|
2000
|
|
|
Alderdiaren zuzendaritza duela bi hilabete hautatu zen. Beraz, Guevara jaunak esan duena esan arren,
|
haren
hitzak ez du hemen deus balio.
|
|
|
Publikotasunean oinarrituriko politikotasuna defendituz, ez du onartzen zenbaitekdefenditzen omen duten hizkuntzaren, neutrotasuna?, J. M. Odriozola-rekin bat eginiketa
|
haren
hitzak erabiliz. –Odriozolak ez du ulertzen, hizkuntzaren neutrotasuna?
|
|
|
Zenbatetan pentsatu izan dudan ezen imajinazinoak ere libre egin gaitzakeela, baina baldin beldurraren atzaparretarik libre badago...! Eta orduan josteta ere bihur daiteke, nola bihurtzen baitzen osaba Joanikoten kasuan... eta hala sartzen ziren orduan
|
haren
hitzak —arinak eta jostalariak— gure mundu ilun eta zurrun hartan haize freskoaren antzera, nola sartu baitzen ene belarri zuloetarik umetako asmakizun hura, osabari aditua, zeinak baitzioen: " Sagarra da eta arantzak ditu:
|
|
|
Eta ez azazkalik tipiena ez buruko azken ilea ahitzen zitzaizkion edo deusezten mutiko hari, haiek bere hartan eta bere osoan zirautenez gero, sufrezko sutan zeuden arren, bertzalde...! Gainera, apezaren boz garbi eta ozenak, zeinak elizaren argi ilunean bertze mundukoa baitzirudien, paretetan durundi egiten zuen, eta hala iristen ziren
|
haren
hitzak eta haren erranak gure arimetarat, uhin kementsuak balira bezala, azpian behin eta berriro hartzen gintuztenak. Eta nola eman zigun misionestak aditzerat denboraren neurri gabeko neurria...!
|
|
|
Eta ni, nola jaun Marcelen eraginagatik edo biziki maite bainituen erretorika eta oratoria, gogara egoiten nintzen haien diskusioneak eta ateraldiak entzuten... edo, hobeki, gogara egoiten nintzen alde batetik, baina ez bertzetik, zeren eta, anitzetan, erdibitua bezala sentitzen bainintzen. Eta ez noren alde egin ez nekielako, zeren eta hamarretik bederatzitan osaba Joanikoten aldeko izaiten bainintzen, baina ama ikusten nuelako guztiz aita Bartolomeren alde,
|
haren
hitz neurtuak —neurriz beti ere gure ama! — eta haren keinu iheskorrak —zeinetaz arras jabetzen bainintzen ni, ez dakit bertzeak— testigu eta lekuko... Eta aita Bartolomez jeloskor sentitzen nintzen orduan, ikusten nuelako, halaber, ezen amaren bakardadea apezaren hitz suzkoetan sutzen zela eta deusezten.
|
|
|
Baina, erabil zitzakeen arrazoin guztien gainetik, osaba Joanikotek hura erran zuen, eta
|
haren
hitzen eragina berehalakoa izan zen. Eta, hala, so egin nion aitari, eta aurpegia kareztatu berri ziotela iduritu zitzaidan.
|
|
|
Eta ez duk orainokoan predikatu izan digutena, Aristotelesen bidetik, hemen lurra, lohitsua eta zikina, eta han goian zerua, garbia eta aratza... ...in baino gehiagotan eguzkiari teleskopiotik, azalean dituen orbainak, baterat eta bertzerat higitzen direnak, eta zeren, halatan, eguzkia lohitsua den, baita Aristotelesen zerua ere, ondorez —hitz haiek osabari entzunak nizkion lehen ere, baina, geunden tokian geundelako edo geunden mementuan geundelako, nehoiz baino klaragoak eta aratzagoak egin zitzaizkidan eta nehoiz baino barrenago sartu,
|
haren
hitzak hitz doiak eta ezin justuagoak balira bezala, leku eta denbora ezin doiagoetan erranak.
|
|
|
Eta,
|
haren
hitzekin adoreturik, ihardetsi nion:
|
|
|
—eta, betartea iluntzen zitzaiola, erran zidan—: Izan ere, aita Bartolomeren itzalak kezkatzen naik, zeren eta, oso oker ez banago, gure jesuita ez baita jaun Marcel handiaren ezpalekoa... eta
|
haren
hitz sutsuak gerlarako deia dituk. Jauregia eta gure inguru osoa trentotarren sakristia bihurtuko dik jesuita honek denborarekin, ikusiko duk... eta guk prestik egon genikek orduko.
|
|
|
Zenbatetan etorri izan zaizkidan, hartaraz gero, merkatari italiar
|
haren
hitzak bururat: " Ez dut ulertzen!
|
|
|
Zeren eta, hura entzun zuenean, amak muturra okertu baitzuen. Eta segidan halaxe mintzatu zen, hoztasunez, ohi bezala,
|
haren
hitzek airea ebakitzen zutela.
|
|
|
Eta, hitz haien aitzinean, guztiz sentitu nuen ezen amaren desiretarat plegatu eta apez izan behar nuela, edo hartarat entseiatu beharra nuela, hain ziren
|
haren
hitzak justuak eta egokiak... Eta, ai, nola sentitu nuen, halaber, ezen Jainkoaren probidentziak gidatzen zituela gure pausoak!, zeren eta amak ni behar baininduen, eta ni joan nintzaion; nik hura behar nuen, eta hura etorri zitzaidan.
|
|
|
—Ulertzen dut zuen haserrea, baina ezagutzen duzue ene anaia Joanikot... Haur bat bezalakoa da horrela jartzen denean, are haurrago arnoa edaten duenean, eta ez genituzke, beraz,
|
haren
hitzak hain aintzakotzat hartu behar. Egia da, halarik ere, ezen gaur marra iragan duela, eta ez duela horrek desenkusarik...
|
|
|
Eta soineko haiek beren historia zuten, jakina... eta, hala, honen eta
|
haren
hitzetarik berehala jakin nuen ezen don Fidel Urdanburu zazpi emaztekirekin bizi zela eta haiek aldatzen ibiltzen zela, halako tailuz, non, batez gogaitzen zenean, beheko txaboletarat igortzen baitzuen, bere soinekoarekin, zeren eta soineko hura baitzen haien zerbitzuen ordain, eta etxeratzen zuen, haren orde, bertze emazteki indiar bat, zeinarentzat erosten baitzuen bertze soineko bat....
|
|
|
Jaun André: gutitan eragin izan didate hain min handia hitz batzuek, nola eragin baitzidaten nafar
|
haren
hitzek. Baina zer egin nezakeen nik, disimulatu baizen?
|
|
|
...ndu ondoren, hiru gizonek eskatu ziotela eskua, baina haiek guztiak gibelat bihurtu zitzaizkiola, noiz eta jakin baitzuten ezen etxea eta etxeko errentak miserikordietako obrentzat zituela, zeren hura izan baitzen haren senarraren —zeinari jaun Ricardo Meneses baitzeritzan— azken nahia, eta berak zin egin baitzion bai bere buruari eta bai bere senar izan zenari ere ezen bete eginen zuela
|
haren
hitza. Eta gero, txantxetan eta irria ezpainetan, solasaldi haietan biltzen ginenoi beha, erraiten zigun:
|
|
|
‘Rosak zurekin ihes egiteko asmoa du, baina jakin nahi nuke zuk harekin joaiteko asmorik ba ote duzun... ’ Zaldizainak burua beheititu eta erran zuen: ‘Hobeki pentsatu dut, eta uste dut nahiago dudala egunorozko ogia, egunorozko miseria baino’ Zer min eman zidaten
|
haren
hitzek, zeren zaldizainak promes egin baitzidan egun guti batzuk lehenago ezen zernahi egiteko prest zegoela, baita untzia hartu eta Espainiarat ihes egiteko ere, mila sakrifizio eta bertze hainbat buruhausteren artean, baldin zirkunstantziek hartarat bulkatzen bagintuzten! Ordea, ikusten duzu zertan geratu zen haren hitza eta haren promesa, eta asma dezakezu, halaber, nolakoa izan zitekeen ene dezepzinoa... halako moldez, non deliberatu bainuen ezen zuhurragoa izan behar nuela handik aitzina eta ezin gal nezakeela neure burua gizon bategatik... zeren pertsona bat behin eror baitaiteke traba edo behaztopa baten aitzinean, eror daiteke bi aldiz, baina ez hiru, eta ni hirugarrenerako bidean nintzen jada".
|
|
|
‘Hobeki pentsatu dut, eta uste dut nahiago dudala egunorozko ogia, egunorozko miseria baino’ Zer min eman zidaten haren hitzek, zeren zaldizainak promes egin baitzidan egun guti batzuk lehenago ezen zernahi egiteko prest zegoela, baita untzia hartu eta Espainiarat ihes egiteko ere, mila sakrifizio eta bertze hainbat buruhausteren artean, baldin zirkunstantziek hartarat bulkatzen bagintuzten! Ordea, ikusten duzu zertan geratu zen
|
haren
hitza eta haren promesa, eta asma dezakezu, halaber, nolakoa izan zitekeen ene dezepzinoa... halako moldez, non deliberatu bainuen ezen zuhurragoa izan behar nuela handik aitzina eta ezin gal nezakeela neure burua gizon bategatik... zeren pertsona bat behin eror baitaiteke traba edo behaztopa baten aitzinean, eror daiteke bi aldiz, baina ez hiru, eta ni hirugarrenerako bidean nintzen jada"....
|
|
|
Eta kanta haren notak eta kanta
|
haren
hitzak, gau hegazti ikustezin batzuk bezala sartzen zitzaizkidan leihoan barrena, ene bihotzaren habian pausatzeko...!
|
|
|
Baina gaizki erraiten ari natzaizu, zeren eta Antonio Ibarbia gipuzkoarrak ez baitzuen artean fedea galtzen,
|
haren
hitzak lekuko:
|
|
|
...tizian, baina egia da, halaber, ezen, halarik ere, urrezko aro batean bezala bizi zirela, zeren deus guti behar baitzuten bizitzeko eta zeren haietarik nornahi baitzegoen prest, baita bere buruaren ukatzeko ere, baldin hura guztien onerako bazen, nola manatzen baitu ebanjelioak, nahiz eta haiek ez zuten artean Kristoren hitzaren berri... eta, aitzitik, guk gizon zuriok bai, nahiz eta gero ez dugun
|
haren
hitzik betetzen, zeren ipintzen baitugu bat bedera eta bat bederaren probetxua bertzeenaren gainetik.
|
|
|
Izan ere, Rosaren faltan, nork eskainiko zizkidan
|
haren
hitzak, eta nork eskainiko hark errezitatzen zizkidan poemak, bere boz partikular harekin. Nork eskainiko zizkidan, handik harat, bere besoak, eta nork bere magala, nik haietan atseden har nezan, haur batek bezala...?
|
|
|
Eta jaun Marcelekin eskola akabatu eta,
|
haren
hitzak gogoan nituela, osaba Joanikoten bertze hitz haiek oroitu nituen, noiz eta galdetu bainion nola sortu zen, edo nola sortu zuen Lutherok protestantismoa: " Beraz, orain badakik zergatik hautsi zuen Lutherok Erromako elizarekin:
|
|
|
Eta nola oroitu nintzen egun haietan Miguel de Sandovalez, Salamancan ezagutu nuen zure lagun hartaz, zeina ere baitzen Utopiaren defendatzaile sutsu! Eta nola oroitu nituen
|
haren
hitzak!, Alfonso de Valdésen testu batetik ekarriak: " Zer da itsukeria hau?
|
|
|
Zeren baitzirudien ezen etxe hura hainbat gelaz osatua zegoela eta hainbat korridorez, eta batzuen eta bertzeen artean barren leiho haiek zeudela, erridau edo errezel batzuek estaliak... bezeroei jateko, edateko edo bertze edozein zerbitzu eskaini ahal izaiteko diskrezione osoz, Mignonek erran zidanez, eransten zuelarik: " Baina munduan diren trabailari onest guztiek bezala, trabailua ongi eginez gero eskatuko ditugu guk ere eskatu beharrekoak, ongi baderitzozu..." Eta Mignonek biluztu eta solastu, biak baterat egiten zituen, eta nik ez nekien zerk nindukan liluratuago, haren gorputzak edo haren mintzamoldeak, gorputz hark eragiten zidan sukarrak edo
|
haren
hitzen egokitasunak... Eta ezpainak belarrian jarri, eta ezpainez ez ezik hitzez ere pot egiten zidala, biluztu ondoren erran zidan:
|
|
|
ordea, haren urruntasunak, aitarenak ez bezala, hunkitu egiten ninduen eta erakartzen. Eta mementu hartan ere hunkitu egin ninduen,
|
haren
hitzak —urrunak bai, baina ezin doiagoak eta justuagoak ere: " Zeren, Joanes apez izaitekotan, zinezko apez izaitea nahi nuke, Jainkoak zinez eta minez deitua..." — laguntzan etorri zitzaizkidalako eta aterabide bat eskaintzen, nondik ihes egin ahal izan bainuen.
|
|
|
Nik ere guti sinesten nian. Damatxoa mintzatzen hasi zaidanean, ordea, ez zekiat nola erran, baina barren barrenean sentitu ditiat
|
haren
hitzak, eta orduan jakin diat ezen hark errana gertatu eginen zaidala. Segur nagok, segur nagok...!
|
|
|
Eta, hitz haiek aditzen nituela, sentitu nintzen nola inurri bat elefant baten aitzinean, eta ez dakit zergatik, baina orduantxe piztu zitzaidan itsasorat egiteko eta marinel izaiteko gogoa. Eta erdi ezkutuka ere adierazi nion zerbait kapitainari... eta, hargatik, ezin laketagoak egin zitzaizkidan
|
haren
hitzak, noiz eta Baionarat itzultzerat zihoalarik erran baitzidan:
|
|
|
—Hurrengoan ez ahantzi heure lista horietan filosofoen filosofoa den jaun Mattin Etxegoienen errana: " Lumak daki, ezpatak lezake..." —zeren eta halakoetan halakoak izaiten baitziren
|
haren
hitzak, makurrak baina xuxen ebakitzen zutenak, igitaiak bezala.
|
|
|
Atzokoa balitz bezala oroitzen dut Pedro Huiziren hitz hura —.. deusez... — eta haren irri etsia. Zeren
|
haren
hitza eta haren keinua heriotzaren hitza eta heriotzaren keinua ziren, eta bi itzal beltz ziren... Eta Pedro Huiziren deuseza ene deuseza zen, bertzalde, eta gizon guztion deuseza.
|
|
|
Izan ere, gure Bartolo horri Luthero eman izan banio, ez nian haren mehatxurik jasoko. Gogora, bertzenaz,
|
haren
hitzak, noiz eta txakurrak meneratu baitzuen: " Hau ez da horrela akabatuko!
|
|
|
Nola hunkitu ninduen Miguel de Sandovalen gutun luze hark! Halako moldez, non ezin egon bainaiteke zuri aditzerat eman gabe gutunaren zati bat, Ofizio Sainduaren gartzela sekeretuei datxekiena doi, nik euskararat itzulia... hain baitira
|
haren
hitzak zinezkoak eta minezkoak.
|
|
|
Mila aldiz irakurri izan dudan arren, ez naiz Sandovalen gutunerat guztiz ohitu, eta ezin ekidin izaiten dut irakurraldi bakoitzean, oraino ere, halako hotzikara bat, bizkarrezurra goiti beheiti hartzen didana, zeren baitakit ezen
|
haren
hitzak egiazkoak direla, nik ere neure larrutik eta neure baitarik ikasi bainuen zer zen gartzela han Indietan, bertze batzuk izan ziren arren ene gartzelaldiaren kausak eta arrazoinak... eta zeren osaba Joanikot ere antzeko infernutik iragana izan baitzitekeen Inkisizioneak Iruñan zituèn gartzela sekeretuetan, non baitzeuden, ziegak ez ezik, auzitegiko gela eta torturatzekoa ere, bere estirare...
|
|
|
—Deusetarako ez, jakina, amets egiteko ez bada... —ihardetsi zidan,
|
haren
hitzak ene ustearen berresterat baletoz bezala.
|
|
|
Edo, hobeki, hitz biribilen ederra...! Zeren segur bainago ezen Maddalenen hitz bakoitza euri xorta biribil bat zela, eta hala asetzen zutela
|
haren
hitzek ene bihotz egarritua, xortaz xorta.
|
|
|
Zeren egia bada ere, alde batetik, ezen amorosia erotasuna dela, ez ote dit amorosiak ere erakutsi bihotzaren egia, numeroetarik harat eta froga orotarik harat, eta ez ote du, halatan, bihotzaren egiak bere lengoaia propiala, eta ez ote da poesia lengoaia hori...? Zeren, zer sentitzen dut nik, eta norat eta noraino zabaltzen da ene mundua, Maddalenek amoriozko koplak kantatzen dizkidanean, eta zer dute
|
haren
hitzek, lurrean egonik izarretaraino bainaramate. Eta ez, ez uste ezen burua galdurik dudala eta neure buru galdutik ari natzaiala, zeren baitakit zer ari naizen erraiten eta nola, eta zeren, buru bihotzek ez baitute, benturaz, elkarren etsai izan behar, erremediorik gabe, nola uste izan baita komunzki... eta zeren, nagoen estatuan nagoela, buruak baitiotso bihotzari:
|
|
|
Ez nion aitzina egiten utzi, zeren eta
|
haren
hitz bakoitza olio xorta bat bezalakoa baitzen, ene barrengo sua sutzenago zuena, eta orduan erran nion:
|
|
|
Eta galdetu nion Mignoni zein zen gizon hura eta zer erran zion, eta Mignonek ihardetsi zidan ezen bere bezero bat zela, baina ez zuela gau hartan ikusi ere egin nahi, zeren ni kementsuago eta oldartsuago bainintzen eta zeren gau hartan ni nahi baininduen eta ni izendatu baininduen bere baratzeko baratzezain bakar. Eta hain ohoraturik sentitu nintzen
|
haren
hitzekin eta hark eskaintzen zidan karguarekin, non, neure ergelkerian, musu eman bainion masailean. Eta, handik aitzina, solasean segitu genuen, eta Mignon, neure amoriorako gaitasun ustezkoa berriro goratu ondoren, bere bizitza kontatzeari lotu zitzaion... etxe hartarat iritsi eta biok gela batean bakartu ginen arte.
|
|
|
Untziko bertze marinel gehienak ere —Manex zeritzana bere batez—, noiznahi den aritzen zitzaizkidan portuetako neskatxez, beren iduri lizunekin eta beren irriekin aztoratzen nindutela. Baina kapitainarena diferent zen, zeren hitza ezin hobeki erabiltzen baitzuen, erran nahi zuenaren erraiteko, eta zeren
|
haren
hitzak eta hitzaren indarrak liluratu egiten baininduten. Eta, hura erran zidanean ere, liluraturik bezala geratu nintzen.
|
|
|
Potzoloren irriño zuriak istant bat lehenagoko
|
haren
hitzak baino min handiagoa eman zidan. Poliziak ez zuen" homosexuala" erran," marikoia" baizik, eta hori, inguruabar ideologikoez aparte, ez da inoiz adiskide batez erabiltzeko hitza.
|
|
|
Hain nintzen neure egitekoari emana ez bainion entelegatu berriz ere mintzatu zelarik. Burua bere bular artetik kendu behar izan zidan eta eskua bere sabelpeko zauritik apartarazi, galdera errepikatuta
|
haren
hitzen jabe izateko.
|
|
|
Berdin dio gainera, edo berdin behar du izan, honezkero; ezen, lankideen iritziak ez baitu axaleko garrantzirik ere Brown jaunaren itxuraldaketaren garapenean, eta ez dugu horretaz puntu honetan gehiago sakonduko. Hala ere, eta iritzi pertsonal bat zilegi bazaigu, adierazi nahi genuke Brown jauna errugabea zela, ez zela inpostore bat, eta, beraz, bere burua defendatzeko gezur errukitsu batzuk asmatu behar izan zituela ezinbestean, ez maltzurkeriaz, eta alde horretatik uste osoa daukagu lankideek gogo onez hartuak izango zituztela gizagaixo
|
haren
hitz sinpatikoak, jakina baita gizakiak ez duela egia dena sinesten, sinetsi nahi duena baizik.
|
|
|
Guztiarekin, ez dakit, bada, lortzerik izango ote dudan, izan ere, nola esango nuke, jatetxe merke eta ez hain merkeetatik irten eta usaina hatsa arropari itsatsia geratzen den bezala, Dabiden oroitzapen zamatsua gainetik kendu ezina baitzait: edonora noala, edozertan nagoela, haren keinu,
|
haren
hitzen bat etortzen zait gogora. Eta horrek guztiak erabat gogogabetzen gosegabetzen nau, korapilo batek sabela etengabe estutuko balit bezala.
|
|
|
Gero Teresari deitu diot eta berarekin ere hasieran poza hartu dut neure barrena askatu ahal izan dudalako, baina gero berriro ere erreakzionatu ezinik geratu naiz
|
haren
hitzak entzuterakoan:
|
|
|
Nonbait, ez oso aspaldi lankideren batekin abentura bat izan zuen eta, Xavierren isilpean gorde ahal izango zuela uste izan bazuen ere, gure epaiketaren kontu horrek zuzenean eragin dio; pertsonaiekiko identifikazio handia, oso handia izan omen du; ni orain konturatu naiz:
|
haren
hitz egiteko modua ez zen txantxetakoa. Eta azkenean lehertu egin da, eta Xavierren erreakzioaz ez dizut ezer esango...
|
|
|
Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren
|
haren
hitzek —eta haren hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan: " Orduan ezin hobeki ulertu nuen euskaldunok zergatik borroka egiten zenuten".
|
|
|
Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren hitzek —eta
|
haren
hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan: " Orduan ezin hobeki ulertu nuen euskaldunok zergatik borroka egiten zenuten".
|
|
|
Eta berriro nator hasieran etenik utzi dudan puntura, hau da, Migel jaunaren sakoneko motibazioetara, ez baitirudi oso zuzena, Unamuno, 1901.eko Lore Jokoetan, besterik gabe probokatzaile agertu zela pentsatzeak. Aranak berak ere,
|
haren
hitzak gogorki kritikatzeko egin zuen artikuluan, hartarako arrazoi oportunistaren bat izan zuela iradokitzen zuen, nolabait madrildarren belarriak balakatzeko11 Ni, ordea, ezezkoan nago. Unamuno sasoi hartan Salamankako Unibertsitateko greziera katedraduna eta bertako errektorea zen, hots, jadanik bere ibilbide profesionalaren goren puntuan zegoen.
|
|
|
Begien bistan dago, gainera, hori bete betean lortu zuela. Izan ere, Unamunoren ondoko euskal idazle guztiek, nola edo hala,
|
haren
hitzen akuilu zorrotza izan dute gogoan. Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko.
|
|
2001
|
|
|
Arreta gutxi opa diegu Euskal Herrian inoren oroitzapenei. Gogoan dituena bizi deino edo gehienez ere
|
haren
hitzen oihartzun laburrak diraueino irauten dute, eta ez gehiago. Pozik egon gintezke, beraz, horrenbeste eta horrenbeste betiko itzali beharrean zeudenean, Aita Apalategik gorde dituelako.
|
|
|
Rafael ez zen isiltzen, Ameriketako kontuak kontari. Margarita, begiak lore, ohartu zen gizon
|
haren
hitzek moxkortzen zutela. Bere gorputza txirrista batean sentitzen zuen, eta berak uzten zuen erortzera, inolako beldurrik gabe.
|
|
|
Karkaila izugarriek koroatu zituzten gizontxo
|
haren
hitzak. Zoratuta zegoen, zoroa zen.
|
|
2002
|
|
|
(Apirileko zenbakian Jose Miguel Lopez musika arloko kazetariari egin genion elkarrizketa;
|
haren
hitzetan, musika da beste herrialde eta kontinente batzuetako bizilagunen edo beste jatorri batekoak izan arren herrikide ditugunen errealitatera hurbiltzeko erarik onenetako bat).
|
|
|
Ezin ditu burutik kendu gizon honen sendotasuna eta adorea, ez eta bere leinuaren ospea. Bular barruan josiak ditu haren begitartea eta
|
haren
hitzak. Eta oinaze honek ez dio atsedenik ematen bere gorputzari.
|
|
|
Gerardo Campsek, Santanderko Méndez Pelayo Nazioarteko Unibertsitateko foroan parte hartu zuenak, esan zuen “Gizarte Segurantzako afiliazioen hazkundeari eutsiko zaiola”, eta urte hau ixtea espero zuen, “16 milioi afiliatuko aurreikuspena” lortuta. Ikuspegi positiboa,
|
haren
hitzetan, ekonomiaren dezelerazioa “amaitu da”. Gizarte Segurantzaren aurreko urteko kontuak ezagututa, Barne Produktu Gordinaren (BPGaren) %0, 84ko superabitarekin itxi dira, “aurreikusitakoa baino hamarren bat gehiago”, Gerardo Camps ez zen ausartu urte honetarako zifrak zehazten, eta nahiago izan zuen superabita baten itxaropenean utzi, aurrekontuetan ezarritako BPGaren %0, 5 gainditzen baitu, gutxienez.
|
|
|
hitzezkoa nahiz begizkoa. Eta
|
haren
hitzek eta haren begiek denboraren hariaz sare bat osatu zuten, non, finean, Sararen gogoa harrapaturik geratu baitzen, nola eulia amaraunean. Eta Sarari iruditu zitzaion, bat batean, berriro ere hasi zela Jainkoagan sinesten.
|
|
|
Noiznahi mintzatzen baitzitzaion Edu, hiru haurrekin amets egiten zuela: hiru txurunbel,
|
haren
hitzetan. Eta orduan ohartu zen Sara, berak ez zituela hiru txurunbel nahi.
|
|
|
Behin faltatuko nion errespetuan Pantxikeri, eta orduan faltatu nion,
|
haren
hitzek eragin zidaten nahigabeak nahigabeturik:
|
|
|
Semearenganako errukiak gora egin zuen nigan, hitz haiek aditzean. Haren bakardadeak, eta
|
haren
hitzek adierazten zuten desanparoak, biziki txunditu ninduten. Aldi berean, haren buruan bor bor zebilena ulertu beharrez, adimena zorroztu zitzaidala edo nabaritu nuen.
|
|
|
Alde batetik ulertzekoa duk haren jokaera, zeren betidanik jakin izan baitik hi Euskaltzaindikoa hintzela, Juanito San Martinek esanda ziurrenik, ez dituk ba alferrik biak eibartarrak eta biak adin bertsukoak. Beste alde batetik, txikitan akolito izana nonbait,
|
haren
hitz egiteko moduak Agirre Asteasukoaren sermoiak gogorarazten dizkik batzuetan, Leninen aipuak bestetan, eta ekonomia neo-liberaleko eskuliburuak beste zenbaitetan. Plaza aurretik pasatzerakoan, ugazabak laneko lehen egunean esandakoa etorri zaik burura:
|
|
|
Aparta zen aita, eta baita dibertigarria ere, edozein kontu bere interesaren arabera moldatzen hasten zenean. Anekdotarik sinpleenak Dick Turpinenak baino abentura arriskutsuago edo Casanovarenak baino enkontru galaiago bilakatzen ziren
|
haren
hitz irudimentsuetan. Azkenerako, asmatutakoak benetakoak izatera iristen ziren harentzat.
|
|
2003
|
|
|
Beste pertsonaia batzuk, Etxeberria osagilea eta Zubiri jauna esaterako, gipuzkeraz. Baiona aldeko pelotari bat ere azaltzen da pasarte baten,
|
haren
hitzak lapurtera antzeko hizkeran emanak direla.
|
|
|
Orduko gertakarien eragina aztertu zuen, ondoko mendean, Pierra Haristoy aihertar apezak eta, behialako Iraultza zer izan zen egiazki adieraz diezagukete
|
haren
hitz hauek: Iraultza da, gainean zena azpiratzea eta, azpian zena gaineratzea.
|
|
|
Formula hori bera eskaintzen digu Erromako elizaren katixima liburu berriak eta, bestalde, zuzen dagokio gure gaiari, hor agertzen diren elementu guztien artetik, gizonaren adimendua eta haren nahikundea, Jainkoaren grazia eta
|
haren
hitza, ikus baitezakegu Jainkoaren eta gizonaren arteko elkarrizketaren sailean sartzen dela fedea, eta, beraz, gizonaren nortasun osoa, haren gogo bihotzak edo, san Tomasek dioen bezala, haren izpirituaren fakultate guztiak, haren adimendua eta haren nahikundea hartzen dituela.
|
|
|
Baina itsasoaren deia gero eta ozenagoa zen, eta gero eta jasangaitzagoa berau saihestea. Indar guztiak behar zituen
|
haren
hitzari eusteko eta ez zuen beste ezertan erreparatzen.
|
|
|
Horrela diraute Nekaneren egunek. Nik halaxe ikusi nuen gau batean, eta
|
haren
hitzak entzuteko aukera izan nuen. Egun hartan, haren zimurrak eta haren ileak –ilargi zurbilak are nabarmenagoak egiten zituenak– ikusi nituen, eta munduko zimur eta ilerik ederrenak iruditu zitzaizkidan.
|
|
|
Ez nion zer esan nahi zuen ulertu. Eta nire ingurura begiratu nuen, Elenaren senarra portuko zokondoren batean balego moduan,
|
haren
hitzek sorgindurik.
|
|
2004
|
|
|
Ezin lotsagarriago urtatseko diskurtsoa. Irudi luke, ETA euskal gizarte zibilaren kontrako gurutzadan sartua dela, ezen ez baita
|
haren
hitzetan Espainiaren inolako zapalkuntza edota jazarpenik aipatzen sikiera ere. Ideien ilegalizazioa iradoki du, erakunde osoak legez kanpo ezarri dituztenean!
|
|
|
Eta hemen ere, dakusagunez, zozoak beleari ipurbeltz. ...iko zinegotzi horren ideologiakoek askoz ere gero ago eta lasai aski el Dia de la Raza jarri zutela kontuan izanda, ez dirudi Sa binoren jarrera bereziki gaitzestekoa zenik, gure foru Iegislazioa galtzean Biz kaiko erakundeetara hable en cristiano esaka zetozen administrazio eta irakaskuntzako funtzionario kanpotar eta inperialisten aurka, urteak pasa aha Ja, orduko testuingurua aldatzean,
|
haren
hitzak, Iekuz eta tokiz kanpoan, maiz gogorregi irudi dakizkigukeen arren. Edonola ere, ez ziren gozoagoak izan, dakigunetik, Rizal filipinarrak edo Marti kubatarrak espainol okupatzaileen kontra esandakoak.
|
|
|
Baina harekin hitz egin nahi zuen. Ikusi egin nahi zuen gizona,
|
haren
hitz egiteko modua entzun, baita bizi zen etxeari begirada bat eman ere. Weberren aitzinean, haren etxean, agente espainiarra seguru zegoen bihozkadaren bat izanen zuela, ariman, buruan edo auskalo non zeukan sen ezkutu hark zerbait erranen ziola.
|
|
|
Aita isildu eta gelako apaingarri mutuek
|
haren
hitz izugarrien oihartzuna amatatu zuten. Une luze batez gizon torturatu hura supazterreko txingarrei begira gelditu zen, garren sakonenean mezu konprenigaitzen bat irakurriko balu bezala.
|
|
|
Hiru aldiz bete nuen platera. Ostalersa nire aitzinean eseri zen,
|
haren
hitzetan, atsegin zitzaiolako nire jateko gogoa. Bere senar hilaren antza omen nuen.
|
|
|
Josebak horixe galdetu zion bere buruari: emakume
|
haren
hitzak entzun behar al zituen. Aintzat hartu?
|
|
|
Eta logika? Dianne
|
haren
hitzek ez zeukaten zentzurik. Eta guztia istripu madarikatua besterik izan ez bazen?
|
|
|
Eta nik, une hartan, aita bat banuela esan nahi izan nion, baina sarritan aita ez banu bezalakoa zela: azken bolada hartan, izan ere,
|
haren
hitz jarioa buru galdu batena zen, buru arin batena baino gehiago, diskrezioaren muga eta hesi guztiak apurtu baitzituen aitak, alkoholaren eraginez, eta mugen bestaldean zulo beltz bat besterik ez baitzegoen, zeinetik ezin baikenezakeen ezer onik espero. Eta hala egon nintzen bizpahiru segundotan, esan ez esan, esan ez esan, gizon hark ematen zidàn konfiantzaren eta beldurraren artean, harik eta aitaren oihua entzun nuen arte:
|
|
|
Eta ikuspuntu aldaketa horren bidez substantzien filosofia batetik subjektuaren ekimen ezberdinen filosofia bateraigarotzen gara. Kanten hilobian
|
haren
hitz hauek irakurtzen dira: " Zeru izartuani re gain eta lege moralaniga n".
|
|
|
kultura, poesia bezala, jendearen baitan dago, jende xehearen baitan, laborariak, langileak, beren eskuez materia lantzen dutenak... denek egiten dute kultura. Irakur ditzagun hobeto
|
haren
hitzak:
|
|
2005
|
|
|
liburu gehiegi argitaratzen zirela zioen, baina berak ez zion uko egin liburuak idazteari, eta irakurleen zein idazleen kopuruak gora egin izana kritikatu bazuen ere, nahikoa ez zela idazten utzi zuen esana. Kontraesanik ez, ordea,
|
haren
hitzetan: erretoreak disimulurik gabe adierazi zuen bere ideologiaren gustuko obrak baino ez zituela nahi ikusi argitara emanak.
|
|
|
Astean behin bederen Jesusekin bat egiten dugu
|
haren
hitza entzunez eta komuniatuz. Astean behin bederen otoitz egiten dugu.
|
|
|
Argi zegoen galtzak estutu eta aurrera egin beharra neukala. Gogorra egin zitzaidan egoera; areago Marisaren laguntzarik gabe,
|
haren
hitz itxaropentsurik gabe. Adelarekin hitz egitera joatea ere pentsatu nuen, hari ahol  kua eskatzea, baina ez zuela merezi iruditu zitzaidan, arazoaren irtenbidea aldez aurretik ebatzia baitzegoen.
|
|
|
Argi dago, nire aburuz, denbora galtzen dutela lege idatzien arabera irizpenak ematen dituztenek, ez herritarren eskubideei dagozkien gaietan, baizik eta herri desberdinekoetan; hori ere bakealdian baino, gerra garaian egiten dutela. Hona hemen Dionen ustea,
|
haren
hitz jario ederra dela eta, Krisostomo deitzen dutena:
|
|
|
Lakoizketari irakurri dizkiot ia denak, eta ez dut kausitzen ezer apartekorik
|
haren
hitzetan. Irakurri ditut haren bi liburuak, Diccionario de los nombres euskaros de las plantas eta Catálogo de las plantas que espontáneamente crecen en El Valle de Vertizarana.
|
|
2006
|
|
|
Idazki horrekin batera aurkeztuko da 859 artikuluan aipatu lekukotza, baldin eta hura errekurtsogileari eman bazaio, bai eta
|
haren
hitzez hitzeko kopia eta errekurtsoarena ere, haren ordezkaritzak eskuetsia, epatutako gainerako alderdiei helarazteko.
|
|
|
Kondairak dio barne harrak sortutako atsekabeak hil zuela Barbara Allen, Graemetarren morroi zintzoak asmatu zuela neskaren bihotzeko gia ukitzen;
|
haren
hitzen aurrean errukirik gabekoa ikusi zuela bere burua, eta orduan konturatu zela Barbara bere erruki eza zela jauregiko nagusi gaztea heriotzara zeramana, nor eta" bere betiko Sweet William gozoa"... Zalgurdian Graemetarren jauregira bidean hil kanpaiek bidaia hura alferrikakoa zela iragarri ziotenean, Eskoziako txilar herdoilduen oihua entzun zuela:
|
|
|
Gero, irakurtzeari lotu zitzaion, biarnesez. Agaramontek, tarteka, Migelek hobekien zekien mintzairara zekartzan
|
haren
hitzak.
|
|
|
Errana da ministro baikorra genuela Donapaleun. Hamaika urte egin berria nintzen, eta bihotza hanpaturik aditzen nituen
|
haren
hitzak.
|
|
|
San Agustinek zioen kastitatearen gerlak direla kristauen arteko gerlarik handienak eta gogorrenak. Edo,
|
haren
hitzetan errateko: Inter omnia christianorum certamina sola duriora sunt proelia castitatis, ubi quotidiana est pugna et rara victoria.
|
|
|
larderiatsua, piperra. Nik, behintzat, ukabilkada batzuk balira bezala sentitu nituen
|
haren
hitzak.
|
|
|
Esaldia bukatu gabe utzi zuen, baina ez zegoen arrangurarik ez
|
haren
hitzetan, ezta esan gabe utzitakoen isiltasunean ere.
|
|
|
Beste egokiera batean Umbertok niri artista kume deitu izanak poztu egingo ninduen, baina
|
haren
hitzek agur airea zuten.
|
|
|
Estimatua sentitu nintzen Öchlerrek misio haren ardura eman zidanean, eta are estimatuagoa argitu zidanean, laudoriozko hitz ederrez argitu ere, nor zen Marseillara eraman behar nuen gizona. Luze joko lidake hona ekartzeak Müller jaunari buruz esan zizkidan guztiak, baina
|
haren
hitzek errespetu handi bat eragin zutela nigan, koska segurua da. Kikilduta nengoen, ez bainekien nola hitz egin behar nion Öchlerren hitzetan" kultura alemanaren errealitate bizi handienetakoa" omen zen filosofoari.
|
|
|
Hitzezkoa bada, tira, hortxe nonbait; zoritxarrez, askotan ekintzak izaten dira, ez nolanahikoak gainera. Euskaldunon Egunkaria itxi zuten garaian PPko ministro
|
haren
hitz sonatuak datozkigu gogora, esaterako. Eta bada beste adibide aipagarri bat, klasiko bat bihurtu baita:
|
|
2007
|
|
|
Kantaria ezagutu eta guzti egin nuen, nik uste, gauza hauek gehixeago interesatzen zitzaizkidaneko oroigarri edo: Jesús Cifuentes, garai batean Celtas Cortos zeritzan talde espainiarreko kantari eta liderra; ez dakit kantuaren izenburua, baina gogoan geratu zitzaizkidan
|
haren
hitzak: lehen pertsonan mintzo zaio kantaria neska bati, aspaldiko laguna nonbait, gutun baten itxura emanez abestiari:
|
|
|
–Han cambiado? errepikatzen du Cifuentes kantariak, eta niri behintzat halako hotzikara bat sortu zidaten
|
haren
hitzek.
|
|
|
–Ez dakit, neska. Segun nola interpretatzen ditudan
|
haren
hitzak.
|
|
|
Baina betiezdaizanhorrela, ez.Edobehintzat halapentsatunahidut.Ze, ezdutusteelkarezagutugenueneguneaneskainizizkidanirribarreak hutsakzirenik... edo ironiazjosiak.Ez.Irribarre bete beteakziren, amodiozbeteak:
|
haren
hitzak enkantamenduabailirakn sartzen zitzaizkidan belarrietatik, maitasunarenmelodiarekin jolasean. Etasolasaldiinuzentehaietanezzenpozoirik, gaur ezbezala: ahoairekitzen didan bakoitzeko, irri usteletanazkagarrihoriek eskaintzendizkidan... gaixorik sentiaraztennau, pozoinduta.
|
|
|
Orduantxe konturatu zen sindikalista gazte hark benetan tiradizoa zuela jendearen artean. Hauteskundeen aurretik,
|
haren
hitz jarioa ezagutzeko parada izan zuen. Jendea hari begira begira egoten zen bilera politikoetan, eta argi ikusten zuen gazte hark ezer gutxi zuela eskuinak ahotan hartzen zuen" jendaila basa eta ezjakin" harengandik.
|
|
|
Begiratze hutsarekin erdibitu egiten zitzaidan bihotza. Gizona han etzanda, maindire artean gero eta desagertzenago, hodi eta tutuz josirik, ematen zuen euli bakar batek jasoko zuela gizon mehe hura handik hegan, baina hasten bazinen
|
haren
hitz edo irri baten ondoren, berehala konturatuko zinen lau zaldiren indarrak ere ez zuela gizon hura aterako sartuta zegoen leize beltzetik.
|
|
|
Dudak bazituen, izanikan ere sineskor sendoa eta apezpikuak, hortaz oharturik, erran zion orduan apal apala" hau gure artean dagola, nehork jakin ez dezan sekula: gure Jaunaren biden zabaltzeko eta
|
haren
Hitzak trabarik ez dezan jasan zuganat heltzeko, bada Dohain Berezia deitzen den gauza bat. Hau da nik emanen dauzutan kontseilu bat, sekretuzkoa baina eraginkorra izan ditekena, nihaurek frogatu baitut zure adin bertsuan nintzelata.
|
|
2008
|
|
|
Horixe galdetzen diote kaltetuek espezialistari
|
haren
hitzak entzun orduko.
|