|
2003
|
|
|
Gosea zela eta, jateko
|
zer
zegoenean, gehiegi jateko ohitura egon da Euskal Herrian. Foruek honen inguruan gehiegikerien kontrako legeak agertzen dituzte (ezkontzetan, hiletetan, bataioetan,...).
|
|
|
Dokumentu honetan errege mahaiko sukaldarien kontratuan agertzen da,
|
zer
eman behar zieten jaten errege familiako kideei, eta haietako bakoitzari zehaztuta, gainera?, eta zenbat diru jasoko zuten zerbitzu hori egiteko eta egiteagatik. Horrela, zehaztuta agertzen zaizkigu nola haragiak zeukan garrantzi izugarria orduko errege erreginen eta haien familien dietan.
|
|
|
XIX. mendearen hasieran, Lady Nugent ek Sir George Nugent en emazteak (1801.ean Jamaika uhartera goberndore gisa bidalia izan zenarenak) Mendebaldeko uharteetan goi mailakoek
|
zer
edaten eta jaten zuten idatzita laga zuen (Ritchie, 1988: 170).
|
|
|
nafarreria6. tartean Gasteizen izan zen nafarreria epidemiaren ondoren Real Sociedad Bascongada de Amigos de País erakundeko kideek inokulazioa bultzatu eta orokortu zuten gaixotasun honen aurka; txertoen aurrekari hau zen haren aurka egiteko zegoen sistema bakarra. Hala eta guztiz ere, populazio baldintza txarretan bizi zen eta,
|
zer
esanik ez, higienikoetan, eta, horren erakusgarri zen haur hilkortasun tasa handia. XVIII. mendearen bukaeran Gasteizeko hiriko ordenantzetan garbiketa eta higieneari buruzko aipamenak egiten ziren:
|
|
|
baitzekiten
|
zer
zen.
|
|
|
–Zeure herria, ordea, ainegruen ogiaz janaritu zenuen;/ hark nekatu beharrik izan gabe,/ aurrez prestaturiko ogia eman zenion zerutik,/ zapore askotakoa, guztientzat atsegingarria. / Zure elikagai honek zeure seme alabenganako duzun gozotasuna azaltzen zuen,/ jaten zuenaren gurarira egokitzen baitzen,/ eta bakoitzak
|
zer
nahi, hura bihurtzen. / Elurraren edo izotzaren antzeko izan arren,/ urte gabe jasaten zuen sua[?]?;.
|
|
|
Hogeita hamar urte hauetan, beraz, pertsona ugari bildu da Historia Sailaren inguruan eta udako ikastaroek goi mailako kalitatea lortu dute urteen eta ahaleginen poderioz. Bada, ordea, oraindik,
|
zer
hobetu.
|
|
2004
|
|
|
Atal honetara 10 atala bilduz gero,, historiografia? edo?
|
zer
da historia, moduko izena lukeen atal bakarra osa zitekeen.
|
|
|
gaia, ezagutza historikoaren ezaugarri orokorrekin batera lantzeko aukera egongo zen. Agian ez izen horrek iradokitzen duen kutsu akademikoarekin, baina bai eskematikoki, ezagutza historikoa nola sortu den eta
|
zer
funtzio duen aztertuz, beti ere Euskal Herriko historiografiaren adibideak lagin gisa jarriz13.
|
|
|
ekosistemak, morfologia, hidrografia, klimak, itsasoa, animaliak eta landareak... Ez dut horretaz
|
zer
esanik, ez bada egitarauak zehaztu gabe uzten duela Euskal Herria izenpean zertaz ari den: diot hau ezen hurrengo atal historiko gehienek Hego Euskal Herriko gertakariak aipatzen baitituzte soilik.
|
|
|
Beraz inon ez dira euskara, Euskal Herria eta euskaldungoa esplizituki agertzen ikasgai honen subjektu historikoa definitzen duten abiapuntu gisa, ezta beren baitako ondare eta balio gisa. Horretan, agian?
|
zer
esango duten, beldurragatik, dekretu hau lotsor ageri da.
|
|
|
Euskal historiaren inguruko gakoak, ene ustez, egoki aurkezten ditu hor. Euskal historia
|
zer
den eta ea historia nazionala gauza bera ote den aipatzen du batetik:
|
|
|
Gainera galdera bat aztertu beharra dago: zerk bihurtzen duen nazionala izatea diskurtso historiko bat eta
|
zer
den historia nazionala. Munduan zehar nazioaren eraikuntzarako bidean tresna bat izan da herri bakoitzaren historia.
|
|
|
Eta zentzu horretan euskal subjektu historikoa lehenik zehatzago definitzeko saioa eskertuko nion (nik I.1 atalean proposatu dudan erako zerbaiten bere bertsioa), eta behin hori egindakoan planteatuko nuke Europakoa gehitzea. Bestela euskal subjektuaren definizio inplizituekin jokatzen da, abiapuntu gisa hobeto zehaztea komeni direnak, nahiz gero praktikaren orduan ez izan ezinbestekoa haiek orpoz orpo segitzea (azken finean euskal historian, adibidez 1598an,
|
zer
gertatu zen kontatzeko ez da nahitanahiezkoa justu justu jakitea zeintzuk diren zure subjektuaren muga argiro zedarrituak, ziurrenik Euskal Herritik Parisko gertakarietara jauzi egin baituzu, eta handik Poloniara eta ondoren Nafarroa Beherera, etab. Baina horrek ez du kentzen abiapuntuan behintzat subjektua ondo definituta edukitzeko komenientzia).
|
|
|
Artikulu honetan euskal curriculuma historia arloan
|
zer
izan daitekeen planteatu eta ondoren horren inguruan egin diren bi proposamen aztertzen dira.
|
|
|
ez dago euskal testu historikoen bildumarik prest helburu didaktikoekin; eskuratuta ere egungo irakurlearentzat euskalkizko testu zaharrak sarritan erdal testuen itzulpen modernoak baino zailagoak dira; etab. Baina landuz gero hezkuntzan erabiltzeko moduko hainbat material baliagarri eskura liteke. Kondaira aldizkarian, Testu Historikoen atalean, halako testuak biltzeko ahaleginetan dihardugu, proiektuak
|
zer
landu asko badu ere oraindik.
|
|
|
Jakina, irizpide akademiko horretan ere balioak egongo dira, ezin baita, objektiboki? erabaki garai bakoitzetik
|
zer
den garrantzitsuena. Batzuk historia politiko militarrari eman diezaiokete garrantzia, beste batzuk ekonomiko sozialari, edo kulturalari, etab. Ez dut hortik sakonduko hezkuntzak historia ikasgaiaren bidez landu nahi dituen balioak ideia oso konkretuei baitaude lotuta (tolerantzia, askatasuna...) eta ez hainbeste iragan aztertzeko ikuspegi historiografiko desberdinei (nahiz egia esan ikuspegi historiografiko bat ala beste hautatzeak izaten duen lotura balio konkretu batzuk ala besteak lehenestearekin).
|
|
|
Are hezkuntza sail eta ministerioen dekretuetan aipatzen diren jarrera ia bakarrak halako balio generikoei dagozkie. Balegoke balio orokor horietaz
|
zer
esanik, baina ez naiz auzi horretan sartuko. Izan ere, polemika handiena eragiten dutenak ez dira balio horiek izaten baizik herrialde konkretuen historiari lotuta ustez transmititzen diren balio nazional (ist) ek.
|
|
|
Hasteko euskal curriculuma historia arloan
|
zer
izan daitekeen definitzen saiatuko naiz. Historian funtsezkoa izaten da subjektua definitzea.
|
|
|
Aukera horiek bezain zilegia da norbere hizkuntzatik abiatuz definitzea euskal subjektua. Azken finean euskal subjektuaren inguruko definizio propio bat gura bada
|
zer
egokiagorik abiapuntua hizkuntza propioan kokatzea baino. Beraz euskarazko definizio konbentzional bat erabiliko dut, hots, gure hizkuntzaren eta hiztunen usadioan eta egungo erabileran ohiko xamarra den esangura bat.
|
|
|
Aipatzekoa da, garai hartako baztandar gehienak guztiz apolitikoak zirela, politikaz jabetzeko bide bakarrenetakoa egunkaria irakurtzea baitzen. Populazioaren zati bat analfabetoa zen eta irakurtzen zekitenak,
|
zer
irakurtzen ari ziren ez zuten ulertzen. Politikaz zekitenak apaiza, jauntxoak eta irakasleak ziren.
|
|
|
Historian zehar Baztan, Frantziako mugatik hurbil kokatzeak, leku estrategiko eta kontrabando leku bihurtu du. Kontrabandoa baztandarren artean oso sartua egon da eta bertakoek gaueko lana deitzen zioten, duela urte gutxi amaitu zen aratxeen kontrabandoa, orain bertokoek jakin ez arren, droga, emigranteak edo auskalo
|
zer
, pasatuko diren mugetatik.
|
|
|
Historiagileak eszeptikoa izan behar du, eta eszeptiko jarrita,
|
zer
gertatuko litzateke iragana ikuspuntu eurozentristatik baino beste perspektiba batetik interpretatuko balitz. Neokolonialismoaren eta planing aren aro honetan planak beste nonbaitetik etorriko balira?
|
|
|
Haber ek, ordea, akatsak edukita ere, gurasoen maitasuna merezi duen semea kontsideratzen zuen Alemania, eta jarrera permisiboegia erakutsi zuen. Hau da, aberriak
|
zer
eskatu, horixe eskaintzen zion, ondo ala gaizki zegoen aztertu barik.
|
|
2005
|
|
|
Bukatzeko, Zamanillo
|
zer
nolako ikerketa egiteko gai da euskara gutxi ezagutzeaz gainera, euskara benetan hiru hizkuntza direla eta elkar ulertzeko ez dutela balio esaten duenean. Berari euskara hizkuntza erabat arrotza zaion arren, ikerketa honetarako ez du apurrik ere ikasi, eta den dena 1905eko Azkueren hiztegiarekin konpontzen du (nahiz han ez den berak dioena esaten):
|
|
|
Aldiz, Untermann entzat Sakarbetan antroponimoa da (Untermann, 1987: 306), eta üi
|
zer
den oraindik ez dago jakiterik. Arestian aipatu den moduan, ez da oso logikoa hilarri batean hildakoaren izenaren ordez, esanahi orokorreko esaldia agertzea.
|
|
|
Zaragozan jaio zen Jesús Bergua 1923an. Ez dugu jakiterik izan
|
zer
nolako ikasketak burutu zituen, zuzenbidea agian, edota zein lanbidea duen. Batetik izaera juridikodun lan ugari idatzi ditu65 (horietaz ez dugu ezer esateko hemen).
|
|
|
bere itzulpenak esoterikoak88 direla. Testuok ezagutzen dugun mediterraniar arroko beste inongo inskripzioetan agertutakoekin ez dute
|
zer
ikusirik, horietan gai publikoak, legediak edo gai pertsonalagoak (hildakoaren izena, botoak,...) agertzen direlako. Hau da, helburu erabat zehatz eta lurtarrak dituzten inskripzio eta dokumentuak dira, esaterako ohorea erakustea, oroimena gordetzea... eta ez dira bat ere mistiko edo esoterikoak.
|
|
|
–Euskara iberoen hizkuntza izan balitz ere, zientziarentzat datu interesgarri bat da, baina politikoki ez da datua. Zeren absurdua litzateke nazio arazoak eta kontzientziak aldatuz joatea, segun eta ze artxibategitan paper bat ateratzen duten, edo ez dakit
|
zer
aztarnategitan hezur batzuk aurkitzen dituzten. Politika horrela ulertzen duen filosofia, filosofiarik txarrena da? 93
|
|
|
Beraz, gaur gaurkoz akitaniera eta iberiera hizkuntza ezberdin bi zirela argi dago. Dena den akitanierak eta iberierak
|
zer
nolako harremana zuten, edo ez zuten, hori oraindik ez dago esaterik, eta gerora begira ez du ematen jakiteko aukera handirik egongo denik (testu elebidun berriak agertu ezean bederen).
|
|
|
euskararik ez daki, ez du ia ezagutzen, eta euskararen inguruko ikerketen berririk ere ez du, beraz iberierazko testuak euskarara itzultzean Azkueren hiztegia erabili behar du. Kasualitatez agian, baina valentziarra da aurrerago valenciamoaz hitz egitean argituko dugu
|
zer
adierazi nahi dugun.
|
|
|
3 Menendez Pidal en (eta bere emaztearen, Maria Goyri ren) obra eskergatik gure lanarekin
|
zer
ikusia duten bi ideia jaso ditugu hemen27: lehena mediterraniar arroko herri aurreindoeuroparren batasun linguistikoa (ez dirudiena oso logikoa Iberiar Penintsulan soilik herri aurrerromatarrek mosaiko kultural zein linguistikoa osatu baitzuten), eta bigarrena, penintsularen euskoiberismoa (baina ematen dituen frogak ez dira nahikoa):
|
|
|
batetik Mitxelena, De Hoz, eta bestelako hizkuntzalari ospetsuak behin baino gehiagotan aldarrikatu dute baskoiak elebidunak izango zirela, hau da, iberiarra hartu arren aurrekoa ez zutela galduko; eta bestetik, euskara ezin izan daiteke hizkuntza neo iberikoa, bestela bien artean ahaidetasun harreman garbiak egon lukete eta oraindik halakorik ezin izan da frogatu. Gainera euskara iberieraren ondorengo hizkuntza berria balitz,
|
zer
egin daiteke akitanierarekin edota Nafarroako latindar inskripzioetako onomastikak erakutsitako berezitasunekin (adib Lergako inskripzioa, Urchatelli eta Ordunetsi iberierazko jatorria baina euskarazko fonetismoa duten izenekin)?
|
|
|
Hori dela-eta lexiko eta morfologiako elementu batzuk aztertu ostean, ondokoa proposatu zuen: penintsularen hegoaldean euskararekin
|
zer
ikusirik zuen hizkuntza bat hitz egingo zela, baina lurralde honek ele hau galduko zuela iberizazio prozesuaren ondorioz, eta beraz, bata desagertuz zihoan heinean, bestea ezarri zela, berezitasun batekin: bi hizkuntzen arteko kontaktuaren ondorioz, iberierak, euskararen itxuradun mintzaira horren hainbat elementu linguistiko onartuko zituela.
|
|
|
Honek guztiak erakusten du hizkuntza honek ez daukala
|
zer
ikusirik ez euskararekin ez eta iberierarekin, hizkuntza indoeuropar baten aurrean gaudela, zeltar familiakoa eta ez dela helenikoa. Beraz iberiera eta greziera ez daude ahaidetuta, eta grezieraren bidez iberierazko hitzei egokitutako esanahiak ezin dira onartu, erabili diren iturriak desegokiak direlako39.
|
|
|
Gure ustez ikertzaileak bere metodoaren gabeziak (sintaxia adibidez detektatzeko ezintasuna) iberierari proiektatzen dizkio. Honek guztiak badu
|
zer
ikusia egileak Euskal Herriko historia ulertzeko duen moduarekin, berak izaera atabikodun herriaren irudia duelako buruan, hau da, determinismo geografikoak garapena ahalbidetu gabeko hizkuntzadun herria imajinatzen baitu:
|
|
|
11 Glotokronologia
|
zer
den egileak honela definitzen du: –Dicho método trata de penetrar la prehistoria de las lenguas, con el fin de obtener una cronología absoluta, esto es, de determinar la época en la cual dos o varias lenguas emparentadas (e incluso, familias de lenguas emparentadas) se han separado de una lengua originaria común(...).
|
|
|
Liburu euskoiberisten atal bibliografikoak gabeziak izaten ditu: liburu oso zaharrak aipatzen dituzte, gaiarekin
|
zer
ikusirik ez duten liburuak ere agertzen dira (adib. bidai liburuak), eta abar. Dena den salbuespen bat badago, euskarazko hiztegiak behintzat ezagutzen dituzte-eta.
|
|
|
Zer gertatzen da, egunkari handien jabeak lehengo familia berak dira, juezen familiak lehengo berak dira, militarrak lehengo familia berak dira, politikoak lehengo familia bera dira. Klaro, orduan kanbiatu dena
|
zer
da. Paperak.
|
|
|
Demokrazia bat azkenan da sistema bat baina da kultura bat ere bai, eta beraz joan egiten da ikasten, praktikatzen eta transformatzen baita ere gizarte guztia transformatu ahala. Eta beraz, juez bihurtzen direnean beren arbasoak sekula juez izan ez direnak, ze orain
|
zer
gertatzen da: juez bati galdetzen diozu bere aita izan da juez edo, baina baita ere sistemako gizon bat da.
|
|
|
Eta orduan, ba jende batek, jarri egingo dugu alkate?. Baina
|
zer
gertatzen zen ba nola presio soziala eta Estatuaren presioa, falangista batek bezalaxe funtzionatzen zuen. Orduan, zuri berdin zaizu hori abertzalea baden, gero funtzionatu falangista batek bezala egiten badu.
|
|
|
Pasartea artikulu honetan erabiltzen duen modura, aurrerago seinalaturiko artikulua 1983an kokatua baldin bazegoen eta hau ordea, 1991an kokatua baldin badago, bi artikuluen arteko desberdintasunak nabariak direla. Bigarren honetan, egun bizi dugun egoeratik hurbilen dagoen honetan,. Hemendik aurrera botoen ordez,
|
zer
–Egin duten beste hau ere biolentzia baita!!?, biolentziaren inguruko hausnarketa desberdin bat atzeman daiteke.
|
|
|
Beraz, protagonista honen paper psikologikoa edo perfil psikologikoa munduaz arduratzen den pertsona batena litzateke. Baina,
|
zer
pentsatuko luke, edo zein izango litzateke pertsonai honen erantzuna, jakingo balu iraultza horretan zenbat pertsona hil ziren?. Ez nuke ikerketa lan hau bide periodistiko filosofikoetatik eraman nahi; baina gogoeta eten bat besterik izatea, besterik ez dut nahi.
|
|
|
Zer da Josebaitor, hau herentzia bat da baina pentsatzen ez duguna, berriz,
|
zer
da Josebaitor. Ba harrigarria da, baina Josebaitor da:
|
|
|
ezin duzulako, nahi ez duzulako eta proiektuan zaudelako. Orain hau aplikatu herri bati, herri baten identitateari, eta berdin gizatasunari,
|
zer
da gizakia zer da morala?
|
|
|
ezin duzulako, nahi ez duzulako eta proiektuan zaudelako. Orain hau aplikatu herri bati, herri baten identitateari, eta berdin gizatasunari, zer da gizakia
|
zer
da morala?
|
|
|
Zer da gizakia, ba gizakia
|
zer
den galdetu daiteke modu razionalista hutsean eta esentzia bat edo bilatuko genuke; oso arriskutsua da eta ez da jarraitzen bide hori, hain zuzen arriskutsuegia delako esentziak bilatzea. Esentziak ez dira kaptatzen, ez dira atzematen.
|
|
|
Esentziak ez dira kaptatzen, ez dira atzematen. Orduan,
|
zer
da atzematen duguna, atzematen duguna da gizakiak nolabait produzitu duena: artea, gerrak, familia, gizarteak, ekonomia?
|
|
|
artea, gerrak, familia, gizarteak, ekonomia?
|
zer
sortu: bere memoria, alegia, Euskal Herrian badago memoria historikoa, memoria historikoa den neurrian, eta gu markatu gaituzten neurrian, eta gu haiekin identifikatzen garen neurrian, baina ez da gauza bat lotu behar gaituena, lotzen bagaitu esklabo bihurtzen gara.
|
|
|
Mirande, Nietzche eta autore guzti hauekin dagoen problema da beren esplikazioen arabera, Europan daukagula historia moral bat Greziatik eta Israeldik datorrena, non lagun hurkoa maitatuko duzun. Klaro, lagun hurkoa maitatuko badut, ezin dut neure hankapean hartu eta niretzat lanean eduki eta esklabo bihurtu, orduan
|
zer
egiten dugu, egiten dugu demokrazia: denok anaiak gara, denok berdinak gara... eta guzti hori.
|
|
|
Sortzen baldin bada bat naturaz gehiago dena besteak baino, guk esaten diogu, ez ez hemen denok berdinak gara denok anaiak gara? eta orduan
|
zer
egin diogu: bere posibilitateak ukatu.
|
|
|
Bi mailatan mugitzen da; gauza bat da, eta beharbada horregatik dago hemen bereizkuntza eginda: gero
|
zer
gertatu zen; ETA etorri zenean, edo armak hartu zituenean ETAk, ez zuen jarraitu Nietzche eta Miranderen morala, baizik jarraitu zuen moral demokratikoa. Jarraitu zuen moral moderno iraultzaile tradizionala eta ez moral moderno antidemokratiko Nietzcheanoa.
|
|
|
–Frantziako 200 urtemuga izan zenean, Iraultza horren inguruan hitzaldiak eta ospakizunak egon ziren. Orduan nik pentsatu nuen zuzenean Iraultza Frantsesari buruz hitz egin ordez, (zeren Euskal Herritik ez zaigu interesatzen Parisen
|
zer
egin duten), zer da Euskal Herritik begiratuta oraindik interesgarria izan litekeena. Orduan konferentzia batzuk eman nituen, eta liburuaren estiloa konferentziarena da.
|
|
|
–Frantziako 200 urtemuga izan zenean, Iraultza horren inguruan hitzaldiak eta ospakizunak egon ziren. Orduan nik pentsatu nuen zuzenean Iraultza Frantsesari buruz hitz egin ordez, (zeren Euskal Herritik ez zaigu interesatzen Parisen zer egin duten),
|
zer
da Euskal Herritik begiratuta oraindik interesgarria izan litekeena. Orduan konferentzia batzuk eman nituen, eta liburuaren estiloa konferentziarena da.
|
|
|
–Zuek
|
zer
zarete lehenago abertzaleak ala demokratak?. Hori esaterako Ardanzaren frase bat da, zer gertatu da orain, bere frasea zen:
|
|
|
–Zuek zer zarete lehenago abertzaleak ala demokratak?? Hori esaterako Ardanzaren frase bat da,
|
zer
gertatu da orain, bere frasea zen: gu gara lehenago demokratak abertzaleak baino.
|
|
|
Bestetik, herriaren biolentzia zegoen, edo herriak bere ideiak aldarrikatzeko erabilitako biolentzia. Lehenago aipatu bezala, noraez egoera batean, non jendeak
|
zer
gertatuko den ez dakien, egoera biolentoak sortzea errazagoa da, alde batetik eta bestetik. Beraz, moralak bere indarra hartzen du joko honetan.
|
|
|
Monarkia zegoenean? monarkia ulertu egin behar da, monarkia historikoa
|
zer
den. Monarkia da, arrazoiaren kontra egon litekeen gauzarik absurdoena, arrazoi honegatik:
|
|
|
Monarkiaren justifikazioa, biologian dago. Hori monarkia klasikoan horrela esaterik ez zegoen eta orduan
|
zer
egiten zuen: eske Jainkoak izendatu du familia hau bere ordezko eta erregea ez da errege herriak aukeratu duelako ez, Jainkoak aukeratu duelako.
|
|
|
Orain
|
zer
gertatzen da. Demokraziak sistema monarkikoa hil zuen erregeari lepoa moztuz; orain bera dago agintean, eta orain zer egiten du, demokraziaren aurka altxatzen den edozein, antidemokrata?, kriminaltzat hartzen du.
|
|
|
Orain zer gertatzen da. Demokraziak sistema monarkikoa hil zuen erregeari lepoa moztuz; orain bera dago agintean, eta orain
|
zer
egiten du, demokraziaren aurka altxatzen den edozein, antidemokrata?, kriminaltzat hartzen du. Eta nik orduan esaten dut:
|
|
|
Estatuak eskubideak deklaratu ditu eskubide, berak onartzen dituen momentuan eskubide direla. Eta bitartean
|
zer
egiten du: ba esklaboari edo euskaldunari esan, ez ez, hori zuen exijentzia subjetiboa da, gainera denek ez dute nahi, gehiengoak nahi du, bueno gehiengoak nahi du baina hori gurekin ados jarri eta gero.
|
|
|
–bueno, aquí lo primero es vivir y que nos dejen en paz?? estatuak
|
zer
gehiago nahi du horixe baino. Dago estatuaren ahalegina bizitza nolabait berdintzeko, lasaitzeko, errebindikazioak isilarazteko?
|
|
|
Euskal Herri libre bat lortzeko helburua dauka eta hor, proiektu horretan bukatzen da. Ez du pentsatzen
|
zer
moduko Euskal Herria izango dugu orduan, hori ez da planteatzen; ze orduan planteatu egin litzateke: eta ze moral.
|
|
|
–Hor dago problema, estatuak dauka monopolioa eta orain
|
zer
egiten da horren aurka. Orain Ibarretxek nahi duena:
|
|
|
Hau, apur bat harrigarria da, Revista de las Provincias Euskaras ek «euskal» aldizkari izateko bokazioa zuela kontuan hartuz. «Euskal» izaera horrek
|
zer
esan gura zuen zehaztea ez da erraza. Baina pentsa daiteke besteak beste euskal idazleei lehentasuna eman nahi zitzaiela:
|
|
|
Baina, zergatik Madrileratu zen Herranen aldizkaria? Gasteizko aldian arrakasta erlatibo bat bizi izan zuen, hortaz
|
zer
dela eta arriskatu. Arrazoiak ez daude guztiz argi.
|
|
|
Horregatik aldizkarian euskarazko artikuluak argitaratuko baziren kanpotik jaso. Herran,
|
zer
esanik ez, guztiz irekita zegoen honetara. Baina euskarazko idazki gutxi heldu ziren.
|
|
|
Aurretik Brasil eta Argentinaren arteko bake akordioa duela agertu zen baina transkripzioa amaitu eta komentatu gabe utzi zuten. Ez da ondo ulertzen
|
zer
egiten duen konstituzio honek (eta gauza bera gertatzen da gorago aipatu dugun Carlos IIaren ezkontza agiriarekin) euskal gaien artean.
|
|
|
Bost eta seigarren ataletan, ondoz ondotik, aldizkariaren eduki formalak eta eduki jakin batzuen analisia datoz. Aldizkariaren emisoreak (nork), eta edukiak(
|
zer
) ikusi ostean, zazpigarren atalean aldizkariak jendartean izandako harrera edo errezepzioa landu dugu (nori). Azkenik, bederatzigarren ataleko laburpen ondorioetara jo aitzin, zortzigarrenean Revista k utzi zuen eraginaz hausnarketa egin da.
|
|
2006
|
|
|
117 urteen arteko 30 enperadoreen biografiak biltzen dira aipatutako obran. Liburu garrantzitsu eta konplexua da; politika, gizartea, etab. nahasten ditu eta zaila da jakitea
|
zer
gertatu zen benetan eta zer asmatu zuten autoreek.
|
|
|
117 urteen arteko 30 enperadoreen biografiak biltzen dira aipatutako obran. Liburu garrantzitsu eta konplexua da; politika, gizartea, etab. nahasten ditu eta zaila da jakitea zer gertatu zen benetan eta
|
zer
asmatu zuten autoreek.
|
|
|
Hori eragin al diate Baskoiaren basoak26 eta Pirineotako ostatu elurtuek eta gure zeruaz ahaztu izanak? Eta,
|
zer
ez dinat ba arnegatuko hitaz, eta ondo merezita gainera, oi Iberiako lurra! Suntsi hazatela Kartagotarrek, eman diezanala su Hannibal gaizkileak, Sertorio deserriratuak hauta hazala berriz bere gerraren gudalekutzat!
|
|
|
Egia da tokiotarik eta gizaseme hauetarik anitz bizi dela ardura horietatik bazter eta legearen ezjakinean. Baina zein herri libratzen da erritu basatitik? 28 Edo,
|
zer
kalte datorkio bati toki horietan, besteren gaiztakeriaren kariaz. Ordea, zuk aurpegiratzen dizkidazu Baskoien oihan zabalak eta Pirineotako aterpe elurtuak, Hispaniako lehen lur muturrean gelditu banintz bezala, ez landan ez hirian niretzat tokirik ez balego bezala, nondik, aberastasunez gainezka, mundu unibertsoari irekirik baitagoen, eguzkiak ozeanoan murgiltzen ikusten dituen Hispania.
|
|
2007
|
|
|
Prozesu bakoitzean bariante asko aurki daitezke eta ezinezkoa da denak kontuan izatea. Beti ere oso garrantzitsua da prozesu nagusien pausuak ezagutzea gerora begira nolako portaera izango duten ulertzeko, hau da, sorreran erabilitako materialek
|
zer
nolako portaera eta narriadura eragin eta jasango dituzten aurreikusteko.
|
|
2008
|
|
|
Orain arte mugimendu bakezaleak
|
zer
diren ikusi dugu, gutxi gora behera. Goazen orain gizarte mugimendu berriak deritzenak zer diren zehaztera, eta ikustera ea mugimendu bakezaleek haien definizioarekin bat egiten duten, gisa horretara hobeto ulertuko baitugu bakezaletasunaren benetako izaera.
|
|
|
Orain arte mugimendu bakezaleak zer diren ikusi dugu, gutxi gora behera. Goazen orain gizarte mugimendu berriak deritzenak
|
zer
diren zehaztera, eta ikustera ea mugimendu bakezaleek haien definizioarekin bat egiten duten, gisa horretara hobeto ulertuko baitugu bakezaletasunaren benetako izaera. Tilly eta beste hainbat autoreren ikuspuntutik gizarte mugimendu berriak, bizitza estilo?
|
|
|
Mugimendu berriez espero daitekeenaren kontra bakezaletasuna Europan gai bakarreko mugimendua izan zela dio Klandermans ek. Ikusi besterik ez dago
|
zer
gertatu zen herrialdez herrialdekako mugimenduekin gobernuek cruise misilak jartzea erabaki ondoren. Halere, eta atal honen hasieran egin dugun Thompson en aipura bueltatuz, egia da, orobat, gizarte moderno eta industrialaren balioen aurka ere egiten zutela.
|
|
|
Hamaika ikuspegitatik azter litezke bakea eta bakezaletasuna. Guk lan honetan gizarte mugimenduen ikuspegitik egingo dugu hurbilpena, eta horregatik, garrantzitsua da alor honetan bakezaletasunaz
|
zer
esan nahi den zehaztea. Mariano Agirreren definizioa1 gure egingo dugu horretarako.
|
|
|
Beraz,
|
zer
dela-eta finkatu eta hedatu da horren finko ekonomia globalizazioaren ideia. Globalizazio ekonomikoaren ideia ez legoke hain zabalduta baldin eta errealitatea deskribatzeko tresna teoriko hutsa balitz.
|
|
2009
|
|
|
Hori guztia, beraz, nolabaiteko identitate kontzientzia zabalago baten adierazgarri izan liteke garai horretan. Dena dela, kontzientzia horrek sakonean
|
zer
suposatzen duen eta bere testuinguru historikoaren barne eztabaidagarria da.
|
|
|
Bata, Juan de Urreta, Mexiko aldean ezbeharraren bat pairatu ondoren, Limaraino abiatu zen, 1680.urte inguruan, Juan de Oriamunoren elkartasun eske. Oriamuno horrek arras ongi adierazten du
|
zer
gertatu zen zehazki: –también estubo en este reino Don Juan de Urreta y me bino a buscar a Lima imposibilitado de todos medios por no sé qué trauajo [antza denez gaixorik zegoelako] que le hauía sucedido en Méjico o en el nuebo Potosí donde hera tesorero y para que pudiese boluer a ella le dí quinientos pesos de a ocho reales?.
|
|
|
Gutxienez 20 izen, bizi eta hildakoak barne, agertzen zaigu honako datu hauekin batera: jaioterria, Ameriketako bizitokia, lanbidea, hildakoen kasuan nola hil ziren,
|
zer
ondasun utzi zuten eta non dauden ehortzita, besteak beste. Kolonia txiki edo emigrazio mikrokosmos honen azaleko azterketa sozio-ekonomikoa ez dator emigrante behartsuaren irudi topikoarekin bat, alderantziz, egoera erosoa islatzen da.
|
|
|
Puntu hau bukatzeko, esan beharra dago Ameriketarako emigrazioak sortu, eutsi edo indartu zuela, Nafarroatik urrun egonik, eskualde desberdinetako nafarren arteko identitate kontzientzia batua, bereziki 1512an Gaztelak erresuma zaharra anexionatu ondoren. Edonola ere, gehiago ikertu behar da nola sortu eta garatzen den,
|
zer
suposatzen duen Historian zehar nafarren taldeko nortasun kontzientzia horrek. Hau dela eta, orain burura datorkit Manex Goienetxe, goian bego?
|
|
|
Azkenik, gure protagonistek iritzi txarra zuten indigenen gainean eta garai horretako mentalitate eskemetan edo aurreiritzietan sartzen zituzten: gaizkileak, zibilizazio gabekoak, ohitura txarrekoak, ez fidagarriak, etab. Hau dela eta,
|
zer
esanik ez, edozein gertaera edo fenomeno historikoren irudiaz aritzeko garaiko ideia menderatzaileez aritzea ezinbestekoa da eta bere testuinguru osoa ahalik eta hoberen ezagutu behar da gaur egunetik egoki interpretatu ahal izateko. Hala ere, lan honen helburua xumeagoa izan da:
|
|
|
Osaba Franciscori buruz, Sarasak dio Zangozako ehiza jateko irrikan dagoela, osasuntsu, lodi eta potoloa baina oso zaharra. Lopez Sarasak, ez beste askok bezala, badakiela
|
zer
gertatzen den Nafarroa aldean, batik bat familia eta etxeari dagokionez. Bera da oinordekoa, ansí de lo de aquí como de lo de allí de my tío?.
|
|
|
Honek, jakina, subjektibotasun eta zatiketa handia sortzen du fenomeno hori aztertzerakoan. Gainera, esku artean dugun gaiari dagokionez, hau da, Aro Berrian (XVI. XVII. mendeetan zehazki) Indietako nafar emigrazioari dagokionez, lehenik zehaztu behar da zertaz ari garen edo
|
zer
gai edo osagai inplikatuta dauden irudi kontzeptu zabal horretan gizarte testuinguruari begira: esaterako, emigranteek beraiek zuten irudia, sorlekuetan zutena, edo mende horietako gizarteko erakunde edo idazleena (adibidez, arbitristena), eta ahaztu gabe Antzinako Erregimenaren estamentuzko egituraz, komunitateez hitz egiten ari garela.
|
|
|
Deseos de emigrantes del vapor Pacific para regresar a sus hogares ante el maltrato que recibían? »38 Ez dago esan beharrik, ikuspegi orokor batetik begiratuta, prentsak emigranteen erreklutazioa gaitzesten zuen bezala, Amerikarako bidaia zein egoera txarretan egin behar zuten ere gaitzesten zuela. Horren inguruan esanguratsua da ikustea nola bidaiako baldintzak deitoratzen zituzten egunkari horietan, itsas konpainien iragarki ilustratu erakargarriak azaltzen ziren, jendea Ameriketara eramateko eskaintza ezin hobeak egiten zituzten; kontraesan horrek
|
zer
pentsatzekoa ematen du egunkari haiek izan zitzaketen interesen inguruan.
|
|
|
Non geratu dira aberastu ziren emigranteen gutunak? 1889an Arabako El Gorbea egunkariak kaleraturiko gutun batean, Brasilera joandako emigrante batek bere emazteari idatzi zion, nola bizi zen eta
|
zer
egoeratan zegoen kontatuz: «Tengo una pena que no descanso ni día ni noche, estoy durmiendo encima de una tabla y cuando voy a acostarme mi corazón se pone mas triste que la noche.
|
|
|
79) [«Epistola ad Italiae Ordinarios, de operariis ex Italia in exteras nationes migrantibus», 1911ean Merry Del Val kardinaleak]. Azken epistola honek Vatikanoak emigrazioari buruz zehazki
|
zer
pentsatzen zuen garbi uzten du: «, che ordinariamente hanno lasciati nel paese natio, ne dal ministerio paterno del propio Parroco, ignoti fra ingnoti, finiscoco sovente con l' abbandonarsi al vizio, col divenir vittine di sètte sovversise e col perdere persino il sacro ed inestimable tesoro della Fede?».
|
|
|
Lehenik eta behin, emigrantearen irudia azalduko dugu, baina emigratu aurrekoa, hots, emigrante izango denaren irudia dugu hau; emigrante horrek jatorrizko lurraldean nolako ezaugarriak ote zituen aztertu nahi da. Gerora, Amerikan bizi izandakoak ipiniko ditugu, bertan egon zen bitartean emigranteak Euskal Herriko prentsan
|
zer
irudi izan ote zuen azaldu nahi da hemen, zer iritzi ote zegoen egunkari hauetan Amerikara joan ziren horiei buruz. Azkeneko atalak itzulera jorratuko du, emigranteak jatorrizko lurraldera itzultzean, egunkarietan izan zuen eraginaz arituko gara honako honetan.
|
|
|
Lehenik eta behin, emigrantearen irudia azalduko dugu, baina emigratu aurrekoa, hots, emigrante izango denaren irudia dugu hau; emigrante horrek jatorrizko lurraldean nolako ezaugarriak ote zituen aztertu nahi da. Gerora, Amerikan bizi izandakoak ipiniko ditugu, bertan egon zen bitartean emigranteak Euskal Herriko prentsan zer irudi izan ote zuen azaldu nahi da hemen,
|
zer
iritzi ote zegoen egunkari hauetan Amerikara joan ziren horiei buruz. Azkeneko atalak itzulera jorratuko du, emigranteak jatorrizko lurraldera itzultzean, egunkarietan izan zuen eraginaz arituko gara honako honetan.
|
|
|
Egia da noizean behin azaltzen direla aipamen zehatzak, hala nola erabili izan direla noiz edo noiz prentsan agertu ziren iturriak gauza bat edo beste azaltzeko, baina horretaz aparte ez dago ezer askorik. Segidan, ikuskatu ditugun lan garrantzitsu batzuetan prentsa eta emigrazioaz
|
zer
esaten den azalduko dugu, betiere adibide gisara.
|
|
2011
|
|
|
Ez zen ordea hau 1934ko gertakarien bilaketara bultzatu zuen puntu bakarra izan. Aniztasun politikotik haraindi, Tolosak beste bi elementu zituen bere baitan Urriko iraultzan
|
zer
edo zer behinik behin gertatu behar izan zuela pentsatzera zeramatenak. Batetik, kontuan hartzekoa zen Tolosaren industrializazioa, probintziako lehenetarikoa hain zuzen eta Euskal Herri mailan kokaturik ere nahiko goiztiarra.
|
|
|
Ez zen ordea hau 1934ko gertakarien bilaketara bultzatu zuen puntu bakarra izan. Aniztasun politikotik haraindi, Tolosak beste bi elementu zituen bere baitan Urriko iraultzan zer edo
|
zer
behinik behin gertatu behar izan zuela pentsatzera zeramatenak. Batetik, kontuan hartzekoa zen Tolosaren industrializazioa, probintziako lehenetarikoa hain zuzen eta Euskal Herri mailan kokaturik ere nahiko goiztiarra.
|
|
|
Hurrengo egunean Tolosako bizilagunak suskripziora gonbidatzen zituen bando bat zabaldu zen hirian. Bai olosan, bai Gipuzkoan, bai Estatu mailan Ejertzitoari eskerrak emateko modu hau hedatu zen, garaiko prentsan hainbat eta hainbat adibidetan ikusten den bezala, bai enpresen aldetik, bai pertsona pnbatuen aldetik. Bazuten
|
zer
eskertu tropa hauei eta hurrengo batean fideltasun berarekin joka zezaten benetan desiatzen zuten, nahiz eta desertzio kasurik, erabili ditugun iturriak erabilita, Tolosan behinik behin ikusi ez bada ere, goardia monizipalena kontuan hartzen ez badugu. Salbuespen benetan berezia Alfonso Anta Castañosena dugu.
|
|
|
Akusatuaren aurkako proben faltsifikazioa izan zitezkeen, gertakariak puzteko modu bat, baina interesa eta behinik behin jada piztuta zeuden eta urte, hilabete eta egun haietara hurbiltzeko nahia ere bai, galdera bakarrarekin buruan, ia ia zerotik hastea baitzen Tolosan emandako greba hura aztertzea:
|
zer
gertatu zen Tolosan 1934ko urriko grebak iraun zuen bitartean. Lehen begirada batek 18 izen zekartzan, tolosarren 501 gerra kontseiluren artetik portzentaia urria eskaintzen zuena, %3, 59 bat.
|
|
2012
|
|
|
Erregimen Zaharreko historiografiak landu zituen gaiak bertzelako dira:
|
zer
ikusteko gehiago dute Nafarroa egitura politiko horretan kokatzeko manerarekin, bertze edozerekin baino.
|
|
|
Konkista onartuz gero, Avalosek onartu zuen erregeak nahi zuena egiten ahal zuela Nafarroako sistema politikoarekin; Carlos I.a nafar leinuen jarraipena zela defendatuz gero, errege berriak, ordura arteko monarkek bezalaxe, erresumako sistema politikoa nahitaez errespetatu luke (teorian, bederen). Beraz, egoera politikoa kontuan hartuta (iduri zuen konkistak ez zuela bueltarik), eta Gaztelako historiografia
|
zer
erraten ari zen ikusita, Avalosek bere istorioa osatu zuen: konkistaren bidez, Nafarroako leinu ahantziaren errestaurazioa.
|
|
|
Askotan entzuten dira honelako galderak: «Eta gu orain dela 40 urte
|
zer
izango ginen. Karlisten eta liberalen garaian, karlistak edo liberalak izango ginen?
|