|
2005
|
|
|
Nola ez da sartuko Dibarrart, hain elizatiar izanez, XIX. mendearen azken laurdeneko eztabaidetan, segituz Adema-Zalduby edo Michel Elissamburu. Badaki ilun peko jende horiek lanean ari direla Elizaren kontra eta kutsadura berri hori sartzen
|
ari dela
, emeki-emeki, Euskal Herrian. Bainan ausarkeria horien kontra badira harresiak.
|
|
|
Haurrei-biharko euskaldunei-mintzo zaie, otoizten ditu atxik dezaten, arbasoek bezala, euskara eta fedea. Hedatzen
|
ari den
inpiotasunaren uhainaren kontra, framazonen eta haien deabrukerien aurka, ordu arte tente potente egona baldin bada Euskal Herria, zer bilakatuko da bihar. Hortik dator otoitza:
|
|
|
Iparraldean Eliza kontserbatzailea da, galdu baititu zituen abantailak, bereziki Jules Ferry-k bozkarazi dituen legeekin. Gizartea laikotzen
|
ari da
eta 90eko hamarkadan Frantziako Elizak bihurgune bat hartzen du Lavigerie kardinalaren mintzaldiaren ondotik (1890/XI/12) Errepublika onartuz. Bainan Iparraldean sortzen da sekulako eztabaida Jauffret apezpikuaren inguruan.
|
|
|
Denbora berean, Zazpiak bat-en ideología sortzen
|
ari da
Euskal Herri osoan, harreman gehiago bada Abbadie-ren Lore jokoei esker, ideologia horren alde eta maisu gisa dago Gratien Adema-Zalduby Dibarrartek miresten duena. Baigorriko xantrea, beti kontserbatzailea, moda berriari jarraikiko zaio.
|
|
|
Gogora ditzagun Chaho-Belzunze, Bladé, Jaurgain. Hori da beharbada iparraldeko historiografiaren konstantea, euskaldunez orokorki
|
ari direla
, Euskal Herria bere osotasun geografikoan hartuaz. Badirudi iparraldean bertako ohizko erakundetze politiko eta juridiko pro pioa galdu zenean, intelligentsiaren joera hizkuntza eta herri berezitasunez gogoetak burutzera eta histori arloan herri euskalduna lantzea bihurtu zela egitasmo berria.
|
|
|
Jaurgaini, iparraldeaz ikertzen
|
ari dela
,
|
|
|
Baina sal buespenez jositako errealitatea eta kasuak ditugu eta horrenbesteraino iritsi direnez, azkenean, paradigma nagusien puxkaketa osoa gertatu da azken hogeita bost urteotan. Bakoitza bere aldetik
|
ari da
eta historia, iragana gaurko hizkerara azaltzeko unean, gaur egun, erlatibismo kulturalean murgildu gara. Ez dago egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da.
|
|
|
Ezdezagunpentsa, bestalde, soilikgureanaridirelaherri-hizkerak urtzen.EuskalHerrianbartarratsekogertakaria denez, estandarizazioaren garaiarenhurbiltasunagatiksentitzenduguhori, hizkuntzarenbatasunesplizituaduelahogeitahamabosturtehasizelakoetaegunere, inoizbainoareago, Euskaltzaindia erabakiak hartzen eta erregelak hedarazten
|
ari delako
. Iruditzenezbazaiguere, hemendikkanpo, industrializazioarenondorioden urbanizazio-prozesua etahomogeneizazioranzko joeraorokorra herri-hizkerakkoloregabetzenaridira.ItaliakohizkerenegoerazdiharduenSobrero-ren
|
|
|
Bestelaesan, ezdaegiaeuskalkitik edota gureherriko hizkeratik euskara batura zuzenean eta zeharbiderikgabeiragaten garela. Batekbaino gehiagok hori dioten arren, hemen ezdahori gertatzen
|
ari
, ez duguustegertatukodeniketabestelekuanitzetan ereezdahorrelakorikgertatu.Ezdihardugu hemenLizarran, Gasteizen, lruñeanedoBianansortzen ari diratekeen batuarenantzeko hizkerez.BaionakoberriDavantekematendigu:
|
|
|
Bestelaesan, ezdaegiaeuskalkitik edota gureherriko hizkeratik euskara batura zuzenean eta zeharbiderikgabeiragaten garela. Batekbaino gehiagok hori dioten arren, hemen ezdahori gertatzen ari, ez duguustegertatukodeniketabestelekuanitzetan ereezdahorrelakorikgertatu.Ezdihardugu hemenLizarran, Gasteizen, lruñeanedoBianansortzen
|
ari diratekeen
batuarenantzeko hizkerez.BaionakoberriDavantekematendigu:
|
|
|
21 Hizkuntzaren esparru bakoitzean hartzen diren maileguek hizkuntza osoan izan dezaketen eraginak zer pentsatua eman beharko liguke: bizidunen dietaz
|
ari garelarik
, haragijale eta belarjale hitzak, esate baterako, hizkuntza komunekoak direla onartu beharra dugu, hiztun gehienek erabil ditzaketen adigaiei baitagozkie eta irizpide horretan oinarrituta bultza genitzake, karniboro eta herbiboro hitzen aldean. Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira.
|
|
|
Ikus Ensunza (1989), Loinaz (1995), Azkarate (1997) eta Zabala (1997) esate baterako.36 Ikus Zabalaren (1997) proposamena.Frantses mutil lmutil frantses aukerez
|
ari da
.
|
|
|
foku baten hurbiltasunean bezalakoak ikus daitezke foku batetik hurbil beharko litzatekeen tokian. Bestetik, maileguak euskal atzizkiez ezkutatzeko joera hedatu zen garai batean, Euskaltzaindiak (1994) zuzentzeko gomendioa eman duenetik neurri handian geldiarazi bada ere; ins talazio, ebaluazio eta integrazio izenen ordez instalakuntza, integrapena eta ebaluaketa erabiltzeaz
|
ari naiz
. Honen eragilea erdal sistematik urruntzeko saioa bide da.
|
|
|
42 Gutiérrez Rodilla-k (1998: 38) zientziaren hizkuntzaz
|
ari delarik
azpimarratu duenez,«??. Los procesos de derivación tanto de sustantivos como de adjetivos y verbos, están clara mente decantados hacia unos cuantos sufijos que, frecuentemente, no coinciden con los de más rendimiento en el registro común...».
|
|
|
casquete polar! calotte po/ aire eta cap rockl zona de montera/ chapeau terminoen ordaina ematen
|
ari garelarik
eta beraz, hizkuntza komunaren erabileratik urrun gauden neurrian, aurrekoak bezain egokiak (edo are egokiagoak) izan al daitezke kapelu polar eta kapelu-zona terminoak?
|
|
|
guistikoek gakoa eman diezagukete batzuetan: gero eta gehiago dira zientziaz edo teknologiaz
|
ari diren
euskaldunak beren esparruetan euskara erabiltzea erabaki dutenak. Honek eragile indartzailea izan behar du zalantzarik gabe, galtze prozesuetan gertatzen den erabileraren murriztearen eta goi-mailako eremuetan ez erabiltzearen alderantzizkoa baita.
|
|
|
Areago, euskara tekniko-zientifikoaren erabilera berezituak jorratzen
|
ari diren
zientzialari hauek bereziki garatua dute hizkuntz kontzientzia eta biderik egokiena aurkitzen eta arrazoitzen saiatzen dira. Jokaera hau gaizki onartzen dute askotan hizkuntzalariek, intrusismotzat hartzen baitute.
|
|
|
hizkuntzalaritzaren arlo desberdinetan gertatzen diren aurrerapenek hizkuntzaren erabilera bere zituetan izan dezaketen erabilgarritasuna aztertu behar da eta zientzialariei beren eguneroko jardueran baliagarri gerta dakizkiekeen baliabideak propasatu. Esparru honetan
|
ari diren
hizkuntzalariek zientzia eta teknikarako hizkuntzaren erabileraren hizkuntz berezitasunak aztertu behar dituzte eta zientzialariekiko elkarlana ere ezinbestekoa dute: batetik, zientzialarien beharrak ezagutu behar dituzte eta, bestetik, hizkuntzalaritzaren esparru desberdinetako datuak aztertuz lortzen dituzten ondorioak zientzialariei helarazten jakin behar dute emankorrak izango badira 12?
|
|
|
Euskara tekniko-zientifikoaz
|
ari garelarik
, euskararen erabilera berezi tuaz ari gara, zenbait alderditan behintzat erabilera komuna ez bezalakoa dena. Gainera, aldaera idatziaz eta zainduaz ari gara batez ere.
|
|
|
Euskara tekniko-zientifikoaz ari garelarik, euskararen erabilera berezi tuaz
|
ari gara
, zenbait alderditan behintzat erabilera komuna ez bezalakoa dena. Gainera, aldaera idatziaz eta zainduaz ari gara batez ere.
|
|
|
Euskara tekniko-zientifikoaz ari garelarik, euskararen erabilera berezi tuaz ari gara, zenbait alderditan behintzat erabilera komuna ez bezalakoa dena. Gainera, aldaera idatziaz eta zainduaz
|
ari gara
batez ere. Hizkuntza berezituen artean ere hainbat erabilera egon daitezke, esate baterako, gai baten adituek hizkuntza berezitu mintzatua eta zaindu gabea ere erabil dezakete beren artean 13 Edonola, hizkuntzalariek aztertu ohi dutena erabilera berezitu
|
|
|
< <... Kodeztatze-lanari dagokionez normaltasun hatera hurbiltzen
|
ari da
euskal teknolekto
|
|
|
gaia ezarri ohi da perpausaren hasieran, une oro jorratzen
|
ari garen
gaia begi
|
|
|
5 Izan ere, Euskaltzaindiak lan horietan proposaturiko ereduetatik urrun dauden erabakiak hartu dituenean, arauak aldatzen
|
ari zela
ulertu dute hainbat hiztunek.
|
|
|
Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman behar dutenak hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen
|
ari den
eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
Gaur egun ere bizirik dirau euskara teknikoaren egokitasunaren inguruko eztabaidak, eta kritika latzak jasaten dituzte askotan euskara beren jardueran erabiltzen duten zientzialariek edota terminologiaz
|
ari direnek
. Sarasolak (1997a, b) zientzialariek erabiltzen duten euskara narrasa eta chicana moduko bat dirudiena dela idatzi du.
|
|
|
Areago, honelako testuak euskararen normalizazioaren alde edo aurka egiten ote duten zalantza egiteraino heldu da (Sarasola, 1997b): «.., honelako testuak laguntzen
|
ari
al dira, ala traba ari dira gertatzen euskara lantzeko, gure hizkuntza egoera normaltzeko lanean. Nik egia esan dudak ditut... > >.
|
|
|
Areago, honelako testuak euskararen normalizazioaren alde edo aurka egiten ote duten zalantza egiteraino heldu da (Sarasola, 1997b): «.., honelako testuak laguntzen ari al dira, ala traba
|
ari dira
gertatzen euskara lantzeko, gure hizkuntza egoera normaltzeko lanean. Nik egia esan dudak ditut... > >.
|
|
|
adierazletzat har litezkeen zenbait ezaugarri egotea. Aztertzen
|
ari garenarekin
lotuta dagoen sintomarik aipagarriena da ukipenean dauden hizkuntzen erabilera esparruka banatzea: hizkuntza menderatua famili harremanak, erlijoa eta nekazarien mundua bezalako betiko esparruetarako uzten da eta hizkuntza menderatzailea era biltzen da modernitatearekin' zerikusia duten teknologia eta zientzia bezalako esparruetarako, hiztunak hizkuntza txikia esparru horietarako erabiltezina dela sinistera heltzen diren arte.
|
|
|
Italiako Hizkuntza Atlasak egiten
|
ari diren
une honetan, dialektoen diakronia ikertzeko aukera ezin hobea dute lan honetan emandako ildoak jarraituz.
|
|
|
Lan honetan, bada, ez ditugu azken ikerlari hauen emariak alde hatera utziko eta gogoan izango dugu une oro testu mailako funtzioez
|
ari garenean
mota askotako testu-antolatzaileak ditugula. Hala ere, Euskaltzaindiak lokai lu deituriko testu-antolatzaileak baizik ez ditugu erabiliko gure lanean.
|
|
|
' Bestela lokailuaren emendiozko eredukoaz
|
ari gara
. Emendiozko bost harremanen berri zehatza izateko jo bedi Euskaltzaindiaren (1990:
|
|
|
Egile honen esanetan, (44) bezalakoetan garbi suma daiteke lokailuei dagozkien soinu-ezaugarriak daudela. Lan honetan aldarrikatu dugunari jarraituz, idazle hau guk geuk arruntzat jo ditugun beheranzko doinua eta isi lune luzeaz
|
ari dela
pentsatu behar dugu. Edonola, gure ikuspegiarekin bat eginez ezaugarri horiek puntuazioak ondo islatu beharko lituzkeela dio eta bere adibideetan ere, puntua ageri da.
|
|
|
Komeria hura guztia zela eta, nazka-nazka eginda zegoen. Eta ez pentsa aldez aurretik non sartzen
|
ari zen
jakin gabe sartu zenik! Abes ezazu apur batez gozoago.
|
|
|
e) Euskaltzaindiak (1990, 1994) ez du bi puntuen auzia aztertu baina, esana dugunez, bestelako hizkuntzetan ikusia da dagoeneko zenbait esangura harreman adierazten dituztela. Euskararen baitan
|
ari garelarik
, bi puntuak gai dira kausa, ondorioa, argudioa, ondorioztapena eta aurkaritza adierazteko. Bestalde, ondo onartzen dituzte aurkaritza, argudio, kausa, ondorio eta onda-
|
|
|
' Ohar bedi ez garela soilik egitura segmentalaz
|
ari
: By the structural study of a language it is possible to isolate a number of more or less complete phonological systems of which one may be regarded as primary.
|
|
|
Hitzen luzera, esatera ko, dagoeneko Sapirrek aldarrikatu zuen irizpidea dugu: delako hizkuntza batean halako forma kanoniko bat izaki, hitz batek silaba kopuru jakin bate tik gora badu, bi analisi-aukera ditugu; hots, edota zati txikiagoetan eman dai tekeen eratorri edo konposatu batekin
|
ari gara
, edota mailegu batekin (cf. Mitxelena 1963:
|
|
|
ikasle baina bere burutik
|
ari zenak
esan zuenez, Kazeta xume batean agertuizan da kazeta egile handi (Charritton: 1984:
|
|
|
Xurien kazeta-esan dezagun lpar Euskal Herriko kontserbadore edo eskui narena-. 111 Errepublikaren politikaren kontra
|
ari zen
, eta, beraz, framazon, sozialista, radikal, anarkista, are judu eta protestante, bai eta kargudun edo
|
|
|
Burregoa
|
ari zaiolarik
bizkar gibelean bi eskuen estekatzen, ahora jin guziak erraiten diozka, erdi irriz, erdi hortz karraskan, iduri josteta bezala (Hil dute, E 268, 1892-7-15).
|
|
|
Erahilienetarikoak dira ondokoak: lezea{ Frantzia lezearen zolara emekiño joaki); zakur errahiatuak (fraide-seroren eskolak hesten
|
ari dituzten
ministro tzarrak); soka lepotik (hala darahilte etsaiek jendea hauteskundeetan). lroniazkoa da diru-ontziaren heheitikoare na, hankuetan konfiantzarik ez eta jendea dirua ateratzen ari baita: beheitiko hat izigarriak hartua da gure caisse dépargne gaizoa. 1 Ba
|
|
|
Erahilienetarikoak dira ondokoak: lezea{ Frantzia lezearen zolara emekiño joaki); zakur errahiatuak (fraide-seroren eskolak hesten ari dituzten ministro tzarrak); soka lepotik (hala darahilte etsaiek jendea hauteskundeetan). lroniazkoa da diru-ontziaren heheitikoare na, hankuetan konfiantzarik ez eta jendea dirua ateratzen
|
ari baita
: beheitiko hat izigarriak hartua da gure caisse dépargne gaizoa. 1 Ba
|
|
|
(EO 52, 1905-12-29). Azkenik, irakurleekin bat egitekoak diren prozedura estilistikoak ausar ki darabiltza, bereziki galdera erretorikoak, communicatio (Badakizue...?, Erradazue?, Entzun duzue...?) eta dialogismoa. Azken honetan, euskal kazetaritzan orain baino lehen askoz erabiliagoa (Kirikiño, Lizardi etab.), kazetaria irakurleari (Manex) mintzatzen zaio zuzenki, alegia hizketan
|
ari
, honen gogoa eme atxikitzeko.Arto bat osorik iresteko aho bat idekirik hor zagote so, bi begiak ezin aski zabalduz: Nola hori, Manex?
|
|
|
Bestalde, nahiz berrien kontalari nahiz hizlari
|
ari zaigun
, brevitas delakoa erranekin eta sententzia estiloarekin loturik ageri da. Blancaire apeza arti kuluan dio:
|
|
|
Bai eta Estatuaren eta Eliza Katolikoaren-elizen, zuzenago-arteko bereizkundea (1905). Errekak behera zihoan erlijiotasunaren galtzearekin gizatasuna, are emakumearen errespetua eta oro beheiti
|
ari zirela
uste zuen. Haren kazetalanetako framazonen eta Errepublikaren kritika, igandea errespetatu beharra, apaizak soldado joateko legea eta beste hainbat gai, garai hartako elizgizonen liburu edo euskalliteraturako gai berberak dira; lekukotzat, Zaldubiren Betiri Santz (1875) edo Errepublika (1876), M. Elizanbururen Framazonak (1890), dAbbadieren Aphezak soldado (1890; berrarg., Euskera 1998, 1), Arbelbideren lgandea (1895) etab.
|
|
|
Etsai deabruz eginikakoen xede eta lege tzarrak eta azerikeria edo zakurkeriazko jokaera aipatzen zituen argudio nagusitzat, hots, egitateak egi leen araberako; etsaien lege gaiztoen ondotik zetozen, bestalde, haren ustez, orduko makurrak oro. Etsenplu on eta txar, erran zahar eta zuhur, Aita Saindu eta Eliza Katolikoko autoritate eta beti aitzina errekak behera jausten
|
ari
garela koa ziren beste argumentazio egitura nagusietariko batzuk. Zuhurtziaz eta zent zuz bil irakurlea, hein bat argituz; irakurlearen bihotza hunki, bihotzez atxiki irakurlea, horra zer zuen xede.
|
|
|
Kazetari politiko gisa, kazeta tzarren kontra
|
ari zen
bere ustez, eta
|
|
|
1984: 231). 63XABIER ALTZIBARzio zeukan, beti politika nardagarria aipatu beharra ez zuen gogoko; nahia go zuen beste gai batzuez
|
ari
edo istorioak konta. Baina hauteskundeak usu baitziren (deputatu, senatore, kontseilari jeneral, herrietako kontseilu), erlijio aren aldeko hautagaiak bultzatu behar.
|
|
2019
|
|
|
Halaber, Ph. Veyrinen Les basques de Labourd, de Soule et de Basse Navarre (1942) itzultzen eta euskal literaturaren historia bat idazten
|
ari
omen zen. Badirudi euskaltzainak arduratuta zeudela J. M. Seminarioren luzamenduekin.
|
|
|
Kontuan hartu behar da XIX. mendearen azken herenean jaiotako belaunaldi garrantzitsua desagertzen
|
ari zela
. Haiek izan ziren euskal kulturaren maila jaso zutenak XX. mendearen lehen herenean hainbat elkarteren bidez. Galera natural hori, gerra zibilaren eta Mundu Gerraren traumak areagotu egin zuen.
|
|
|
Argudio guztiak J. Urquijoren zalantzak deuseztatzera zuzendu zituen F. Krutwigek. EJ-GEko aholkulari izandako B. Echegarayk postua berreskuratzea, ez ote zen ezarritako baldintza politikoak lasaitzen
|
ari zirenaren
seinale. Gainera, BPDko presidenteak eta JCVk baimen ez-ofiziala eman omen zieten gerraondoko marra gorriak zeharkatzeko:
|
|
|
1949 urteari dagokionez, soilik R. M. Azkuek Akademiaren izenean egindako diru laguntza eskaeraren berri eman zen otsailean.392 Euskaltzain gaztea ausarkeriaz
|
ari zen
Akademiari bultzada berria eman nahian, R. M. Azkueren adinak eragindako botere hutsunea eta J. M. Seminarioren babes politikoa erabiliz.
|
|
|
Gutunean aipatzen zuen" sentido psicológico de las nacionalidades" hura, ez dirudi Alemaniako etnopsikologiaz (W. Wundt)
|
ari zenik
, Euskal Herrian jarraitzaile asko izan arren (cf. Azurmendi 2007:
|
|
|
11 Adibidez, 1930eko hamarkadan Akademiarekin monografia bat argitaratu zuen EAE-ANVko Justo Garate eruditua, ez zuten urgazle izendatu 1960 arte. Kontuan har bedi abertzale bezain moderatua zen ezkerraz
|
ari garela
. Gipuzkoako hautagai politiko izandakoak berdin gaitzesten zituen marxismoa, nazismoa edota freudismoa (cf.
|
|
|
Lizarrako Estatutu konfesionalaren aldeko jarrera eta harreman onak izan zituen diputatu jeltzaleekin; baita handiki eskuindarrekin ere, Errepublikaren aurkako estatu kolpea prestatzen
|
ari zirenak
. Eliza katolikoari esleitzen zion aginpidean integrismo politikotik gertu egonda, beldurrez ikusi zuen Errepublikak hartu zuen bide laizista, eta susmo txarrez jeltzaleen ezkerrekiko elkartasuna.
|
|
|
J. Etayoren gutuna J. Urquijori, 1936-09-20 dako ere euskal kulturaren sinbolo handienetakoa zen. Laurogei urteak beteta, literaturaren, Nafarroako historiaren edota linguistikaren alorretan idatzitako lan ugarien Euskariana bildumari amaiera ematen
|
ari zen
. Diktadura primorriveristaren etenaldiaren ondoren, 1930eko hamarkadan argitaratu zituen X., XI. eta XII. liburukiak:
|
|
|
Objektibotasunarekin deskribatu zituen euskararen ezaugarriak. Jeltzaleen irizpide linguistikoekin bat egin ez arren, abertzaletasunak prestigiorik gabe geratzen
|
ari zen
euskarari emandako indarra eta diktadura frankistak ezarritako debekua aitortu zituen (Lacombe 1952: 262).
|
|
|
52 Gainera, Madril errepublikanoan hiru seme-alaba Txileko enbaxadan gordeta zituen, abertzaleen laguntza eskasarekin nahigabetuta. Seme zaharrena Errepublikaren alde borrokan
|
ari zen
Madrilgo frontean.53
|
|
|
Lanean dirau, isilaldian bada ere, eta aldamenean ditu Oleaga, lehenik, eta gero Krutwig. Gipuzkoan Etxaide eta Lojendio
|
ari dira
, ozta-ozta bada ere. Hainbat euskaltzain oso erbesteraturik eta, artean, euren arteko bilkurak ere debekatuta.
|
|
|
F. Krutwigen eranskin izenerbestean geratzea erabaki zuen. J. M. Azaolaren ustez, F. Krutwigek, agian gaizki aholkatu zutelako, arinegi hartu zuen erabaki hori.834 J. M. Azaola Donostian euskal filologiako mintegi bat abiatu nahian
|
ari zen
aurreko urte bukaeratik. 1952an Donostiako Udalari euskara katedra bat sortzea proposatu zioten.
|
|
|
Katalanismoa eta euskaltasuna Estatuko kultura ofizialera erakarri nahian
|
ari zen
ministerioaren ordezkari gisa, kategorikoa izan zen A. Tovarren euskaltzain gaztearekiko epai etsitua: " No me extraña nada lo de Krutwig que es un insensato". 836 Nolanahi den, Bizkaiko agintari frankisten presioen aurrean Akademiaren duintasuna eta autonomia babesteko ardura guztia hartu zuena N. Oleaga idazkaria izan zen.
|
|
|
Eliza katolikoak jipoia ta zigorra bear ditu garbi Ebangeri ta Jesukristoren arabera iraun dezan. Erroma’k ikusiko balu euskaldun protestantismo ori indartzen
|
ari
dala ez ginuzke ostikoka ibilliko eta gutxiago bidaliko orain ditugun bezelako" sasi" artzaiak.859
|
|
|
862 Hain zuzen, oso pozik zegoen EGLZ-DCEko buruak EAJ-PNVren aldizkarian F. Krutwigen teoriak azaldu eta hurrengo zenbakian L. Villasanteren sarrera hitzaldi" ederra" aztertuko zuelako. Euskaltzaina oker informatuta zegoen edo frantziskotarra manipulatu nahian
|
ari zen
. " Elentxea" ezizenarekin" Buru-lan, kultur-lan" artikulu saila sinatzen zuena ez baitzen T. Monzon sailburua, baizik eta A. Ibinagabeitia (Alderdi 1952 -07; 1952 -08; 1952 -09; cf. ABA-EUS/ ABA-AIB:
|
|
|
RSVAPeko kultur gizon frankistek emandako laguntzari esker, 1950eko abendurako BRSVAPen erredakzioan probak zuzentzen
|
ari
zen.873 RSVAPen
|
|
|
Manuel Aguden bidez, 1950-1951 ikasturtetik aurrera euskara eskolak eman zituen Centro Cultural Guipuzcoano-n, eta Donostiako ateneoa atlas linguistikoaren proiektuan inplikatzen saiatu zen.878 Besteak beste, L. Michelenak 1952ko irailean landa lanak egin zituen, Grupo de Ciencias" Aranzadi" ko kideekin eta M. Garde Uztarrozeko koadjuntorearekin, desagertzen
|
ari zen
Nafarroako erronkariera jasotzeko, eta emaitzak BRSVAPen argitaratu zituzten.879 CSICeko agintariek nolabait L. Michelenaren esku utzi nahi zuten atlas linguistikoaren ardura, baina berak ez zuen eremu ikerketarako joerarik, baizik eta datu eskuragarriak" bulegoan" sistematizatu eta teorizatzekoa, euskal fonetika historikoaz 1954-1955 ikasturtean abiatu zuen tesian erakutsiko zuenez.880
|
|
|
Belokeko monasterioa Mundu Gerrako erresistentzia-gune eta gerra zibileko erbesteratuen laguntzaile izan zen, eta horrek, agian, barnealdeko Euskaltzaindian ezinegona eragiten zuen. Era berean, Beloken euskararen alde
|
ari ziren
lanean, Arantzazuko santutegiaren antzera. Ezkila argitaletxearen bidez euskal liturgiari edota" Loi Deixonne" k irekitako bideari ekarpen garrantzitsuak egin zizkieten.
|
|
|
Postaz bere bi idazlan bidali zituen Akademiara: Word aldizkari ospetsuan argitaratutako" Concordances morphologiques entre le basque et les langues caucasiques" (1951-1952) eta BRSVAPen argitaratzen
|
ari zen
B. Dechepareren frantsesezko itzulpen-edizio kritikoa, G. Guillaumie-Reicher-ekin Mundu Gerran egindako saioa berreskuratzen zuena. Gauza bera egin zuen A. Oihenarten poemekin 1955eko BRSVAPen (Lafon 1999:
|
|
|
Hala ere, adin berekoak ziren eta bion artean lotura bat gauzatu zen. Frantziskotarrak berak kontatu zuenez, La sierva de Dios M. Ángeles Sorazu, concepcionista franciscana (1873-1921) tesiaren argitalpena Bilbon prestatzen
|
ari zela
ezagutu zuten elkar. La Gaceta del Norte egunkarian irakurri omen zuen F. Krutwigen berri eta telefonoz deitu zion.
|
|
|
162). Gramatika normatiborik ezean, F. Krutwig lapurtera klasikoaren aditz forma erabilienak eta" h" z idatzitako lexikoa biltzen
|
ari zen
, L. Villasantek edota Nuevo Ateneo-koek erabil zitzaten.695 F. Krutwigen kontrol nahiak ez zuen mugarik, eta artikuluak berari bidaltzea eskatu zion frantziskotarrari, Gernikan argitaratu baino lehenago zuzentzearren.696
|
|
|
Orregatik Bilbao’ko Ateneuan Plato, Descartes, Leibnitz eta Schopenhauer euskeratzen
|
ari
dirala entzutean nire baitan diot: kaskotik ondo al gaude?
|
|
|
I. M. Echaide, besteak beste, GPDren 1951ko 3.000 pezetak Bilbora bidaltzeaz (1952-01-09) arduratu zen eta 1952rako diru laguntzarik emango ez zutela jakinarazi zuen. Hain zuzen, GPD eta NFDren diru laguntzen berritzea argitu gabe zegoen.747 1950ean, aurreko urteetako aurrekontuaren halako bi (16.000 pta.) biltzeak sortutako itxaropenaren ondoren, 1951ko aurrekontua berriz ere itzuli zen ohiko 8.000 pta. ingurura, seguruenez Akademian sortzen
|
ari ziren
arazoak diputazioetako agintariengana iritsi zirelako. Gainera, 1951ko udaberriko greba orokorrak diktadura frankistaren jarrera sektarioa gogortu egin zuen.
|
|
|
Euskaltzaindia ez zela linguistika egiteko sortu eta euskararen bizia bera izan behar zutela ardura nagusi. Izenik aipatu gabe, zenbait euskaltzainen koldarkeria nabarmendu zuen, azken aldian pairatzen
|
ari zen
presioaren eta istiluen adierazle. Halaber, arazo nagusia diru laguntzena zenik ukatu zuen.
|
|
|
Era berean, adierazi zion L. Dassancek ez zuela berak bidalitako gutunik erantzun. " Euskal-Kulturaren Elkharrgo" rako unibertsitate irakasle batzuekin
|
ari
omen zen hizketan.771 EAJ-PNVk jasotako informazioaren arabera, jesuitek euskal kultura Deustuko Unibertsitatean nolabait lantzeko asmoa zuten, J. B. Janssens (SI) ordenako nagusiaren onespenarekin. Euskal Herriko historia landu eta ikasle euskaldunak alfabetatzea aipatzen zuen EBBren komunikazioak.772 Erbesteko EJ-GErekiko elkarlana abiatu nahi zuen F. Krutwigek.
|
|
|
Euskal Herriko historia landu eta ikasle euskaldunak alfabetatzea aipatzen zuen EBBren komunikazioak.772 Erbesteko EJ-GErekiko elkarlana abiatu nahi zuen F. Krutwigek. Horretarako, M. Eguileor eta barnealdeko beste jeltzale batzuekin hizketan
|
ari zen
. F. Krutwigek, beraz, kolaborazionismo salaketa gainetik kendu nahi zuen behin betiko.
|
|
|
Oihanburu, L. Dassance, M. de la Sota, P. Guilsou eta T. Monzon zirela. Donibane Lohizunen (Pirinio Behereak) bizi zen T. Monzon filomonarkikoa garrantzia galtzen
|
ari zen
Parisko EJ-GE errepublikazalean, eta 1951ko uztailean izandako bileran dimisioa aurkezteko asmoa agertu zuen, 1953an gauzatu zuena (cf. Martínez
|
|
|
Sortzen
|
ari zaigun
Mundu ta Europa berri baten atari aurrean gaude guziok. Euskeldunek ere artu bearra dugu mundu berri ortan bizi-leku.
|
|
|
M. Lecuonak, bestalde, euskal kulturaren arloko hainbat berri eman zituen Akademiaren 1952ko lehen batzarrean, Donostiako elizbarrutian euskararen aldeko giroa pizten
|
ari zenaren
seinale. Alde batetik, F. I. Lardizábalen (18061855) heriotzaren mendeurrena prestatzeko asmotan ari zen Zaldibiako Udala.
|
|
|
M. Lecuonak, bestalde, euskal kulturaren arloko hainbat berri eman zituen Akademiaren 1952ko lehen batzarrean, Donostiako elizbarrutian euskararen aldeko giroa pizten ari zenaren seinale. Alde batetik, F. I. Lardizábalen (18061855) heriotzaren mendeurrena prestatzeko asmotan
|
ari zen
Zaldibiako Udala. Besteak beste, haren Testamentu Zarreco eta Berrico condaira (1855) berrargitaratu nahi zuten, gipuzkera literarioaren eredu historikoa zena.778 M. Lecuona elizgizonaren ustez, Euskaltzaindiak horrelako ekintzetan konprometitu behar zuen.
|
|
|
Euskera ez-ezik Euzkadi ere zatitu ta lauskitu dute, oyal batez yantzitako lau aizpak elkarrengandik bakandurik, Castellana Orientalis, Castella Occidentalis ezizen lotsagarripean laurak estalirik, gure erriaren izenik aipatu ere ez dedin; nec nominetur inter vos Paul bidaliak pekatu satsuaz zion bezela" (Ibinagabeitia 1952a: 29). gaztelania-euskara hiztegi handia prestatzen
|
ari zela
jakinarazi zuen M. Lecuonak.780 Donostiako elizbarrutiaren baimenarekin argitaratzeko bidean zeuden beste bi libururen berri ere eman zuen Calahorrako elizbarrutiaren artxibozainak: N. Echániz elizgizonaren teatro lanak eta Th.
|
|
|
J. Madariaga, J. M. Aguirre Bilbao edota C. Ansola. Bestalde, Donostian jaiotako J. L. Álvarez" Txillardegi" (1929-2012) Bilboko ingeniari eskolan
|
ari zen
ikasten.929 Euskaltzainburua hil baino lehenago, J. Echaide eta A. Irigoyenen bitartez, ezagutu zituen F. Krutwig eta R. M. Azkue zaharra bera.
|
|
|
Bizkai-Gipuzkoetako industrializazio berritua erakartzen
|
ari zen
immigrazioak ageriago uzten zuen euskararen ahultasun demolinguistiko erlatiboa. Hala ere, diktadura frankistan ezin zen gizarte erabileran zuzenean eragin, tokiko zenbait agintari politiko arazoaz arduratuta agertu arren.
|
|
|
Gipuzkoako instituzio ofizialetan euskararen aldeko gutxieneko giro bat eratzen
|
ari zen
, tokiko erakundeek zuten autonomia oso mugatuaren barruan. Ikusi dugunez, 1952ko otsailean Salamancako Unibertsitatean sortutako" Manuel de Larramendi" katedrak ezinegona sortu zuen Gipuzkoan, konparazioz probintziako agintarien euskararekiko utzikeria agerian uzten zuelakoan.
|
|
|
J. Revuelta falangistaren La Voz de Españak, ordea, ez zuen behin-behinekotasunik aipatu eta J. M. Urrutia bera elkarrizketatu zuen, fotografia eta guzti. J. Font katalana apezpiku zuen Donostiako elizbarrutiaren seminario berrian latina eta euskara irakasten zituen SFVJUko zuzendariak, Gipuzkoan euskarareriko giro zurruna aldatzen
|
ari zenaren
froga, agian F. Krutwigen erantzun hitzaldiak izandako urrutiko oihartzuna.962 Hain zuzen, seminarioko ikasleekin dialektologia eta toponimia lantzeko asmoa omen zuen. Horretarako, A. Tovarren laguntza eskuratu nahi zuen, haren ikasle izandakoa baitzen Salamancan:
|
|
|
Uztaritzeko seminarioan ematen zituen euskara eskolez ere galdetu zion A. Irigarayk. Izan ere, Frantziako Parlamentuan herri hizkuntzen hezkuntzarako estatutu berria eztabaidatzen
|
ari ziren
, 1951ko urtarrilean" Loi Deixonne" bilakatu zena. P. Lafittek berak Le Courrier de Bayonne egunkarian azaldu zuenez, J. Errecart" Mouvement républicain populaire" (MRP) alderdi kristau-demokratako diputatuak parte hartze garrantzitsua izan zuen eztabaidan, nahiz eta zentralismo jakobinoak proiektu erregionalista ahuldu egin zuen (Oficina Prensa Euzkadi 1950-01-10). 508 Besteak beste, lege proiektuaren aurka agertu ziren Académie Française bera edota A. Dauzat bezalako linguistak.
|
|
|
29 urteko euskaltzainak Akademian hartua zuen garrantziaren beste froga bat da. Aldi berean, bere burua agerian uzten
|
ari zen
diktaduraren errepresioak ekarri zeza508 Jean Errecart (1909-1971) diputatuak euskal laborari katoliko eskuindarren interesak ordezkatzen zituen, Mundu Gerraren testuinguru alditsuan, arazo ideologiko handirik gabe igaro zirenak petainzale izatetik gaullista izatera (cf. Charritton 1997b:
|
|
|
Horren guztiaren berri eman zion I. Fagoagak jadanik Guatemalan zegoen N. Ormaecheari maiatzean. F. Krutwig Akademiaren zilegitasuna zuritu nahian
|
ari zen
erbesteko kritiken aurrean. Gernikako arduradunei" Sobre ortografía vasca y el vascuence escrito" lana bidaltzeaz gain, R.
|
|
|
Nafarroako gobernadore zibilak erabakia eragotzi nahi izan zuen, baina diputatu karlistak ez zuen atzera egin. José Ángel Zubiaur (1918-2012) abokatua Nafarroako karlismo falcondista berrantolatzeko saioetan parte hartzen
|
ari zen
. Besteak beste, gobernadore zibil falangista kritikatzeko, El fuerista aldizkari satirikoa argitaratu zuen isilpean (García-Sanz Marcotegui & al. 1998:
|
|
|
Piñeiro adiskideari zein zen egoera etsigarria: ...Lo del Seminario no ha sido ningún éxito, desde ningún punto de vista, y su ocupante debe andar bastante desanimado". 973 L. Michelenak 1954ko otsailaren 18an eta 21ean hitzaldi bana eman zuen Gipuzkoako CAPen egoitzan, Grupo de Ciencias" Aranzadi" k antolatuta, eta frantziskotarren Arantzazuko santutegian, Gipuzkoako euskaltzainaren eragin intelektuala gero eta gehiago hedatzen
|
ari baitzen
(cf. Villasante 1954a). 974" Problemas teóricos y prácticos de la lingüística vasca" hitzaldi samina RSVAPen Munibe zientzia gehigarrian argitaratu zen urte berean.
|
|
|
GPDrekiko harreman ofizialetarako I. M. Echaide jarduneko euskaltzainburu gisa agertu arren, Akademia Gipuzkoan abiatzen
|
ari zen
zenbait egitasmoren egile intelektuala A. Irigaray izan zen. Gerra zibilean arrisku bizian egon ondoren, Nafarroako medikuak hari-harian ikasi zuen bere abertzaletasunaren eta diktadurak mugatzen zuen posibilismoaren artean ibiltzen:
|
|
|
Ba-zekiten garbitasunak gutxi ajola diola izkuntzari, aberastasunak, biguntasunak, errextasunak, berriz, asko. Eta latin-eredura euskera egokitu bearrean
|
ari zirenean
, uste zuten, zuzen noski, etzirela euskera naaspilatzen eta zikintzen ari, aberasten eta gaiagotzen baizik (Michelena 1953a: 461). 1014
|
|
|
Ba-zekiten garbitasunak gutxi ajola diola izkuntzari, aberastasunak, biguntasunak, errextasunak, berriz, asko. Eta latin-eredura euskera egokitu bearrean ari zirenean, uste zuten, zuzen noski, etzirela euskera naaspilatzen eta zikintzen
|
ari
, aberasten eta gaiagotzen baizik (Michelena 1953a: 461). 1014
|
|
|
Bestalde, S. Altubek erbesteratuei baino ez zien onartu zilegitasun morala; barnealdeko Euskaltzaindiari zeharka zuzendutako beste abisu bat zen: " Gure Aberria, Euskalerri maitea, etsaiaren erpe zorrotz peian, oiñazez intzirika agertzen zaigun garai goibel ontan, aren semeak, ludiaren lau bazterretan, Ama estualdi ortatik atera naiezko lanetan, gogor, zintzo ta pijo
|
ari zaizkigu
" (Altube 1950). Nolanahi den, J. Zaiteguik Euzko-Gogoa aldizkariaren zenbakiak postaz bidali zituen Bilboko egoitzara eta artikuluren bat idaztea eskatu zien R.
|
|
|
Auzi politikoak alde batera utziko zituztela agindu zuen: " Euskera irauneraztea besterik ez dugu gogo; beraz, ez gera
|
ari
alderdikeritan". 560
|
|
|
J. Elissalde mahaiburu, A. Irigaray, I. M. Echaide, F. Krutwig, P. Lafitte, L. Dassance eta N. Oleaga. Betiko otoitza egin ondoren, aurreko lau batzarren aktak onartu zituzten, gorabeherak pilatzen
|
ari zirenaren
erakusgarri. B. Echegarayk ezin etorria adierazi zuen gutun baten bidez, eta esku artean zuen lanaren berri eman zuen:
|
|
|
J. Urquijo bihotzeko gaixoaldi luzearen ondoren urriaren 28an hil zela jakinarazi eta alargunari doluminak ematea erabaki zuten. P. Zamarriparen Sondikako anai-arrebei, atzerapen handiz, eta Vicenta Olazábali ere egun berean bidali zizkieten doluminak.562 Akademiaren zutabe eta gerraondoko berpizkundearen eragile izandakoak desagertzen
|
ari ziren
. R.
|
|
|
1949ko iraileko dosierrean F. Krutwigek proposatu bezala, Akademiaren erdigunea ekialderantz higitzen
|
ari zen
, baina arazo askorekin. 1950 urteko zazpi batzarretatik, bost Donostian izan ziren, bana Baiona-Iruñetan, eta bat ere ez Bilbon.
|
|
|
Donostiako Akademiaren ordezkaritzak eta I. M. Echaide buruordeak har zezaketen erreleboa prestatzen
|
ari ziren
. Probintziako agintariekiko harremanean, I. M. Echaide integrista orbangabeak bidea erraz zezakeen:
|
|
|
233). F. Krutwig egundoko ahaleginak egiten
|
ari zen
bere irudia zaindu eta erbestekoen aurrean etorkizun oparoko euskaltzain kementsu gisa agertzeko. I. Fagoagak honela deskribatu zion L. Villasanteri 1951ko otsailean:
|
|
|
J. Zaiteguiri 1951ko maiatzean esaten zionez: " Gure Aldizkari au asko
|
ari da
irabazten, eta berelaxe, besterik egin gabe, itzaliaziko dugu Akademi berripurdi ori" (Iztueta & Diaz 2007b: 230).
|
|
|
F. Krutwigi, bere maximoen programa idealistan, gizarte euskaldunaren egoera erreala eta abertzaletasunaren ekarpen historikoa aintzat ez hartzea leporatzen zioten. Posibilismoari esker, besterik ezean, azken bi urteetan Gipuzkoan hainbat egile abertzaleren euskal liburuak argitaratzea lortzen
|
ari ziren
Itxaropenaren edota frantziskotarren bidez.
|