|
2000
|
|
|
» amets hura. Eta bistan da,
|
hura
ez genuen gustuko inola ere. Guk hori ez genuen eta ez dugu sekula sinistu izan.
|
|
|
Emazteak telegrama bat bidali zion Castellongo espetxera ebakuntza bat egin behar ziotela esanez. Telegrama
|
hura
ez zuen eskuratu, ordea. Emaztearen heriotza Jone Goirizelaia bere abokatuak eman zion telefonoz.
|
|
|
Bistan da berezkoa behar duela. Praktikatu eta ikasi bai, ikasi egingo da, baina berezkorik ez badu
|
hura
ez da bertsolari ona izango.
|
|
|
Garai batean Donostiako zezen plaza lepo betetzen zen aizkora apustuak ikusteko. Garai
|
hura
ez da berriro biziko, baina galdu... galdu, ez dut uste galduko denik, jende berria ateratzen ari delako, Bizkaia aldean batez ere. Jakina, gu bezalako" kasta" izango duenik ez da izango, sufrimendu eta sakrifizioa eskatzen du-eta.
|
|
|
Bandresek giro ona izan zuen,
|
hura
ez baitzen inorekin haserretzen. Arregik akats bat izan zuen:
|
|
|
Hain zuzen ere, ikerketa
|
hura
ez zegoen subjektu psikoneurotikoentzatpentsatuta, lan mota hauetarako egokiak ez zirela uste baitzen. Gaixosomatikoentzat bakarrik zegoen pentsatuta (egileen arabera).
|
|
|
passim),, oharkabeko? hizkuntz politika
|
hura
ez zenizan halakoa (Intxausti 1978: 19, 26..).
|
|
|
Egia da, ordea, abenduaren 17ko
|
hura
ez zela heldu aurretik saio apalagoren batizan gabe. Gogora daiteke, hamarkada batzuk lehenago, norabide bereko ahaleginikizan zela Espainian bezala Frantzian (Intxausti 1990:
|
|
|
Eta bertze batzuetan badirudi ezen batak irabazi duela, baina ez, zeren ustekabean lasterraldia apur bat luzatzen baita, eta irabazle zirudiena —bere ahaleginean leherturik eta ezin aitzina eginik— galtzaile gertatzen baita hondarrean. Eta egun hartan ere, horixe gertatu zitzaidan, zeren, erran nahi nuena erranik, noiz eta baitzirudien ezen ausartziaren zaldiak beldurrarena garaitu zuela, aldiz, nola ez bainuen nik erabakitzen noiz akabatzen zen lasterraldia baina bertze bazkaldar guztien usteak eta aburuak, eta nola susmatzen bainuen ezen aburu
|
hura
ez zela ene aldeko izanen, aitzinatu zitzaidan beldurraren zaldia, eta jaundu zen hura nitaz, finean. Eta, eskuak bururat eramanik, bekoz beko nuèn don Frantziskoren begi kanporatuei beha geratu nintzen, ekaitza eta tormenta noiz lehertuko, zeren bainekien ezen munduan ez zegoela ekaitz hura geldiaraziko zuen santabarbararik...
|
|
|
Eta hura urduri eta sosegugabe ikusi nuelako edo bihozkada bat izan nuelako edo nik al dakit zergatik, kontua duk ezen mihiak labain egin zidala: ‘Gutun
|
hura
ez zen galdu, eta berorrek ongi daki hori! ’ Ustekabean harrapatu nian, hain ustekabean, non ihardesteko betarik gabe utzi bainuen. Eta, nik are aitzinago egiten nuela, hitzak aldapa beheiti, erran nioan:
|
|
|
...14edo hamar bete berriak nituenean izanen zen, ausaz, eta Mattinek hamahiru, zeren, oker ez banago, aita Frantzia eta Espainiako errege infanten arteko ezkontza sonatu hartarik itzuli zenean izan baitzen... bai, orduan izan zen, segur, zeren oroitzen baitut nola aitak, okasino hartan ere, bere ondoreak atera zituen gertaki hartarik, azpimarratzen zigularik ezen Eliza katolikoak bedeinkatu ezkontza
|
hura
ez zela soilik bi pertsonaren artekoa, Espainia eta Frantziaren artekoa ere bai, eta ezkontza hark bi estatuen eta bi erresumen arteko urte luzeetako gerlak eta guduak itzali, eta bakealdi sendoa ekarriko zuela, zeina ezin egokiagoa gerta baitzitekeen, bertzalde, bai frantsesen eta bai espainiarren prosperitatearentzat ere—; sasoin hartan, bada, jaun André, bertze bi presentekin heldu zitza... Begi bistakoa zen ezen present haiek ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina.
|
|
|
Kontatu dizut nola osaba Joanikoten kasuan ez zitzaidan kontzientzia alhatu, hura salatu ez nuelako, zeren aitzinekoa bainuen harekin egin nuen zina,
|
hura
ez salatzerat behartzen ninduena; ordea, zurekin nuen kontua guztiz bertzelakoa zen, zuganat deusek ere lotzen ez ninduelako... eta hala bururatu zitzaidan orduan ezen salatu egin behar zintudala, baldin, igurikitzen nuen bezala, luthertarra zinela demostratzen banuen; eta bururatu zitzaidan, ondotik, ezen Jainkoa bere garaziaz eta ontasunaz baliatu zela, ene bizitzan bertze okasino baten ipintze...
|
|
|
Uko egin niezazukeen hiru bider, jondone Petrik bezala, eta paper batean frogatu ezen
|
hura
ez zela ene letra: ordea, nigarrez hasi nintzen; eta nehoiz ez bezala egin nuen nigar, barren barrendik eta neure baitaren baitarik.
|
|
|
Eskola emaiten zidanenan disimulatzerat entseiatzen zen, baina ni garbi ohartzen nintzen ezen
|
hura
ez zela nik ordu arte ezagutu nuen jaun Marcel bera. Eta, batzuetan, hizketan eta eleketan ari zitzaidala, isildu egiten zen, hutsuneren batek guztiz hartu balu bezala... eta, egun batean, isilaldiaren ondotik hitza berreskuratzen zuela, erran zidan:
|
|
|
Zeren, ote dakizu zenbat sufritu zuen anaiak, hark bere buruari egin zizkion zaurien gaizkoaduraren ondorez? Eta, halarik ere, bere irri harekin ikusten genuen beti, edo bere irri iduriko harekin, hobeki, zeren eta irri
|
hura
ez baitzen arraitasunarena, baina nigarrarena eta tristurarena, penarik penagarrienarena eta hortz haginen karraskotsena; eta trufarik krudelenaren irria zen, azpian eta bere maskarapean oinaze neurriz gaineko hura gordetzen zuelako, bizi bizia... Eta hura hala zen eta halatan egiten zigun oinaze oinazetsuak, finean, Mattinen betartetik bi aldiz irri.
|
|
|
Eta gure etxetik berriro iragan ziren etxeko medikua eta Uraitzeko barbera, baita bertze bizpahiru mediku eta sasi-mediku ere, anaiari sendabelarrak, edariak, enplastoak, ukenduak, pilulak, medizinak eta kontseiluak emaiten zizkiotenak, probetxu handirik gabe... zeren eta gaitz
|
hura
ez baitzen sendagai, ez sendakizun.
|
|
|
Eta zeren, bertze deusen gainetik, eskutoki bat behar bainuen nik mementu hartan, eta ama nuen eskutoki eta helduleku. Eta helduleku
|
hura
ez zen etxe aitzinetik iraganikako lehen haize zoroa, zeren eta harri haustezinez baitzen egina. Eta hala zen hura harri, eta hala zen hura harroin.
|
|
|
Soilik dakit ezen goiz osoan urduri egon nintzela, osaba Joanikot noiz agertuko, bere ezpatarekin edo bere eskopetarekin, zeren eta huraxe izan baitzitekeen haien erabiltzeko mementua, bertzenaz kasik nehoiz erabiltzen ez bazituen ere... Baina
|
hura
ez zen agertu. Ez goizetik, ez arratsaldetik.
|
|
|
Orain, berriz, ez hago geldi... Etxe aitzineko kanoiarekin hasi hintzen, eta ikusten diat ezen
|
hura
ez zela egun bakarreko haizea izan... zeren eta orain heure gain hartu nahi baituk koadroen ardura ere. Baina erradak, axola ez bazaik, zer darabilan buruan...
|
|
|
Eta solasean hasten gara, eta ni sagar batez ari naiz eta zuk bertze sagar bat ulertzen didazu, eta hala bihurtzen da hizkuntza bakoitza ere babel dorre bat eta hala erran liteke ezen Bibliako dorre
|
hura
ez zela bakarra izan eta zenbat hizkuntza, hainbat babel dorre direla munduan. Eta osaba eta Alessandro ere hala ibiliko ziren, segur, italianoaren babel dorrean... eta nik, zer erranik ez, zeren, haien konbertsazionetik ez bainituen hitz solte batzuk baizik ulertzen.
|
|
|
Eta, nola
|
hura
ez baitzetorren eta nola burutik ezin bazter bainezakeen zertan ari ote zitekeen, hala, neure jakin nahiak bentzuturik, goiti beheiti jantzi, kanporat jalgi, eta ni ere, enigmaren argitzeko, ezkutuka eta itzalgaizka ibili nintzen harat eta honat, Mattinen xerka.
|
|
|
Galdua nengoen, beraz, zeren, hamalau urte nituen arren eta hamabortz egiteko puntuan, lur berriak ziren haiek enetzat, guztiz berriak: ...undu hartarat bulkatu eta harat eraman beharrean, ixtitu eta gibelatu egin ninduen, ezin iguriki nezakeelako deus onik amaren dezepzionea zekarren mundu batetik; bai, egia da, halaber, ezen jaun Marcelek amoriozko kantarik ere kantatzen zigula noizik behin, baina amorio haiek, artean, urrun geratzen eta urrunago gertatzen zitzaizkidan, bertze mundu bateko gorabeherak balira bezala; baina ez, mundu
|
hura
ez zen bertze mundu bat, zeren neure baitakoa ere bazen, eta napolitarraren hitzek jarri zidaten agerian.
|
|
|
Baina ez nion galdetu. Izan ere,
|
hura
ez zen galderen ez hitzen ordua, zeren neure begien aitzinean bainituen Elbiraren malko haiek, dolore ezkutu batek biribilduak, eta, eskuak aitzinaturik, malko guztiak xukatu nizkion, ferekaz fereka.
|
|
|
Egia ote zen, bada, anaiak erran berri zidana? Ez, ezinezkoa zen, zeren Elbirak bekokian eman zidan musu
|
hura
ez al zen, bada, bere baiezkoaren espresionerik samurrena eta amorioaren adierazpenik garbiena. Eta zer izan zen, bada, haren keinua, noiz eta ezpainak hurbildu bainizkion, hark ere bere ezpainak hurbiltzen zizkidala, nahiz eta musu hura ez zen bere osoan biribildu...?
|
|
|
Ez, ezinezkoa zen, zeren Elbirak bekokian eman zidan musu hura ez al zen, bada, bere baiezkoaren espresionerik samurrena eta amorioaren adierazpenik garbiena? Eta zer izan zen, bada, haren keinua, noiz eta ezpainak hurbildu bainizkion, hark ere bere ezpainak hurbiltzen zizkidala, nahiz eta musu
|
hura
ez zen bere osoan biribildu.... Halarik ere, ezinezkoa iduritzen zitzaidan arren, behin eta berriro etortzen zitzaidan bururat hil edo biziko galdera hura, burmuinetan iltzaturik banu bezala:
|
|
|
—Ez al litzateke hagitzez ere hobea zure nagusiak gai honi buruz izan dezakeen iritziaren berri jakitea, deusetan hasi baino lehen, zeren
|
hura
ez baita Avilakoa eta, dakizun bezala, giristandadean ere mundu guztia ez da erlikien aldeko itsu.... Edo, ez ote duzu pentsatu zer gertatuko litzatekeen, baldin zure nagusia akort ez balego eta iraintzat hartuko balu zure asmo ona, hain gai minberan...?
|
|
|
Eta orduan ere pentsatu nuen ezen mementu ezin egokiagoa izan zitekeela hura edabearen hartzeko eta neure hatsaren eteteko, neure hatsaren gainean nengoelarik, bertzalde: halarik ere, hain gogara nengoen neure estatu hartan eta neure alfertasunean —zeren ene alfertasun
|
hura
ez baitzen gauza gaixtoa, perilosa eta nork bereganik egoztekoa, baina guztiz kontrakoa—, non deliberatu bainuen ezen merezi zuela bertze egun baten igurikitzea, biharamuneko eguzkiaren zain; ez, ordea, antsiak harturik, baina ez antsiak eta nagiak, denboraz ohartu ere gabe, denboraren jabe.... Eta heldu zen biharamuna, eta biharamun hark bertze biharamun baterat eraman ninduen, eta eguzki batek bertze eguzki baterat...
|
|
|
Haatik, iduri hura begibistatik urrundu nuen arren, ez zen neure buruan eta neure memorian ezabatu, uroski, eta osaba Joanikotek handik egin izan dit egunoroz oihu, aldez edo moldez. Eta kartarekin ere koadroarekin bezala egin nuen... edo are okerrago, zeren
|
hura
ez bainuen irakurri ere egin, infernuko sutarat kondenaturik zegoen gizon baten kartak ez zuelako nehoren begirunerik merezi...
|
|
|
Baina, hura aditu bezain fite, tristeturik bezala geratu zuan hire ama, erraiten zidala: " Ordea, Indiak urrunegi daude ni harat joaiteko... eta
|
hura
ez da eneganat etorriko nehork erraiten ez badio, zeren zinez bainago harekin izan nuen jokabideaz damu, eta harekin mintzatu nahi bainuke, hil aitzin..." Haatik, bat batean argi bat piztu balitzaio bezala, erantsi zian: " Halarik ere, gutun bat skriba diezaioket Villagrandeko dukeari, zergatik ez?, zeren haren eskua, bai, luzea baita, eta zeren dukea zorretan baitago etxegoiendarren leinuarekin"; eta, handik aitzina, hire amak kontatu zidaan nola prometatu zion dukeak zuen aitari ezen markes titulua emanen ziola eta Urbiaingo herria markeserri izendatuko zuela, hire aitak kanoi eta fusilen tratua bete ondoren, baina ezin izan zuela bere hitza bete, zeren, dukea azken urratsa emaiteko puntuan zenean, ahakartu baitzen aldi batez, bertze kontu batzuengatik, erregeren balidoarekin, zeinak ukatu baitzizkion, hartaraz gero, zor zizkion fabore, garazia eta abantail guztiak, aitaren markes titulua tartean.
|
|
|
Eta, nola ez bainuen ulertzen zergatik izan behar zuen Antoniok historia haren biktima, zeren, Antonioren beraren erranetan, paradisu bakoitzak bere biktima behar baitzuen, eta bera hartarako disposizionean zegoen, hala, Antoniori berari ideia haiek burutik kendu nahian, paradisu haren alde itsusiak eta marketsak aipatzen nizkion, indiar gorrien hainbat sineste eta ipuin, konparazione, adimenduaren ikuspegitik ezin irrigarriagoak egiten zitzaizkidanak, baina Antoniok orduan erraiten zuen ezen, nola historian barrena izan baitira gizataldeak, zeinetarik azpimarratzen baitzizkidan tenplarioak eta alkimistak, ezkutuko jakintasuna gordetzen zutenak, hala, ipuin haiek ere ezkutuko zerbait gordetzen zutela, eta kontua ez zela ipuin haiek adimenduarentzat irrigarriak zirenetz, baina adimendua zorroztu beharra zegoela, ipuin haien erranahi gordearen ulertzeko eta endelegatzeko. Ezetz, alegia,
|
hura
ez zegoela gibela egiteko puntuan, zeren ordu arte iraun eta pertseberatu baitzuen bere fedean, eta azken fineraino iraun eta pertseberatu nahi zuen...!
|
|
|
Laugarrenean, ordea, noiz eta mirakuluaren goait bainengoen, ez nuen deus ere entzun, harako erran luze
|
hura
ez bazen, burutik egina zirudien preso gaztelau gartzelan sartu berriak behin eta berriro errepikatzen zuena, ondoko gelatik: Una hora duerme el gallo/ dos el caballo/ tres el santo/ cuatro el que no es tanto/ cinco el capuchino/ seis el agustino/ siete el caminante/ ocho el estudiante/ nueve el pollino/ diez el gorrino/ once el muchacho/ doce el borracho/ y el perro y el gato/ duermen cada rato.33
|
|
|
Baina aita kaputxino
|
hura
ez zegoen han bakarrik, eta bertze lagun bat zuen, Zacarías López de Rojas zeritzana, handik ordu pare baterat edo etorri zena, komarka hartako tribu bateko indiarrak bisitatu ondoren, eta ezin hobeki hartu gintuena. Eta guk hari mapa erakutsi, eta jakin zuenean zertarat gindoazen, halaxe eleztatu zitzaigun hura, abegikortasunez, bai, baina baita engainamendurik gabe ere:
|
|
|
Baina joko hura gaizki atera zitzaion, eta badakizu nola akabatu zuen azkenean, asasinaturik eta lau zati eginik, munduko traidorerik handientzat hartzen zutela —eta, berriro hats hartzen zuela eta behakoa gogortzen, erran zuen—: Baina
|
hura
ez zen traidorea izan: ez horregatik bederen!
|
|
|
Ez, jaun André, ez nuen harekin deus ere egin, zeren promes egin bainion Jain koari ezen ez nuela bortz sei urtetan emaztekirik hartuko, eta epe
|
hura
ez zen artean konplitu, eta zeren bertze asmo batzuk bainerabiltzan nik istant haietan, hagitzez ere inportantagoak eta hil edo bizikoagoak.
|
|
|
Eta hitz batzuk bildu eta, neure arrazoinaren eta neure adimenduaren orratzaz, haien josterat entseiatzen naiz, amets dudan habia eta ene kezken eta buruhausteen gozalekua egiteko asmotan: ordea, noiz eta habia prest dudala uste baitut, ohartzen naiz ezen erdi egina eta akabatu gabe dagoela, eta are,
|
hura
ez dagoela akabatzerik. Eta lekuz aldatu, eta hasten naiz bertze habia batekin, eta berdin.
|
|
|
Eta amets hura arroda bat zen jada, eta arroda jira-biraka hasi zen bidean aitzina, eta
|
hura
ez zen ametsa konplitu arte geldituko... eta, hala, are nabariagoa izan zen hurrengo urtekoa, zeren, Frantziako errege Luis XIV.aren eta Espainiako infanta Maria Teresaren arteko ezkontzan, zeinak, dakizun bezala, bi ekitaldi izan baitzituen, lehena —ezkontza ofiziala— Hondarribian, eta bigarrena Donibane Lohizuneko elizan, sei egun geroago, 1660ko ekainaren 9an, aitak Villagrandeko duk...
|
|
|
—Eta, nola medikua paracelsozalea baitzen, merkurioa kontseilatu ziguan... Baina hire osabak, orduan, bat batean, ezetz erran zioan, ezetz eta ezetz,
|
hura
ez zela posible. Eta eratxiki zian:
|
|
|
Eta elkarri adio egin, eta Antonio bere untzirat joan zen, eta ni neurerat, non lanez gainezka aurkitu bainuen kapitaina, Donibane Lohizunerat itzultzeko prestakuntzetan. Eta, nola
|
hura
ez baitzen, beraz, filosofatzen hasteko mementua, egun batzuk geroago jakinarazi nion neure deliberamenduaren berri, jada etxerako bidean geundela:
|
|
|
Zeren zinez baitziren haren asmoak guztiz sendoak eta gibelaezinak eta, behin erabaki hura harturik eta puntu hartarat heldurik, ez zen, bere xedeaz eta finaz denaz bezainbatean, zahiarekin eta hondarrekin kontentatuko zen gizona, baina irinarekin eta hoberenarekin. Eta zeren zinez baitzeukan bere baitan erroturik Asiskoaren spiritua, etsenpluarekin predikatzerat zeramana, eta zeren
|
hura
ez baitzen berea erdiets arteino baratzen, halakoak ere baitziren haren perseberantzia eta fermutasuna...!
|
|
|
Ikuskizun ikusgarria aitona erretzen ikustea...! Izan ere, haren erretzeko modu
|
hura
ez zen soil ke hartze eta ke jaurtikitze bat, mintzatzeko modu bat ere bazen. Zeren, noiz eta haserre baitzegoen, hodei tipi zurrunbilotsu bat egozten baitzuen ahotik, bere nahigabearen adierazteko; edo, aitzinean zuenari aurpegirat xuxen egozten zion, baldin hark haserrarazi bazuen, ke artean estali nahi balu bezala eta bere baitarik desagerrarazi; aldiz, noiz eta bertzeen arreta piztu nahi baitzuen, kokotsa jaso, ezpainak bildu, eta kezko eraztunak biribiltzen zituen, gero eta zabalago egiten zirenak beren gorako bidean.
|
|
|
Memorian aztarrika nabilkizula, erran diezazuket ezen Ecclesiasticus ek erakusten digun harako gizon jakintsu haren moldekoa eta eitekoa genuela geure ama: Fatuus in risu exaltat vocem suam, vir autem sapiens vix tacite ridebit, zeren
|
hura
ez bainuen nehoiz ere irri karkaraka ikusi, eta irri egiten ere gutitan; aldi hartan, ordea, bai, behin baino gehiagotan ikusi izan nuen irri egiten osabaren ateraldiekin. Izan ere, negozioek hartaraturik, aitak bidaia luzeak egiten zituen kanporat, eta osaba genuen orduan, osaba ez ezik, aita ere edo aita ordeko.
|
|
|
Eta nik ere galtzak lotu nituen, eta dukeak utzi zuen erakusgarriaren etsaminatzerat joan nintzen. Ez, opil hark ez zirudien urrezkoa, nahiz eta hatsarrean urre hautsezkoa iduritu zitzaidan... baina ez,
|
hura
ez zen urre hautsa, ilargiak opilean proiektatu distirak baizik. Halarik ere, zerbait berezia behar zuen opil hark:
|
|
|
Ordea, nola
|
hura
ez baitzen kulpant sentitzeko eguna, baina bezperako garaitia ospatzekoa, xuxen xuxen joan nintzen osaba Joanikotenganat.
|
|
|
BAINA kanoien kontu
|
hura
ez zen tiro bakar hartan agortu, zeren eta, alde batetik, arestian erran bezala, kanoia profitatu nahi baitzuen osaba Joanikotek tiro parabolikoari buruzko ikerketa baten egiteko, eta horrek, aldika, esperimentazione bat eskatzen zion —tiroren bat, alegia—, eta zeren, bertzetik, ustekabeko bat izan baikenuen; izan ere, aita hartan laketzen hasi zen, eta, hartaraz gero, tiro egiten hasi ...
|
|
|
Akabatze
|
hura
ez zen, zinez, irri eragiteko modukoa, baina, hargatik beharbada, nola ez baikeunden bat batean serios jartzeko puntuan, are handiagoak egin ziren gure irri karkarak.
|
|
|
Egia erranen dizut, jaun André. Neure ordu arteko bizitzan kasik ez nintzen neskez arduratu izan, baina egun hartan bai, barrenean zerbait nabaritu nuen, zerbait berria, zeren eta
|
hura
ez baitzen, konparazione, anaia batek bere arreba eriarenganako senti zezakeen urrikalmenduzko maitasuna, nola izan baitzitekeen nik Pisan sentitu nuena, noiz eta Laura zeritzan neskatxa zangobakar harekin inkontratu bainintzen; aitzitik, sentimendu berri hark barrendik inarrosten ninduen eta asaldatzen, eta, nolabait erraitearren, hegazti ezezagun bat bihotzean bere habiaren egiterat balihoakit ... Eta, nehongoa ere izaitekotan, paradisukoa edo zerukoa izan behar zuen hegazti hark, hain baitzen enegan sortzen zuen sentimendua gozoa eta deliziosa, baina baita, aldi berean, haizetsua eta bortitza ere.
|
|
|
" Ez zaude bakarrik, osaba Joanikot: ni zurekin nago!", baina
|
hura
ez zen ene ordua.
|
|
|
Eta nik hura ikusten nuen eta gezur hura baizik ez nuen ikusten, eta oihu egin nahi izan nuen, baina
|
hura
ez zen ene ordua.
|
|
|
Hotzikara batek hartu ninduen goiti beheiti, zeren
|
hura
ez zen ama, edo ez zen bederen nik buruan nuena edo imajinatu nuena, gauza guztien gainetik zegoena eta, bere borondatearen ezartzeko, hitz batekin edo keinu bakar batekin aski zuena... eta, halarik ere, neure buruari gogor egiten niola, ahalik eta gozoen, erran nion:
|
|
|
Baina
|
hura
ez zen jostunaren etxea, ondikotz!
|
|
|
Ai, nola izan nintekeen hain sinple eta inozent...! Halarik ere, orain pentsatzen jartzen naizela, nork daki hark errana edo erranaren zati bat bederen —jende printzipalarekin zituèn harremanez ari zelarik, konparazione— egia ez ote zen, zeren eta
|
hura
ez baitzen emazteki menditik edo basotik jaitsi berria, ez arrunta eta ez zakarra, bere moduetan eta maneretan; aitzitik, dotorea eta eleganta zen, zibiltasunaren arauak ezagutzen zituena, hitz errazekoa, aho xuri eta ele ederra; eta kontent zirudien bere ofizio hartan, bertzalde, zeren eta, galdegin nionean zoriontsua ote zen mundu hartan, halaxe ihardetsi baitzidan: " Bai, mon petit.
|
|
|
Ordea, bazkalduz gero kapitaina bere balentriak kontatzen hasi zitzaidanean, osabari gertatuak jada ahantzirik, nigarrari eman nion, halako batean, nehongo arrazoinik gabe... arestian konplitu ezin izan nuèn desira orduan konplitu izan balitz bezala, behar ez zenean. Ez, ez natzaizu gezurretan ari, jaun André, zeren atzo gertatuak balira bezala oroitzen baititut istant haiek eta istant haietako gorabeherak, ene desiren eta ene izatasunaren arteko liskarra islatzen zutenak —ene barrengo haustura, alegia—, huraxe izan zelako halako zerbait gertatzen zitzaidan lehen aldia; edo erran nuke ezen
|
hura
ez zela izan, benturaz, gertatu zitzaidan lehen aldia, baina bai gertatuaren berri nekien lehen aldia, ene barren hausturaren kontzientzia klar eta garbi harekin, gorputza leku batetik balihoakit bezala, arima bertzetik; edo erran dezaket, finean, ezen orduan bizi izan nuela neure baitan bataren bitasuna, zeren ustez bat nintzena bitan banatua banengo bezala sentitu bainintzen, leku batean egon a... Eta Joanes bakarra nintzen arren, bi Joanes sentitzen nituen neure baitan... nola Mattinen baitan bi Mattin haiek hauteman bainituen, bata argia eta bertzea iluna, hark hartu kolpearen ondorez, noiz eta zalditik erori baitzen, nahiz eta, egia erran, nik zerbait disimula nezakeen eta anaiak ez...
|
|
|
Ordea,
|
hura
ez zen guztia izan...
|
|
|
erran beharrik ez dizut ezen azken erran hartan trufaz bezala aritu zitzaigula, eskarniozko irria ezpainetan; haatik, begien hertsireki batean irritik beltzurirat egiten zuela eta ezpata bularraren aitzinean dantzatzen zigula, erran zigun: " Haragizko bekatua egiten ari zinetela, alegia!" Eta, hartaraz gero, sermoi batean aritu zitzaigun, lizun gaixto batzuk ginela eta merezia genuela hura guztia, zeren bekatuaren ahalke ez zenak ahalketu behar izaiten baitzuen azkenean behin eta birritan, guk mementu hartan bezala; eta erran zigun, halaber, ezen, guztiarekin ere, ezin urosagoak ginela, zeren eta
|
hura
ez baitzen ohiko sarealdi haietarik bat, gobernariek aldian behin manatzen zutena, hiria jende lohi lizunaz garbitzeko, eta gartzelaldi jendetsu batekin akabatzen zena. Eta, ai, nola desiratu nuen orduan ere ezinezkoa, jaun An dré!
|
|
|
Zorua kolore argiko moketa batek estaltzen zuen, eta pareta horailetan, berriz, ispilu bat baizik ez zen ageri, handia —handiegia, aukeran—, begiz begi ohatzeari. Nonbaitetik, haize girotuaren asotsa heldu zitzaidan, baina
|
hura
ez zen aski nire trenpu txarra apaltzeko. Kaiola bat; horrexetan nintzen, kaiola poliki apaindu batean.
|
|
|
Ez dakit zerk huts egin zuen: lehengo harremanak hoztu ez ezik,
|
hura
ez zen inoiz Ximurraren emaztea baino areago izan niretako, ezta ni ere Kristinaren senarraz haratakorik haren begietan. Orain, patu burlati batek elkarturik gintuen, nahi gabean, partidako galtzaileen artean.
|
|
|
—Bada,
|
hura
ez omen duk batere kontent. Epaitegietara eraman nahi omen hau.
|
|
|
Rock and rollak bizia salbatu zion...", baina Amagoia Felicitasen, edo Edurneren, edo Kristinaren, edo Klararen, edo Anaren bozaren partez, gurea da emakumearen ahoaren adabakitik jalgitzen den boza, erran nahi baita, Charlyrena, Ximurrarena, Ttipirena eta laurona, hogei urtetan farra bati akabaila eman beharrez kantatzen genuen hordi aire urratu eta ozen berean. Nik —gainka beti, gainka, gainka— isiltzeko eskatu diot, guti baitut falta, baina
|
hura
ez isiltzen. "... Anputazio guztiengatik ere, dantzatzen ahal zinen rock and roll irrati batekin...".
|
|
|
Nik
|
hura
ez ikusi, baina hark ni bai noski.
|
|
|
Ezin gardenago ageri nirea ez zen lagunarte bateko jendearekin nahasten ninduela, eta
|
hura
ez zela, hain juxtu ere, Kalkutako Ama Teresarena. Gauzak ziren bezala azaltzea, ordea, andrea dezepzionatzeaz gain —kontent kontent ematen zuen ustezko zomorroiaren aitzinean—, buruz gainetiko lana iduritu zitzaidan.
|
|
|
Estreinakoa, agure adiskideaz arduratzea izan nuen; huraxe, hilotz aurkitu nuena bi ilara harantzago, irribarre idor bat zuela aho zilarrezkoan. Niregana erakarri nuen bortizki, kemenez, soil soilik lo zegoela pentsatu nahian, eta konturatu nintzen, nire ezusterako, bagoiaren zoru grisean zetzan gorpu
|
hura
ez zela gizon bat, trapuzko panpina bat baizik, izugarri ongi egina, hori bai, baina zainetan odol arrastorik ere ez zuena. Trapu eta zerrauts besterik ez, oro gezur, eta min eman zidan arimak eta irainak.
|
|
|
Eroarena egin nuen, jakina; areago oraindik: bagoian bizi genuen barne giro sasimistiko hura aprobetxatuz, erabaki nuen zigarrokina itsuaren esku batean itzaltzea, argi jakin zezan nork agintzen zuen han; eta halaxe egin nuen;
|
hura
ez zen zipitzik ere kexatu, eta, beraz, nik pentsatu nuen edo gogo ahulekoa zela oso, edo bestela niganako mendekotasun erakusgarri gisa jokatu zuela hala. Itsu hura masokista nazkante bat ere ondo asko izan zitekeela gogoan neukan, ordea.
|
|
|
Jada ezin nion ikuskizun hari ihes egin: nola ez nin  tzen ohartu
|
hura
ez zela istripu lizun kontaezin bat izan, desestekatze xume baina izugarri bat baizik. Ez al nintzen bada ordurako konturatu agure maingua panpina gaizto bat besterik ez zela?
|
|
|
Zergatik ez zeraman inork ekipajerik? Ba ote zekiten tren
|
hura
ez zihoala inora. Zergatik esan zidan txartel saltzaileak zeina, izan ere, ez baitzen betikoa, beste bat baizik, garaiagoa eta lotsagabeagoa eta libertinoagoa inondik ere, nik ordura arte sekula ikusi ez nuena bidaia on bat izan nezala, ez baninduen ezagutzen?
|
|
|
" Esku horiek etorri dituk, bai, berena zenaren bila; baina, eta nire eskubideak?; eta nire eskuak?; non daude nire eskuak?". Galdera jaulki zuen, arestiko garrasia baino leunago hala ere, eta bakarrik
|
hura
ez zitzaion parte onekoa iruditu. " Zergatik aritu galderak egiten, bakar bakarrik baldin banago?", galdetu zuen orain bere baitarako Brown jaunak, batere ironiarik gabe.
|
|
|
batzuk bere horretan jartzearekin konformatu ziren, bestetzuk mozorroa kentzea agintzen zuten, gizaseme gaizkilea nor zen jakitearren. Eta halaxe sortu ziren berriz ere komeriak zoritxarrez, ezen, nik zuzen antzeman bezala, hiena
|
hura
ez baitzen gizaseme mozorrotu bat, benetako hiena bat baizik. Eta, mozorroa kentzea erabaki zutenean, bada hiena gizajoak alferrikakoak izan zituen giza ahotsa imitatuz bota zituen silaba bakar gero eta larriagoak.
|
|
|
Eta, mozorroa kentzea erabaki zutenean, bada hiena gizajoak alferrikakoak izan zituen giza ahotsa imitatuz bota zituen silaba bakar gero eta larriagoak. Ni, egia esan, ahalegindu nintzen hienaren alde egiten,
|
hura
ez zela mozorro bat esaten, baina ahots hari ahul eta beldurti bat besterik ez zen irten ene eztarritik. Larrutik larrutu zuten.
|
|
|
Berririk aurreratu ez, baina nahikoa da begien bistan degoena irakurleari azaltzearekin: argi dago programa
|
hura
ez zela epai bat, edo, hobe oraindik, ni ez nintzela kondenatua izan; zeren, bestela, nola arituko nin  tzen ni orain lekukotza idazki hau zirriborratzen. Zorte hobea izan nuela nik haiek baino?
|
|
|
Irribarretsu hurbildu zitzaidan, mihi gorria kasik ezker gingileraino luzaturik. Argiak piztu ziren orduan, argi guztiak, eta oinaztarri batek oinaztarri artifizial baina ekologiko batek, dudarik gabe zerua bitan ebaki zuen; gero eztanda egin zuen trumoiak ala lehenago izan zen?, eta danbatekoarekin kili kolo zegoen gargola bat lurrera jausi zen abaila beldurgarrian; baina ez zen mila zatitan txiki txiki egin, gargola mitologiko
|
hura
ez zelako harrizkoa, nik errezeloa egin bezala, kartoi harrizkoa baizik. Beraz, ez zen huraxe eliza gotiko bateko patioa, dena kartoi harri huts hutsa baizik.
|
|
|
Zer onura ekarriko zidan salaketa horrek? Zertarako esan behar nien aurkezle zein ikusle astazakil haiei hiena
|
hura
ez zela hienaz mozorroturiko gizaseme bat, bene benetako hiena bat baizik. Merezi al zuen orain xehetasunak zehatz mehatz azaltzen hastea?
|
|
|
Jolas huts gisa ulertu genuen hura guztia, xalo arriskurik gabea. Baina ene baitako mintzoak atezu jarri ninduen; eta, ahots txikiak emandako argibideak zuhurki jarraitzera deliberatu nintzen; bide hark erakutsiko zidan, estreinako ondorio gisa, aldaketa saio
|
hura
ez zela, inondik ere, xalo txoro bat; hura guztia estrategia ezinago ongi taxutu bati zegokion. Ez nien noski gainerako gonbidatuei ene beldurren berri eman.
|
|
|
Eta niri zalantza sortzen zait. Alde batera, Patxi ezkontzekoa dela jakin dudan honetan, jelosia doi bat ere sentitzen dut; funtsean atsegin nuela, pentsatzen dut, Patxiren setio galaia; eta zalantza egiten dut ea Patxirekiko josteta moduko
|
hura
ez ote dudan alferrik iraunarazi, hari ezezko borobila ematera guztiz ausartu gabe. Baina bestera, Rubenek ere kezkatzen nau:
|
|
|
Eta nik ez dakit pasadizo
|
hura
ez nola argitu ez nola amaitu zen. Nik bakar bakarrik dakit amona katu berpiztua ikustean geratu bide zen bezalaxe sentitu naizela, nor eta Dabid, non eta Golden Gate entzutetsuan topa  tzean.
|
|
|
Ezagutza zerbait garden, garbi, logikaren bitartez analizagarri nahi zuen bilakatu. Haatik, Neurathen ahoan, argitasun bilakatze
|
hura
ez zen modu bakarra zientzia ezagutzeko, zientziaren interpretazio posible anitz dagoelako. Zientziaren kontzeptuak, bere teoriak, ez dira sinpleak eta ezin daitezke bide bakarra —logika— erabiliz aztertu.
|
|
|
85 Philipp Frankek aipatu bezala, jada hasieratik erakutsi zuen Carnapek pragmatikaren aldeko joera, nahiz eta
|
hura
ez jorratu lanaren espezializazioa zela eta —sintaxiaz eta semantikaz arduratu zen— (ikus FRANK, P.: 1963," The Pragmatic Components in Carnap’s ‘Elimination of Metaphysics’", in P.A. Schilpp (arg.):
|
|
|
Arazoa gainditzeko bide asko proposatu zituzten. Lewisek hipotesi azpiatomikoak esanahitasun maila bat gutxienez bazuela defendatu zuen; edota,
|
hura
ezean, beste esanahitasun motaren bat bazuela. Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita.
|
|
|
jaunartzeko unean ostia atzamarretan zuela etorri zitzaidan, hura irentsaraztera. Bistan da,
|
hura
ez zen eztabaidan hasteko momentua; denen aurrean nik ezezkoa egin nion mutur aurrean jarri zidan ostiari, burua alde batera eta bestera jiratuz. Etsi egin behar izan zuen abadeak.
|
|
|
Irratia zuten jarria tabernan, eta halako batean PiLT taldearen" Hil da Jainkoa" kantua hasi ziren ematen. Oso modan zegoen garai hartan kantu hura, nonahi entzuten zen, baina banuen susmoa Lauaxetak egindako euskal kulturako ikastaro trinkoetan rock musikak oso leku apala izango zuela eta, horrenbestez, kantu
|
hura
ez zuela ezagutuko.
|
|
|
" Anaia? Hura mendian beleei begira dago,
|
hura
ez da ezerekin enteratzen"; trago bat edan eta: " ateraiozu, Luzi, Xani jateko zerbait; bide luzea eginda etorri da ta".
|
|
|
Han ziren behintzat biak, estai beretik zein goikotik beherantza zihoazenei begira, haiek ere eurak ikus zitzaketela. Guztiaz ere, beren egotemodu
|
hura
ez zitzaion Xani egokia iruditzen: zer esan behar zuten besteek, eurak hantxe geldirik, ari zirela ikusita?
|
|
|
Xanek azken hitzak apenas aditu zituen. Bazekien gizonak zioen informe
|
hura
ez zela osasun informe bat izango, ezpada informe judizial bat, eta berak handik hara esan zezakeenak bere pena larritu baizik ez zuela egingo... Eta, guztiarekin, gizon hark, eta beste saripekoek, egun haietan jarraitu, berari buruz asko bazekiten ere, ez bide zekiten printzipala, ez bide zekiten Henri zela bila zebilena; Henriz, baina, berak sekulan ez zien informazio koskorrenik emango.
|
|
|
Xanek egunkariko lehenengo orrialdeari behako bat eman zion. Titular handiak, euskaraz, bonbardatze batzuen berri ematen zuen; zehaztu ere egiten zuen bonbak non jausi ziren; ordea, leku izen
|
hura
ez zuen Xanek behin ere aditu; fonetika, hala ere, ezaguna zitzaion. Osterantzean, notizia haren azpian, hizki txikiagoetan, beste titular batek honela zioen:
|
|
2001
|
|
|
Gabrielen laguna zen EGIko Gabi del Moral atxilotu zuen poliziak: " Gabrielek baina, oso bizkor ebatzi zuen armen bidea, garbi zeukan
|
hura
ez zela bere bidea. Bide hura beldurrarengatik baztertu zuela diote batzuek.
|
|
|
Akta faltsuarena eta... Xemeini, idazlea bera, gerraren gogorrenean egin zen Sabino Aranaren gorpuzkinen ateratze xume
|
hura
ez zitzaion oso ekitaldi dotorea iruditzen, iruditzen zitzaion euskaraz eta hots handiz egin litzatekeela hura; eta beraz, aldatu egin zuen horren garrantzi handiko gertakizun bat! Berak argitara emandako aktan agertzen diren gehienak ez ziren benetan Sabino Aranaren gorpuzkinen ateratzean izan:
|
|
|
Bai, irakurle, asmatu duzu, puntu gorri
|
hura
ez da Iruñea, Tafalla baizik. Iruñea ez baita agertzen mapan.
|
|
|
Baina, estrategia guneak utzita, eskoletako guda zelaietara itzultzen garenean, irakasle askok, urruntasunak eman digun ikuspegia nonbait galdu, eta betikoarazoekin egiten dugu topo: behar dugun zorioneko testua ez da inon agertzen, hauluzeegia da, beste hori didaktizatu gabe dago,
|
hura
ez da batere interesgarria...
|
|
|
Hortaz, barrak hartu eta ispiluaren aurrean probatu zituen banan banan. Kolorerik ilunenarekin hasi zen eta mutilaren keinuak berehala jakinarazi zion ezetz,
|
hura
ez zuela gustukoa. Kleenexarekin muturra garbitu eta bigarrena, hirugarrena eta laugarrena, guztiak ikusi zituen Juliaren ezpainetan.
|
|
|
• Hondarreko suposaketak; lehenago iritsiz gero egin zitekeenari buruzkoak alde batera utzita, zera da azpimarragarriena, nire ustez: istripu larri hura gertatu zela ikusi zuen ezezagun
|
hura
ez zela bertan geratu zauritua laguntzen. Hori gaur egun delitua da, eta nahiko serioa gainera.
|
|
|
Lehenik ere izana nintzen auto istripu batean. Baina orduko
|
hura
ez zen larria izan. Ebaki arin batzuk eta ubelduak baino ez.
|
|
|
Eskutitz
|
hura
ez nion sekula bidali ordea. Eta eskerrak.
|
|
|
Brankatik poparantz ezmezean pasatzen ikusiriko arratoi
|
hura
ez duzu berriro topatuko.
|
|
|
Esate baterako, odolari buruzkoak. Hain emaro isurtzen zen odol
|
hura
ez zen benetakoa.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzak, hona bestea, goian aipatu ditudan hitzak zituen armarrian. Herri elkarte izan zen
|
hura
ez zuen inork, oraindik orain besterik idatzi bada ere, debekatu, izendatuki bederen. Lazaroren gisa lurpean egona dugu, soil soilik, horrenbeste urtez.
|
|
|
Zerbait sortzekotan, neo existentzialismo berria sumatzen da gaur egungo gaietan. Azken finean, Albert Camus eta Jean Paul Sartrek Bigarren Mundu Gerraren amaieran sentitu zuten
|
hura
ez zen oso urruti egongo gaur egun iragartzen ari den Hirugarren Mundu Gerraren hasieran senti daitekeen honetatik. Orduan eta orain ez dira oso ezberdinak absurdoaren sentsazioa, galera sentimendua, gauza berberak berriz ere bizi beharraren fatalitatea eta, azkenik, norberaren errealitate sozial, politiko eta kulturalarekin, nola edo hala, konprometitzeko beharrizana.
|
|
|
Luzaz berant oheratu naiz, haspiturak kateztatu Marcel gaixo
|
hura
ez bezala. Hara, ene gaurko ipuina, literatura tradizio finko, ohoretsu eta unibertsalean kokatzen dudala, perpaus soil baten bidez. Beraz, luzaz berant oheratu naiz diot, ez axolakeriaz hainbatetan, bilkuraz bilkura gauak pasaturik, batez ere ezezko ihardespenen ahoskatzen ez dakidalako.
|
|
|
Bagenuen beldurra Sadabaren bila joanen ote ziren kuarteleko bizilagunak, baina ez, bakean utzi zuten. Nago ez ote zien fabrikako nagusiak
|
hura
ez ukitzeko erran. Hango ofizinetan ari baitzen herrira etorri zenetik, eta nahiz errebelde itxura hura izan (bere bizar beltzarekin eta), nola langile fina zen, injineru jaunak bere ondoan eduki nahiko zuen.
|
|
|
Luisek zerbait erran zion, adarra jotzeko ideian, beti bezala, baina denak prestatzen hasi ginen handik joateko, eta orduan Lainez izeneko eltzetzu zimel hark handik inor ez mugitzeko agindu zuen. Serio,
|
hura
ez zen teatrorik egiten ari. Berak ere utzi nahi zuela txanpona Minesen kutxa itxi baino lehen.
|
|
|
Batzuek gaizki ulertu zuten, antza, eta hortik oihuak; azalpen bat beharrezkoa zen. Eta hala, kanon
|
hura
ez zela ipurditik sartu behar (nork bere borondatez izan ezik) azaldu behar izan zitzaien oihulariei.
|
|
|
Egia esan, ez dakit zergatik sartu nintzen. Agian ez zen unerik aproposena zokomiran hasteko; baina azken finean une
|
hura
ez zen ezertarako ere egokia.
|
|
|
engainatzen gaituen
|
hura
ez da inoiz gutarra izanen
|