|
2000
|
|
|
Mediterranio urdinean, koloretako arraintxoen artean bainu atsegin askoak hartu izanda ere, gehien harritu eta gozatu gintuztenak, erdialdeko mendikatean behera itsaso egarriz
|
zihoazen
erreka gardenak izan ziren. Buruz salta eta igeri pittin bat egiteko adinako putzuak eraikitzen zituzten errekek, urak bidean atseden hartzeko.
|
|
|
Halako intuizio bat sortzen da: garai berri hauetan eta gauzak
|
zihoazen
moduan, edo autoantolatzen gara mugimendu kultural moduan bertsoaren transmisioa eta hedapena ziurtatzeko, edo bestela ez diogu etorkizunari aurre egingo. Esan liteke bertso mundua nahi genuen lekura joan dela, ez dakigu ongi edo gaizki, baina azken 15 urtetan nahi genituen pausoak eman ditugu mugimendu bezala.
|
|
|
Eta Vienan gaudenez, mende hasieran Habsburgotarren dekadentzia bizi izan zuen hirian, ulergarria da L. Wittgenstein aipatzea. Bera izan zen adierazpide artistiko desberdinetan hedatuz
|
zihoazen
aire berritzaileak hizkuntzaren filosofiaren eremura eraman zituena. (Egunkaria III)
|
|
|
Norvegiak bere nazio askapena lortu zuen urtean (1905), atentatu famatu bategin zen Parisen. Loubet Presidentea eta Alfonso XIII.a, espainiar errege gaztea,
|
zihoazen
karrosa, erasoa izan zen; baina bi buruzagiak zaurigabe gertatu ziren.
|
|
|
Letra hoskabea den Hegoaldeko euskalkietako hiztunen ahoskera zainduan ez da ahoskatuko. Salbuespen bakarra; zihoan,
|
zihoazen
–(gaztelaniazko < j> bezala).
|
|
|
Ez+ zaio,
|
zihoazen
, zioten? =/ etzaio/,/ etzihoazen/,/ etzioten/?
|
|
|
gidaria eskuman, laguna ezkerrean. Isilik
|
zihoazen
, batez ere autoaren zaratak elkarrizketarako gogoak kentzen zituelako, eta beraz Irinak zinta bat jarri zuen irrati kasetean. Phil Collins en abesti baten lehen notak entzun ziren motorraren abarrotsaren gainetik.
|
|
|
Autoa errepidetik irten zen gero eta abiadura handiagoan. Azeleragailua askatzeko Irinak egindako saiakera guztiz alferrikakoa izan zen, eta bidetik hurbil zeuden zuhaitz batzuk gero eta azkarrago
|
zihoazen
euren enkontrura.
|
|
|
Hara heltzeko zenbait kilometro egin behar izan zituen oinez, motxila handia bizkarrean, autobusik ez zuelako aurkitu eta herri balneariora autoz
|
zihoazen
denak edadetu samarrak zirelako eta, beraz, bide ertzeko motxiladunari mespretxuz begiratu ondoren aurrera segitzen zutelako, Txemaren hatz lodia berriz poltsikora sartzera kondenatuz.
|
|
|
Ireki nuen meza liburua eta bi marrazki haiek ikusi nituen: ezkerreko orrian hamar harroineko zubi bat zegoen, hamarrak numeratuak eta hamar manamenduak signifikatzen zituztenak; zubi azpian infernu izugarri bat zegoen eta zubitik gizon emakumeak eta neska mutilak
|
zihoazen
, xuxen baino xuxenago, bekaturik egin ez zutelako eta zubia, halatan, osorik zegoelako; eskuineko orrian, berriz, antzeko marrazkia zegoen, baina zubiak zartatuak eta hautsiak zituen pilareak eta harroinak, eta zubia goiti beheiti zihoan, baita zubitik zihoazen jendeak ere, infernuko garretarat... Eta nik, istant batean, goiti beheiti zihoazen jende haien artean ikusi nuen neure burua, eta are gehiago asaldatu nintzen...
|
|
|
Ireki nuen meza liburua eta bi marrazki haiek ikusi nituen: ...tuak eta hamar manamenduak signifikatzen zituztenak; zubi azpian infernu izugarri bat zegoen eta zubitik gizon emakumeak eta neska mutilak zihoazen, xuxen baino xuxenago, bekaturik egin ez zutelako eta zubia, halatan, osorik zegoelako; eskuineko orrian, berriz, antzeko marrazkia zegoen, baina zubiak zartatuak eta hautsiak zituen pilareak eta harroinak, eta zubia goiti beheiti zihoan, baita zubitik
|
zihoazen
jendeak ere, infernuko garretarat... Eta nik, istant batean, goiti beheiti zihoazen jende haien artean ikusi nuen neure burua, eta are gehiago asaldatu nintzen...
|
|
|
ezkerreko orrian hamar harroineko zubi bat zegoen, hamarrak numeratuak eta hamar manamenduak signifikatzen zituztenak; zubi azpian infernu izugarri bat zegoen eta zubitik gizon emakumeak eta neska mutilak zihoazen, xuxen baino xuxenago, bekaturik egin ez zutelako eta zubia, halatan, osorik zegoelako; eskuineko orrian, berriz, antzeko marrazkia zegoen, baina zubiak zartatuak eta hautsiak zituen pilareak eta harroinak, eta zubia goiti beheiti zihoan, baita zubitik zihoazen jendeak ere, infernuko garretarat... Eta nik, istant batean, goiti beheiti
|
zihoazen
jende haien artean ikusi nuen neure burua, eta are gehiago asaldatu nintzen...
|
|
|
dukearen jakak urrezko eta zilarrezko brodatuak zituen, zetazkoak eta atxabitxizkoak, baita haren galtzek ere; kondea, berriz, beltzez jantzia zihoan. Eta biak
|
zihoazen
nor bere kaparekin eta ezpata motz zabalarekin, baita bere dagarekin ere; biek zuten sonbrailu lumadun bana, eta oinetako zuri batzuk beren ezproinekin; eta zaldi bana zuten, halaber, zuriak eta bikainak, oihal begi betegarri batez apainduak. Eta haien peoiak eta morroiak ere dotore baino dotoreago jantzirik zihoazen, nor bere jaunaren eta etxearen ezaugarriekin eta bere zaldiarekin.
|
|
|
Eta biak zihoazen nor bere kaparekin eta ezpata motz zabalarekin, baita bere dagarekin ere; biek zuten sonbrailu lumadun bana, eta oinetako zuri batzuk beren ezproinekin; eta zaldi bana zuten, halaber, zuriak eta bikainak, oihal begi betegarri batez apainduak. Eta haien peoiak eta morroiak ere dotore baino dotoreago jantzirik
|
zihoazen
, nor bere jaunaren eta etxearen ezaugarriekin eta bere zaldiarekin. Emaz te kiak, aldiz, hiru karrozetan zihoazen, guztiak ere kolore biziko xingolak zintzilik zituztela, eta karroza bakoitzetik tiraka, berriz, lau zaldi beltz, txintxarriz beteak.
|
|
|
Eta haien peoiak eta morroiak ere dotore baino dotoreago jantzirik zihoazen, nor bere jaunaren eta etxearen ezaugarriekin eta bere zaldiarekin. Emaz te kiak, aldiz, hiru karrozetan
|
zihoazen
, guztiak ere kolore biziko xingolak zintzilik zituztela, eta karroza bakoitzetik tiraka, berriz, lau zaldi beltz, txintxarriz beteak.
|
|
|
behekoan, sukaldea zegoen eta, sukaldearen ondoan, gela batzuk, norat biltzen baitziren etxeko neskameak, guztiak ezkongai edo alargun, jauregian bizi ziren bertze sehiak oro bezala; beheko solairuan zegoen, halaber, sala luze zabal bat, non egiten baitziren zelebrazione handiak, eta bertze bat tipiagoa, egongelatzat eta bisitagelatzat ere har zitekeena; haiekin baterat, zoko batean, bertze bi gela zeuden: ...mutur ba tean, amarena bertzean, eta, bien artean, aitarenaren ondoan, osaba Joanikotena zegoen, eta, amarenaren ondoan, Mattinena eta biona; eta solairu hartan zeuden, orobat, bertze bi sala ere, haietarik bat aitak lantokitzat zuena; kanpo aldean, berriz, balkoi luze bat, baranda zurezkoa zuena, eta barra bertikalak —beltzez pintatuak— burdinazkoak, errenkada edo ildo berean burutzerat
|
zihoazen
landare sendo bezain apainak iduri; goian, ganbaran, mutur batean, morroien logela zegoen, eta bertze muturrean osaba Joanikoten gabineta eta studio tokia —edo studioa soilki, nola erraiten baikenion usu—, kanpo aldetik balkoi zabal baterat jotzen zuena, non paratzen baitzuen maiz bere teleskopioa, zeruko izarrei beha; erdialdean, finean, biltoki handi bat zegoen, non gordetzen baitzen ...
|
|
|
Ordea, anitzetan gertatzen den bezala, gure solas hark bertze bide bat hartu zuen. Izan ere, noiz eta igande goiz hartan osabak proposatu baitzidan ezen Pisako inguruetarat joan gintezkeela egunaren iragaiterat, larre landa zabal haietako hegazti eta loreen miatzeko eta obserbatzeko —hirian biltzerat
|
zihoazen
jendeenganik ihesi—, barren barrendik atera zitzaizkidan hitzak:
|
|
|
patatak, aguakateak, guaiabak, mangoak, bananak, eta bertze mila tuberkulu eta fruitu, hauek zaku batzuetan, horiek moritxearen palmaz eginikako saskietan eta haiek ihizko otarreetan—, bortz gizon iritsi ziren Santo Tomáserat, zaldiz, gibeletik morroi batzuk zituztela, batzuk zuriak, beren asto eta mandoetan, eta bertzeak, gehienak, indiar horiak, oinez zihoazenak, bakoitza bere kargarekin, zeren eta haien artean lau motatakoak baitziren zamariak: zaldiak, astoak, mandoak eta indiar horiak... hauetarik hainbat eta hainbat biharamunean salgai jarriko zituztenak, zeren esklaboak baitziren eta esklabo gisa saltzen baitzituzten, beltzak eta bertze jende miserable batzuk bezala; eta bortz gizon haiek herriko bertze ostaturantz
|
zihoazen
, zeina baitzen Octavio Hernando zeritzan gaztelau batena. Mementu hartan Fernando Pachecorekin geunden, eta hari aditu genionetik jakin ge nuen ezen gizon haiek bigarren semeak zirela eta Espainiatik etorriak —Avilatik eta Zamoratik—, aberasteko edo kargu inportant baten erdiesteko asmotan, nahiz eta azkenean fortunak bere lekurat ekarri zituen eta, halatan, xede apalagoetarat etsi behar izan zuten —Joxe Aberasturik ere egin zuen bezala, itxura guztien arabera—, zeren kapataz gisa trabailatzen baitziren, bazter haietako jauntxo boteretsu batzuen lurretan; eta jakin genuen, halaber, ezen aldian behin etortzen zirela, bai jendearekin eta bai balizko erosleekin hainbat tratu egiteko, zeinetarik gehienak beren etxaldeetako ganaduarekin loturik baitzeuden, bai jan edanen eta bertze hornizoin batzuen erosteko eta beren nagusien etxalekuetarat garraiatzeko... baita kalapitaren bat sortzeko ere hainbatetan, zeren guztiak ere baitziren, ostatatzen gintuen gizonaren erranetan, gizon gaitzak eta ondikozkoak, gerlatiak eta maliziatiak, okasinotsuak eta inkontru gaixtokoak.
|
|
|
—Hurrengo urteak trankil eta jabal joan zitzaizkidan. Jaun administratzaileak erakutsia zidan orduko nola
|
zihoazen
etxeko kontuak eta gure aita izan zenaren negozioak, eta, nola zure faltan nihaur bainintzen jauregiaren eta ondasun guztien heredero, manatu nion ezen diru segura nahi nuela eta ez zedila egiteko arriskutsuetan bentura, zeren soberatuki bizi baikintezkeen dirutza haren interesetarik, zeinetarik ehuneko hamarra elizarentzat gorde baikenezakeen eta bertze suma bat miserikordiazko obrentzat. Eta pentsatu eta deliberatu nuen ezen ez zegoela pertsona egokiagorik, suma honen administratzeko, aita Bartolome bera baino, zeina baitzen aldi hartan Iruñako ospizioko kaperau... eta zeina, ondorez, urtean bizpahiru aldiz etortzen hasi baitzen jauregirat, suma haren jasotzerat, eta ene aitorraren entzuterat, bide batez.
|
|
|
Ordea, zergatik ez dugu dotrina giristinoa guztiz uzten, baldin iduritzen bazaigu ezen txantxa eta burla hutsa dela?" Aitzitik, han geunden Antonio eta biok, geure testigantza aitzina eramaiteko asmotan...! Eta guk bagenekien ezen In dietarat
|
zihoazen
giristinoek hutsaren hurrengotzat zituztela beltzak eta indiarrak, eta bagenekien, halaber, ezen bertze ikusmolde batetik abiatu behar genituela geure egiteko guztiak, zeren biok ere irakurria baikenuen orduko Bar to lo mé de las Casasen Brevísima historia eta zeren baikenekizkien, halatan, bertze historia batzuk ere, indiarren holokaustaren berri emaiten zigutenak: Hatuey ren historia, konparazione, Kubako buruzagi edo cacique indiar harena, zeina giristinoenganik eta gizon zurienganik ihesi ibili baitzen, harik eta haien atzaparretan akabatu zuen arte; eta, hala, bada, kondenatu zuten giristinoek sutan hiltzerat, lotu zuten hura tronko bati... hurbildu zitzaion frantziskotar bat, erran ziona zer sinetsi behar zuen eta zer ez, baldin zerurat joan nahi bazuen, zeren, bertzenaz, infernurat joanen baitzen; eta, hura aditu bezain fite, kezkatu zen cacique a eta galdetu zion frantziskotarrari ea giristinoak zerurat joaiten ziren; eta ihardetsi zion frantziskotarrak baietz, eta buruzagi indiarrak erran zion, ordainean eta ustekabean, ezen berak orduan infernurat nahi zuela, zeren eta ez baitzuen hain jende krudelarekin zerurat joan nahi.
|
|
|
Itsas inguru hartan geunden, bada, non baitzeuden arestian aipatu dizkizudan uharteak, piratek, kortsarioek, filibusteroek eta gainerako itsas lapurrek habiatzat eta gordelekutzat erabiltzen zituztenak. Baina, beren buruak babestu ez ezik, beren atakeak ere trazatzen zituzten itsas lapur haiek handik, batik bat Indietarik Europarako bidean
|
zihoazen
untzien kontra, zeren eta untzi haiek Indietako produktuz kargaturik baitzihoazen, eta zeren, halatan, handiagoa izan baitzitekeen harrapakinen fruitua: erran nahi baita ezen kasualitatez erori ginela itsas lapur haien atzaparretan, ekaitzaren eta ez bertze deusen karietarat.
|
|
|
Eta igan zen itsas lapurren buruzagi zirudiena, zeina begibakarra baitzen, gure galeoirat, ondoan bere gizon batzuk zituela, bakoitza bere armarekin; desarmatu zituzten gure galeoiko gizonak; miatu zituen gure untziaren goiak eta beheak; mintzatu zen bere gizonekin untzian
|
zihoazen
handikiez eta handikien reskateekin atera zitzakeen irabaziez, beti ere frantsesez; mintzatu zen, halaber, bertze jende guztiez, zeinak salduak izan baitzitezkeen, esklabo gisa, hango eta hemengo plantazioneetarat... harik eta aginte zubirat igan, eta gaztelania gaixtoan mintzatzen hasi zen arte, guztiok ongi aditzeko moduan. Eta so egin zion bere untziari, seinalatu zuen hatzaz, eta erran zuen irritsu:
|
|
|
Eta buruzagia oilarrei buruz ari zen, baina nik gogoan nituen bertze hitz haiek, buruzagiak berak lehenago erranak eta adierazten zidatenak ezen esklabo batek bezala egin nuela lan, zeren esklabo gisa salduko baininduten, segurtki eta gertuki, berant baino lehen. ..., ezen izugarriak zirela bukaneroak, filibusteroak eta suerte hartako jendeak, gehienek ere La Tortugako uhartea gordelekutzat zutenak; halako moldez non erraiten baitzuen ezen bazegoela filibustero bat, Jean David Nau zeritzana, Frantziako Olonnen jaioa eta hargatik L’Olonnais deitua, zeinak egun batean bere egin baitzuen La Habanako gobernariak haren kontra igorri zuen untzia, baita untzian
|
zihoazen
laurogeita hamar gizonak ere; eta, kontu kontari, kontatu zigun ezen, mendeku gisa, guztiei trenkatu ziela burua, lekat haietarik bati, zeina baitzen untziko borreroa eta zeina igorri baitzuen La Habanako gobernariarenganat txalupa batean, non baitzeuden untzikideen buruak; eta kontatu zigun, halaber, ezen bertze egun batean Maracaibo bereganatu zuela eta sekulako triskantza egin zuela han ere, g...
|
|
|
Eta gidari lanetan
|
zihoazen
txalupako hiruzpalau kortsarioek buruzagiaren manua bete, eta ibai ahoko adar batean utzi gintuzten, bakar bakarrik, ni neure puinal tipiarekin nindoala, eta Antonio eta Joxe nor bere ezpatarekin, zeren eta Alain Coup d’Œil en nahia eta borondatea izan baitzen, halaber, Antoniori eta Joxeri, bakoitzari bere ezpataren itzultzea. Diruaz denaz bezainbatean, berriz, poltsaren erdia kendu zigun kortsario buruak bakoitzari, erraiten zigula:
|
|
|
Eta Pagabasoko leizerat
|
zihoazen
prozesioneak berretu eta emendatu ziren, eta alferrik.
|
|
|
Eta hala
|
zihoazen
egunak, eta osaba gero eta osoago sentitzen zen, gero eta umoretsuago... eta hitz egiten zuen, batean, enekin; hitz egiten zuen, bertzean, Maddalenekin; eta hitz egiten zuen, finean, guardiatzen zuten guardiekin, haiekin ere gero eta konfiantza handiagoarekin.
|
|
|
Gerri biluzi hori inguratzera
|
zihoazen
nire beso dardartiak haren esku fermuek geldiarazi baino geroago, niregandik bereizi baino are geroago, ni sukaldean bakarrik utzi baino hagitzez geroago ere, haren ahoaren mendazko zaporea eraman nuen neurean.
|
|
|
Minutuak aurrera
|
zihoazen
, ez geldo ez azkar, betiko martxan baizik, gupidagabe. Baieztapen honekin adierazi nahi dudan gauza bakarra da biziak aurrera jarraitzen zuela, desioa zerbait eternoa zela oraindik, eta ber  tsoak eta elurra beti izango zirela errugabeak.
|
|
|
Jabetu nintzen orduan ezinezkoa dela hain pasibo izatea zorigaitza edota heriotza hain hurbil dagoenean, sortasun hain ageriko hura ezin zitekeela iruzur bat baino izan; hau da, bidaiari haiek guztiek bazekitela liberatuak izango zirela, edo, bestela, txarrenera jota, kondenaren ondorioak ez zituztela jasango; hortik ekartzea zegoen bidaiari haiek guztiak edo inpartzialak edo arerioak zirela; inpartzialak, jukutria edo, hobeto, trajedia hura antzezteko kontratatuak edo agian behartuak edota bahituak izan ziren neurrian; arerioa, ni, zuzenki nahiz zeharbidez, akabatzeko agindua izan zezaketen neurrian. Susmo txar hark indar hartu zuen nire baitan, eta, benetako  tzat jotzeaz gainera, iruditu zitzaidan nirekin
|
zihoazen
bidaiariak inpartzialtzat hartzea biguna eta arriskutsua ere bazela. Kasu hartan inpartzialtasuna motu proprioz aukeratua nahiz beldurraren legepean ezarria justifikaezina zen, bere ankerkeriagatik eta bere ondorio sumaezinengatik.
|
|
|
Estura adierazten zuten haien mugimenduek eta ibilkerek. Nora
|
zihoazen
–Auzoko tanatoriora, hantxe bainengoen ni.
|
|
|
Arreben maitasun gardena? Horiek denek bihotz arimaz hunkitzen zuten, ondo sentiarazten, baina Brown jaunaren eskakizunak harago
|
zihoazen
, eraginkortasuna zuten helburu. Nork salba zezakeen egoera hartatik?
|
|
|
Ez nuen ezeren beharrik izan hiru dohakabe haiek zein itsasontzitan
|
zihoazen
ostera ere jabetzeko. Nirekin, zalantzarik gabe; ezen, pantaila erraldoian lau atso haurdun erakustearekin batera, halako oinaze esanezin batek busti zizkigun gu lauroi barrenak, eta laurok, guk, hitzez; Ana Morenak, idatziz, bertso berbera gogoratu genuen:
|
|
|
Baina nire beldurrak ahotsa itotzen zuen, eta ez nuen neure ahotsik ere entzuten. Hondartzatik herri aldera
|
zihoazen
autoen motor hotsa. Eta haizearen hots zigorleak.
|
|
|
Nire ahotsa ahulago sentitu nuen bigarren honetan. Huraxe zen nire benetako ahotsa, eta banekien harria eskuetatik eroriko zitzaidala, eta Migel izango zela nire ahuleziaren lekuko; eskuak indarra galtzen
|
zihoazen
, gero eta lasaiago, kirioen korapiloak askatzen ari zitzaizkidan, eta ongi baino hobekiago ezagutzen nuen eskuetan harria zuen Anjel gizajo hura. Gizajo huts sentitzen nintzen; bai, halaxe da.
|
|
|
Ez. Mendizorrotzen
|
zihoazen
hamaikak ito dira. Ez da oraindik haien gorputzik aurkitu.
|
|
|
Gainera, txangoan zehar areagotuz joan da berezko erredikulu sentsazioa: gidari kalakari bat, mikrofonoa eskuan, denbora guztian isildu ere ez da egin (eta halako ingeles amerikarra, halako abiadarekin, nork ulertu ezer hari); eta hark atzamarra nora zuzendu, denok batera burua hara jiratuz ibili gara; bestalde, autobusean
|
zihoazen
gehienek turista uniformea jantzia zuten (fraka motzak eta haien bidaiak oroitarazten zituzten elastikoak: Egiptoko piramideak, Pariseko Eiffel Dorrea, Euskal Herriko" Nafarroa Oinez" ikurriña eta guzti...); eta hori gutxi balitz, etengabe ibili dira argazkiak atera eta atera.
|
|
|
Bigarrena El Mundo izan zen 41.079 ikustaldirekin. Hirugarren tokiaMa rca rentzat izan zen (29.286 kontsulta/ egunean), eta honen atzetik ABC (24.474 k/ e), Expansion (16.016 k/ e), Cinco Das (12.003 k/ e), La Vanguardia (10.133 k/ e) eta El Periodico de Catalunya (7.706 k/ e)
|
zihoazen
.
|
|
|
Ivan eta Xan eskaileretan goiti, mutikoa jauzika, Xan haren atzetik, pauso bakoitzean zurak krak egiten zuela
|
zihoazen
. Posible bazen, pentsatu zuen Xanek, amatxi zahar harekin utziko zuen mutikoa, segituko zuen bere bide propioa berak.
|
|
|
Euria gogotik ari zuen: hark batzen zituen, haren hotsarekin entretenituta
|
zihoazen
. Halako batean, ñarroak Xani ukondotik heldu eta:
|
|
|
Azpian egurrak krak egiten zuen, baziren gora eta behera aldapa txikiak. Orain ezker, orain eskuin, kontuz eta isilik
|
zihoazen
. Lantzean behin Iharra itzuli egiten zen, Xani eta neskari zuloren bat, koskaren bat argiztatzeko, konprobatzeko ondo zihoazela.
|
|
|
Elurra goian behean, oinak bustitzen hasita, bide luzea ote zuten egiteko oraindik? Eta, nora
|
zihoazen
.... Henrigana, noski; harekin oroituz, pentsatuz eta laster eta azkenean hura ikusi egingo zuela, Xanek aldi batez bizkorrago ekin zion, luze gabe baina, flakezia handi batek hartu zuen.
|
|
2001
|
|
|
Hamar urterekin," Jaunartze aundia" ospatu ohi zen lehengo garai haietan, eta" ori egin orduko, zai dauzka batetik eta bestetik, neskametzarako eske". Eta neskame
|
zihoazen
," Goierriko emakume batek" aipatutako adibide hartan baserri batera. Han, lan eta lan arituko da, etengabe.
|
|
|
Anbulantzia batean
|
zihoazen
bost gaixo eta beste lagun bat hil dira auto istripuz Toledon
|
|
|
Anbulantziako gidaria onikdago, baina beste hiru lagun larri daude. Anbulantziak Toledoko Virgen de la Salud ospitaleraerrehabilitazioa egitera
|
zihoazen
gaixoak garraiatzen zituen.
|
|
|
a) Testuan
|
zihoazen
agertzen da. Baina, ez al da egokiagoa, zeramatzaten:
|
|
|
Erregea nekazariak babesten saiatzen zen; bainahori Karlomagnok lortu zuen soilik (indarra zuelako), eta hurrengoekin lurjabeenedo justiziaren jabeen menpe geratu ziren (feudalismoa). Honela, askatasuna galduta, libre eta ez libreak berdinduz
|
zihoazen
; juridikoki libreak izaten jarraitukozuten, baina morrontzara degradaturik: zerbitzu militarrerako eskubidea eta batzarretan parte hartzeko eskubidea, Karlomagnorekin mugatuz zihoazen.
|
|
|
Honela, askatasuna galduta, libre eta ez libreak berdinduz zihoazen; juridikoki libreak izaten jarraitukozuten, baina morrontzara degradaturik: zerbitzu militarrerako eskubidea eta batzarretan parte hartzeko eskubidea, Karlomagnorekin mugatuz
|
zihoazen
. Batzarrak (tribuen bileren aztarna zirenak19) kanpaina militarren aurretik egitera mugatuziren, eta denboraz aristokrazia laiko eta eliztarraren esku geratu ziren (armamentuastunagoa ordain zezaketenen esku); borrokatzeko eskubidea izateko, hiru mantsubaino gehiago eduki beharra zegoen (batetik, pobreentzat abantaila zen hori galerahandiak ekartzean, lan handiko unean faltatzean eta gastuak izatean; baina, bestetik, haien eskubideen galera zen).
|
|
|
jabehandi edo ordezko villicus baten kontrolpean zegoena. Lanerako esklabuak gutxituz
|
zihoazen
, eta pixkanaka jabego handi horiek erreserba (mansus dominicatus a, eta bertan zeuden curtis edo ikuilua, tailerrak, siloak eta abar) txikitu egiten zuten, eta mantsu (mansus) edo tenentzietan banatzen zuten, bertan menpeko nekazarilibreen familiak (mantsu askea) eta esklabuen familiak (esklabu casati ak mantsuserviles etan) ezarriz. Honela birprodukzioa ziurtatzen zen (lan eskuarena etalandutako produktuena).
|
|
|
fiskalitatate erromatarretik geratzen zena fosilduta zegoen, jabegoaren gaineko zerga (mantsuen gaineko zergatik kondeek herena bereganatzen zutelarik) zein pertsonengaineko kapitazioa (de capite). Baina hauek ere ez ziren jasotzen leku askotan.Bestetik, osagarri ziren eta feudalismora bihurtzen
|
zihoazen
beste batzuk: annuadona izenekoa jaunek erregeari urtero eman beharrekoa; errege ban edo boterearenkontra egindako lege hausturengatikako isunak; teloneum edo bidesariak; gerrakoharrapakinak (partaideen artean banatu arren, zati bat errege altxorrerako gordetzenzen, nahiz batzuetan erregeak Elizari ematen zion); saxoi edo bretoi menperatuentributoak; errege jabegoek emandako sarrera erregularrak (jana, txanponak, manufakturak); altxorra (luxuzko oihalez, bitxiz, urrez eta zilarrez... osatua), hiltzean semeen artean eta pobreei banatua.
|
|
|
Erregea eta gizon pilo bat etorriziren, eta mugak jarri zituzten. Erregea guztien aurretik zaldiz zebilen mugakmarkatzen; atzetik beste gizon guztiak
|
zihoazen
. Izugarrizko jendetzak berretsi zuenebazpena, baina erregea beti aurretik zebilen.
|
|
|
Jakina, egoera honek bere armamentuanizan zuen isla. Zaldiz
|
zihoazen
buruzagiek baino ez zuten aho biko ezpata luzeaedukiko (spatha). Bestalde, oinezkoek francisca k erabiltzen zituzten.
|
|
|
Errusiara iritsi zen lehen tea txinatarrek oparitu zuten Alexis taldera 1618an. 1689an sinatutako merkataritza hitzarmen batek trafiko erregularraren hasiera ekarri zuen; 200 eta 300 gameluko karabanak Usk Kayakhta aldera
|
zihoazen
, mugan, tez trumilatzen ziren larruz beteta. Gamelu bakoitzak lau te kaxa zeramatzan (270 kg inguru).
|
|
|
Eta natura urte haietan lehor agertzen hasia zen. Egun bateko oihan eta zuhaitzak desagertzen
|
zihoazen
eta gero eta zabalagoak ziren estepa guneak, eta are urriagoa zuhaitz haietatik animalia ezberdinek jan zezaketen elikagaia. Zenbait animalia mota gosez hil zen, egoerak txarrera egiten zuen neurrian eta betidanik bertan bizi izandako tximu (pithecus) talde batek ere, elikagai gabezia zela medio, desagertzeko arriskua zuen.
|
|
|
Ikusgarria zen jantzietako bel' oihalarekin eginiko burukoa. Txapel hori erditik moztua zen eta bi puntuak, jaunaren sudurra bezala, gorantz
|
zihoazen
. Bi esku leunek, largabista luze bat atxikitzen zuten.
|
|
|
Zilar koloreko errimelak probatzen ari nintzela, aterkien sekzioan bikote batek atentzioa eman zidan. Besotik helduta
|
zihoazen
. Emakumezkoak etxekoandre arrunt baten itxura zeukan.
|
|
|
Ez nago ziur ikusi nauten ere. Goxo goxo
|
zihoazen
besotik oratuta, izan ere. Neska bere mutilari masailean muxu leun bat emanaz.
|
|
|
Handik aurrera, urrutira
|
zihoazen
trenetan sartu eta garbiketari ekiten zion. Bidaiariek sos batzuk ematen zizkioten.
|
|
|
Ahmedabaden musulmanek prozesio jendetsua antolatu zuten. Luzea zen prozesioa eta kalea betean
|
zihoazen
.
|
|
|
Hogeiren bat erabat larrugorri. Zortziren bat geldiunerik gabe harat honat
|
zihoazen
eta hiru zolan zebiltzan, arrastaka eta negarrez.
|
|
|
Niretzat bai Ahmedabaden, bai Ranchin eta bai Kalkutan ikuspegi xoragarria zen goizean haurrak eskolara nola
|
zihoazen
ikustea. Askok ura kantinploran daramate.
|
|
|
Ederra izaten zen neska haien ibilera hondartzan barrena, brisarak arropa gorputzera itsasten edo gona altxatzen baitzien. Haizeak bultzaturik bezala
|
zihoazen
beti, eta ederrak ziren beren izter biluzi eta beltzaranak, haizeak gona altxatzen zienean batez ere. Eta haizeak gona ibileraren arabera altxatzen ziela zirudien arren, batzuetan eurek altxatzen zuten apropos.
|
|
|
‘Lehenago, arpoia sartuta ere baleak alde egiten zuen eta enbarkazioak arrastaka
|
zihoazen
haren atzetik. Eta balea zauritua ur sakonetara murgiltzen zen edo ontzia bizkar gainean altxatuz erasotzen zuen, eta arpoi sokak erauzi eta aldean eramateko gauza zen sarritan.’
|
|
|
Atzetik, Inazito, Itoa eta Beixama
|
zihoazen
. Nirekin batera etorri ziren Emilio eta Juanjo, atzetik beste hiru eta, bere mugikortasun mugatuagatik beranduago, Zumalde.
|
|
|
Egoera larria zen T. n. Gauzak ez
|
zihoazen
ongi; ez, behintzat, behar bezain ongi, eta lar kezkatzen hasiak ziren guztiak. Minutuak, sorgor eta arduragabe, aurrera zihoazen, eta han, garrasi eta oihu izugarriez landa, ez zuten besterik ezer egiten.
|
|
|
Egoera larria zen T. n. Gauzak ez zihoazen ongi; ez, behintzat, behar bezain ongi, eta lar kezkatzen hasiak ziren guztiak. Minutuak, sorgor eta arduragabe, aurrera
|
zihoazen
, eta han, garrasi eta oihu izugarriez landa, ez zuten besterik ezer egiten. Eta Durandok esa  ten zuen gisa, zain dagoena, beti errukarri.
|
|
|
Nekaturik geunden. Luze
|
zihoazen
egunak, ibili eta ibili, norako ezagunik gabe porteatzaileen urrats sendo luzeen atzetik.
|
|
|
hara arteko bizimoduari eustea lortu zuen eskualdea ezin deskulturizatu izan zuten, erromatarren antolamenduak garaiz lur jo zuelako eta inguruetako bizimolde hiritarra, gutxi hazia, gainbehera hasi zelako16 Gero, ondoren heldu ziren zinetako askatasun mendeetan, gune hori gotortu egin zen, eta gaur den eguneraino hizkuntza gordetzen lagundu zion sendotasuna iritsi zuen. Zalantzarik gabe, lurra galdu zen, Akitania euskaldunean adibidez edota, ekialdera, Pirinio hegoaldean, baina dirudienez zabaltze bat ere gertatu zen hego mendebaldean, lurralde pobre eta soberasko bete hauetatik
|
zihoazen
jendakiek hizkuntza bertara zeramatela. Errioxan eta Burgosen Erdi Aroko euskara ez bide da erromanizazioan bizirik iraun zuen hondakina; baliteke, halaz guztiz, X. mendea baino askoz ere lehenago hedatzen hastea Ebro hegoalde horretara17.
|
|
|
Baina egitazko arrazoia beste bat izango zen: nik nirezaha rragoko anaiak
|
zihoazen
tokira joan nahi nuela. Jesusen Bihotzaren Anaiek zuten ikastetxera, alegia.
|
|
|
Etxera joan eta historia eta literatura estudiatuko nituen; baina matematikak, kimika eta horiek ez. Nire gustuak nondik nora
|
zihoazen
oso agerian zegoen. Jolasak, berriz, futbola, batez ere, eta pilota piska bat.
|
|
|
Mendeak higatu ziren eta ez nuen ezberdintasun handirik atzematen gurasoen eta gure garaiaren artean: herresta pakete haiek subentzio paperak beterik Herriko Etxera
|
zihoazen
eta guk gauza bera egiten genuen, hitz irudiz ekileagoak erabiliz. Estrategiak dirdirarazi arditak iheslari zebiltzala konturatzean, etsipenean edo salaketa hutsean behera ez erortzeko ametsak uherregiak geneuzkan.
|
|
|
Une horretan, taularen ahal bezain txukunki moldatzeko erants genezake Europako Laborantza Politika Komuna madarikatzen zutela. Jendearen gustuak aldatzen
|
zihoazen
: axurikia jatekotan, amodioa haina light eskatzen genuen.
|
|
|
Tarahumara umeak herrokan, konkorturik eta lasaigarriz zintzurreraino emokaturik, jiten zitzaizkidan, gordeka bezala, sos bila. Begi hil haiek oro noiztenka zoro etxetik eskapatzen ziren, baina ez luzerako haatik, laster anbulantzia herotsak hautematen zirelako, lanetik apartamentu hitsetara presaka
|
zihoazen
jendeen bakea kabala sangreatu oihu larrutuz hausten zutenen harrapatzera. Erreka anderea ez zen Antonin Artauden kidegokoa.
|
|
|
Parean neukanaren hitzetan, Bazko goizetan su mihi gorrixka moldean euskalduntasunaren errebelazioa erdiesten eta onartzen zuten militanteen eta jateaz nahiz mozkortzeaz edo elkar jokatzeaz beste axolarik ez zuen populazio kopulatiboko partaideen artean leize erraldoia zegoen. Prediku huts eta askatasunaren zeruari egokitu konformismoaren ildoan, militanteek urritzen
|
zihoazen
herriko apezak ederki ordezkatu zituztela nioen enetako. Denak seminario ezberdinen tupina berdinetako saltsetarik zetozkigula gehitu behar zena?
|
|
|
Errekak aurrera
|
zihoazen
|
|
|
Hainbat egun egin nituen bertan. Gorputzeko ubelduak hobetzen
|
zihoazen
poliki poliki. Egunero, ezer esaten ez zidan marmo batek ekartzen zidan jatekoa eta edatekoa; urria, eskasa, txarra.
|
|
|
Nire aurretik bi atso
|
zihoazen
besotik helduta. Hilobi baten parean geratu eta niregan finkatu zuten begirada.
|
|
|
Automobil batean
|
zihoazen
|
|
|
Ihesi
|
zihoazen
, halabeharrak utzitako
|
|
2002
|
|
|
Gipuzkoar erako baserri guztiak dolareari lotuta egin zituzten XVI. mendean. Baserri hauen sorreran etxea eta makina lotuta
|
zihoazen
, unitate bakarra osatzen zuten. Dolareko pilare eta ardatz bertikalek, eta luzekako habe handiak baldintzatu egin zuten espazioaren aprobetxamendua, eta oro har, eraikinaren egitura.
|
|
|
Gero, dolare haga hori bere pisuarengatik jaisten zen, patsarengan presioa eginez. Pixkanaka altxagarriak kenduz
|
zihoazen
. Hortik ateratako muztioa dolare askaren zulo batetik beheko solairuko upategiko ontzi batera jaisten zen, tinara, alegia.
|
|
|
Oroz gain, Aita gurea, ekar ezazu bakea Zure mundura.». Otoitza, ia ahaztu zitzaidan esatea, Nagasaki bonbardeatzera
|
zihoazen
pilotoen aurrean burutu omen zuen errepikatua izan bedi bere izena! Downey kaperau zintzoak.
|
|
|
22 1980ko hamarkadako eztabaida literarioei dagokienez, bistakoa da lege baldintza berrietan sortuz
|
zihoazen
euskal unibertsitate gune berriek bultzada eman ziotela hausnarketa kritikoari. Gogora dezagun, 1981ekoa dela Euskal Filologiako lehenengo promozioa eta 1989an lortu zutela Iparraldean, Baionako fakultatean, ezagutza ofiziala euskal ikasketek.
|
|
|
Gogora dezagun, 1981ekoa dela Euskal Filologiako lehenengo promozioa eta 1989an lortu zutela Iparraldean, Baionako fakultatean, ezagutza ofiziala euskal ikasketek. Promozio berri hauek, euskal literatura gero eta oparoagoaren inguruko hausnarketak eman zituzten argitara perretxikoen antzera sortuz
|
zihoazen
literatur aldizkari eta plataformetan. Kritika inpresionistaren aldekoek eta kritika zientifikoa edo akademikoa defendatzen zutenek, Oh!
|
|
|
Parkearen helburuetako bat herrialde hartako azken paraje birjinak bere hartan mantentzea zela finkatu zen eta, hezkuntza eta gozamena xede, bertara
|
zihoazen
hiritarren bisitak modu antolatuan eratu zituzten arduradunek.
|
|
|
Ibiliaren ibiliaz, airez egindako bidaia luze eta azkar hartan ozeano zabaleraino iritsi ziren, eta ur zabal haien gainetik
|
zihoazen
.
|
|
|
Makila hark bere eskuan bizirik zegoela zirudien eta bizi hartatik indarren bat zetorrela berarengana. Pertseo eta Zilarbizi pare parean
|
zihoazen
orain, nekerik gabe, erraz, elkarrekin berriketan eta kontu kontari. Zilarbizik kondaira ederrak kontatu zizkion Pertseori:
|
|
|
3 Itsasoz haraindiko arrantzara
|
zihoazen
ontzi eta tripulazioak Armadarakoitsasontzi bahituretatik eta marinelen itsasoratzeetatik aske geratzea, 1625ean emana, eta 1639 eta 1644an berretsia11.
|
|
|
5 Gipuzkoako Kapitain Jeneralak, eta Baiona eta Lapurdiko Teniente Jeneral eta Gobernadoreak emandako pasaporteekin
|
zihoazen
ontziak ezzituen erasoko Frantzia eta Espainiako inork.
|
|
|
Sariak jasota, harro
|
zihoazen
denak opariekin alde eginez, bekokietan xingola gorriak lotuta, azkenik harkaitz ankerraren atzaparretatik antze bipilez aterata, arraunak galduta, indarrik gabe iritsi zenean Sergesto, arraunlari ilara bat gutxiagorekin, ontzia burla artean gidatuz ohorerik gabe. Sugea bezala datoz; bidearen ebakialdi batean brontzezko gurpil batek maiz ezustean harrapatu eta gorputz gainetik zapaltzen du; edo ibiltariak harri handi batez jo eta erdi hilda lagatzen du, zatituta; alferrik ahalegintzen da ihes egiten, kiribil handietan bihurritzen du bizkarraldea; gorputz erdiak furfurian, begiak txingartuta, tentetu eta aurrera egiten du txistuka; beste erdia banatuta geratzen da atzean, eraztunak uztartuz eta bere baitan bilduz; halatsu zetozen arraunlariak ontzia astiro bultzatuz.
|
|
|
Gauez
|
zihoazen
bien emazteak Troiatik irteten, buruak estalita, biak negarrez, negar malko artean alde eginez.
|
|
|
Gogoeta horiekin oinazetuta izan ondoren gau eta egun luzetan, kanpamendutik uraren bila irten zen laguntza kohorteetako soldadu arrunt liguriar batek haitzartean narrazka
|
zihoazen
marraskiloak ikusi zituen ustegabean, gazteluko borrokan ari ziren aldearen aurkakotik urrutira gabe; hauetako bat, hurrengo beste bat eta gero asko hartu nahian ia mendi gainera heldu zen gutxi gutxika, denak biltzeko ahaleginean.
|
|
|
Agindutakoaren arabera une egokia iruditu zitzaionean, dena paratu eta prestatuta, leku hartara zuzendu zen liguriarra. Igo behar zutenek armak eta jantziak aldatu zituzten gidariari kasu eginez; burutsik eta oinutsik
|
zihoazen
hobeto ikusteko eta hobeto igotzeko lauoinka haitzartetik; ezpatak eta ezkutuak zeramatzaten bizkarrean, baina azken horiek numidiarrenak bezalakoak, larruzkoak, aldiberean pisuarengatik eta zerbait jotzean zarata gutxiago egin zezaten.
|
|
|
Jendemodu honen itxura beste guztienaren aldean beldurgarria zen bai gorputzen tamainarengatik eta bai gorpuzkera berarengatik. Galiarrak biluzik
|
zihoazen
gerritik gora; hispaniarrek zuritasun miragarriz distiratzen zuten purpuraz josiriko lihozko tunikak zeramatzaten soinean.
|
|
|
Eta ordu gutxira, salmonelak eragindako intoxikazio batek diagnostikatu eta laguntza medikoa eman zien. Ingestaren eta intoxikazioaren arteko kausaltasun harremana, gainera, modu logiko eta koherentean ondorioztatzen zen kaltetuekin (besteak beste, Concepción)
|
zihoazen
pertsonak ez zirela intoxikatu. Epaileak, kenkari horietan oinarrituta, Pablo Javier establezimenduaren jabea kondenatu zuen Carlos eta Santiagori 45.500 pezeta ordaintzera, gehi beste 4.000 pezetako gastu medikoak; eta Eduardori 323.000 pezeta.
|
|
|
nork erantzun behar duen gertaera horrengatik eta zein gradutan. Gai zehatzaren berri zehatzagoa izan gabe, pentsa dezakegu haurrekin
|
zihoazen
irakasleek ezagutzen zutela kaltetutako adingabearen alergia, hurbilekoek behintzat: tutoreek.
|
|
|
Joan den urteko maiatzean, 9 eta 10 urteko bi haur hil ziren tirolina batetik Merléko errieraren eztarrian (Bartzelona) irristatu ziren bitartean. Handik bi hilabetera, uztailaren 6an, 15 urteko beste neskato batek, Carmen Rojo Rossik, bost zur oholekin egindako baltsa hondoratu zuen, zazpi haur monitore eta gidari batekin
|
zihoazen
Rodano ibaian nabigatzen ari zela. Inguru hartan izan ziren euri jasek ibaiaren maila handia izan zuten, eta horrek arrisku handia ekarri zuen.
|
|
|
Estatu Batuetako Carnival lineako gurutzadura batean
|
zihoazen
200 pertsona inguru urdaileko birus batek kutsatu ditu. Carnival Corporationeko Tim Gallagherrek azaldu zuenez, “Fascination” ontziko 190 bidaiarik eta lau tripulatzailek oka eta beherakoa dituzte.
|
|
|
Udazkena gerturatzen ari zen. Zuhaitz ihartuak askatu zituen hainbat hosto lurrera
|
zihoazen
, poliki poliki, kanpoko haize hegoarekin dantzan aritu ondotik Beste urte bat iragan duk, erran zion bere buruari, egunen batean, hura ere, orbel meta horren antzera kate guztiak askatu eta aske sendituko zela amestuz. Baina denboraren trena geldirik zegoela iruditzen zitzaion.
|
|
|
Geroago, bere lagunen taldea aurkeztu zidan eta haietako batzuekin ere egon nintzen solasean ondorengo egunetan. Halere, hasieran etorri zitzaidan mutilarekin lortu nuen laguntasunik handiena egunak aurrera
|
zihoazen
heinean: hain zen atsegina mutil hura, hain zen erraza harekin edozer gaiz hitz egitea...
|
|
|
Itsas labar ikaragarria azaldu zitzaien aurrean. Zuzen zuzenean
|
zihoazen
harantz.
|