikatzaileren bitartez, Eneidako pasarte horrek aukera ezin hobea eskaintzen duenez gero olagizon euskaldunen nagusitasuna erakusteko antzinate klasikoak burdingintzaz sorturiko irudikapenen parean, eta bide batez moralaren alorrean ere. Aldi berean olagizon euskaldunek arropa gutxi erabiliko zutela zioen diskurtsoari (esate baterako Covarrubias, 1611, s. v., azero?) ere erantzuten
|
ari zen
Larramendi.
|
|
|
Urrutiago joan gabe, ikusi besterik ez dago 1936ko gerraren ostean Hego Euskal Herrian datorren isilaldia. Hala eta guztiz, onargarri da aldi berean egoera politiko desberdinen menpe bere ibilbidea egin duen eta egiten
|
ari den
hiztun-komunitate baten literatura aldietan banatzeko. Esaterako, zenbateraino izan daitezke euskal literaturan mugarri lehen gerrate karlistaren edo bigarren gerrate karlistaren amaiera, hainbat euskaldunek gerra horiek bizi izan ez dituztenean?
|
|
|
Wellek-en definizioan bi ardatz gurutzatzen dira. Bata, nolakotasunaz
|
ari da
; bestea, denboraz. Hau da, denbora-epe jakin batean jarraitzen den arau literarioen sistemaz dihardu.
|
|
|
Pasarte honetan Orixek Bilbilis hirian sorturiko Marcial idazle latindarraren 57 epigramaren zehar aipamen ironiatsua egiten
|
ari da
: –Sunt bona, sunt quodam mediocria, sunt mala multa.
|
|
|
Itzulpena: Irakurtzen
|
ari zaren
liburuaz ezer gutxi diotsut, badu onik, badu zerbait erdipurdikorik, eta eskasetik asko. Avito, zati horiez osatzen da hauxe ere, zeren liburuak ez dira bestela egiten, horrelaxe baizik?.
|
|
|
izeneko hitzaurrean literatura-gertakariei buruzko hausnarketa teoriko pertsonala agertzerakoan, gudaurreko Pizkundean indarrean egondako irizpide soziopolitiko berberetara jo zuen. Zehatzago esateko, Aitzolen hitzak aipatu zituen xeheki1930eko Eusko olerkiakliburutik hartuta, poetaren funtzio nazionala azpimarratuz, eta gisa berean, 1959ko Olerti aldizkariaren lehen alean, Lizardiren hitzak ekarri zituen lehen planora zehar-aipamenez, bereziki olerkariek nazio pizkundeetan duten betebehar garrantzitsuaz
|
ari den
atalean: –Aberri aldeko gogo-gudari-sailletan olerkaria beti da leen-oiñean?
|
|
|
Hirurogeita hamarreko hamarkadako zailtasunei buruzko Atxagaren hitzetan, badago gazte eta gudaren esperientziarik ez zuen belaunaldiaren aisetasuna. Aldakuntzen haizea usaintzeko gai sentitzen ziren, nahiz eta Euskal Herriko eta orokorrean estatu osoko kultur esparru meharrak urtetako atzerapena jasaten
|
ari den
. Atxagak aipaturikoAllan Ginsberg-en. Howl?
|
|
|
Euskal poesiaren historia bat, idazten?
|
ari zela
–de facto?: –Ez naiz, gaiñera eder billa bakarrik ibili; nire lenbiziko saioa ori zan arren, iñoren esanari ekin diot gerora, ta euskal elertiaren edesti antzera egiteko esan didate, gure olerkari, edo behintzat geienen bertsoak aldiz-urren aukera ta sarturik:
|
|
|
Zehazki, Xabier Mendigurenek? 63ko belaunaldia? izendatu zuen belaunaldiaz
|
ari gara
, partaide ziren idazle batzuek (F. Juaristi, K. Linazasoro), belaunaldi galdua?
|
|
|
Horregatik, naturaltasunez dakartza gudaurreko eta ondoko egileen testuak, garbizaleenak eta euskara funtzionalarenak, herrikoiagoak eta kultuagoak, kontserbadoreak edota progresistak, ustez eta beti literaturaren berezko balio irizpide bati leial zaiola sinetsiz. Horretaz gain, Santi Onaindia bezalaxe, irakurle euskaldunentzat
|
ari da
Izagirreren antologia, eta horregatik ez ditu barneratzen itzulitako antologietan sumatzen diren betebehar homologagarriakedo mendebalde osoko poesiaren ibilbidea deskribatzeko erabiltzen diren irizpide kronologiko edo historiografikoekin bat egin beharrak. Iratxe Retolazak ere antologiei buruzko bere artikuluaren amaieran dioen moduan, antologia itzuliek bestelako irizpideei lotzen zaizkie:
|
|
|
Beste tradizio historiografiko gehienetan, ez da garaikideen azken punta literaturaren historia orokorrean sarrarazten. Komunzki, bestalde lantzen da, molde berezi batez, nahiz joera hori aldatzen
|
ari den
astiro. Bortxaz, urte batzuen gibelatzea hartuz, idazle garaikideen multzo nasaiaren baitan bahetze edo irazte lana berenaz egiten da eta,, kontsakratu berriak?
|
|
|
Egungo euskal literatura mailan,. Ikuspuntu garaikidea? hobestea denen tentazioa da, irakasleena, argitaratzaileena, kritika eta literaturaren historian
|
ari diren
profesionalena ere bai. Arrisku asko ekartzen du holako hautuak.
|
|
|
Zenbait agertzen hasiak dira: besteak beste, Joseba Gabilondoberea eraikitzen
|
ari da
.
|
|
|
heldu da irakurlearen gogora Ibon Sarasolaren analisiaz jabetzean. Bide batez, azterketa horren gainean bermatzen da haustura historikoaren markatzeko eta erakusteko zergatik euskal literatura ez zen sartzen ahal XIX.mendeko bigarren partean Europan zehar hedatzen
|
ari zen
Modernitatean.
|
|
|
Muntek 1994an egin zuen ikerketan ondorioztatu zuen 80ko hamarkadatik aurrera munduko leku gehientsuenetan,, batez ere Estatu Batuetan eta Britainia Handian? irakurri nahi zuen eta irakurri behar zuen feminista ororentzat nahitaezko irakurgaia bihurtu zela jaiotzen
|
ari zen
emakumeen eleberri mota (Shelley, 2002)
|
|
|
Maria Soledad Rodríguezek (2009), Löwyren adierak bere eginaz, dio eleberri beltzak aukera ezin hobea eskaini diola emakume idazleari generoak ezartzen dituen rolak auzitan jarri eta egun aurkezten
|
ari diren
identitate femenino berrien aldaketak proposatzeko (Rodríguez, 2009). Rodríguezek testu horretan Alicia Giménez Bartlett nobelagilearen Petra Delicado detektibea aztertzen du, eta erakusten du rolen iraulketa nola gerta daitekeen.
|
|
|
Parnasorako Bidean-en sarreran R. M. Azkuek dio E. M. Bilboko S. Fraiskuko komentuan latina eta filosofia ikasten
|
ari zela
–Karlos V-n aldeko gerlari edo gudariakana ioan bearr izan eban? (R.
|
|
|
2006tik «estrategia komunikatiboak» egitasmoa lantzen
|
ari da
batzordea, hizkuntzaren ikuspegi komunikatiboaren barnean kokatzen diren estrategia eta gaitasunak aztertzen, alegia.
|
|
|
erabilera estrategikoa izenekoa ere. Lan hura bezala, oraingo hau ere ekarpen praktikoa da, euskalgintzan
|
ari garenoi
eguneroko erabileran sortzen zaizkigun kezka eta zalantzen inguruan argia emateko pentsatua. Tradizioak markatzen dituen estrategia praktikoak kontuan hartuta, ikuspegi komunikatibotik aplikatu beharreko estrategiei begira egina.
|
|
2014
|
|
|
Batetik, irakaskuntzan eta industrian gai bakoitzari buruz adituak diren pertsonak kontratatu ditugu ariketak idazteko. Hau da, arlo bakoitzean, mundu osoko onenak laguntzen
|
ari zaizkigu
kapitulu bakoitzeko oinarrizko kontzeptuak aztertzen modu berriak bilatzeko, eta irakurleak material horri buruz jaso duen informazioa zenbat ulertu duen jakiteko. [EHU, Konputagailuen arkitektura, Hennessy, John L. et al. (EHU, 2009) Sarrera]
|
|
|
Begiekin jotzea ahotan hartu dugularik, eta gizonen gauzak astintzen
|
ari garen
honetan, gogora datorkit begiekin (eta, beraz, buruarekin) jotze horren kontrako osagarritzat har daitekeen bestelako operazio bat, eta hura da" pitoarekin pentsatzea" esaten dena, zein baita gure sexuari besteak maiz aski egotzi ohi dion bekatu edo akatsetarik bat. Nik berriz, gure gixonkasta ohoratzen eta bere goien graduraino goititzen duen ezaugarritzat jotzen dut pitoarekin pentsatze hori, eta akatsik nonbait egotekotan, motz gelditzean legoke; hau da, ez garela geu ere pentsatzeko era jator horri behar adinbat atxikiak.
|
|
|
Aipaturiko guztiak (datu soziolinguistikoek zein herri-mugimenduen eta erakundeen arteko elkarlanak) eta azken boladan erne diren beste zenbait ekimenek (Hirinet euskara hutsezko web gasteiztarra, herrialde guztian astero-astero zabaltzen den Alea aldizkaria, euskarari gero eta leku gehiago eskaintzen dion Hala Bedi Irratia?) adierazten dute zerbait mugitzen
|
ari dela
EAEko hiriburuan.
|
|
|
Goiko aipuak aditzera ematen du euskararen lurraldearen gune batzuetan gutxieneko masa kritikoa osatzen
|
ari dela
. Masa kritiko hori aktibatze aldera pentsaturiko kontzeptu eta norabide batzuk deskribatuko ditugu hurrengo lerroetan:
|
|
|
Horri dagokionez, azpimarratzeko modukoa da UEMAren eskariari erantzunez EITBko zuzendaritzak, urratsak? agindu izana ETB2n apurka-apurka euskara sartzeko eta euskaldunak kate horretan erdaraz berba egitera ez behartzeko (ikus Urkizu, 2014), azpimarratzekoa den bezala Gipuzkoako Foru Aldundia (2014) egiten
|
ari den
ahalegina euskarari lehentasuna emateko.
|
|
|
Momentu horretan, 1960ko hamarraldian batik bat, bigarren irekiera sinboliko batekin egiten dugu topo: erdararen hegemonia kulturala hein batean deseraiki eta euskal kulturaren loraldi bati bide eman zion mugimendu batez
|
ari gara
. Mugimendu hori bi tankeratako erantzunek hauspotu zuten:
|
|
|
Aipatzekoa da, era berean, neurri handi batean fenomeno hiritarra izan zela hori ere: Kursaalgo sotoetan erne zen Ez Dok Amairu, Donostian zuten kuartel nagusia Lur eta Jarrai-koek, Bilbon zegoen kokatuta CINSA, hantxe
|
ari zen
Aresti ere bazterrak astintzen, hantxe zebiltzan Kriselukoak, hiztegigintzan zein gau-eskoletan zihardutenak, Iker taldekoak?
|
|
|
1980ko hamarraldi amaieraz
|
ari dela
,, euskara ikastera zetorrena horretara baino ez zetorren jada, dio Brouardek.
|
|
|
Udaletatik heldu zitzaien babesa, salbuespenak salbuespen, mugatua izan bazen ere, 1990eko lehenengo urteetan bazirudien haizeak hizkuntzaren alde jotzen zuela: euskaltegietan aurreko hamarkadan baino jende gutxiago zebilen arren milaka ziren urtero-urtero izena ematen zutenak, Egunkariabera ere irakurleak irabazten eta bere lekua egiten
|
ari zen
, Bilbo erdian Kafe Antzokia leku erreferentzial bihurtu zen?
|
|
|
Euskara elkarteak euskarari zentraltasuna emateko lanean ari ziren bitartean, urteak ziren jada postmodernitatea ate-joka
|
ari zitzaigula
. 1970eko hamarraldiaren bigarren erdian hasita, Arestiren harria harea bihurtuta antzeman zitekeen Etiopia-n (Atxaga, 1978), liburu horretan ageri zen anfora hautsia bere lehen diskoko ikono nagusi bihurtu zuen Ruper Ordorikak, Franco hil berritan. Nik ez dut amets haundirik/ zeru ederrik eskeintzen,/ etsipenaren mugetan zuekin nago bizitzen.
|
|
|
hori astindu nahian, botere-harremanetan, izaera kolektiboan eta motibo identitarioetan indarra jartzen duen diskurtso berria ere hasi da ernetzen ezarian-ezarian (ikus, adibidez, Arbelaitz, Eizagirre eta López, 2015). Ugaritzen
|
ari dira
, era berean, euskara hautu pertsonal hutsaren esparrutik atera nahi dutenen esanak. Horien adibide ditugu, esate baterako, Lorea Agirrek aurtengo Korrikaren amaierarako prestaturiko mezuan ageri ziren berbak:
|
|
|
Edozelan ere, motibazio identitario, ludiko, estetiko zein pragmatikoek hauspotuta, kontua da euskarak mendebaldeko gune hiritarretan irabazi dituela azken urteotan bere hiztun berrietako asko, besteak beste gune horietan esperientzia interesgarriak burutzen
|
ari direlako
. Berauen berri izango dugu hurrengo puntuan.
|
|
|
Mende horren erdi aldean euskara nabarmenki sartua zen hizkuntza-ordezkatze prozesu batean: hizkuntza nagusien jakitea eta erabilera gero eta gehiago
|
ari zen
hedatzen, eta aldi berean euskararen hiztunak gero eta gutiago ziren eta murritz-murritza zen euskaraz bidera zitekeen funtzio sozialen kopurua. Joan den mendearen erdian (50eko eta 60ko hamarkadetan) euskarak ez zuen batere presentzia axolazkorik, bere?
|
|
|
Estatu frantsesean, berriz, errateko moduan euskarari ez ikusia egiten zioten agintaritzatik. Azken urteotan, baina, euskara pixka bat hobeki balioesten
|
ari da
Iparraldean ere, nahiz eta oraindik EAEn eta NFKn baino indar txikiagoarekin.
|
|
|
2006ko inkesta soziolinguistikoaren arabera, 16 urtetik gorako nafar populazioa bere burua identifikatzen duena elebidun gisa euskaraz eta gaztelaniaz, maila desberdinetan, populazio guziaren %11ren eta %18, 8ren artean da (Eustat, 2010). Gaur egun, eskoletan euskaraz ikasten
|
ari den
ikasleen ehunekoa handiagoa da jendartean elebidun den jendea baino.
|
|
|
Bi hizkuntzen bidezko irakaskuntza (oren parekotasunagehi euskarazko murgiltzeabatera harturik) goranzko joeran
|
ari da
Iparraldean, eta hala, euskara gero eta gehiago erabiltzen da irakasbide gisa. 2004/ 2005 ikasturtetik 2013/ 2014 ikasturterako tartean igan egin zen lehen mailako ikastetxe elebidunen kopurua (11 urte bitarteko ikasleak), 108tik 147ra; hau da, 2004/ 2005 ikasturtean %42 baldin bazen horrelako ikastetxeen ehunekoa, gaur egun %60ra iritsi da (hiru sareetako ikastetxeak kontatuta).
|
|
|
Dena dela, murriztapen horrek ez du zehazki erran nahi gaur egun alderdi horretan euskarazko ikas-irakaskuntza ez dela gauzatzen. Izan ere, adibidez, 2012/ 2013 ikasturtean baziren 6 ikastola eremu horretan, eta hartan
|
ari ziren
mila ikasle baino gehiago, Haur Hezkuntzatik hasi eta Nahitaezko Bigarren Hezkuntza barrenean hartuta (1.107 ikasle ziren, zehazki).
|
|
|
2000n %18 zen eta2011/ 2012an %17 da; aldaketa handixeagoa da A eredu soil-soila hartzen bada, eredu eleaniztunak kontatu gabe: 2012/ 2013 urtean, ikasleen %14
|
ari zen
A eredu soil-soilean;
|
|
|
c) ingelesaren presentzia indartua duten programen onarpena bizkor hazten
|
ari da
, programa horiek 2006/ 2007an hasi zirenez geroztik: 2012/ 2013 ikasturtean, ikasmaila guziak kontuan hartuta, ikasleen %7tik goiti ari zen eredu horren aldaeretako batean; eta erran-nahi handiagoko datua:
|
|
|
c) ingelesaren presentzia indartua duten programen onarpena bizkor hazten ari da, programa horiek 2006/ 2007an hasi zirenez geroztik: 2012/ 2013 ikasturtean, ikasmaila guziak kontuan hartuta, ikasleen %7tik goiti
|
ari zen
eredu horren aldaeretako batean; eta erran-nahi handiagoko datua: 2008/ 2009 ikasturtean Haur Hezkuntzan eredu eleaniztunetan %6, 5 ari zen, eta 2012/ 2013an, berriz, %22ra igana zen kopuru hori;
|
|
|
2012/ 2013 ikasturtean, ikasmaila guziak kontuan hartuta, ikasleen %7tik goiti ari zen eredu horren aldaeretako batean; eta erran-nahi handiagoko datua: 2008/ 2009 ikasturtean Haur Hezkuntzan eredu eleaniztunetan %6, 5
|
ari zen
, eta 2012/ 2013an, berriz, %22ra igana zen kopuru hori;
|