|
2002
|
|
|
Lehenengoan garapen propioa esleitzendio Borjak MCC taldearen ibilbideari, Euskal Herrian ez ezik atzerrian ere eredubihurtu baita ekonomia sozialaren esparruan zein toki garapeneko estrategienarloan ere. Hamaikagarrena lanari eta gizarte antolaketari eskainitako kapitulua da.Bertan, Garikoitz Otazuak azterketa zabala gauzatzen du
|
lan
merkatuaz. Gaihorrekin lotuta, analisi zehatzak egiten ditu Otazuak lan harremanen sistemaren, enplegu politiken eta gizarte babesaren inguruan.
|
|
|
Akordio horren mamia soldaten igoerari eustea izan zen, erahorretan %27koa izatera iritsi zen inflazioari eusteko, horretarako soldata errealenjaitsieraz baliatuz. Gainera, zenbait lege neurri hartu ziren
|
lan
merkatua malgutzeko, lan kontratu partzialei, aldi baterako lan kontratuei eta abarri bidea emanez, eta langileak kaleratzeko kostuak merkatzeko.
|
|
|
Egoera hau azaltzerakoan, ez da pentsatu behar barnealdea egoera on bateandenik enpleguaren aldetik; alderantziz, kostaldeak,
|
lan
merkatua dinamika azkarbatean denez, aktiboen jario handia erakartzen du, eta ondorioz sortzen denenpleguen kopurua ez da nahikoa izaten aktibo guztiak enplegatzeko.
|
|
|
Era berean, 1997 urtean Euskal HeziketaProfesionalaren Plana onartu zen, hezkuntza sendotzeko asmoz. Dena dela, Estatuespainoleko
|
lan
merkatuaren berrarauketak euskal industria kaltetzen du. Izan ere, orain zurruntasunaren kontrako muturrean gaude eta aldibaterakotasunak ez dieformakuntza jarraituari eta giza baliabideen kudeaketari laguntzen.
|
|
|
Hala ere, oraindik falta diren eskuduntzak ere ez dira nolanahikoak; gainera, industriarentzat garrantzi zuzena dute: gizarte segurantza,
|
lan
merkatuko legedia, INEM, enpresa publiko handiak, zientzia ikerketa eta teknologia garapena, etab.
|
|
|
Hego Euskal Herriko kasuan, eraldaketa hirurogeita hamarreko urteetako krisiaren eskutik etorri zen. Eraldaketa horrek eragin traumatikoa izan du
|
lan
merkatuan, eta horrek gaur egungo arazorik larriena langabezia masiboa izatea ekarri du.
|
|
|
Langabeziaren arazoa egiturazko arazoa dela azpimarratu arren,
|
lan
merkatuaren gorabeherak ekonomiak orokorki izan dituen faseei loturik egon dira. Honela, 1975etik 1985era bitartean enplegu galera izugarria izan zen.
|
|
|
Enplegu sorrerari dagokionez, 1985etik hona, oro har, sortu diren enpleguakgaldu direnak baino gehiago izan dira. Beraz, langabezia kopuru handien iraupenak zerikusi handia du populazio aktiboaren bilakaerarekin, hau da, aurretikpopulazio ez aktiboak ziren taldeak
|
lan
merkatura hurbiltzearekin.
|
|
|
Gauzak horrela, enplegua sortu arren, enplegu nahikorik ez sortzean datzagakoa; eta bilakaera demografikoa aldagai garrantzitsua izan arren, inola ere ezindaiteke pentsa
|
lan
merkatuaren kantitate eta kalitate arazoak bilakaera demografikoen eskutik konpon daitezkeenik.
|
|
|
80ko eta 90eko hamarkadetako
|
lan
merkatuaren bilakaera lan merkatuarenmalgutasuna helburu duten erreforma sakonekin dago loturik, eta erreforma horieneskutik, langabeziaz gain enpleguen behin behinekotasuna ere gizarte arazo larriabihurtu da.
|
|
|
Lan eskaria enpresek egiten dute, eta eskariaren aldetik ere,
|
lan
merkatua merkatuberezia da. Ondasun eta zerbitzuak gizakien beharrizanak asetzeko eskatzen direnbitartean, enpresek ez dute kontratatzen gizartearen beharrizanak asetzeko, mozkinak ateratzeko baizik.
|
|
|
–Lan harremanak? delako terminoa zuzenbide terminoa da, eta ekonomia arloanerabili dugun?
|
lan
merkatua, terminoaren parekoa da.
|
|
|
Interes ezberdinak bateratzeko orduan, batzuentzat botere publikoek eta legediak funtsezko rola betetzen dute, baina beste batzuek, aldiz, garrantzi handiagoaematen diete merkatu irizpideei. Dena den, argi dago
|
lan
merkatuaren eraketaninstituzioek eta arautegiek eragin handia dutela.
|
|
|
Azken urteetako lan erreformak justifikatzeko, sindikatuek botere handiegiadutela aipatu izan da, eta botere horrek
|
lan
merkatua zurrunegia izatea ekarriduela. Jarraian, sindikatuek presioa egiteko dituzten bide nagusiak aipatuko ditugu.
|
|
|
Enplegua sustatzeko kontratu motak aztertzean, lehenik aipatu behar da, lan legeriaren eskumena estatuari soilik dagokiola, eta autonomia erkidegoek ezindutela eraginik izan kontratu araubidean. Aipamen hori egin ondoren, Espainiakoestatuan,
|
lan
merkatuari loturik dauden politiken artean, kontratazioa suspertzekoaldi baterako zenbait kontratu mota sortzea izan da estrategia nagusiena.
|
|
|
Hirurogeita hamarreko urteetako krisiaren ondorioz errotu den langabeziamasiboari aurre egiteko orduan, beharrezkoa izan daiteke
|
lan
merkatutik irteten (aldi baterako edo aldi iraunkorrerako) direnen gizarte rola erregulatzea. Gobernulokalak dira lanbide berriak, oraindik produkzio eremuan ez dauden lanak, definitzeko egokienak, harreman kolektiboak hobeto ezagutzen dituzten heinean (merkatu lanetan eta familia eremuan).
|
|
|
eskatzen diren kotizazio epeak bete gabe dituztelako. Kontuan hartzekoa da, azkeneko hamarkadetan prestazioak eskuratu ahal izateko baldintzak gogortu egin direla.Horrek,
|
lan
merkatuaren eskasiari lotuta, zergazko Gizarte Segurantzatik, kanporatzea, eragiten du, eta ez maila ez kontributibokorantz soilik, baizik eta baita Gizarte Laguntzarantz ere.
|
|
|
Gaur egun, espainiarestatuan, Hego Euskal Herria da txirotasun indize txikienak dituena; eta bestalde, prestazioak hartzen dituzten etxe pobreen portzentajea ere handiagoa da Hego Euskal Herrian (%74). Prestazio horiek, gehienbat, kolokako egoeran dauden langileeidagozkie,
|
lan
merkatura lanpostu ziur eta finko gabe sartzen direnei hain zuzen.
|
|
|
Milaka eta milaka soldatapeko, era, traumatiko? bigun samarrean,
|
lan
merkatutik kanpo utziahal izatea langabeziaren eta jubilazio aurreratuen erabilpen konbinatuari eskerizan da.
|
|
|
Txirotasun berriaren eta gizarte bazterketaren hedakuntzari dagokionez, elkarrekin loturik dauden hiru faktore hartu behar dira kontuan: batetik,
|
lan
merkatuko aldaketak (langabeziaren hazkundea, enpleguen behin behinekotasuna...), bestetik eraldaketa sozioekonomikoak (biztanleriaren zaharkitzea, guraso bakarreko sendien hazkundea, senitarteko egituren haustura.) eta azkenik, ongizate estatuaren eraldaketa (ongizate egitasmoen berrikusketa, herri zerbitzuak pribatizatzea.). Gauzak horrela izanik, gainerako faktoreen jokabidea egokia balitz, hiru faktore horietako baten hausturak ez luke, nahitaez, txirotasuna ekarri behar.
|
|
|
Bestalde,
|
lan
merkatuaren asimetriek, botere eta informazio asimetriek, desberdintasun eta ziurgabetasun izugarriak sortzen dituzte behartsuenengan.Gainera, alde bakoitzak (enpresariak eta langileek) bete beharreko arauak ere aldakorrak dira, eta eztabaidara edo interes kontrajarrietara irekita daude. Hori dela eta, lan merkatuaren partaideak etengabe saiatzen dira jokalegeak aldatzen, bai lan eremuko instituzio berezien bidez (langileen sindikatu eta erakunde patronalen bidez), bai botere publikoen laguntzaz.
|
|
|
Bestalde, lan merkatuaren asimetriek, botere eta informazio asimetriek, desberdintasun eta ziurgabetasun izugarriak sortzen dituzte behartsuenengan.Gainera, alde bakoitzak (enpresariak eta langileek) bete beharreko arauak ere aldakorrak dira, eta eztabaidara edo interes kontrajarrietara irekita daude. Hori dela eta,
|
lan
merkatuaren partaideak etengabe saiatzen dira jokalegeak aldatzen, bai lan eremuko instituzio berezien bidez (langileen sindikatu eta erakunde patronalen bidez), bai botere publikoen laguntzaz.
|
|
|
Beraz,
|
lan
merkatuaren jardunbidean hainbat instituziok du eragina. Batetik, botere publikoak aipatu ditugu, beharrezkoak baitira oinarrizko lan baldintzakbermatzeko legedia eratu eta betearazteko.
|
|
|
Lan eskaintzaren kopuru eta ezaugarriak, maila handi batean?
|
lan
merkatutik kanpo dauden gertakizunen menpe daude; esaterako, aldagai demografikoen menpe (jaiotzak, heriotza tasa, bizi itxaropenaedo migrazioak).
|
|
|
Lan eskaintzaren azterketari hasiera emateko, Hego Euskal Herriko joerademografikoak aipatuko ditugu. Ondoren
|
lan
merkatuaren eta birprodukzio lanaren arteko harremanak aztertuko ditugu, bereziki emakumeengan duten eraginaazpimarratuz, eta bukatzeko, migrazioei buruzko zenbait aipamen egingo ditugu.
|
|
|
Ildo horretatik jarraituz,
|
lan
merkatuan sartzen doazen gizabanakoen (aktiboen) eta irtetea (erretiroa hartzea) dagokienen arteko harremanek, lan merkatuaren gaineko presioa arindu egingo dela adierazten dute. Gaur egun, gutxi gorabehera, sarrera bakoitzari irteera bat dagokio eta gerora, irtetea tokatzen zaienenkopurua sartzea tokatzen zaienena baino handiagoa izango dela aurrikus daiteke.
|
|
|
Ildo horretatik jarraituz, lan merkatuan sartzen doazen gizabanakoen (aktiboen) eta irtetea (erretiroa hartzea) dagokienen arteko harremanek,
|
lan
merkatuaren gaineko presioa arindu egingo dela adierazten dute. Gaur egun, gutxi gorabehera, sarrera bakoitzari irteera bat dagokio eta gerora, irtetea tokatzen zaienenkopurua sartzea tokatzen zaienena baino handiagoa izango dela aurrikus daiteke.
|
|
|
Gauzak horrela, bilakaera demografikoak langabeziaren arazoa leuntzea ekardezakeela badirudi ere, inola ezin daiteke pentsa
|
lan
merkatuaren kantitate etakalitate arazoak bilakaera demografikoaren eskutik etor daitezkeenik.
|
|
|
Lan eskaintzari dagokionez, kontuan hartu behar da emakumeek
|
lan
merkatuan duten partaidetzak izandako eraldaketa. Hego Euskal Herrian, Europako Batasuneko herrialde guztietan bezala, oraindik ere gizonezkoen partaidetza emakumeena baino handiagoa da lan merkatuan, nahiz eta, emakumeen eta gizonezkoenpartaidetzaren berdintze joera somatzen den.
|
|
|
Lan eskaintzari dagokionez, kontuan hartu behar da emakumeek lan merkatuan duten partaidetzak izandako eraldaketa. Hego Euskal Herrian, Europako Batasuneko herrialde guztietan bezala, oraindik ere gizonezkoen partaidetza emakumeena baino handiagoa da
|
lan
merkatuan, nahiz eta, emakumeen eta gizonezkoenpartaidetzaren berdintze joera somatzen den. Dena den, denbora partzialekoenplegu gehienak emakumeek dauzkatenez, berdintasun joera hori puztua agerdaiteke eta ezberdintasunez betea.
|
|
|
Ondoren, gizonezkoen partaidetza maila altuan mantentzen da, 50 urte ingurura arte, etahortik aurrera jaisten doa apurka apurka. Emakumeen artean, ohikoa izan da
|
lan
merkatuan sartzean gizonezkoek baino partaidetza txikiagoa izatea 25 urtera arte, eta, bereziki, gizonezkoek baino lehenago lan merkatua uzten joatea (30 urtetikgora). Azken urteotako joerak adin ezberdinetako gizonezkoen eta emakumeenjokabidea parekatzen doala adierazten du, gazteen jokabidea oso antzekoa izanik, eta adineko emakumeak lan merkatuan luzaroago mantenduz.
|
|
|
Ondoren, gizonezkoen partaidetza maila altuan mantentzen da, 50 urte ingurura arte, etahortik aurrera jaisten doa apurka apurka. Emakumeen artean, ohikoa izan da lan merkatuan sartzean gizonezkoek baino partaidetza txikiagoa izatea 25 urtera arte, eta, bereziki, gizonezkoek baino lehenago
|
lan
merkatua uzten joatea (30 urtetikgora). Azken urteotako joerak adin ezberdinetako gizonezkoen eta emakumeenjokabidea parekatzen doala adierazten du, gazteen jokabidea oso antzekoa izanik, eta adineko emakumeak lan merkatuan luzaroago mantenduz.
|
|
|
Emakumeen artean, ohikoa izan da lan merkatuan sartzean gizonezkoek baino partaidetza txikiagoa izatea 25 urtera arte, eta, bereziki, gizonezkoek baino lehenago lan merkatua uzten joatea (30 urtetikgora). Azken urteotako joerak adin ezberdinetako gizonezkoen eta emakumeenjokabidea parekatzen doala adierazten du, gazteen jokabidea oso antzekoa izanik, eta adineko emakumeak
|
lan
merkatuan luzaroago mantenduz. Dena den, gizonezkoen eta emakumeen arteko aldeak oraindik ere nabarmenak dira; aukera pertsonalen bidez azaldu ezin diren aldeak dira, gainera.
|
|
|
Banaketa hori emakumeak gizonarekiko izan duen menpekotasunarekin loturik dago, eta, ondorioz, generoen arteko lan banaketa horrek eremu askotan du bere eragina.Batetik, emakumeen lanegun osoa (ordaindutako lana eta ordaindu gabekoa) gizonezkoena baino luzeagoa izatea dakar, sarri oporrik gabekoa. Bestetik,
|
lan
merkatuan parte hartzean, nabarmena da bereizkeria, emakumeek sarritan soldata apalagoak dituztelako, eta emakumeen enpleguek onarpen sozial baxuagoa dutelako.
|
|
|
Gainera, eginkizunen banaketa hierarkikoa instituzio askoren bidez eratzen joan da (familia bera, estatua, erlijio instituzioak, komunikabideak...). Eta azkenik,
|
lan
merkatuak gizonezkoen eta emakumeen jokabideak moldatzen dituzten gainerako instituzioekiko duen elkarreragina kontuanizanik, lan merkatuak desberdintasunak indartu ditu, bai kontrolaren bidez eta baisoldata bereizkeriaren bidez ere.
|
|
|
Gainera, eginkizunen banaketa hierarkikoa instituzio askoren bidez eratzen joan da (familia bera, estatua, erlijio instituzioak, komunikabideak...). Eta azkenik, lan merkatuak gizonezkoen eta emakumeen jokabideak moldatzen dituzten gainerako instituzioekiko duen elkarreragina kontuanizanik,
|
lan
merkatuak desberdintasunak indartu ditu, bai kontrolaren bidez eta baisoldata bereizkeriaren bidez ere.
|
|
|
Beraz, gizonezkoak eta emakumeak gizarteratze prozesu ezberdinen bidezheltzen dira
|
lan
merkatura, eta, ondorioz, lan birproduktiboarekiko harremanezberdinak dituzte, bai kantitateari dagokionez, eta baita larrialdiei erantzuterakoanere. Normalean, merkatu lana lan birproduktiboarekin gurutzatzen denean (esaterako, senitartekoren baten gaixotasunagatik), emakumea da lan birproduktiboariaurre egin behar diona.
|
|
|
Emakumeek
|
lan
merkatuan duten partaidetzaren ezaugarriak azaltzeko, teoriaezberdinak daude. Hemen hiru ikusmolde orokor aipatuko ditugu:
|
|
|
Segmentazioaren teoriak, aldiz, emakumeek
|
lan
merkatuarekin lotura egonkorra dutela onartzen du, ez une ekonomikoari lotua. Usadio eta ohiturak liratekeemakumeen eta gizonezkoen arteko enplegu banaketaren eragile, emakumeak zerbitzu sektoreko enpleguak betetzera bultzatuz gehienbat (administraritza, heziketa, zerbitzu pertsonalak...) edo industriako zenbait enplegu (oihalgintza...).
|
|
|
EBko egonkortasun planaren lehentasuna prezioen gorakadaren kontrola da.Azken garaietan, hauteskunde arrazoiak direla eta, gero eta zailagoa da baliabidefiskal handiagoak lortzea; bitartean, presio fiskala murrizteko politika zenbait sektoretara hedatzen ari da. Egiturazko erreformak gastu sozialetako programa handietan egiten dira, hots, gizarte asegururako sistemetan, pentsio sistemetan eta
|
lan
merkatuaren egiturazko politiketan. Gaur egungo egoeran, epe luzeko interes tasaren kontrola galdu eta gero, Estatuek soldaten kontrako neurriak zorroztendituzte eta lan merkatua liberalizatzen dute.
|
|
|
Egiturazko erreformak gastu sozialetako programa handietan egiten dira, hots, gizarte asegururako sistemetan, pentsio sistemetan eta lan merkatuaren egiturazko politiketan. Gaur egungo egoeran, epe luzeko interes tasaren kontrola galdu eta gero, Estatuek soldaten kontrako neurriak zorroztendituzte eta
|
lan
merkatua liberalizatzen dute.
|
|
|
Herrialde ezberdinetan hezkuntza eta heziketa arautuetan egin eta
|
lan
merkatuak zuzendutako gastua ere handiagoa da Eskandinavian. Horrek ez duesan nahi Suedia EB osoan jarraitu litzatekeen eta praktika egokiagoaageri duen parametro bat denik.
|
|
|
Lehenik, Suediak eta Finlandiak, biztanleria aktibo aski zaharkitua izaki, arazo horri gainerakoek baino lehenago heldu behar izan zioten. Bigarrenik,
|
lan
merkatu aktiboko politika batzuen eramangarritasuna edo iraungarritasunazalantzagarria da. Adibidez, Danimarkako ikasteko baimenen eredua ezaguna eginbazen, eskulanaren eskasia eragin zuelako eta hautaketako irizpide zorrotzagoaknahiz hedapena murriztea beharrezko egin zituelako izan zen.
|
|
|
7.4 Unibertsitatea
|
lan
merkatuaren tendentziei egokitu beharra
|
|
|
Ondorioz, Europa osoan, hein batean behintzat,
|
lan
merkatuarekin duenerlazioaren arabera, gazteen frustrazioa dakarren erreferentzia sistema bihurtzenari da unibertsitatea. Alde batetik, unibertsitate heziketara ailegatzeko dituztenzailtasunengatik, eta, bestetik, lan munduan ikasitakoa baino kualifikazio gutxiagodituzten lanpostuak betetzen ari direlako.
|
|
|
Azken datuen arabera, goi mailako lanbide heziketako ikasleetatik gehienakikasitako titulazioan sartzen dira
|
lan
merkatura, batez ere sektore industrialean.Emaitza horiek prestakuntza mota horren eskaintza lan merkatuak egiten dueneskakizunetara egokituta dagoela erakusten dute.
|
|
|
Azken datuen arabera, goi mailako lanbide heziketako ikasleetatik gehienakikasitako titulazioan sartzen dira lan merkatura, batez ere sektore industrialean.Emaitza horiek prestakuntza mota horren eskaintza
|
lan
merkatuak egiten dueneskakizunetara egokituta dagoela erakusten dute.
|
|
|
Kalitatezko hezkuntza lortu ahal izateko, informazioaren teknologiek nahitaez sartu beharra dute hezkuntza sistemako maila guztietan. Ikasleak txikitatikteknologia erabiltzeko erraztasuna hartzea ekarriko luke horrek, eta mota guztietako jakintzetan sarbidea izateko ematen dituzten aukerak aprobetxatzea lekarke, gizarteak eta
|
lan
merkatuak egiten dituzten eskaeretarako gaztetandik prestatuz.
|
|
|
Horrez gain, enpresetako programek edo
|
lan
merkatu publikoak lanpostuanbertan eskainitako heziketaren kalitateari eta eraginkortasunari buruzko informaziogutxi dago. la ziurra da lanpostuari lotutako heziketaren portzentaje nahiko handiaerrentagarriagoa izan zitekeela. Giza baliabideen edo langileriaren gastuen besteesparru batzuk heziketa edo ikaskuntzako jarduera hobeak eskaintzeko erabillitezke.
|
|
|
Politika publikoari dagokionez,
|
lan
merkatu aktiboko politikak antolatzean, heziketako jarduera guztiak xeheki balioetsi eta berrikusi behar dira, modu horretara eraginkortasuna areagotzeko. Lan merkatu aktiboko politikak gauzatzeko, bestebaliabide batzuk sor litezke (lanpostuak sortu, lanpostuak sortzeagatik enpresarieilaguntzak eman, bitartekotzako zerbitzu publikoa enpleguan...), derrigorrezkoheziketa banakotsua baliatzeko.
|
|
|
graduaurrea eta gradua. Lehen ziklokotituluak balio zehatza izango du Europako
|
lan
merkatuan eta bigarrenzikloak Masterra edota Doktoregoa lortzera eramango du.
|
|
|
Beck ek (1998a: 104) egoera indibidualen desberdintasun hori ongizate estatuak erraztu dituen
|
lan
merkatuko bi osagairekin erakutsiko du: mugikortasuna, dela soziala dela geografikoa, eta heziketa.
|
|
|
Baliteke, ordea, egoera berri hori modu egoki batean azaltzeko eta ulertzeko, inori hizkera arazo hutsa iruditu arren,, desberdintasun sozialen indibidualizazioa? adierazpena egokiagoa izatea, edo nahiago bada, indibidualizazioa
|
lan
merkatuan. Hori ulertzeko, estatu sozialaren testuinguruan kokatu beharra dago.
|
|
|
Ongizate estatuarekin klase tradizionalen gizartea ahuldu egiten da ikusi berri den bezala. Hori gutxi ez, eta lan baldintzen malgutasunak erraztuta, garai berriak zuzenean eragiten dien emakumeak eta gazteak
|
lan
merkatuan sartzen dira (laster batean atera eta berriz sartzeko). Bazter guztietatik sendotzen den fenomenoa da klase gizartearen kalterako.
|
|
|
Baina ordainetan (edo horretarako baldintza bezala) gizonei eta emakumeei aurrezartzen zitzaien eginbeharra gizarte garaikidean ahuldu egiten da. Gizonen eta emakumeen arteko generoaren auzien berregituratzeak (emakumeak heziketan eta
|
lan
merkatuan txertatzeak, dibortzioak, haurdunaldia ekiditeko bideak, etxeko lanen deskualifikazioak, etab.),, familia txikiak, bere baitan jasotzen zuen oro eraldatzen du.
|
|
|
Horrela, baloratzerakoan, hiritarrak oro har irekiak dira emakumeek
|
lan
merkatuan parte hartzearen inguruan; ez dira emakumeak etxe eta familia esparruetara mugatzen (emakumea jada ez da amarekin lotzen), eta esparru publikoan zein etxeko esparruan euren parte hartzea positiboki baloratzen da. Era berean, ikus daiteke emakumearen rol berriak eta funtzio sozialak baikorren hartzen dituztenak, oro har, jende gazteena dela, eta berauen artean ezkerrekoak eta heziketa ertainekoak eta altukoak nabarmentzen direla.
|
|
|
Esan bezala, berdintasun juridikoa eman da herrialde gehienetako konstituzioetan, baita heziketa iraultza emakumeen aldetik azken hamarkadetan ere, baina?
|
lan
merkatuan hierarkia sexual estamentala mantentzen da? (Beck, 1998a:
|
|
|
Modu laburrean esanda: gero eta parte hartze handiagoa
|
lan
merkatuan, gero eta langabezia handiagoa, gero eta lan gutxiago eskatzen dituzten eginbeharren arduradunak(, arrazionaltasun erreserbak, bezala ere ezagunak direnak).
|
|
|
Bikote harreman eta
|
lan
merkatuko betebeharren halako kontraesana ahalbidetu da gizonek eta emakumeek eginbehar aurrezarriak izatearen artean. Baina batak eta besteak lan merkatuaren bidez subjektu autonomo izatea erabaki (eta lortu) ahala, hankaz gora geratzen da, gizona?
|
|
|
Bikote harreman eta lan merkatuko betebeharren halako kontraesana ahalbidetu da gizonek eta emakumeek eginbehar aurrezarriak izatearen artean. Baina batak eta besteak
|
lan
merkatuaren bidez subjektu autonomo izatea erabaki (eta lortu) ahala, hankaz gora geratzen da, gizona, hornitzaile ekonomikotzat eta, emakumea?
|
|
|
Amaren rola gizonezkoentzat bazterketa zeinua beharrean, lege objektibo bat da. Eta, horren ondorioz, ulertzekoa da zailtasunak zailtasun, bai
|
lan
merkatuan emakumea txertatzeak (honek dakartzan gaitasun ekonomikoekin), bai gizonek emakumeen berdintasunaren diskurtsoa onartzen dutela adierazteak, bai aldaketa sozialek, ekonomikoek eta teknologikoek etxean, lan merkatuan eta familia harremanetan aldaketak bideratu ahal izateak,, etxeko ondasun eta zerbitzuen ekoizpenen arduran aldaketarik ez ekartzea?. Etxeko lanetan, bereziki, emakumeen iraultza trabatu egiten da (del Valle, 1998:
|
|
|
Amaren rola gizonezkoentzat bazterketa zeinua beharrean, lege objektibo bat da. Eta, horren ondorioz, ulertzekoa da zailtasunak zailtasun, bai lan merkatuan emakumea txertatzeak (honek dakartzan gaitasun ekonomikoekin), bai gizonek emakumeen berdintasunaren diskurtsoa onartzen dutela adierazteak, bai aldaketa sozialek, ekonomikoek eta teknologikoek etxean,
|
lan
merkatuan eta familia harremanetan aldaketak bideratu ahal izateak,, etxeko ondasun eta zerbitzuen ekoizpenen arduran aldaketarik ez ekartzea?. Etxeko lanetan, bereziki, emakumeen iraultza trabatu egiten da (del Valle, 1998:
|
|
|
Baliteke gizonen eta emakumeen harreman pribatuetan estereotipo sexualak birmoldatzea, baina ziurtasunaren sistema sozialak, hiri antolamenduak,
|
lan
merkatuak edota okupazio sistemak bere horretan jarraitu bitartean, gehienera jota, (nahiko sinesgaitza dirudiena), desberdintasunen elkar aldaketa baino ez da lortuko, gizona bizikidetza feudal modernoan emakumearen orain arteko eginbeharren arduradun eginaz, eta alderantziz. Gizonen eta emakumeen arteko desberdintasuna berariazkoa duen erakunde egituretan ezin daiteke berdintasunik eman.
|
|
|
Mikroelektronikaren iraultza ezinbestekoa izan da aldaketa horiek burutzeko. Horrek erabateko ondorioak ditu lanaren ondorengo lerroetan aipatuko diren lan egitura eta antolakuntzan, enpresen egituran, lan kontratuetan eta
|
lan
merkatuan. Honetarako eta, era berean, gaur egungo aldaketek zer nolako eraginak dituzten ulertzeko, oso modu labur eta kritiko batean jorratutako MENDIZABALen (1998) lana laguntza handiko liburua (izan) da.
|
|
|
Malgutasun horrek, era berean, aukera berri bat ahalbidetzen du. Hain zuzen ere, gero eta jende gehiagok aldi baterako harremanak izatea
|
lan
merkatuarekin, bereziki emakumeek eta gazteek. Horrela hautsi egiten da luzaroan pentsaezina zirudiena:
|
|
|
Horrela hautsi egiten da luzaroan pentsaezina zirudiena: familia lana eta parte hartzea
|
lan
merkatuan, eta ikasketak eta lan egitea. Batean jarduteak, baldintza berriekin, ez du ekiditen bestean jardun ahal izatea.
|
|
|
Botere harreman berriak ere sortzen dira, lan hitzarmen eta
|
lan
merkatuaren harremanak lehertzearekin. Toki jakin batean kokatutako lan ekoizpen prozesuaren zatikatzearekin eta lan denbora eta zikloen harreman egonkorraren hausturarekin, langileei automatikoa izan zaien nortasun komuna, elkartasuna eta bizitzeko forma homogeneoak eratzea zaildu egiten zaie, ezinezko bilakatzen dela ez esatearren (ikus:
|
|
|
Izan ere, ekonomia eraginkortasun goien baten izenean,
|
lan
merkatuaren beharrak lan esku ezinbestekoaren eta aldakorraren arabera egituratu dira. Eta, horren ondorioz, enpresaren zuzendaritza tekniko edo administrazio zuzendaritzaren esku geratzen da ezagutza eta gaitasun beharrezkoa (Martínez eta Simón, 1997:
|
|
|
165):
|
lan
merkatuaren eta horren ondorioz hezkuntzaren, legeen, etab. menpeko sozializazio modu muturrekoena bilakatzen da.69
|
|
2004
|
|
|
langileen eraginkortasunaren faktoreak, moneta pizgarrien rola, etab. Oso laburki eta ñabarduretan sartugabe, hauek izango lirateke berezitasun nagusiak:
|
lan
merkatuetara hurbiltzenhasteko, honek holograma bat bezala funtzionatzen duela aurrez suposatu beharkogenuke, langileek lan merkatuaren logika osoa eta ekonomiaren zentzu orokorrabarneratzen baitute. Hologramaren alde objektiboa langile bakoitzak lan merkatukobeste kide eta kontrakoekin izandako erlazioak dira; eta hologramaren azpiko aldealangileek euren buruan edo euren izakian interrerlazio horien bidez autoeraikitzenduten lan identitatea da.
|
|
|
langileen eraginkortasunaren faktoreak, moneta pizgarrien rola, etab. Oso laburki eta ñabarduretan sartugabe, hauek izango lirateke berezitasun nagusiak: lan merkatuetara hurbiltzenhasteko, honek holograma bat bezala funtzionatzen duela aurrez suposatu beharkogenuke, langileek
|
lan
merkatuaren logika osoa eta ekonomiaren zentzu orokorrabarneratzen baitute. Hologramaren alde objektiboa langile bakoitzak lan merkatukobeste kide eta kontrakoekin izandako erlazioak dira; eta hologramaren azpiko aldealangileek euren buruan edo euren izakian interrerlazio horien bidez autoeraikitzenduten lan identitatea da.
|
|
|
Hutsegite horren aurrean, azalpen makroekonomikoek adierazitako kausak (eskariaren gutxiegizko maila, alokairu errealek behera egiteko aurkezten dutenzurruntasuna,
|
lan
merkatuaren malgutasunik eza) ez dira nahikoa gure gizarteetanmetatzen den desenplegu guztia azaltzeko. Horrek, azalpenak beste nonbait aurkitzera eramaten gaitu, eta, badirudi, gure ekonomietako arazo larrienen (langabeziaeuren artean) azpian dauden faktore inportanteenak ez direla makroekonomikoak, gizartearen egitura instituzionalari loturikoak baizik3 Horrek, zientzia ekonomikoari gizarte osoaren onerako izango diren aldaketa instituzionalak proposatzeaeskatzen dio.
|
|
|
Hazkunde ereduaren krisiarekin batera iraultza teknologikoagertatu da. Teknologia berriek prozesu ekonomiko eta sozialetan eragin izugarriaizan dute ekoizteko, banatzeko, antolatzeko eta kudeatzeko formak aldatuz, merkatuak aldatuz?
|
lan
merkatua, esate baterako?, kapital mugimenduak lehen mailanjarriz, tertziarizazio produktiboaren prozesua azkartuz, eta ekonomien mundializazioa sakonduz. Horri guztiari sektore publikoaren funtzioen orientazio berria etaaldaketa soziologikoak eransten badizkiogu, merkatu ekonomiak eszenatoki berribatean jarri direla ohartuko gara.
|
|
2005
|
|
|
Eskolak ezin du globalizazio hori saihestu. Europakohezkuntza sistemen arteko harremanak lantzea, proiektu komunetan elkarrekin lan egitea, beste kultura eta hizkuntza batzuk ezagutzea, nazioartekomugak gainditzen dituzten
|
lan
merkaturako prestatzea... horiek guztiakdira gaur egungo eskolaren erronkak. Helburu eta erronka horiek honakoisla izan ohi dute hezkuntza sisteman:
|
|
2006
|
|
|
Aitaren inplikazioa seme alaben zaintzan sustatzeko neurririk eraginkorrenakamaren eta aitaren arteko berdintasuna aldarrikatzen dutenak dira. Alderantziz, ezdut uste aita eta ama desberdin tratatzeak (adibidez, aitari diru-laguntza handiagoakaitortuz) inolako eragin positiborik duenik, ez aitaren inplikazioa seme alabenarretan sustatzearen aldetik ezta emakumeak duen egoera
|
lan
merkatuan hobetzearen aldetik ere.
|
|
|
Neurri hark ekarri zuen berrikuntza sozial eta ekonomikoa, bizitzeko eskubidea? ezartzea zen; eta, indargabetu zen arte (1834), lehian oinarritutako
|
lan
merkatua eratzea eraginkortasunez galarazi zuen. Bi urte lehenago (1832) klase ertainak botererako bidea irekia zuen, hein batean ekonomia kapitalista berriarentzat oztopo zen hori gainditzearren.
|
|
|
Okertzeko beldur barik baiezta dezakegu, gainera, XX. mendean gizarte mendebaldarrek eginiko ibilbidean funtsezko ideia horren indartzea ikusi dugula. Besteak beste, Mendebaldean duela gutxira arte soldatapeko lanaren eremutik eta
|
lan
merkatutik kanpo egon izan diren emakumeak ere, portaera molde horretan integratzen ari dira modu masiboan. Lanaren ideiak eta bizitza profesionala garatzeko desioak, gaurko emakumeen bizi esperientzia alderik alde zeharkatzea lortu dute.
|
|
|
jarduera ekonomiko adkisitiboaren arautze normatiboa,, irabazira? sistematikoki orientatutako bizitza estiloa sortuko duena, kalkuluan oinarritua, eta formalki araututako merkatuek (kapital merkatuak,
|
lan
merkatuak eta ondasunen merkatuak) eskaintzen dituzten aukeren arabera garatua. Etika arautzaile hori da erabili beharreko irizpidea ordena ekonomiko modernoa eta forma ekonomiko tradizionalak bereizteko orduan.
|
|
|
Langileak ez dira inolaz ere jabetzen ez lanpostuez ezta irabazpideez ere; ezta alderantziz ere: jabea ez da langileen jabe edo arduradun egiten (lan askea, askatasuna
|
lan
merkatuan eta langileak hautatzean askatasuna).
|
|
2007
|
|
|
Jarraian, Europan zein Euskal Autonomia Erkidegoan
|
lan
merkatuaren arloanaplikatutako politikak eta gizarte gastuak aztertuko ditugu. Horiek bertako eredusozialaren nolakoaz informatzen digute eta, halaber, kapital sozialaren garapenmaila ulertzeko lehen hurbilketa da.
|
|
|
Europako Batzordeak berak, 2000 urtean erabakitako Lisboako estrategian, ez du teknologiaz bakarrik hitz egiten. Zentzu horretan,
|
lan
merkatua gehiagomalgutu beharraz hitz egiten du eta, bere esanetan, ongizate estatuak ez liekeoztoporik ekarri behar enpleguaren hazkundeari eta produktibitateari (Kok, 2004: 8). Beraz, lehen atalean aurreratu dugun bezala, Europako Batzordearenplanteamendua ekonomizista da, ekonomiaren hazkundea lehenesten du eta bereustez ikuspegi sozialak haren atzetik joan behar luke.
|
|
|
Lan merkatuan aplikatzen diren politikekin hasiko gara: enplegu politikaaktiboak, enplegu politika pasiboak eta
|
lan
merkatuaren erreforma. Enplegupolitika aktiboak lanpostuak sortzen saiatzen dira, enplegu agentzien bitartez, orientabidea eskainiz, eta abar.
|
|
|
Europar Batasunean politika hauek sendotu egindira eta 1997ko Amsterdameko Ituna onartu zenetik Europako estatuak Bruselarenaurrean enplegu planak aurkeztera behartuta daude16 Neurri hauek positiboakdiruditen arren, kontuan hartu behar da enpleguan eragiten duten beste funtsezkopolitika batzuk ahaztu egiten direla, adibidez, politika makroekonomikoa etaindustria politika. Era berean,
|
lan
merkatuko gainerako politikak gogortu egindira, hots, enplegu politika pasiboak eta lan merkatuaren erreforma.
|
|
|
Europar Batasunean politika hauek sendotu egindira eta 1997ko Amsterdameko Ituna onartu zenetik Europako estatuak Bruselarenaurrean enplegu planak aurkeztera behartuta daude16 Neurri hauek positiboakdiruditen arren, kontuan hartu behar da enpleguan eragiten duten beste funtsezkopolitika batzuk ahaztu egiten direla, adibidez, politika makroekonomikoa etaindustria politika. Era berean, lan merkatuko gainerako politikak gogortu egindira, hots, enplegu politika pasiboak eta
|
lan
merkatuaren erreforma.
|
|
|
Halaber,
|
lan
merkatuaren erreforma zabala dakusagu 1980ko hamarkadatik.Langabeziak beherantz egin du, baina lanaren kalitatea txarragoa da eta lankontratu berri gehienak aldi baterakoak dira. Lan merkatuko legediari dagokionez, autonomia erkidegoek ez daukate jatorrizko eskuduntzarik. Espainiako Konstituzioaren 148 eta 149 artikuluen arabera?, eta Gernikako Estatutuaren 12.artikuluak dioenez, EAEren eskuduntza legearen aplikazioa da.
|
|
|
Amaitzeko, ikusi dugunez,
|
lan
merkatuaren arloan Europar Batasuna AEBrenantz handiagoa hartuz doa. Egoera horrek eragin ezezkorrak ditu kapital sozialareneraikuntzan ez ezik, EBren beraren eraikuntza eta integrazio prozesuan ere, horrenispilu izanik konstituzioaren aurka frantziarrek zein herbeheretarrek azaldu zutenjarrera.
|
|
|
Gizarte kohesioari dagokionez, EAEko errealitate soziala hobetu den arren, EBko aurrerabide sozialetik urrun dago. Hala da
|
lan
merkatuko errealitateari soeginez gero, zeinean behin behinekotasunaren igoera malgutasunarekin batera haziden. Joera berdina agertzen da gizarte kohesioa aztertuz gero:
|
|
2008
|
|
|
Esate baterako, gaur egun, 1936 gerra zibila eta haren ondorioak bizi izan zituen pertsonen belaunaldi bat dago; beste belaunaldi batzuek, berriz, ez zuten bizi. Aldi berean, ez da gauza bera 1918an jaio eta gudari talde batean ibili izana, edo 1930ean jaio izana, eta esperientzia haur gisa bizi izana; eta ez da gauza bera unibertsitate ikasketak 1970eko hamarkadan amaitu izana, bultzada ekonomiko handia eta enplegu aukera ugari baitzeuden, edo 1990eko hamarkadako lehen zatian bukatu izana, atzeraldi betean baikeunden eta
|
lan
merkatua txikitu baitzen; ez da gauza bera zentzumenezko hainbat zailtasun arintzeko tratamendu mediko aurreratuenak hartzeko aukera duen zahar bat izatea, eta halako tratamendurik ez zegoen garaian edo biztanle zahar gehienen eskura ez zeuden garaian zaharra izatea.
|
|
2009
|
|
|
Ikerlan batean, non emakume dominikarren eta magrebtarren egoera konparatzen den (Gregorio eta Ramfrez, 2000), ikus daiteke bai jatorrizko bai helmugakoherrialdean dituzten estatusek eragin dutela emigrazioarekin gertatzen diren aldaketen pertzepzioetan eta familiarekin duten eskakizunetan. Dominikar Errepublikako gizartean emakumeek estrategia produktiboen bidez, etxera dirua eramatendute; hala ere, haien lanaren balioa ez da onartzen
|
lan
merkatu formalean edoinformalean, ez sozialki ezta ekonomikoki ere. Marokon saritzen den papera, etxekoandrearena, amarena edota emaztearena da, eta rol hori bertan behera uztea edojaramonik ez egitea, zigortzen da.
|
|
|
Era berean, sexu eta kategoria bakoitzean partaidetzaren maiztasun ezberdintasuna kontuan harturik, gazteen kategoriatik senior kategoriara igarotzean, inflexio puntu bat antzeman dezakegu partaidetzari erreparatzean. Adin horretako gazteek (18 urte) aldaketa garrantzitsua pairatzen dute; batxilergoko ikasketak amaitueta maila goreneko ikasketei heltzea zenbaitetan, edota
|
lan
merkaturako saltoabesteetan. Horixe bera diote Christensen eta beste zenbaitek (2000), eta Diez etaGuisasolak (2002), hots, bat datozela kirola uztea eta bizitzan gertatzen direnaldaketa pertsonalak, dela ikasketen goragoko maila baterako saltoa, dela lan mundurako igarotzea, eta aldaketa horiek bateraezinak gertatzen dira kirolarekin (Cecchini eta beste, 2005).
|
|
|
Erretiro adinari zegokionez, laginaren zati handiena(% 37) 61 urte arteanerretiratu zen, eta erretiratuta zeramaten denborari zegokionez, gehiengoak 5 urtebaino gutxiago zeramatzan erretiratuta. Generoa kontuan hartuz, emakumezkoengehiengoak ez du
|
lan
merkatuan lan egin eta, ondorioz, ez dira lan merkatutikerretiratu. Hala, erretiratuta daramaten urte kopuruak ezberdinak izan dira.
|
|
|
Horrez gain, itemen ordena erekontuan izan zen, eta erlazionaturiko itemak elkarren ondoren kokatu zirenkoherentzia mantentzeko. Gainera, elkarrizketa garaian pentsiorik jasotzen ezzuena
|
lan
merkatutik at zegoela kontsideratu zen; ondorioz, ez zitzaizkion erretiroarekin zerikusia zuten zenbait item proposatu. Elkarrizketa erritmoa erraztearren, item horiek«*» sinboloarekin adierazi ziren.
|
|
|
batetik, emakumezkoek, gizonezkoenaldean?
|
lan
merkatuan urte gutxiago kotizatu dutela eta ondorioz, pentsio mailakaxkarragoa dutela; bestetik, emakumezkoen artean, gizonezkoen aldean, alargun gehiago dagoela eta hala, alarguntasun pentsioa pentsio arrunta bainobaxuagoa denez, diru sarrera baxuagoak dituztela. Azken datuen arabera, egungoalargunen pentsioa 543,81, tan kokatzen da, batez besteko pentsioa, ordea, 771,42, tan (EUSTAT, 2005).
|
|
|
Izan ere, erretiroaren inguruan egindakoikerketa gehienak gizonezkoetan erdiratu dira, ondorioz, emakumezkoen ikuspegiaez da behar adina aztertu. Egun, besteak beste,
|
lan
merkatuan gertatzen ari direnaldaketak medio, hau da, emakumeen sartzea dela-eta, horien erretiroa aztertzeaerronka interesgarria da. Hala, generoen arteko desberdintasunik ote dagoenezagutzeko aukera berria izango da.
|
|
|
Hala ere, egoera poliki poliki aldatzen ari da eta gizartean adinekoentzat prestatzen direnjardueretan (55 urtetik gorako unibertsitatean, kultura geletan, erretiro etxeetan etaabar), emakumeak nagusitzen ari dira. Besteak beste, adineko emakumea etxekoandrea izan delako eta
|
lan
merkatuan maila baxuan parte hartu izan duelako, egun erretiroaz hitz egiten denean gizonezkoaren erretiroari buruz mintzatzen da.Hala ere, emakumearen erretiroa hiru ikuspegitatik azter daiteke: lehenengoarenarabera, senarraren erretiroaren ikuspuntua litzateke.
|
|
|
Izan ere, erretiroaren inguruan egindako ikerketagehienak gizonezkoetan erdiratu dira, ondorioz, emakumezkoen ikuspegia ez dabehar adina aztertu. Egun, besteak beste,
|
lan
merkatuan gertatzen ari diren aldaketak direla medio, hau da, emakumeen sartzea dela-eta, horien erretiroa aztertzeaerronka interesgarria iruditzen zaigu.
|
|
|
Emakumeen lan munduratzea bultzatzen duten arrazoi horiek «iraultza isila»delakoa sortu zuten XX. mendean, batez ere, mende horren bigarren erdialdean.Hau da, emakumea
|
lan
merkatuan sartzea. Gertaera horrekin, pentsa liteke etxekoandrearen irudia desagertuko dela, baina, Espainiako estatuko datuetan oinarrituz (Larrañaga eta Echevarria, 2004), egun, bost milioi emakume etxeko zereginetan aritzen dira.
|
|
|
Emakumezkoen enplegu tasa, berriz,% 46,69 da. Gainera, gizonezkoa
|
lan
merkatuan sartzen den momentutik erretiro garaia arte ez da ateratzen. Emakumearen kasuan, berriz, egoera ez da berdina izaten, batez ere, familiaren eraginez.
|
|
|
Horregatik, erretiroari buruz hitz egitendenean, gizonezkoaren erretiroari buruz hitz egiten da bereziki, hau da, eredumaskulinoaz (Calasanti, 1996). Gaur egun, ordea, emakumezkoen erdia bainogehiago
|
lan
merkatuan dago, eta gehienak ezkonduak daude (Schaie eta Willis, 2003). Etorkizunean, bikote gehienetako bi kideak arituko dira lanean.
|
|
|
Historikoki ez bezala, eskulanaren mugikortasuna, munduan, aspaldi izan denmugatuena da; aldiz, kapitalaren mugikortasuna, gaur egun, ia erabatekoa da.Tangerretik Algecirasera heltzeko mila eta bat muga eta traba jasan behar ditu lanbila dabilen afrikar batek; marokoar aberats baten diruak, Londresetik, Tokiora, Mumbayra, Kaiman irletara eta Londreserako bidea bueltan egin dezake askozdenbora gutxiagoan eta traba esanguratsurik gabe. Teknologia berriek finantzamerkatuak mundializatu dituzte; besterik da
|
lan
merkatuen egoera. Historikokigertatu izan denaren kontra, gainera:
|