|
2000
|
|
|
Hau da, narratzaile estradiegetiko batek kanpo fokalizazioa darabil pertsonaia nagusia deskribatzeko. Honela, zenbaitetan hirugarren
|
pertsonatik
lehen pertsonara igarotzen da narratzailea. Lehenengo pertsonan narratzaile estradiegetikoaren beraren gogoetak ezagutarazten zaizkigu eta narratarioari irakurle izenaz zuzentzen zaio, gehienetan atalen hasieretan.
|
|
2001
|
|
|
Adibidez," Bainera" deituriko poema irakurtzen badugu, batik bat ikusiko dugu testua orokor egiten dela. Inkisizioaren aipamenez, eta, esanguratsuagoa dena, lehen
|
pertsonatik
hirugarrenera igaroz.
|
|
|
Ohioko Estatuko Unibertsitateko eta Herbehereetako eta Finlandiako hainbat zentrotako zientzialariek egin dute ikerketa. Ikertutako gaixotasuna arrunta da mundu osoan, baina Amish komunitatearen artean, Pensilvanian eta Ohion finkatutako Europako talde kontserbadore kristauak 19
|
pertsonatik
bati eragiten dio. Finlandiako naturaletan, genearen mutazioa 76 pertsonatik batean dago.
|
|
|
Ikertutako gaixotasuna arrunta da mundu osoan, baina Amish komunitatearen artean, Pensilvanian eta Ohion finkatutako Europako talde kontserbadore kristauak 19 pertsonatik bati eragiten dio. Finlandiako naturaletan, genearen mutazioa 76
|
pertsonatik
batean dago. “Gure aurkikuntza lehen urrats garrantzitsua da gaixotasun hori nola agertzen den ulertzeko” esan du Albert de la Chapellek, Ohioko Unibertsitateko Giza Minbiziaren Genetika Programa zuzentzen duen ikerketan parte hartu duen batek.
|
|
|
Hamar
|
pertsonatik
bederatzik jasaten dituzten afoniak ahotsa gaizki erabiltzeagatik sortzen dira
|
|
|
Ahotsa gaizki erabiltzeak eragiten du hamar
|
pertsonatik
bederatzik afonia arazoak izatea, hitz egitean ahotsa eta ahots kordak gehiegi behartzearen ondorioz. Arazo horiek dituzten gehienak irakasleak, merkataritza agenteak eta hitz hori lan egiteko erabiltzen duten telefonistak dira.
|
|
|
Uztailean, agerraldi bat izan zen berriro Alcoyn (sei gaixo berri eta hildako bat), eta abuztuan Jaenen (3 hildako, azken biktima hilaren 27an, asteartea), Huelvan (2 hildako), Saloun (turista britainiarra) eta Iruñean. Azken hori, abuztuaren 6an Nafarroako hiriburuko Bideko Ama Birjina ospitale publikoan deklaratua, izan da hildako gehien, sei guztira, 19
|
pertsonatik
. Alacanteko Unibertsitateko Osasun Publikoko katedradun eta Journal of Epidemiology and Community Health eko zuzendari Carlos Álvarez Dardet ek txat batean (elkarrizketa digitala) parte hartu zuen uztailaren amaieran El País egunkarian (www.elpais.es).
|
|
|
dardara, moteltasuna, zurruntasuna eta jarreraren eta martxaren alterazioak.Gaixotasun honek ez du bereizketarik egiten adinean, arrazan eta sexuan, eta munduko leku guztietan gertatzen da. Parkinsonerako Espainiako Elkartearen datuen arabera, gaur egun 100.000
|
pertsonatik
200i eragiten die gaixotasunak, eta 65 urtetik gorakoen artean, berriz, 100etik 2k. Espainian 60.000 gaixo baino gehiago daude.
|
|
|
García Borreguero eta Milagros Iglesiasen liburuak aztertzen du, besteak beste, zergatik zaharkitzen den organismoa bost urtez gaueko hamabost pertsonako, ‘jet lag’ edo ordu aldaketaren ondorioak, bidaiarien %75i eragiten baitie, eta jakinarazten du ehun emakumetik hamarrek hipnotikoak hartzen dituztela lo egiteko. Halaber, zurrungak miokardioko infartua izateko arriskua areagotzen du, eta agerian uzten du insomnioak 65 urtetik gorako hiru
|
pertsonatik
bati eragiten diola gaur egun.
|
|
|
Ezinbestekoa deritzot, nere adiskidea, zuk diozuna barneratzea esan nuen. Honezkero jakin genuke, gu garela mundu honetan inoiz kontzepturik zailenetan aldrebestuenak
|
pertsonatik
pertsonara transmititzeko gai. Baina askotan, badirudi zenbaitek birtute hau ahantzi egiten dutela, eta beste bide bat erabiltzen dute, ziurrenez beste animaliena baino mespreziagarriagoa, indarkeria deitzen dugun hori, hain zuzen ere.
|
|
2002
|
|
|
Horrek, noski, ikaragarrizko izua zabaldu du jendearen artean, baina esan beharra dago eltxoak (argazkian ikusten da horietako bat) hozka egindako 150
|
pertsonatik
bakarrak erakusten duela gaitza. Ez dago horren kontrako botikarik, ezta txertorik ere, atseden hartu eta likidoak edatea besterik.
|
|
|
Fokalizazioari dagokionez, plano nagusiko narratzaile estradiegetikoak ihesa jazotzen den plaza laukizuzenean gertatzen denaren plano orokorrak eskaintzen dizkigu. Modalizazioaren aldaketak hirugarren
|
pertsonatik
bigarrenera ahalbidetu egiten du ikuspuntu objektibo horrekin haustea eta protagonistaren sentimenduak fokalizatzea. Bigarren pertsona narratiboak (M. Butorrek Modification obran [1957] egin zuen bezala) heriotzaren ikuspuntu fisiologiko bat ematen du, baina ez hori bakarrik, pertsonaiaren kontzientziaren bereizte horren bidez narratarioa protagonistaren ibilbide estugarriaren hartzaile testuala bihurtzen baita.
|
|
|
Espainiako estatuko hamar
|
pertsonatik
ia batek ezgaitasun garrantzitsuak ditu.
|
|
|
Espainiako estatuko hamar
|
pertsonatik
ia batek ezgaitasun garrantzitsuak ditu.
|
|
|
Oinarrizko errentaren laguntza ekonomikoetarako 96.841.080 euro; gizarte larrialdietarako laguntzetarako 15.476.062 euro (ez dira laguntza periodikoak, norbanakoen ohiko edo ez ohiko gastu jakinetarako baizik); Joseba Azkarragaren hitzetan, zera bermatu nahi da baldintzak betetzen dituztenentzat: hamabi hilabetetan lanbide arteko gutxieneko soldataren %79ko diru sarrerak pertsona batentzat; %25 gehiago bigarren pertsonarentzat; eta, %10 gehiago hirugarren
|
pertsonatik
aurrera. Helburutzat daukate, berriz, 2006rako %79tik %86ra urratsa ematea lanbide arteko gutxieneko soldatari dagokionez.
|
|
|
Horrek gaixotasunaren bilakaera atzeratzen duela egiaztatu da. Adituen ustez, 65 urtetik gorako 1.000
|
pertsonatik
batek izan dezake gaixotasuna, eta proportzio hori handituz doa adinean aurrera egin ahala. 75 urterekin, 100etik bat izango litzateke, eta 10etatik bat, 80ko hamarkadatik aurrera.
|
|
|
Infekzio horren ezaugarri nagusia beherako oso garrantzitsua da, eta egun gutxitan desagertzen da berez. Hala ere, infekzioa
|
pertsonatik
pertsonara ere transmititzen da, eta familia bateko kide guztiei eragin diezaieke. Azpimarratu behar da birus horien erresistentzia astez hilabete bitartekoa dela landareen azalean, eta ez dirudi oso argi produktu horietan desinfektatzaileak erabiltzeak partikulak ezabatzea lortzen duenik.
|
|
|
Hiru
|
pertsonatik
batek behar baino gehiago erosten duela onartzen du
|
|
|
“Espainian ez da egin fenomeno horren irismenari buruzko ikerketa epidemiologikorik –azaldu du Oterok–, baina Europako beste herrialde batzuetan egindako lan batzuen arabera, biztanleriaren %2 eta %8 artean bizi da”. Zehatzagoa da Espainiako Kontsumitzaileen Batasunak (UCE) 2000 urtearen amaieran egindako Europako txostena, non adierazten baita hiru
|
pertsonatik
batek onartzen duela behar baino gehiago erosten duela. Javier Garcés psikologo eta UCEko kolaboratzaileak adierazi duenez, horrek “gastu kontrolik gabeko arazoa da.
|
|
|
Ospitaleratutako zortzi
|
pertsonatik
baten erantzukizuna dute sendagaiek
|
|
|
Bartzelonako Ospitale Klinikoak egindako azterketa baten arabera, ospitaleratutako zortzi
|
pertsonatik
bat (%12) sendagaien ondorio da. Lan honen ondorioa da kontrako ondorioek eta medikazio akatsek eragindako ospitaleratze gehienak saihets daitezkeela.
|
|
|
Chamiek esan zuen gaur zaila dela hain pertsona zaharrak aurkitzea, baina gero eta gehiago ikusiko dutela esan zuen. Ehun urte baino gehiago dituzten pertsonen kopurua gaur egun munduan bizi diren 210.000
|
pertsonatik
2050ean 3,2 milioi izatera pasatuko dela kalkulatzen da. Populazioaren zahartzea ugalkortasun tasen beherakadagatik eta hilkortasun tasen murrizketagatik gertatzen da, Chamieren arabera.
|
|
|
Tiomersala aspalditik erabiltzen da txertoetan, baina duela bi urte arte ez da izan AEBetako eta Britainia Handiko zenbait mediku eta ikertzailek sindrome autistak edo gaixo horien antzeko portaerak dituzten haurren mundu osoko hazkundearekin zerikusia izan duenik. Autismoak, 1970 urtea baino lehen, kasu bat zuen 2.000 biztanleko, eta, AEBko Hezkuntza Bereziko Departamentuaren eta Madrilgo Unibertsitate Autonomoaren azken ikerketen arabera, 666
|
pertsonatik
batean agertu da patologia gisa, eta 333 kasutik batean ere bai, biztanleria arloen arabera. Albert Enayati Medikuntzaren Teknologiako ikertzaile zientifikoak eta Boyd Haley Kentuckyko Unibertsitateko Kimika Saileko zuzendariak, besteak beste, txertoen merkurioaren eta sintoma autisten arteko harreman zuzenaren berri eman dute; besteak beste, komunikatzeko ezintasunetik hasi eta disfasiraino (hizkuntza nahasteak), hiperaktibitatera, kontzentrazio baxura edo arazo gastrointestinaletaraino.
|
|
|
Osteoporosia, alterazio kardiobaskularrekin eta minbiziarekin batera, mendebaldeko biztanleriari eragiten dioten gaixotasun garrantzitsuenetako bat da. 65 urtetik gorako hiru
|
pertsonatik
batek dauka. Azken urteotan, gaixotasun hori oso ohikoa bihurtu da mendebaldeko gizartean.
|
|
|
Espainiarrak eta frantsesak dira Europako Batasuneko (EB) gazteak gehien erretzen dutenak, eta suediarrak eta portugaldarrak dira gutxien erretzen dutenak. Hala, gaur egun, Espainian eta Frantzian argitaratutako Estatistiken Europako Bulegoaren (Eurostat) urtekariaren arabera, 15 eta 24 urte bitarteko bi
|
pertsonatik
batek erretzen du egunero. Suedian eta Portugalen, ehuneko hori lautik bat edo lautik bat da.
|
|
|
Europar Batasunean, 100.000
|
pertsonatik
800 inguruk dituzte ikusmen arazoak. Mendebaldean, bi gaitz nagusik murrizten dute ikusmena:
|
|
|
Urritasuna alde batera utzita, zaila zen erabateko purutasuna bermatzea. Bioteknologiari esker, azido desoxirribonukleikoaren (DNA) hazkuntzaren hormona sortu ahal izan zen; izan ere, bakterio edo birus horiek, zientifikoki frogatu denez, Creutzfeldt Jakob-en gaixotasuna eragin zuten, eta, zientifikoki frogatu denez, mundu osoko milioi bat
|
pertsonatik
bati eragiten dio. Hazkuntzaren hormonak gantz eta azukre proteinen metabolismoan esku hartzen du, eta hezur hezurrean, gorputzaren osaeran eta gogamenean ere eragiten du, estimulua handituz eta aldartea handituz.
|
|
|
55.000 gazte hil dira Europan, substantzia horren kontsumoarekin lotutako arrazoiengatik 1999tik. Nazioarteko erakundearen arabera, 15 eta 19 urte bitarteko adin taldeetan hiltzen diren lau
|
pertsonatik
bat alkoholak hiltzen du; istripu, eraso edo hilketa batek. Ekialdeko Europako eskualde batzuetan, hirutik bat da zifra hori.
|
|
|
Klaus Toepfer UNEPeko zuzendariak azaldu duenez," Mendiak munduko ur dorreak dira, munduko ibairik emaritsuenak nondik isurtzen diren". Bi
|
pertsonatik
bat mendien mende dago ur geza hornitzeko. Eta Bishkken (Kirguistan) egingo den Mendiari buruzko Munduko Goi bileran aurkeztuko den UNEPen txostenaren arabera, mendiko lurrak lur landagarri eta larre bihurtzearen ondorioz, baso masa eta landare estalkia galtzen ari dira, eta horrek higadura bizkortu egingo du, eta basa bizitza eta ur gezaren banaketa kaltetuko ditu.
|
|
|
FIDaren datuen arabera, gaur egun, munduan 2,5 milioi pertsonak baino gehiagok ikusmen galera dute erretinopatia diabetiko baten ondorioz, erretina irrigatzen duten hodien nahaste baten ondorioz, odolean azukre gehiegi izateak eta hipertentsioak lagunduta. “2 motako diabetesak jota dauden bost
|
pertsonatik
batek, diabetea detektatzen dutenean, erretina lesioak izaten ditu jada fase aurreratuan”, adierazi zuen FIDek. 2 motako diabetesa da gaixotasunik hedatuena, kasuen %90 Gizentasunak eta ariketa fisikorik ezak bizkortu egin dute mundu mailako hedapena.
|
|
|
Hala, itzuliak inoiz egiaztatzen ez zituen espainiarren %20k aurten egiaztatu ditu etengabe, eta %90ek dio 50 euroko billeteak askoz gutxiago irauten duela zorroan aurreko baliokidetasunak baino (8.400 pezeta inguru). Seguruenik, arrazoi horrengatik izango da espainiarren kutxazain automatikoetako eragiketak %14 gehitzea 2002an eta, gainera, hiru
|
pertsonatik
batek lehen baino diru gehiago ateratzea eragiketa bakoitzeko. Horixe da Remedios Padillaren kasua, erosketa gehienak kreditu txartelarekin ordaintzen dituela ziurtatzen baitu:
|
|
2003
|
|
|
Beste aldetik, oraino bide luzea dugu euroarekin ohitu arte: lanaren parte handi bat eginik dagoen arren (hamar
|
pertsonatik
ia bederatzik badakite 5, 10, 20, 50 eta 100 euroko billeteak badirela eta zirkulazioan dauden billeteen balioez bestelakorik ia inortxok ez du aipatzen), hamar hiritarretik lauk ez daki 200 euroko billetea badenik eta beste horrenbeste gertatzen da (hamar lagunetik bakar baten kasuan) bi euroko txanpon ezagun eta baliatuarekin.
|
|
|
Moneta berriari iragartzen zaion geroaldi politiko eta finantzariaz, berriz, konfiantza eta baikortasuna dira nagusi: hamar
|
pertsonatik
ia zazpiren aburuz diru indartsua da eta, halakotzat, dolarraren lehiakide izan daiteke.
|
|
|
Areago, hamar
|
pertsonatik
bik 50 euroko billetea eta aspaldiko 5.000 pezetakoa maila berean jartzen dituzte, nahiz eta 50 euro 8.300 pezetaren pareko den.
|
|
|
Dena den,
|
pertsonatik
pertsonara sintomak aldatu egin daitezke (junturetako mina, karranpak, nekea, etab.).
|
|
|
Hasi, 55 urte inguruan hasten da agertzen mila
|
pertsonatik
bitan eta 65 urtez gorako ehun pertsonatik bitan.
|
|
|
Hasi, 55 urte inguruan hasten da agertzen mila pertsonatik bitan eta 65 urtez gorako ehun
|
pertsonatik
bitan.
|
|
|
Transplantea behar duten pertsonen kopurua txikia izateak ere izan dezake eragina organo emaitzaren gaineko kontzientziazio sozialari dagokionez: emaile ez diren hamar
|
pertsonatik
zazpik dio ez duela ezagutzen transplante bat behar izan duen inor.
|
|
|
Azkenik, Indiferentea dago, aurrekoaren antzekoa. Transmisioari dagokionez, oso zaila da lepra gaixotasuna kutsatzea, intimitate luze eta etengabea behar baitu (familiako bizitza bezala)
|
pertsonatik
pertsonara pasatzeko. Oso zaila da kutsatzeko une zehatza adieraztea, inkubazio aldi luze eta motelaren ondorioz.
|
|
|
Gaur egun, gizonezkoen% 42,2k eta emakumezkoen% 27,2k egiten dute hori. Osasun Ministerioaren helburua da gure gizartean 100
|
pertsonatik
30 baino gutxiago egotea, eta, gainera, publiko argia du: gazteria.
|
|
|
Itxura horrengatik eta izan ditzakeen ondorio psikologikoengatik lizunkeriarik gerta ez dadin, gero eta guraso gehiagok hautatzen dute beren seme alabei ebakuntza kirurgikoa egitea. Gaur egun, arrazoi horregatik esku hartzen duten hamar
|
pertsonatik
zazpi adingabeak dira, eta belarrien zuzenketa (otoplastia) biztanleriaren sektore horrek gehien eskatzen duen kirurgia da, Kirurgia Plastikoaren, Konpontzailearen eta Estetikoaren Espainiako Elkarteak (SECPRE) emandako datuen arabera. Are gehiago, 6 edo 7 urterekin haurra bere kanpoko irudiaz ohartzen denean, haurrak beren gurasoei ebakuntza egiteko interesa adierazten hasten dira.
|
|
|
2010 urterako, 60
|
pertsonatik
batek melanomaren eragina jasango duela uste dute.
|
|
|
Hala, orain, gazteak dira gehiegizko esposizioa jasan dutenak minbizi mota hori gehien pairatzen dutenak. Horien heriotza tasa %30 iristen da, eta 2010ean 60
|
pertsonatik
batek melanomaren eragina jasango duela kalkulatzen da. Díaz Pérezen aburuz, funtsezkoa da “moda aldaketa azpimarratzea, larruazal beltzaranduaren arabera edertasun estetikoa sustatzeari uztea”.
|
|
|
Lan hori ikusita, Ottawako Kanadako Unibertsitateko Earl Brown eta Jason Tetro zientzialariek zehaztu dute ez dagoela birusa azkar aldatuko den zantzurik, eta infekzio arinagoak eragiten dituzten andui mutanteak sortzen direla. Mikroorganismoetan behatutako prozesu bat da, espezieen hesia gainditu eta
|
pertsonatik
pertsonara zabaldu dena. Kaltetutako herrialdeetako ikertzaileak beren lurraldeko birus nagusiaren genoma deszifratzen ari dira; izan ere, aldaketa genetikoei erreparatuta, infekzioa nola eta nondik sartu zen jakin daiteke.
|
|
|
11 milioi herrialde industrializatuetan, 30 milioi trantsizio herrialdeetan eta 799 milioi garapen bidean dauden herrialdeetan. Kopuru horiek gorabehera, eta goseak edo desnutrizioak planetako zazpi
|
pertsonatik
bati eragiten badio ere, munduko herrialde gehienek oraindik ez dute beren legerietan «elikatzeko eskubidea» sartu justizia epaitegien aurrean eskubide eraginkor eta galdagarri gisa. Une honetan, FAOk 1996an Elikadurari buruz egindako Munduko Goi Bileran finkatutako helburua, gosea duten pertsonen kopurua erdira jaistea, loraezina izango da, argi eta garbi:
|
|
|
Adibidez, 1918ko neguan sortu zen Alaskako hainbat herritan, izotzak hilabete bakanak zeramatzala. Birus hori estralurtarra ere bazen —ez zen oso kutsakorra
|
pertsonatik
pertsonara—, eta, beraz, haizeak estratosferatik erein zuen; beraz, hobeto ulertzen da “Espainiako gripearen” mundu izurritearen garapena, zeina, zorionez, inoiz itzuli gabe desagertu baitzen.
|
|
|
Txostenean «diseinu nahaste» deitzen zaio horri, eta horien artean gehiegizko pisuarekiko kezka nagusitzen da oraindik, nahiz eta ez den bakarra. Hamar
|
pertsonatik
batek saihestu egiten ditu laktosa eta glutena; kopuru txikia da, elikagai koipetsuak saihesten dituzten hiru pertsonatik bik baino. Ildo beretik, hirutik batek azukrea eta gantz aseak saihesten ditu, eta lautik batek gatza saihesten du.
|
|
|
Txostenean «diseinu nahaste» deitzen zaio horri, eta horien artean gehiegizko pisuarekiko kezka nagusitzen da oraindik, nahiz eta ez den bakarra. Hamar pertsonatik batek saihestu egiten ditu laktosa eta glutena; kopuru txikia da, elikagai koipetsuak saihesten dituzten hiru
|
pertsonatik
bik baino. Ildo beretik, hirutik batek azukrea eta gantz aseak saihesten ditu, eta lautik batek gatza saihesten du.
|
|
|
“Atleta oina” da herritarrak gehien zigortzen dituena. Hamar
|
pertsonatik
zazpik behin, gutxienez, izaten dute gaitz hori. 1930eko hamarkadan New Yorkeko seigarren hiribidea zeharkatzen zuten hombres iragarpenek horrela bataiatu zuten.
|
|
|
Carmina Saldañak, Bartzelonako Unibertsitateko Nortasuneko, Ebaluazioko eta Tratamendu Psikologikoko katedradunak, esan zuen biztanleriaren %3 eta %5 artean bulimiak jota dagoela, antzematen zaila den gaixotasuna, ia ez baita kanpoko zeinuetan agertzen. Gainera, biztanleen %3k modu konpultsiboan hartzen dituzte elikagaiak (obesoen %20k du arazo hori), eta herritarren %0, 8k anorexia; ehuneko hori ehun
|
pertsonatik
hirura iristen da nerabeen kasuan. Saldañak esan zuen elikadura nahasteak “maiz gertatzen direla familia gatazkatsuetan”, eta, beraz, batzuetan “beharrezkoa da gaixoa familiatik bereiztea, sendatu dadin”.
|
|
|
Ana Pastorrek zuzentzen duen sailaren azken datuen arabera, une honetan 100.000 espainiarretik 116 baino gehiago ari dira birusaren ondorioak jasaten, eta oraingoz ez da gorabehera handirik izan ospitaleetako larrialdi zerbitzuetan. Kopuru hori azken denboraldian gripeak izan zuen eragin puntu maximora hurbiltzen ari da pixkanaka; urtarrilaren erdialdean, 100.000
|
pertsonatik
140ri eragin zien. Osasun sareko alerta aktibatuko litzateke gaixo kopurua 100.000 pertsonako 250 inguru kutsatzen direnean.
|
|
|
Osasun agintarien arabera, autonomia erkidego hauetan izan du eraginik handiena: Euskal Autonomia Erkidegoan, joan den astean 100.000
|
pertsonatik
176 zeuden kutsatuta, eta Aragoin, berriz, bi aldiz biderkatu dira astebetean, eta 100.000 herritarretik 140 daude kaltetuta. Erkidego honetan, hazkunde handienak 15 eta 39 urte bitarteko adin tartean izan dira, eta atzetik 0 urteko adin taldean.
|
|
|
Gripeak Espainiako biztanlerian duen eraginaren erritmoa goranzkoa da. Bost astetan, 100.000
|
pertsonatik
18k izan zuten eragina, eta gaur egun, berriz, 116k. Aurreko urtean, berriz, 15ek izan zuten eragina; aurreko astean, berriz, 75ek 100.000 biztanleko.
|
|
|
Batzuetan, arriskuzko portaerak izaten dira jakinaren gainean. Inkestatutako hamar
|
pertsonatik
zortzik badakite gerrikoak lagundu egiten duela istripuetako kalteak murrizten, baina %44k baino ez dio eragin hirian. Laurdena oso gastatutako pneumatikoekin ibiltzen da, 57.000 kilometro baino gehiagorekin.
|
|
|
Alde horretatik, Kontsumo Barometroak adierazten du erretzaile ohiek beren ohitura gainditzea lortu zutenetik 11 urte igaro direla tabakoa probatu gabe, eta denbora ohikoena 3 urte bitartekoa dela. Erretzaile izandako lau
|
pertsonatik
bat duela 15 urte baino gehiagotik ari da erretzen, eta lautik beste bat duela bi urte baino gehiago utzi zuen ohitura. Sexuen arabera, emakume erretzaile ohiak askoz gutxiago dira (batez beste 8 urte) gizonak baino (12 urte).
|
|
|
Madrilgo Nazioarteko Ruber ospitaleko Neurologia Zerbitzuak egindako azterketa baten arabera, buruko min kronikoaren kasuen %65 analgesikoen gehiegizko kontsumoak eragiten ditu. Txostenak dioenez, “bereziki garrantzitsua da Espainian”, 18 eta 40 urte bitarteko hamar
|
pertsonatik
zazpik sendagai horiek hartu ohi dituzte, eta %37k hilean behin, gutxienez. Gure herrialdean, biztanleen %2 eta %5 artean zefalea kronikoa da egunero, eta %75 inguru migraina duten gaixoak dira, eta heren bat tentsio zefalea deritzenak, 30 minututik zazpi egunera bitarteko aldebiko minak dituztenak.
|
|
2004
|
|
|
Eta gaitz hau larria izan ez arren, errinitisak erabat aldrebesten du pertsonaren bizimodua »eskolako errendimendua bezala, baita laneko produktibitatea ere». Gaur egun bost
|
pertsonatik
batek alergia arazoak ditu »polenaz gain, beste hainbat alergenok eraginak» eta gaitz horiek gora egingo dutela esan daiteke datozen urteotan, poluzioa eta bestelako kutsatzaileak direla medio. Bestalde, gaitz horien kontrako medikazioa ez da batere zehatza, eta horrexegatik alergia arinek jota ibili ohi direnek ez dute, normalean, medikazio edo botika espezifikorik hartzen, nahiago izaten baitute beren sintomak bere kasa desagertzea.
|
|
|
Aldi berean, bi zerbitzu horien eremua ere asko hazi da, eta gero eta jende gehiagorengana iristen dira: 65 urtetik gorako ehun
|
pertsonatik
ia 3k EEZZP zerbitzuak baliatzen dituzte eta 1,5ek Telezaintza jasotzen dute.
|
|
|
Deanen aburuz, geneak mutazio bat jasaten du oraindik zehaztu gabeko arrazoiengatik, eta horrek garuneko ehunaren 153 generen portaera aldatzea eragiten du. Ehun
|
pertsonatik
bati eragiten dion eskizofreniaren jatorria ez da zehatz mehatz ezagutzen, baina badakigu faktore batzuek garunaren garapenean eragiten dutela, batzuek genetikoak eta beste batzuek garunari eragiten diotela haurdunaldiaren azken hilabeteetan eta bizitzaren hasieran.
|
|
|
Teoria horren arabera, besteak beste, kaltetuak familia gutxi batzuetakoak ziren, denak ere oilasko eta hegazti kontsumitzaile handiak. Herrialdeko osasun agintarien ahaleginak infekzio iturria eta
|
pertsonatik
pertsonarako transmisio aukera ezagutzen saiatzera bideratu dira. Giza kasuekin batera, Vietnamgo hegoaldeko A (H5N1) andui berak eragindako hegazti gripearen agerraldia ere deskribatu da 2004ko urtarrilaren hasieran, eta prozesua herrialdeko gainerako probintzietara zabaldu da.
|
|
|
Hori dela eta, aire bidezko transmisio posiblea eta zuzeneko kontaktua ulertzen saiatzen ari dira, batez ere, ahaleginak. Kezka nagusia transmisio hori
|
pertsonatik
pertsonara gertatzen den jakitea da. Bibliografía Crofts J. Avian influenza in Hong Kong.
|
|
|
Elikagaiak transmititzeko bidea baztertua ez dagoen arren, gaur egun ez dirudi oso litekeena denik. Kezka, aldiz,
|
pertsonatik
pertsonarako kutsaduran oinarritzen da.
|
|
|
Esperimentuaren zati horren ondorioa izan zen lo egiteak nabarmen bikoiztu egiten duela arau ezkutu bat aurkitzeko probabilitatea, esna egon beharrean. “Lotsatien” azpitaldean, 22
|
pertsonatik
13k (%59, 1) ezkutuko gakoarekin eman zuten; “esnatuen” artean, berriz, 5ek (%22, 7) bakarrik kendu zuten gakoetatik. Arazoa lehenago ezagutzea Bigarren faseak argi utzi zuen lo egin aurretik arazoa ezagutu behar dela, loaren ondorio positiboek irtenbidea aurkitzen lagun dezaten.
|
|
|
Hamar
|
pertsonatik
hiruk gaueko atsedenean sei ordu edo gutxiago ematen dituzte Espainian.
|
|
|
Izan ere, adin desberdintasuna muturrekoagoa da Europako hegoaldean; izan ere, klase ekonomiko desberdinetako 34 urtetik beherako biztanleek teknologia berriak erabili ohi dituzte, zaharren kolektiboaren aldean. Alde horretatik, txostenak dio hirugarren adineko hamar
|
pertsonatik
batek bakarrik erabiltzen duela Internet Espainian; Erresuma Batuan, berriz, hirutik batek. Azterlanak adierazten du, halaber, 21,9 milioi pertsona edo Italiako biztanle helduen %45 Interneten sartzen dela lanetik edo etxetik, hilean behin gutxienez.
|
|
|
Osasun Publikoko Zuzendaritza Nagusiak jakinarazi zuenez, ospitalean dagoen gaixo bakarrak “bilakaera ona du”. sukarra,
|
pertsonatik
pertsonara transmititzen ez dena, “Coxiella burnetii” izeneko germen batek eragindako zoonosia da, kutsatutako animaliekin kutsatutako tantatxoak arnastuz lortzen den infekzioa. Horregatik, animaliekin zuzenean lan egiten duten pertsonei eragiten die, hala nola, albaitariei edo nekazaritza eta abeltzaintza sektoreko langileei.
|
|
|
Lau
|
pertsonatik
batek jasaten ditu noizbait akufenoaren eraginak
|
|
|
Espezialistek sintoma gisa eta “ez gaixotasun gisa” definitzen duten gaitz horri akufenoa edo tinnitus esaten zaio (tindagaia latinez), eta kanpo soinu batek zuzenean sortzen ez duen entzumen pertzepzioa da, hots, zarata subjektiboa. Adituek kalkulatu dutenez, lau
|
pertsonatik
batek jasaten ditu noizbait akufenoaren ondorioak. Horietako askorentzat hautemanezinak dira, entzumen maila baxua dutelako.
|
|
|
edukiaren bilaketa, gaia eta kalitatea” izeneko azterlanak nabarmendu duenez, sarean osasun informazioa bilatzea sareko bideojokoetan aritzea, lana bilatzea, etxetik lan egitea edo “online” ikastaroetan parte hartzea bezalako jardueren gainetik dago. Era berean, lan horrek adierazten du inkestatutako hamar
|
pertsonatik
lauk ohitzen direla kezkatzen dutenari buruzko informazioa ematera, medikuarekin hitzordua izan aurretik, baina %4, 3k bakarrik galdetzen die medikuari edo beste osasun langile batzuei non lortu Interneten tratatzen dituzten arazoei buruzko informazioa. Ildo beretik, elkarrizketatutako lau pertsonatik hiruk ez dute inoiz hitz egiten beren medikuarekin edo beste osasun langile batzuekin Sarean aurkitzen duten informazioari buruz, eta %40k konfiantza izango luke informazio horretan, nahiz eta bere medikuaren aholkuei edo jarraibideei kontrajarrita egon.
|
|
|
Era berean, lan horrek adierazten du inkestatutako hamar pertsonatik lauk ohitzen direla kezkatzen dutenari buruzko informazioa ematera, medikuarekin hitzordua izan aurretik, baina %4, 3k bakarrik galdetzen die medikuari edo beste osasun langile batzuei non lortu Interneten tratatzen dituzten arazoei buruzko informazioa. Ildo beretik, elkarrizketatutako lau
|
pertsonatik
hiruk ez dute inoiz hitz egiten beren medikuarekin edo beste osasun langile batzuekin Sarean aurkitzen duten informazioari buruz, eta %40k konfiantza izango luke informazio horretan, nahiz eta bere medikuaren aholkuei edo jarraibideei kontrajarrita egon. Eragozpenak Osasun erabiltzaileek Interneten dituzten eragozpen nagusiei dagokienez, azterlanak adierazten du informazioa eskuratzeko zailtasunak dituztela, ugari eta heterogeneoak direlako, aurkitutako informazioa ulertzeko arazoak daudelako, lineako zerbitzuen erregulaziorik ez dagoelako, zerbitzuak eskaintzen dituen erakundeari betetzeko lege estaldurarik ez dagoelako eta informazioaren baliotasun maila baloratzeko zailtasunak dituztelako.
|
|
|
Parkinsonen gaitza duela ia 200 urte identifikatu zuen James Parkinson zirujau eta paleontologoak, baina ordutik ezin izan da zehaztu gaixotasunaren jatorria, Espainian 90.000 pertsonari eragiten baitie. Bizi itxaropena handitu egingo da, patologiak 65 urtetik gorako 50
|
pertsonatik
bati eragiten baitio. Sendabiderik ez dagoen arren, tratamenduak gero eta sofistikatuagoak dira eta, gutxienez, gaixoaren bizi kalitatea hobetzen dute.
|
|
|
“Espezialistarengana joaten diren pertsonen %40k, bere barize zainen itxura dela eta, ez dute ebakuntza egin beharrik; gutxienez, osasun arrazoiengatik”, adierazi zuten atzo adituek 18 ospitaletan zain gutxiegitasun kronikoaren edo, eskuarki, barizeen eraginari buruz egindako makroazterketa bat aurkeztu zutenean. Lan horren arabera, 45 urtetik gorako hiru
|
pertsonatik
batek jasaten du gaitz hori. Patologia horren fase aurreratuetan inoiz ez da heriotza eragiten, baina ondorio larriak ditu osasunean.
|
|
|
Desertizazioaren eta Lehortearen aurkako Nazioarteko Eguna dela eta (gaur osteguna), gobernuz kanpoko erakundeek gogorarazi dute munduko bost
|
pertsonatik
batek ez duela urik, eta plan nazional bat egiteko eskatu dute, Espainiako azaleraren %40 mehatxatzen duen fenomeno hori geldiarazteko. 1994ko abenduaren 19an, Nazio Batuen Batzar Nagusiak Desertizazioaren eta Lehortearen aurkako Nazioarteko Eguna aldarrikatu zuen ekainaren 17an.
|
|
|
Gainera, %18, 6k uste du, oraindik baikor, dirua urtebete barru garestituko dela. Gobernu berriak egindako salaketen ildotik, inkestatutako lau
|
pertsonatik
hiruk uste dute Espainiako ekonomiak produktibitate arazo bat duela. % 41,6k adierazi du Espainiako ekonomiaren produktibitatearen hazkunde txikia haren ekoizpen egiturak balio erantsi txikiko jardueretan duen espezializazio handiagoari zor zaiola;% 34,7k, berriz, ekonomia kapital fisiko eta teknologikoan atzeratzeari.
|
|
|
Hori dela eta, Nazio Batuen Erakundeak munduko gobernuei eskatu die eritasuna emakumeen artean zabaltzeko neurriak har ditzatela. Kopuru hori ez litzateke hain garrantzitsua izango, baldin eta GIBak gizonezko aurpegi tradizionala eta batez ere izan ez badu, eta duela 20 urte hiru
|
pertsonatik
batek baino ez baitzuen emakumeen izena. Emakumeak gizonezkoak baino askoz zaurgarriagoak dira hiesaren birusaren aurrean, ikuspuntu biologikotik ez ezik, ikuspegi ekonomiko eta sozialetik ere.
|
|
|
Ahoa zulatzen duten bost
|
pertsonatik
batek honelako osasun arazo bat izango du, autoreen arabera:
|
|
|
Txosten hori odontologo britainiarren aldizkari ofizialean argitaratu da, “British Dental Journal” aldizkarian. Azterlanaren ardura duten espezialisten kalkuluen arabera, ahoa zulatzen duten bost
|
pertsonatik
batek gutxienez horrelako osasun arazo bat izanen du. “Ahoa oso leku delikatua da ‘piercing’ batentzat.
|
|
|
Infartutako hiru
|
pertsonatik
bik lehenengo 90 egunetan hartzen dute tratamendua.
|
|
|
Iaz baino gutxiago erretzen da: 14 urtetik gorako lau
|
pertsonatik
batek egiten jarraitzen du. Bizi ohiturekin (gorputza, irudia eta osasuna zaintzea), espainiar herritarrak bere buruaren irudi positiboegia du, edo inkestetan ez du egia osoa esaten.
|
|
2005
|
|
|
Espainiako Pneumologia eta Bularraldeko Kirurgia Elkarteak (SEPAR siglarekin ezagunagoa) kaleratu berri duen txostenak adierazi duenez, bost
|
pertsonatik
batek zurrunga egiten du normalean. Arnas aparatuko gaixotasunetan espezialista den Fernandez Bujarrabal doktorearen esanetan," zurrunga egitea ez da, inolaz ere, ongi lo egitearen sintoma" eta, aitzitik, zurrunga egiten duenak ahosabai errezela (ahosabai biguna, alegia) hipertrofiatua eduki dezake.
|
|
|
Valentzia, Malaga eta Bartzelonan, lau
|
pertsonatik
bat.
|
|
|
Espainian bost
|
pertsonatik
batek bideojokoa darabilela kalkulatu da; Espainia Europako laugarren kontsumitzailea da Erresuma batua, Alemania eta Frantziaren ostean.
|
|
|
Espainiako Botikarien Enpresaburuen Federazioak (FEFE) eta Ratiopharm ek (sendagai generikoen garapenean, produkzioan eta merkaturatzean aitzindari den laborategia) bultzatuta, kontinentean argitaratzen den horrelako lehen eskuliburua da, eta botikariei zuzentzen zaie, botiketan gehien galdetzen dituzten 30 gaixotasunei buruz herritarrei ematen zaien informazioa hobetzeko. Izan ere, Madrilgo Farmaziako Enpresaburuen Elkartearen (ADEFARMA) datuen arabera, farmazian sartzen diren hiru
|
pertsonatik
batek profesional farmazeutikoaren aholkua eskatzen du. “Atlasaren bidez farmazia prestazioa indartu egingo da, ezinbesteko tresna baita pazientearekin komunikazio proaktiboa izateko”, esan zuen Alexia Lariok, ADEFARMAREN diruzainak, eskuliburua aurkeztean.
|
|
|
Azken hamarkadan, autismoak Espainian duen prebalentzia “modu kezkagarrian” hazten ari da, halako moldez non, lehenago jaiotako 10.000
|
pertsonatik
batek sindrome hori bazuen, gaur egun 5.000 pertsonatik bati eragiten baitio (bi aldiz biderkatu da), Amparo Valcarce Gizarte Gaien, Familiaren eta Ezgaitasunaren Estatuko idazkariak jakinarazi dituen datuen arabera. Datu hori Valcarcek azaldu zuen errealitate birtualean oinarritutako hezkuntza proiektu baten aurkezpenean.
|
|
|
Azken hamarkadan, autismoak Espainian duen prebalentzia “modu kezkagarrian” hazten ari da, halako moldez non, lehenago jaiotako 10.000 pertsonatik batek sindrome hori bazuen, gaur egun 5.000
|
pertsonatik
bati eragiten baitio (bi aldiz biderkatu da), Amparo Valcarce Gizarte Gaien, Familiaren eta Ezgaitasunaren Estatuko idazkariak jakinarazi dituen datuen arabera. Datu hori Valcarcek azaldu zuen errealitate birtualean oinarritutako hezkuntza proiektu baten aurkezpenean.
|
|
|
Hanka urdurien sindromea dela esango nuke. Hamar
|
pertsonatik
bati eragiten dio gaixotasun horrek, eta, normalean, gauez erortzean hanketan nolabaiteko urduritasuna izaten hasten dira. Loa hartzeko ezinbestekoa denez gorputza atsedenean egotea, ezin dute lorik egin.
|
|
|
Ikastaroek egun bat edo bi irauten dute, eskolaren eta ikastaro motaren arabera, ia beti asteburuetan. Taldeak txikiak dira, 10
|
pertsonatik
16ra bitartekoak, eskola praktikoek monitore bat behar baitute eskolako ibilgailuetan kopilotuaren eserlekuan. Programek barne hartzen dituzte:
|
|
|
Hala, Lamatak zehaztu du gaixotasun horiek beste edozein patologia bezala tratatzen direla, eta gaixotasun horiek dituzten pertsonek, tratamendu egokiarekin, bizitza guztiz normala dutela, gizarteratze eta laneratze mailari eutsiz. Lau
|
pertsonatik
bati eragiten dio Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) datuen arabera, lau pertsonatik batek buruko arazoren bat izan dezake bizitzan zehar. Gehienetan, nahaste arinak eta iragankorrak izaten dira.
|
|
|
Hala, Lamatak zehaztu du gaixotasun horiek beste edozein patologia bezala tratatzen direla, eta gaixotasun horiek dituzten pertsonek, tratamendu egokiarekin, bizitza guztiz normala dutela, gizarteratze eta laneratze mailari eutsiz. Lau pertsonatik bati eragiten dio Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) datuen arabera, lau
|
pertsonatik
batek buruko arazoren bat izan dezake bizitzan zehar. Gehienetan, nahaste arinak eta iragankorrak izaten dira.
|
|
|
Duela gutxi, Austrian egindako Larruazaleko Minbiziari buruzko Mundu Biltzarrak alerta ahotsa eman zuen: “bost urte barru, 50
|
pertsonatik
batek izango du eragina”. Progresio hori logikoa da; izan ere, “umeengandik eguzkiaren gurtza neurrigabea bizitzea egokitu zitzaien, eta horregatik sufritzen zituzten eguzki erredurak eta intsolazioren bat baino gehiago.
|
|
|
Hiri handietako etxebizitzen %86k du berogailua, baina populazioaren %46k bakarrik daki nola lortu isolamendu termiko ona Hala ere, ikerketak onartzen du zenbateko horretan eragin handia duela osagai geografikoak. “Hala, Tenerifeko Santa Cruzen ikus daiteke zenbat eta pertsona gehiagok uste duten beren etxebizitzak behar adinako isolamendu termikoa duela(% 76) ”; Bartzelonan, berriz, “kontrako iritzia ematen da, eta ia bi
|
pertsonatik
batek dio ez dela nahikoa(% 47,4) ”. Bizilekua faktore erabakigarria da etxerako isolamendu egokia aukeratzeko orduan.
|
|
|
Horrela gertatzen da gripe arruntarekin; horregatik, urtebeteko txertoa ez da hurrengo urteko txertoa bezalakoa. Hegazti gripearen birusak bere material genetikoa giza gripearen birusarekin berriro konbinatuko ote duen beldur nagusia da, eta
|
pertsonatik
pertsonara transmitituko den birus berri bihurtuko ote den beldur hori ez da oraindik gertatu. Pertsonak kutsatzeko arriskua hain mugatua bada eta pertsonatik pertsonarako transmisio kasurik izan ez bada, alarma justifikatuta dago?
|
|
|
Hegazti gripearen birusak bere material genetikoa giza gripearen birusarekin berriro konbinatuko ote duen beldur nagusia da, eta pertsonatik pertsonara transmitituko den birus berri bihurtuko ote den beldur hori ez da oraindik gertatu. Pertsonak kutsatzeko arriskua hain mugatua bada eta
|
pertsonatik
pertsonarako transmisio kasurik izan ez bada, alarma justifikatuta dago. Prebentzio neurriak bi arrazoirengatik justifikatzen dira:
|
|
|
Neurri horiekin gaixotasunaren hedapena geldiarazi nahi da. Eta mutazioa eta hegazti gripea gertatzen badira,
|
pertsonatik
pertsonara kutsatzen da. Mutazioa gertatzen bada eta birusa etorkizunean pertsonen artean transmititzen bada, lehenbailehen detektatu behar da, txertoa sortzeko (gaur egun urtero giza gripearen aldaera guztiekin egiten den bezala), eta, hala, ez da zabaldu behar.
|
|
|
Baina, aurrerapen batzuk egin diren arren, osasun publikoko arazo larri horri aurre egiteko ahaleginak areagotu behar direla ondorioztatu du. Espainian, zehazki, 1.000
|
pertsonatik
150ek kontsumitu ohi dituzte antibiotikoak errezetarik gabe, eta hamarretik lauk medikuen kontrolarekin hartu liratekeen sendagaiak gordetzen dituzte. Zerrendaren beste muturrean daude Herbehereak, Suedia eta Danimarka, non 1.000 pertsonatik hamar baino gutxiago automedikatzen baitira.
|
|
|
Espainian, zehazki, 1.000 pertsonatik 150ek kontsumitu ohi dituzte antibiotikoak errezetarik gabe, eta hamarretik lauk medikuen kontrolarekin hartu liratekeen sendagaiak gordetzen dituzte. Zerrendaren beste muturrean daude Herbehereak, Suedia eta Danimarka, non 1.000
|
pertsonatik
hamar baino gutxiago automedikatzen baitira. Batzordea kezkatuta dago, tuberkulosia, malaria, gonorrea, sinusitisa eta belarriko infekzioak bezalako gaixotasunek tratamendurako arazoak sortzen baitituzte, erresistentziak handitzen direlako.
|
|
2006
|
|
|
Era berean, topaketan parte hartzen dutenak finantzaketa programak diseinatzen saiatuko dira, hitzarmena sinatu duten herrialdeek, bereziki garapen bidean daudenek, tabakoaren kontsumoa murrizteko beren plan nazionalak diseinatu eta aplika ditzaten. OMEren kalkuluen arabera, egungo joerek bere horretan jarraitzen badute, 2020an erretzeagatik hiltzen diren hamar
|
pertsonatik
zazpi garatuko dira garapen bidean dauden herrialdeetan. Bilerako agendan, herrialdeen artean praktika hobeak eta esperientzia aitzindariak trukatzea ere badago.
|
|
|
Hala, %2, 4k bakarrik ordaindu du noizbait softwarea deskargatzeagatik; %2, 6k filmak jaisteagatik; %3, 4k musikarekin gauza bera egiteagatik, eta %3, 7k sarean jokatzeagatik. Hala ere, gehiago ordaintzen dute, baina beti gutxiengoan, apustuak egiteagatik (%26, 7), bai kirol apustuak egiteagatik, bai “online” kasinoak egiteagatik; mugikorretara mezuak bidaltzeagatik (%15, 2), edo helduentzako web orrietara sartzeagatik (%3, 5); izan ere, inkestatutako lau
|
pertsonatik
ia bat (%27, 9) nahiko maiz joaten dela dio.
|
|
|
Gaixotasun sendaezin horrentzako tratamendua lortzea da helburua, 10.000
|
pertsonatik
0,2 hartzen baititu.
|
|
|
Epidermolisi horrek paziente horien larruazalaren hauskortasuna eta lepidopteroen hegoak alderatzen ditu. Helburua gaixotasun sendaezin horretarako tratamendua lortzea da, 10.000
|
pertsonatik
0,2 hartzen dituena. Horretarako, 935.000 euro izango ditu, eta Kutxaren Gizarte Ekintzak emango ditu.
|