|
2004
|
|
|
Baina nire ustez, data zehatza bezain garrantzitsua, adierazten den edukia azpimarratzea dut helburu: mezua, euskaraz burutua dago,
|
herri
mailako hizkeran idatziak dira, kosmogonia baten arketipo gisara pentsatuak. Eta pentsamolde horrek gaurregunerarte iraun du Euskal Herrian.
|
|
|
Aldi berean, 1766an,
|
herri
matxinada gogorra bizi izan zuela euskal gi
|
|
|
Beste
|
herri
askotan jaretxi arren au, eztau iñoz guretan
|
|
|
Hauteskundeetan sartzea, gizartearen ikuspegi zabalagoa hartu zuen. Bestetik,
|
herri
euskaldunean murgildu eta bizitzen hasi zen, beste euskaldun bat balitz bezala, Bilboko hiriguneko esperientziatik at.
|
|
|
Baina bertako emakumea ezagutu, Nikolasa Atxika Allende eta ezkondu egin zen. Esperientzia horretan, bera euskalduna bihurtzen ari zen aldian,
|
herri
euskaldunean, haren emaztegaia euskalduna Bilboko moldeetako burgeseriaren erdaran hezteko saiatu zen. S. Aranak gizarte modemoan, euskaldun legez bizitzea zein zaila zen bameratu zuen.
|
|
|
Baina, bestalde hau guztiau bizitzako esperientzian oinarriturik, pixkana bere larrutik ikasarazten zion, nolabait jabetu arazteko, euskalduna, bere herrian, bigarren mailako hiritarra bihurturik zegoela, Bilbotar baten idealizaziotik aparte. Eta esperientzia berri honek,
|
herri
euskaldunean murgildurik zegoela, euskaldunagoa bihurtu zuen eta beharbada horrek lagundu zion bereizten euskararen aldeko jarrerak, ez zuela halabeharrez abertzaletasun politikoaren enblema soila izan behar. Euskal gizartean bazuen izan berezko balio euskaldun ugari oraindik bizi zirelako.
|
|
|
bateko, sekulako bultzada euskararen erabileran; besteko, herriarengandik eta ordu arteko tradiziotik aldentzea. Etena sortu zen euskararen
|
herri
erabileraren eta aranatarren artean.
|
|
|
Hizkuntz ordezkapenaren errealitatea hor dago, gi zarte gatazka baten ondorio gisa. Gurea bezalako
|
herri
txiki eta deuseztu ba tean entzuten da preseski ez dela inor behartu behar euskara ikastera, politika horrek, maitagarri ordez, gorrotagarri bihur dezakeelako. Ederki esana.
|
|
|
Beraz, Aranak Euskal Herriaren eta euskararen berezitasunaz hitz egiten zuenean, funtsean zuzen ari zen, geroztiko ikerketa linguistiko, arkeologiko eta genetikoek Sabinok orduan eskura zeuzkan baino askoz datu gehiagore kin, jakina, berak zioena baieztatu besterik ez baitute egin, hots: Euskal He rria, bere ingurukoen ondoan, oraindik bizi den
|
herri
zahar bat dela, histori aurrekoa, alegia, hizkuntzaren aldetik ez eze, alderdi seriologikotik ere desberdina dena. Hau horrela baieztatzeak, arrazakeriaren salaketa maltzurrak alde hatera utzita, asko esaten du herri honek bere nortasunaren lorbidean da raman borrokaren alde.
|
|
|
Euskal He rria, bere ingurukoen ondoan, oraindik bizi den herri zahar bat dela, histori aurrekoa, alegia, hizkuntzaren aldetik ez eze, alderdi seriologikotik ere desberdina dena. Hau horrela baieztatzeak, arrazakeriaren salaketa maltzurrak alde hatera utzita, asko esaten du
|
herri
honek bere nortasunaren lorbidean da raman borrokaren alde.
|
|
|
Geroago piztuko den eztabaidan agertuko den bezala, alderdi linguistiko zein historikotik begiratuta, berak adierazi nahi zuen
|
herri
errealitatea adieraz teko desegoki asmatutako hitza izango da Euzkadi-rena; baina arreta jarri, hitz horren bidez azaldu nahi zuen kontzeptuaren edukian ezarri behar da, hor ha tez ere, honek baitu garrantzirik gehien, eta ez hainbeste, agian, kategoria po litiko hura adierazteko berak erabilitako hitzaren desegokitasunean. Euzkadi hitzak, lehenik eta funtsean, bere lurralde historikoan zein diasporan bizi den euskal jatorriko guztien komunitate etnikoa esan nahi du.
|
|
|
Aranaren ustez, ordea, biek gehiegizko garrantzia ematen diote poesiari. Aranak bazekien literaturak kasu honetan poesiak Euskal Herriko tradizio fueristan bere garrantzia izan zuela
|
herri
kontzientziaren garapenean, Iparral deko zein Hegoaldeko Lore Jokoak hurbiletik ezagutzen zituelako; baina be re baitan konbikzio abertzalea elementu politikoa euskaltzalearen elemen tu kulturalaren gainetik ezarria zeukanez gero, literaturari orokorrean ez bide zion ematen haiek ematen zioten adinako garrantzia.
|
|
|
Aranaren enbidoa Euskal Herri osora zabaltzen da Bilbaoko zulo tik, baita Iparraldera ere. Eta han euskara kultur hizkuntza izatea nahi duten aranazaleen euskara ereduari Lapurdik,
|
herri
literaturari atxikirik segitzen du enak, eduki egiten dio, mus jokoan eskutik izateak ematen duen ziurtasunare kin. Orixek, hori idaztean, seguru asko, gogoan du Hendaia eta Hondarribia ko Batzar sonatu haietan gertatua.
|
|
|
Kan pionen ustez, herriek beren izena beraiei dagokien ezaugarri berezi batetik hartzen dute eta belaunez belaun eusten diote, nahiz elementu bereizgarri hori ez bat etorri adierazten duen errealitatearekin. lngalaterrari, adibidez, «anglo en lurra» izatetik datorkio izen hori, orobat, «frankoena» izatetik Frantziari, nahiz horien hizkuntzatik frantsesak ez dituen ehun hitz baino gehiago hartu. Nafarroa, era berean, Euskal Herriko beste
|
herri
gehienen antzera, hitz topo grafiko bat da, horixe soilki, etimologiaren aldetik honela zatitzen dena: naba
|
|
|
Hau guztia euskara berria iruditzen zaio. Ez hala, ordea, Euzkerea koentzat, hauentzat, «orlegi», adibi dez, «belegi»ren (amarillo) antzera, oso egoki asmatua baita
|
herri
senaren ere dura, edo herri soilaren ahotik zuzen jasoak, Kirikiñok, adibidez, «zirijol» (ji deo) eta «txirringuts» (bicicleta) bezala.
|
|
|
Hau guztia euskara berria iruditzen zaio. Ez hala, ordea, Euzkerea koentzat, hauentzat, «orlegi», adibi dez, «belegi»ren (amarillo) antzera, oso egoki asmatua baita herri senaren ere dura, edo
|
herri
soilaren ahotik zuzen jasoak, Kirikiñok, adibidez, «zirijol» (ji deo) eta «txirringuts» (bicicleta) bezala.
|
|
|
Altubek, Aitzolen antzeko bidetik jo anez, garbizalekerian ezartzen zuen euskarak azken 40 urte haietan atzera egitearen arrazoietako bat, zioenez herriak ez baitu irakurtzen euskara mota hori. Hark eredutzat
|
herri
mintzairan oinarritutako Kirikiñoren euskara zeukan.
|
|
|
Hizkuntzen bizitza ez da jokatzen bakarrik familian eta herritar soilen artean, hor bereziki, nazio batek bestea zapaltzen duen testuinguru historikoan baizik, are gehiago, gure kasuan bezala, hizkuntzaren izaera politikoak duen garrantziaz inor guxi jabetu izan ez denean (227). Borroka ez da ematen hizkuntzen artean, herrien artean baizik, eta hor
|
herri
menpetuaren hizkuntzak bere garaipena kulturaren bidez lortu be har du. Horixe da, hain zuzen, Altuberen planteamenduari falta zaiona (228), hots, arrazonamendu soziolinguistikoa.
|
|
|
Kontua da, euskara garbia ala mordoiloa (motro/ lo) gorabehera, prosa landua erabiltzen denean, herriak ez duela uler tzen. Baina hau
|
herri
guztietako hizkuntzekin gertatzen den zerbait da.
|
|
|
tzak nolanahi eta mugarik gabe onartzea; b) erabat baztertzea; e)
|
herri
hizte
|
|
|
Euskarak biok behar ditu: oho rea bereganatzea eta
|
herri
xumeak bizitzeko beharrezkoa izatea:
|
|
|
Orduan eta, geroago, diputazioetan agintean zeuden, era desberdinetako monarkikoei ez zitzaien interesatzen Batzar Nagusirik birsortzerik, Kontzertu Ekonomikoa izatearekin aski zuten, diputazioetan kazikeaturik,
|
herri
erakun de errepresentatibo kontrolatzailerik gabe. Nafarroan, zeinek 1841etik, etenik gabe, Foru Diputazioa gorde den, berorren indarraz baliatu da mende eta er dian eskubidea herri erakundetze bat ez izateko, are gutxiago, lauen artekoa.
|
|
|
Orduan eta, geroago, diputazioetan agintean zeuden, era desberdinetako monarkikoei ez zitzaien interesatzen Batzar Nagusirik birsortzerik, Kontzertu Ekonomikoa izatearekin aski zuten, diputazioetan kazikeaturik, herri erakun de errepresentatibo kontrolatzailerik gabe. Nafarroan, zeinek 1841etik, etenik gabe, Foru Diputazioa gorde den, berorren indarraz baliatu da mende eta er dian eskubidea
|
herri
erakundetze bat ez izateko, are gutxiago, lauen artekoa. Batzar Nagusien bersortzea ez zen gauzatu 1979.urterarte, zeinetan Ahaldun edo herri ordezkari hautatua izateko zoria izan nuen eta Jose Mari Makua, Ahaldun eta Diputatu Nagusi, berari Gemikako Batzar Etxean esan nion mo duan, Fidel Sagarminagaren ondorengo ehun urte geroago, Sagarminaga foru zale liberal eta «euskalerriako»aren esaldi ez hain ezaguna oroituz:
|
|
|
Nafarroan, zeinek 1841etik, etenik gabe, Foru Diputazioa gorde den, berorren indarraz baliatu da mende eta er dian eskubidea herri erakundetze bat ez izateko, are gutxiago, lauen artekoa. Batzar Nagusien bersortzea ez zen gauzatu 1979.urterarte, zeinetan Ahaldun edo
|
herri
ordezkari hautatua izateko zoria izan nuen eta Jose Mari Makua, Ahaldun eta Diputatu Nagusi, berari Gemikako Batzar Etxean esan nion mo duan, Fidel Sagarminagaren ondorengo ehun urte geroago, Sagarminaga foru zale liberal eta «euskalerriako»aren esaldi ez hain ezaguna oroituz:
|
|
|
Sabino Aranak nondik atera zuen argi dago, 1886 urtean, lau
|
herri
horieta koei (Garai, Berriz, Abadiño eta lhurreta) hasierako «Agintarien dantza> > deitzen dugunarengandik, hain zuzen> >.
|