|
2000
|
|
|
Zenbatetan pentsatu izan dudan ezen imajinazinoak ere libre egin gaitzakeela, baina baldin beldurraren atzaparretarik libre badago...! Eta orduan josteta ere bihur daiteke, nola bihurtzen baitzen osaba Joanikoten kasuan... eta hala sartzen ziren orduan
|
haren
hitzak —arinak eta jostalariak— gure mundu ilun eta zurrun hartan haize freskoaren antzera, nola sartu baitzen ene belarri zuloetarik umetako asmakizun hura, osabari aditua, zeinak baitzioen: " Sagarra da eta arantzak ditu:
|
|
|
Eta ez azazkalik tipiena ez buruko azken ilea ahitzen zitzaizkion edo deusezten mutiko hari, haiek bere hartan eta bere osoan zirautenez gero, sufrezko sutan zeuden arren, bertzalde...! Gainera, apezaren boz garbi eta ozenak, zeinak elizaren argi ilunean bertze mundukoa baitzirudien, paretetan durundi egiten zuen, eta hala iristen ziren
|
haren
hitzak eta haren erranak gure arimetarat, uhin kementsuak balira bezala, azpian behin eta berriro hartzen gintuztenak. Eta nola eman zigun misionestak aditzerat denboraren neurri gabeko neurria...!
|
|
|
Eta ni, nola jaun Marcelen eraginagatik edo biziki maite bainituen erretorika eta oratoria, gogara egoiten nintzen haien diskusioneak eta ateraldiak entzuten... edo, hobeki, gogara egoiten nintzen alde batetik, baina ez bertzetik, zeren eta, anitzetan, erdibitua bezala sentitzen bainintzen. Eta ez noren alde egin ez nekielako, zeren eta hamarretik bederatzitan osaba Joanikoten aldeko izaiten bainintzen, baina ama ikusten nuelako guztiz aita Bartolomeren alde,
|
haren
hitz neurtuak —neurriz beti ere gure ama! — eta haren keinu iheskorrak —zeinetaz arras jabetzen bainintzen ni, ez dakit bertzeak— testigu eta lekuko... Eta aita Bartolomez jeloskor sentitzen nintzen orduan, ikusten nuelako, halaber, ezen amaren bakardadea apezaren hitz suzkoetan sutzen zela eta deusezten.
|
|
|
Baina, erabil zitzakeen arrazoin guztien gainetik, osaba Joanikotek hura erran zuen, eta
|
haren
hitzen eragina berehalakoa izan zen. Eta, hala, so egin nion aitari, eta aurpegia kareztatu berri ziotela iduritu zitzaidan.
|
|
|
Eta ez duk orainokoan predikatu izan digutena, Aristotelesen bidetik, hemen lurra, lohitsua eta zikina, eta han goian zerua, garbia eta aratza... ...in baino gehiagotan eguzkiari teleskopiotik, azalean dituen orbainak, baterat eta bertzerat higitzen direnak, eta zeren, halatan, eguzkia lohitsua den, baita Aristotelesen zerua ere, ondorez —hitz haiek osabari entzunak nizkion lehen ere, baina, geunden tokian geundelako edo geunden mementuan geundelako, nehoiz baino klaragoak eta aratzagoak egin zitzaizkidan eta nehoiz baino barrenago sartu,
|
haren
hitzak hitz doiak eta ezin justuagoak balira bezala, leku eta denbora ezin doiagoetan erranak.
|
|
|
Eta,
|
haren
hitzekin adoreturik, ihardetsi nion:
|
|
|
—eta, betartea iluntzen zitzaiola, erran zidan—: Izan ere, aita Bartolomeren itzalak kezkatzen naik, zeren eta, oso oker ez banago, gure jesuita ez baita jaun Marcel handiaren ezpalekoa... eta
|
haren
hitz sutsuak gerlarako deia dituk. Jauregia eta gure inguru osoa trentotarren sakristia bihurtuko dik jesuita honek denborarekin, ikusiko duk... eta guk prestik egon genikek orduko.
|
|
|
Zenbatetan etorri izan zaizkidan, hartaraz gero, merkatari italiar
|
haren
hitzak bururat: " Ez dut ulertzen!
|
|
|
Zeren eta, hura entzun zuenean, amak muturra okertu baitzuen. Eta segidan halaxe mintzatu zen, hoztasunez, ohi bezala,
|
haren
hitzek airea ebakitzen zutela.
|
|
|
Eta, hitz haien aitzinean, guztiz sentitu nuen ezen amaren desiretarat plegatu eta apez izan behar nuela, edo hartarat entseiatu beharra nuela, hain ziren
|
haren
hitzak justuak eta egokiak... Eta, ai, nola sentitu nuen, halaber, ezen Jainkoaren probidentziak gidatzen zituela gure pausoak!, zeren eta amak ni behar baininduen, eta ni joan nintzaion; nik hura behar nuen, eta hura etorri zitzaidan.
|
|
|
—Ulertzen dut zuen haserrea, baina ezagutzen duzue ene anaia Joanikot... Haur bat bezalakoa da horrela jartzen denean, are haurrago arnoa edaten duenean, eta ez genituzke, beraz,
|
haren
hitzak hain aintzakotzat hartu behar. Egia da, halarik ere, ezen gaur marra iragan duela, eta ez duela horrek desenkusarik...
|
|
|
Eta soineko haiek beren historia zuten, jakina... eta, hala, honen eta
|
haren
hitzetarik berehala jakin nuen ezen don Fidel Urdanburu zazpi emaztekirekin bizi zela eta haiek aldatzen ibiltzen zela, halako tailuz, non, batez gogaitzen zenean, beheko txaboletarat igortzen baitzuen, bere soinekoarekin, zeren eta soineko hura baitzen haien zerbitzuen ordain, eta etxeratzen zuen, haren orde, bertze emazteki indiar bat, zeinarentzat erosten baitzuen bertze soineko bat....
|
|
|
Jaun André: gutitan eragin izan didate hain min handia hitz batzuek, nola eragin baitzidaten nafar
|
haren
hitzek. Baina zer egin nezakeen nik, disimulatu baizen?
|
|
|
...ndu ondoren, hiru gizonek eskatu ziotela eskua, baina haiek guztiak gibelat bihurtu zitzaizkiola, noiz eta jakin baitzuten ezen etxea eta etxeko errentak miserikordietako obrentzat zituela, zeren hura izan baitzen haren senarraren —zeinari jaun Ricardo Meneses baitzeritzan— azken nahia, eta berak zin egin baitzion bai bere buruari eta bai bere senar izan zenari ere ezen bete eginen zuela
|
haren
hitza. Eta gero, txantxetan eta irria ezpainetan, solasaldi haietan biltzen ginenoi beha, erraiten zigun:
|
|
|
‘Rosak zurekin ihes egiteko asmoa du, baina jakin nahi nuke zuk harekin joaiteko asmorik ba ote duzun... ’ Zaldizainak burua beheititu eta erran zuen: ‘Hobeki pentsatu dut, eta uste dut nahiago dudala egunorozko ogia, egunorozko miseria baino’ Zer min eman zidaten
|
haren
hitzek, zeren zaldizainak promes egin baitzidan egun guti batzuk lehenago ezen zernahi egiteko prest zegoela, baita untzia hartu eta Espainiarat ihes egiteko ere, mila sakrifizio eta bertze hainbat buruhausteren artean, baldin zirkunstantziek hartarat bulkatzen bagintuzten! Ordea, ikusten duzu zertan geratu zen haren hitza eta haren promesa, eta asma dezakezu, halaber, nolakoa izan zitekeen ene dezepzinoa... halako moldez, non deliberatu bainuen ezen zuhurragoa izan behar nuela handik aitzina eta ezin gal nezakeela neure burua gizon bategatik... zeren pertsona bat behin eror baitaiteke traba edo behaztopa baten aitzinean, eror daiteke bi aldiz, baina ez hiru, eta ni hirugarrenerako bidean nintzen jada".
|
|
|
‘Hobeki pentsatu dut, eta uste dut nahiago dudala egunorozko ogia, egunorozko miseria baino’ Zer min eman zidaten haren hitzek, zeren zaldizainak promes egin baitzidan egun guti batzuk lehenago ezen zernahi egiteko prest zegoela, baita untzia hartu eta Espainiarat ihes egiteko ere, mila sakrifizio eta bertze hainbat buruhausteren artean, baldin zirkunstantziek hartarat bulkatzen bagintuzten! Ordea, ikusten duzu zertan geratu zen
|
haren
hitza eta haren promesa, eta asma dezakezu, halaber, nolakoa izan zitekeen ene dezepzinoa... halako moldez, non deliberatu bainuen ezen zuhurragoa izan behar nuela handik aitzina eta ezin gal nezakeela neure burua gizon bategatik... zeren pertsona bat behin eror baitaiteke traba edo behaztopa baten aitzinean, eror daiteke bi aldiz, baina ez hiru, eta ni hirugarrenerako bidean nintzen jada"....
|
|
|
Eta kanta haren notak eta kanta
|
haren
hitzak, gau hegazti ikustezin batzuk bezala sartzen zitzaizkidan leihoan barrena, ene bihotzaren habian pausatzeko...!
|
|
|
Baina gaizki erraiten ari natzaizu, zeren eta Antonio Ibarbia gipuzkoarrak ez baitzuen artean fedea galtzen,
|
haren
hitzak lekuko:
|
|
|
...tizian, baina egia da, halaber, ezen, halarik ere, urrezko aro batean bezala bizi zirela, zeren deus guti behar baitzuten bizitzeko eta zeren haietarik nornahi baitzegoen prest, baita bere buruaren ukatzeko ere, baldin hura guztien onerako bazen, nola manatzen baitu ebanjelioak, nahiz eta haiek ez zuten artean Kristoren hitzaren berri... eta, aitzitik, guk gizon zuriok bai, nahiz eta gero ez dugun
|
haren
hitzik betetzen, zeren ipintzen baitugu bat bedera eta bat bederaren probetxua bertzeenaren gainetik.
|
|
|
Izan ere, Rosaren faltan, nork eskainiko zizkidan
|
haren
hitzak, eta nork eskainiko hark errezitatzen zizkidan poemak, bere boz partikular harekin. Nork eskainiko zizkidan, handik harat, bere besoak, eta nork bere magala, nik haietan atseden har nezan, haur batek bezala...?
|
|
|
Eta jaun Marcelekin eskola akabatu eta,
|
haren
hitzak gogoan nituela, osaba Joanikoten bertze hitz haiek oroitu nituen, noiz eta galdetu bainion nola sortu zen, edo nola sortu zuen Lutherok protestantismoa: " Beraz, orain badakik zergatik hautsi zuen Lutherok Erromako elizarekin:
|
|
|
Eta nola oroitu nintzen egun haietan Miguel de Sandovalez, Salamancan ezagutu nuen zure lagun hartaz, zeina ere baitzen Utopiaren defendatzaile sutsu! Eta nola oroitu nituen
|
haren
hitzak!, Alfonso de Valdésen testu batetik ekarriak: " Zer da itsukeria hau?
|
|
|
Zeren baitzirudien ezen etxe hura hainbat gelaz osatua zegoela eta hainbat korridorez, eta batzuen eta bertzeen artean barren leiho haiek zeudela, erridau edo errezel batzuek estaliak... bezeroei jateko, edateko edo bertze edozein zerbitzu eskaini ahal izaiteko diskrezione osoz, Mignonek erran zidanez, eransten zuelarik: " Baina munduan diren trabailari onest guztiek bezala, trabailua ongi eginez gero eskatuko ditugu guk ere eskatu beharrekoak, ongi baderitzozu..." Eta Mignonek biluztu eta solastu, biak baterat egiten zituen, eta nik ez nekien zerk nindukan liluratuago, haren gorputzak edo haren mintzamoldeak, gorputz hark eragiten zidan sukarrak edo
|
haren
hitzen egokitasunak... Eta ezpainak belarrian jarri, eta ezpainez ez ezik hitzez ere pot egiten zidala, biluztu ondoren erran zidan:
|
|
|
ordea, haren urruntasunak, aitarenak ez bezala, hunkitu egiten ninduen eta erakartzen. Eta mementu hartan ere hunkitu egin ninduen,
|
haren
hitzak —urrunak bai, baina ezin doiagoak eta justuagoak ere: " Zeren, Joanes apez izaitekotan, zinezko apez izaitea nahi nuke, Jainkoak zinez eta minez deitua..." — laguntzan etorri zitzaizkidalako eta aterabide bat eskaintzen, nondik ihes egin ahal izan bainuen.
|
|
|
Nik ere guti sinesten nian. Damatxoa mintzatzen hasi zaidanean, ordea, ez zekiat nola erran, baina barren barrenean sentitu ditiat
|
haren
hitzak, eta orduan jakin diat ezen hark errana gertatu eginen zaidala. Segur nagok, segur nagok...!
|
|
|
Eta, hitz haiek aditzen nituela, sentitu nintzen nola inurri bat elefant baten aitzinean, eta ez dakit zergatik, baina orduantxe piztu zitzaidan itsasorat egiteko eta marinel izaiteko gogoa. Eta erdi ezkutuka ere adierazi nion zerbait kapitainari... eta, hargatik, ezin laketagoak egin zitzaizkidan
|
haren
hitzak, noiz eta Baionarat itzultzerat zihoalarik erran baitzidan:
|
|
|
—Hurrengoan ez ahantzi heure lista horietan filosofoen filosofoa den jaun Mattin Etxegoienen errana: " Lumak daki, ezpatak lezake..." —zeren eta halakoetan halakoak izaiten baitziren
|
haren
hitzak, makurrak baina xuxen ebakitzen zutenak, igitaiak bezala.
|
|
|
Atzokoa balitz bezala oroitzen dut Pedro Huiziren hitz hura —.. deusez... — eta haren irri etsia. Zeren
|
haren
hitza eta haren keinua heriotzaren hitza eta heriotzaren keinua ziren, eta bi itzal beltz ziren... Eta Pedro Huiziren deuseza ene deuseza zen, bertzalde, eta gizon guztion deuseza.
|
|
|
Izan ere, gure Bartolo horri Luthero eman izan banio, ez nian haren mehatxurik jasoko. Gogora, bertzenaz,
|
haren
hitzak, noiz eta txakurrak meneratu baitzuen: " Hau ez da horrela akabatuko!
|
|
|
Nola hunkitu ninduen Miguel de Sandovalen gutun luze hark! Halako moldez, non ezin egon bainaiteke zuri aditzerat eman gabe gutunaren zati bat, Ofizio Sainduaren gartzela sekeretuei datxekiena doi, nik euskararat itzulia... hain baitira
|
haren
hitzak zinezkoak eta minezkoak.
|
|
|
Mila aldiz irakurri izan dudan arren, ez naiz Sandovalen gutunerat guztiz ohitu, eta ezin ekidin izaiten dut irakurraldi bakoitzean, oraino ere, halako hotzikara bat, bizkarrezurra goiti beheiti hartzen didana, zeren baitakit ezen
|
haren
hitzak egiazkoak direla, nik ere neure larrutik eta neure baitarik ikasi bainuen zer zen gartzela han Indietan, bertze batzuk izan ziren arren ene gartzelaldiaren kausak eta arrazoinak... eta zeren osaba Joanikot ere antzeko infernutik iragana izan baitzitekeen Inkisizioneak Iruñan zituèn gartzela sekeretuetan, non baitzeuden, ziegak ez ezik, auzitegiko gela eta torturatzekoa ere, bere estirare...
|
|
|
—Deusetarako ez, jakina, amets egiteko ez bada... —ihardetsi zidan,
|
haren
hitzak ene ustearen berresterat baletoz bezala.
|
|
|
Edo, hobeki, hitz biribilen ederra...! Zeren segur bainago ezen Maddalenen hitz bakoitza euri xorta biribil bat zela, eta hala asetzen zutela
|
haren
hitzek ene bihotz egarritua, xortaz xorta.
|
|
|
Zeren egia bada ere, alde batetik, ezen amorosia erotasuna dela, ez ote dit amorosiak ere erakutsi bihotzaren egia, numeroetarik harat eta froga orotarik harat, eta ez ote du, halatan, bihotzaren egiak bere lengoaia propiala, eta ez ote da poesia lengoaia hori...? Zeren, zer sentitzen dut nik, eta norat eta noraino zabaltzen da ene mundua, Maddalenek amoriozko koplak kantatzen dizkidanean, eta zer dute
|
haren
hitzek, lurrean egonik izarretaraino bainaramate. Eta ez, ez uste ezen burua galdurik dudala eta neure buru galdutik ari natzaiala, zeren baitakit zer ari naizen erraiten eta nola, eta zeren, buru bihotzek ez baitute, benturaz, elkarren etsai izan behar, erremediorik gabe, nola uste izan baita komunzki... eta zeren, nagoen estatuan nagoela, buruak baitiotso bihotzari:
|
|
|
Ez nion aitzina egiten utzi, zeren eta
|
haren
hitz bakoitza olio xorta bat bezalakoa baitzen, ene barrengo sua sutzenago zuena, eta orduan erran nion:
|
|
|
Eta galdetu nion Mignoni zein zen gizon hura eta zer erran zion, eta Mignonek ihardetsi zidan ezen bere bezero bat zela, baina ez zuela gau hartan ikusi ere egin nahi, zeren ni kementsuago eta oldartsuago bainintzen eta zeren gau hartan ni nahi baininduen eta ni izendatu baininduen bere baratzeko baratzezain bakar. Eta hain ohoraturik sentitu nintzen
|
haren
hitzekin eta hark eskaintzen zidan karguarekin, non, neure ergelkerian, musu eman bainion masailean. Eta, handik aitzina, solasean segitu genuen, eta Mignon, neure amoriorako gaitasun ustezkoa berriro goratu ondoren, bere bizitza kontatzeari lotu zitzaion... etxe hartarat iritsi eta biok gela batean bakartu ginen arte.
|
|
|
Untziko bertze marinel gehienak ere —Manex zeritzana bere batez—, noiznahi den aritzen zitzaizkidan portuetako neskatxez, beren iduri lizunekin eta beren irriekin aztoratzen nindutela. Baina kapitainarena diferent zen, zeren hitza ezin hobeki erabiltzen baitzuen, erran nahi zuenaren erraiteko, eta zeren
|
haren
hitzak eta hitzaren indarrak liluratu egiten baininduten. Eta, hura erran zidanean ere, liluraturik bezala geratu nintzen.
|
|
|
Potzoloren irriño zuriak istant bat lehenagoko
|
haren
hitzak baino min handiagoa eman zidan. Poliziak ez zuen" homosexuala" erran," marikoia" baizik, eta hori, inguruabar ideologikoez aparte, ez da inoiz adiskide batez erabiltzeko hitza.
|
|
|
Hain nintzen neure egitekoari emana ez bainion entelegatu berriz ere mintzatu zelarik. Burua bere bular artetik kendu behar izan zidan eta eskua bere sabelpeko zauritik apartarazi, galdera errepikatuta
|
haren
hitzen jabe izateko.
|
|
2002
|
|
|
hitzezkoa nahiz begizkoa. Eta
|
haren
hitzek eta haren begiek denboraren hariaz sare bat osatu zuten, non, finean, Sararen gogoa harrapaturik geratu baitzen, nola eulia amaraunean. Eta Sarari iruditu zitzaion, bat batean, berriro ere hasi zela Jainkoagan sinesten.
|
|
|
Noiznahi mintzatzen baitzitzaion Edu, hiru haurrekin amets egiten zuela: hiru txurunbel,
|
haren
hitzetan. Eta orduan ohartu zen Sara, berak ez zituela hiru txurunbel nahi.
|
|
|
Behin faltatuko nion errespetuan Pantxikeri, eta orduan faltatu nion,
|
haren
hitzek eragin zidaten nahigabeak nahigabeturik:
|
|
2003
|
|
|
Orduko gertakarien eragina aztertu zuen, ondoko mendean, Pierra Haristoy aihertar apezak eta, behialako Iraultza zer izan zen egiazki adieraz diezagukete
|
haren
hitz hauek: Iraultza da, gainean zena azpiratzea eta, azpian zena gaineratzea.
|
|
|
Formula hori bera eskaintzen digu Erromako elizaren katixima liburu berriak eta, bestalde, zuzen dagokio gure gaiari, hor agertzen diren elementu guztien artetik, gizonaren adimendua eta haren nahikundea, Jainkoaren grazia eta
|
haren
hitza, ikus baitezakegu Jainkoaren eta gizonaren arteko elkarrizketaren sailean sartzen dela fedea, eta, beraz, gizonaren nortasun osoa, haren gogo bihotzak edo, san Tomasek dioen bezala, haren izpirituaren fakultate guztiak, haren adimendua eta haren nahikundea hartzen dituela.
|
|
|
Horrela diraute Nekaneren egunek. Nik halaxe ikusi nuen gau batean, eta
|
haren
hitzak entzuteko aukera izan nuen. Egun hartan, haren zimurrak eta haren ileak –ilargi zurbilak are nabarmenagoak egiten zituenak– ikusi nituen, eta munduko zimur eta ilerik ederrenak iruditu zitzaizkidan.
|
|
2004
|
|
|
Baina harekin hitz egin nahi zuen. Ikusi egin nahi zuen gizona,
|
haren
hitz egiteko modua entzun, baita bizi zen etxeari begirada bat eman ere. Weberren aitzinean, haren etxean, agente espainiarra seguru zegoen bihozkadaren bat izanen zuela, ariman, buruan edo auskalo non zeukan sen ezkutu hark zerbait erranen ziola.
|
|
|
Aita isildu eta gelako apaingarri mutuek
|
haren
hitz izugarrien oihartzuna amatatu zuten. Une luze batez gizon torturatu hura supazterreko txingarrei begira gelditu zen, garren sakonenean mezu konprenigaitzen bat irakurriko balu bezala.
|
|
|
Hiru aldiz bete nuen platera. Ostalersa nire aitzinean eseri zen,
|
haren
hitzetan, atsegin zitzaiolako nire jateko gogoa. Bere senar hilaren antza omen nuen.
|
|
|
Josebak horixe galdetu zion bere buruari: emakume
|
haren
hitzak entzun behar al zituen. Aintzat hartu?
|
|
|
Eta logika? Dianne
|
haren
hitzek ez zeukaten zentzurik. Eta guztia istripu madarikatua besterik izan ez bazen?
|
|
|
Eta nik, une hartan, aita bat banuela esan nahi izan nion, baina sarritan aita ez banu bezalakoa zela: azken bolada hartan, izan ere,
|
haren
hitz jarioa buru galdu batena zen, buru arin batena baino gehiago, diskrezioaren muga eta hesi guztiak apurtu baitzituen aitak, alkoholaren eraginez, eta mugen bestaldean zulo beltz bat besterik ez baitzegoen, zeinetik ezin baikenezakeen ezer onik espero. Eta hala egon nintzen bizpahiru segundotan, esan ez esan, esan ez esan, gizon hark ematen zidàn konfiantzaren eta beldurraren artean, harik eta aitaren oihua entzun nuen arte:
|
|
2006
|
|
|
Kondairak dio barne harrak sortutako atsekabeak hil zuela Barbara Allen, Graemetarren morroi zintzoak asmatu zuela neskaren bihotzeko gia ukitzen;
|
haren
hitzen aurrean errukirik gabekoa ikusi zuela bere burua, eta orduan konturatu zela Barbara bere erruki eza zela jauregiko nagusi gaztea heriotzara zeramana, nor eta" bere betiko Sweet William gozoa"... Zalgurdian Graemetarren jauregira bidean hil kanpaiek bidaia hura alferrikakoa zela iragarri ziotenean, Eskoziako txilar herdoilduen oihua entzun zuela:
|
|
|
Gero, irakurtzeari lotu zitzaion, biarnesez. Agaramontek, tarteka, Migelek hobekien zekien mintzairara zekartzan
|
haren
hitzak.
|
|
|
Errana da ministro baikorra genuela Donapaleun. Hamaika urte egin berria nintzen, eta bihotza hanpaturik aditzen nituen
|
haren
hitzak.
|
|
|
San Agustinek zioen kastitatearen gerlak direla kristauen arteko gerlarik handienak eta gogorrenak. Edo,
|
haren
hitzetan errateko: Inter omnia christianorum certamina sola duriora sunt proelia castitatis, ubi quotidiana est pugna et rara victoria.
|
|
2007
|
|
|
Kantaria ezagutu eta guzti egin nuen, nik uste, gauza hauek gehixeago interesatzen zitzaizkidaneko oroigarri edo: Jesús Cifuentes, garai batean Celtas Cortos zeritzan talde espainiarreko kantari eta liderra; ez dakit kantuaren izenburua, baina gogoan geratu zitzaizkidan
|
haren
hitzak: lehen pertsonan mintzo zaio kantaria neska bati, aspaldiko laguna nonbait, gutun baten itxura emanez abestiari:
|
|
|
–Han cambiado? errepikatzen du Cifuentes kantariak, eta niri behintzat halako hotzikara bat sortu zidaten
|
haren
hitzek.
|
|
|
–Ez dakit, neska. Segun nola interpretatzen ditudan
|
haren
hitzak.
|
|
2008
|
|
|
Eszenari begiratuta, edonork antzeman ziezaiokeen Nazariok, hogeita hamabi urte betetzear zegoenak, bizi zuèn egoera deserosoari, hain zegoen, itxura batean, noragabe, harri eta belarri. Zer zen, bada, gizon
|
haren
hitz jarioa, ehiza galaitasunaren armekin lotzen zuena, mezuak doinuarekin, hitzak irriekin eta gatza piperrarekin, emakumeekiko harremanen nolabaiteko ideia finkatzeko. Hain egon zen arestian ziur Nazario negozioen eremuan, tentsioaren mende, bai, baina ez tentsioak menderatuta?, eta hain kolokan geroxeago beste negozio hartan, zeinak emakumeak eta emakumeekin landu beharreko estrategiak baitzituen helburu?!
|
|
|
Halakoetan, anonimotasunaren kontzeptua bere berea ere bazuelako edo, aurrerago argibideak?, Ernestinak beti esaten zion baietz aitari, heroi izengabeak izendunak bezainbestekoak zirela, alegia? baita Reginak ere, jakina, nahiz eta Reginaren baiezkoek bazuten ezezkotik ere zerbait,
|
haren
hitzak eta keinuak, bidelagun izan beharrean, ez baitzetozen beti bat, baietz esan orduko, kopeta zimurtzen zitzaion bat batean, edo ezpainetan zurruntzen zitzaion irri egin berria?, hitzen eta keinuen desadostasun harekin aitari zera esan nahi balio bezala: –Nahi duzuna, aita, baina nik gure etxeko kutxa irekitzen dut, eta ez dut inoiz perlarik aurkitzen, ikusten ez den perlak ez baitu perlaren izenik ere merezi?.
|
|
|
Eta hura izan zen, argi eta garbi, azken arrisku seinalea; zeren bukaneroak itzuli eta korrika hasi baitziren, norabide guztietan sakabanatuz, bat itsasartean zehar itsasorantz, beste bat muinoko aldapan barrena, eta horrela beste guztiak ere, halako moldez non minutu erdi batean Pew ez beste guztiak ezkutatuak baitziren. Pew bera abandonatu egin zuten, ez dakit nik beldurrez airean zeudelako edo
|
haren
hitz gaizto eta makilazoak mendekatzeko. Baina hantxe geratu zen, kamioari txapaka eroaldiak emanda bezala, haztamuka mugituz eta bere adiskideei hoska.
|
|
|
Nazio politikoaren eta nazio kulturalaren arteko barnelotura estua areago xehatzeko asmoz Anthony D. Smith jauna jarriko dugu lanean, esku artean dugun auzia argitzen lagun diezagukeelakoan. Betoz, ba,
|
haren
hitzak:
|
|
|
Ezker abertzalearen baitan euskarak bereganatu bide duen gehiegizko protagonismoaz ari zaigu Azkargorta. Berriro ere
|
haren
hitzak hartuz,
|
|
|
Zure gerriari helduta hartzen ninduen loak, azken orduko pentsamenduren bat kontatzen nizun bitartean. Orain, ateko sarrailan giltza entzuten dudanean badakit ez zatozela bakarrik, ate irekitik hirugarren bat sartuko dela etxean eta
|
haren
hitzak dituzula gogoan, harentzat bakarrik dituzula belarriak, eta ohean burukoaren kontra liburu bana eskuetan dugula eseriko bagara ere, tarte bat utziko diozula nik ez dakidan horri. Esan dizut lehen ere, ez dizut ezer aurpegiratzen.
|
|
|
Eszenari begiratuta, edonork antzeman ziezaiokeen Nazariok, hogeita hamabi urte betetzear zegoenak, bizi zuèn egoera deserosoari, hain zegoen, itxura batean, noragabe, harri eta belarri. Zer zen, bada, gizon
|
haren
hitz jarioa, ehiza galaitasunaren armekin lotzen zuena, mezuak doinuarekin, hitzak irriekin eta gatza piperrarekin, emakumeekiko harremanen nolabaiteko ideia finkatzeko. Hain egon zen arestian ziur Nazario negozioen eremuan –tentsioaren mende, bai, baina ez tentsioak menderatuta–, eta hain kolokan geroxeago beste negozio hartan, zeinak emakumeak eta emakumeekin landu beharreko estrategiak baitzituen helburu...!
|
|
|
Apellidua, izan ere, kutxa bat da, leinuaren altxor preziatua gordetzen duena, arbasoen zintzotasunarena eta heroi anonimoen odolarena, ostrak perla gordetzen duen bezala". Halakoetan, anonimotasunaren kontzeptua bere berea ere bazuelako edo –aurrerago argibideak–, Ernestinak beti esaten zion baietz aitari, heroi izengabeak izendunak bezainbestekoak zirela, alegia... baita Reginak ere, jakina, nahiz eta Reginaren baiezkoek bazuten ezezkotik ere zerbait,
|
haren
hitzak eta keinuak, bidelagun izan beharrean, ez baitzetozen beti bat –baietz esan orduko, kopeta zimurtzen zitzaion bat batean, edo ezpainetan zurruntzen zitzaion irri egin berria–, hitzen eta keinuen desadostasun harekin aitari zera esan nahi balio bezala: " Nahi duzuna, aita, baina nik gure etxeko kutxa irekitzen dut, eta ez dut inoiz perlarik aurkitzen, ikusten ez den perlak ez baitu perlaren izenik ere merezi".
|
|
2009
|
|
|
Haren azken egunetako lanak, idatziz behintzat. Testuak baino areagoko bizi bat zuten
|
haren
hitzek, hala ere. Beste lauki batean Mertxek. Aita Gandiagari?
|
|
|
Gerenteak ordena ezarri zuen azkenean, eta denak itzuli ziren txintxo mahaietara. Zenbait datu tekniko niri entregatzeke zituen informatikarietako batek Ruth inguratu zuen besoarekin, eta
|
haren
hitz lerdetsuak entzutera iritsi nintzen:
|
|
|
Noiztik darabil amonak Afrikako istorioa? Zaila egiten zaio zehaztea, hasieran ez zituelako kontuan hartu
|
haren
hitzak. Baina orain geroz eta ohikoagoak dira horrelako eldarnioak.
|
|
|
Zer zurrunbilo zen emakume hura, Adaren arima bere arimaren inguruan dantzan jartzen zuena! Adak atsegin zuen haren ausardia, atsegin zuen
|
haren
hitz jario fundamentuzkoa, eta atsegin zituen haren loreak, Greta Garborekin konparatu ez zuen, bada! Baina hutsune bat ere geratu zitzaion Adari egun hartako elkarrizketan, bakarrizketaren antz handiagoa izan zuen, egia esan, elkarrizketa hark?, Adak noizbait jakinarazi baitzion Txarori berak ere bere historia zuela, hamaika mugak zeharkatua eta beste hainbatek inguratua, Regina eneko zoologikoan.
|
|
|
Eta orduan, osatu gabeko haragi puska hau zugan osatzen da?; horrela esan zuen, bai, Regina Aldasorok ahapeka, bere lehen sentipen hartaz damutzen zela, noiz eta munstroa komunera botatzeko irrika gailendu baitzitzaion; eta, eskuak elkartu eta bere begiek dir dir egiten zutela, barru barrutik esan zion aurrean zuèn irudiari: . Neure burua apaldu behar badut zurea goratzeko, egin bedi zure nahia, Ama Birjina txit garbia?; eta, bere buruaren ukatze hartan eta bere eskaintza hartan?
|
haren
hitzak burutik bihotzerako bidean jada?, askatasun sentimendu neurrigabe batek hartu zuen, zinez azalduko ote zitzaion egunen baten Ama Birjina, markesa andereak Madrilen iragarritakoaren ildotik??, arestian hain astun zitzaiòn haragi puska hura irudimenaren esku artean lurrundu balitzaio bezala?
|
|
|
–Baina zu ere hemen al zeunden, Gabino? Ongi etorri, aspaldiko!?; Gabino, beraz, ez zen ia ezer besteen munduan, baina ia ezer ez zelako zen, hain zuzen ere, mundu hartan norbait, eta isila zelako zuen
|
haren
hitzak, zorrotza bezain zehatza izan zitekeenak, aldian behin, pisua; horregatik, beharbada, Teofilo Mariak ez zion Gabinori esplikaziorik eskatu, ez harekin haserretu, gorrotoaren argudioa ere ez baitzuen erabilgarri, bere anaia hura gorrotatzen ez zuenez; egoera hartan, porrotaren sentipena behar zuen Teofilo Mariak beste ezeren gainetik; eta, hala ere, porrot hura porrotagoa izan zitekeen, erabateko porrota?
|
|
|
Hura zirrara, Domingok sentitu zuena, apaizaren hitzaldian apenas kliskatu zituen begiak,
|
haren
hitzak liluratua balu bezala?, gehien behar zuenean iritsi baitzitzaion, antza, berri ona! Heldulekurik gabe zegoen, eta hantxe heldulekua, neurri neurrikoa!
|
|
|
Domingoren begiak, baina, ez ziren menderatuaren begiak, ausaz, ez azpiratuarenak, ezta ardiaren begi etsi itzaliak ere; aitzitik: makurtu gabeko argiaren distira zuten, eguzki bertikalarena, bere jarrera hura ez baitzen, beharbada, apaltasunezkoa, eta harrotasunaren hariek zuzentzen baitzuten, apika, eszena hura, Domingo, azalean gauza bat aditzera eman arren, lekuko inozo batek apaltasunaren irudikotzat hartuko zituen seguruenik, bai
|
haren
hitzak eta bai haren masail eskainia ere?, sakonean beste bat esaten ariko balitz bezala, koadro osoaren kontrastean bigarren planoan geratzen zèn begi argitasunaren ñabardura distiratsu hura, egunsentiak pizten du oilarraren kukurrukua eta oilarraren kukurrukuak pizten du egunsentia, lekuko; inork ez zuen ñabardura hura ikusteko posibilitatea, ikusleak urrunegi zeuden?, baina desafiatzaileak bai, hark ikusi zuen?
|
|
|
taldekideekin kontsultatu gabe, jakina. Maria Bibiana ongi ohartzen zen, bai, Teofilo Mariaren ohiko nagusikeriaz, hain zuen desatsegin
|
haren
hitz egiteko modua, prepotentea bezain hantustea, baina ongi ohartu zen, halaber, Teofilo Mariaren zalantzaz, honek ez baitzuen erabili?, neurriak hartuko ditugu!, bezalako esanahi hertsiko esaldirik, baizik eta beste bat zabalagoa:
|
|
|
Haurra erizainaren besoetan zegoen, eta Reginak, erizainari zorrotz begiraturik, amek beti dute berezko jakituria bat, sabelaren fruituei buruzkoetan?,
|
haren
hitzak gogoratu zituen, hiruzpalau segundo lehenago, haurra besoetan jaso zuenean doi, irri ezin argiagoa betartean, esandakoak:
|
|
|
aitak beste eskutik heldu zion, eta aitaren gogo berotasuna bereganatu zuen, eskuaren bidez; aitak irri zabala eskaini zion, eta irri harekin zerua zabaldu zion, eguzki jaiki berria zerumugan; eta aitak, azkenik, inoiz entzun zituèn hitzik zentzuzkoenak esan zizkion, nekez ahaztuko zituenak sekula: Teofilo Mariak eskua minbera zeukan, zinez, eta gorputz osoa zeukan minbera, baina bihotza ez, beharbada, aitaren eskuak, baita haren irriak eta
|
haren
hitzak ere, eutsia; gero, esku ona aitari erakusten ziola, honela esan zuen, irritsu:
|
|
|
–Ikusi bazenu nola hitz egin duen, Regina?! , eta, kidearen paperean jartzen zela,
|
haren
hitzak errepikatu zituen, antzezpen ezin serioagoan?: –Jaunak:
|
|
|
Eta hala, iritsi zen hurrengo igandea, iritsi zen bazkalordua; bete zen mahaia platerez, azpilez eta kopaz; bete zen janariz, mota guztietako zizka mizkak eta eperra zituzten jangai?, eta bete zen edariz; bete ziren jangelako zoko moko guztiak mahaikideen hotsez, eta bete ziren haien pozez?; huraxe baitzen kontua, guztiek pozik ziruditela: izeba Ernestina, ostiralean Gabinoren karta jaso eta
|
haren
hitz bihotz altxagarriak gogoan zituelako edo; Teofilo Maria, Maria Bibiana eta Ada, hirurek ere halaxe behar zutelako, elkarren arteko tentsioa harreman itxaronpentsuagoen eztitan urtuta; don Anizeto kalonjea, orbetarrak estimatu egiten zituelako, zizka mizken oparotasunean eta eper erregosiaren usainean zer esanik ez; eta Nazario eta Regina, zer gehiago behar zuten, baina, Nazariok eta Reginak, ez bada guztiak pozik ikustea beraiek ere pozik sentitzeko?; guztietan, halere, Teofilo Mariak zirudien inor baino alaiago:
|
|
|
Neska alaiegia da. Nahikoa nuen Mirariren baikortasunarekin eta
|
haren
hitz zalapartarekin.
|
|
|
Karlos IX.ak manatuta, Frantziako erresumaren handitasuna goresteko poema luzeari emana omen zen. Alabaina, niri ezezagunak zitzaizkidan
|
haren
hitzen erdiak, eta alferrik zen galdetzea nire begirale Pessac i. Hark nik baino are gutiago konprenitzen zuen Ronsarden liburuetatik.
|
|
|
Hartaraino etorrita isildu zen Katalina. Gogoa ilundua nuen
|
haren
hitzen oihanpean. Emazteki hori gorroto nuen, jakin behar zuen berak.
|
|
|
Ez zen luze joan nik
|
haren
hitzen berri jakin gabe.
|
|
|
Nola ez sinets
|
haren
hitzak, halako uste osoa eta sineste sendoa adierazten bazuen.
|
|
|
Amak ez zuen jakinduria edo axola handirik adierazten gerlak gure aldean utzitako arrasto hitsaz. Leiho beretik Donapaleuko karriketan ikusten zen mugimenduak ezeztatzen zituen
|
haren
hitzak.
|
|
|
Zer zurrunbilo zen emakume hura, Adaren arima bere arimaren inguruan dantzan jartzen zuena! Adak atsegin zuen haren ausardia, atsegin zuen
|
haren
hitz jario fundamentuzkoa, eta atsegin zituen haren loreak, Greta Garborekin konparatu ez zuen, bada! Baina hutsune bat ere geratu zitzaion Adari egun hartako elkarrizketan –bakarrizketaren antz handiagoa izan zuen, egia esan, elkarrizketa hark–, Adak noizbait jakinarazi baitzion Txarori berak ere bere historia zuela, hamaika mugak zeharkatua eta beste hainbatek inguratua, Regina eneko zoologikoan.
|
|
|
Haurra erizainaren besoetan zegoen, eta Reginak, erizainari zorrotz begiraturik –amek beti dute berezko jakituria bat, sabelaren fruituei buruzkoetan–,
|
haren
hitzak gogoratu zituen, hiruzpalau segundo lehenago –haurra besoetan jaso zuenean doi, irri ezin argiagoa betartean– esandakoak: " Bukatu da!"; harekin batera, mediku jaunaren konplimenduzko hitzak oroitu zituen:
|
|
|
–Ikusi bazenu nola hitz egin duen, Regina...! –eta, kidearen paperean jartzen zela,
|
haren
hitzak errepikatu zituen, antzezpen ezin serioagoan–: " Jaunak:
|
|
|
Eta hala, iritsi zen hurrengo igandea, iritsi zen bazkalordua; bete zen mahaia platerez, azpilez eta kopaz; bete zen janariz –mota guztietako zizka mizkak eta eperra zituzten jangai–, eta bete zen edariz; bete ziren jangelako zoko moko guztiak mahaikideen hotsez, eta bete ziren haien pozez...; huraxe baitzen kontua, guztiek pozik ziruditela: izeba Ernestina, ostiralean Gabinoren karta jaso eta
|
haren
hitz bihotz altxagarriak gogoan zituelako edo; Teofilo Maria, Maria Bibiana eta Ada, hirurek ere halaxe behar zutelako, elkarren arteko tentsioa harreman itxaronpentsuagoen eztitan urtuta; don Anizeto kalonjea, orbetarrak estimatu egiten zituelako, zizka mizken oparotasunean eta eper erregosiaren usainean zer esanik ez; eta Nazario eta Regina... zer gehiago behar zuten, baina, Nazariok eta Regina... ez zen hitzontzia, baina ohi baino gehiago hitz egiten zuen, ez ardotan itotzen ari zelako; ez zen losintxaria ez balakaria, baina perla ederra bota zion amari –" Zu ikusten zaitudan bakoitzean agertzen zait niri Ama Birjina, ama" –, Regina une batez nora ezean utzi eta masailetan bi arrosa eta ezpainen ildoan irri bat lorarazi zizkiona; Teofilo Mariak, beraz, poztasun plus bat zuen, nolabait esatearren, beste bazkaltiarrekin konparatuta, eta berandu baino lehen erakutsi zuen arrazoia... azkenburukoa amaitu ez beste –sagar tarta bikain bat, eta txokolate kremazko pasteltxoak–, zutitu, eta honela esan baitzien mahaikideei:
|
|
|
" Baina zu ere hemen al zeunden, Gabino? Ongi etorri, aspaldiko!"; Gabino, beraz, ez zen ia ezer besteen munduan, baina ia ezer ez zelako zen, hain zuzen ere, mundu hartan norbait, eta isila zelako zuen
|
haren
hitzak –zorrotza bezain zehatza izan zitekeenak, aldian behin– pisua; horregatik, beharbada, Teofilo Mariak ez zion Gabinori esplikaziorik eskatu, ez harekin haserretu, gorrotoaren argudioa ere ez baitzuen erabilgarri, bere anaia hura gorrotatzen ez zuenez; egoera hartan, porrotaren sentipena behar zuen Teofilo Mariak beste ezeren gainetik; eta, hala ere, porrot hura porrotagoa izan zit...
|
|
|
Hura zirrara, Domingok sentitu zuena –apaizaren hitzaldian apenas kliskatu zituen begiak,
|
haren
hitzak liluratua balu bezala–, gehien behar zuenean iritsi baitzitzaion, antza, berri ona! Heldulekurik gabe zegoen, eta hantxe heldulekua, neurri neurrikoa!
|
|
|
Domingoren begiak, baina, ez ziren menderatuaren begiak, ausaz, ez azpiratuarenak, ezta ardiaren begi etsi itzaliak ere; aitzitik: makurtu gabeko argiaren distira zuten, eguzki bertikalarena, bere jarrera hura ez baitzen, beharbada, apaltasunezkoa, eta harrotasunaren hariek zuzentzen baitzuten, apika, eszena hura, Domingo, azalean gauza bat aditzera eman arren –lekuko inozo batek apaltasunaren irudikotzat hartuko zituen seguruenik, bai
|
haren
hitzak eta bai haren masail eskainia ere–, sakonean beste bat esaten ariko balitz bezala, koadro osoaren kontrastean bigarren planoan geratzen zèn begi argitasunaren ñabardura distiratsu hura –egunsentiak pizten du oilarraren kukurrukua eta oilarraren kukurrukuak pizten du egunsentia– lekuko; inork ez zuen ñabardura hura ikusteko posibilitatea –ikusleak urrunegi zeuden.. inoiz ez bezalako energiarekin zegoen –energia negatiboa nahi bada, porrotaren ondorioz, baina energia, azken finean, beste energia mota batean transformatzeko gai–:
|
|
|
aitak beste eskutik heldu zion, eta aitaren gogo berotasuna bereganatu zuen, eskuaren bidez; aitak irri zabala eskaini zion, eta irri harekin zerua zabaldu zion, eguzki jaiki berria zerumugan; eta aitak, azkenik, inoiz entzun zituèn hitzik zentzuzkoenak esan zizkion, nekez ahaztuko zituenak sekula: Teofilo Mariak eskua minbera zeukan, zinez, eta gorputz osoa zeukan minbera, baina bihotza ez, beharbada, aitaren eskuak, baita haren irriak eta
|
haren
hitzak ere, eutsia; gero, esku ona aitari erakusten ziola, honela esan zuen, irritsu:
|
|
|
horregatik mintzatu zen, menturaz, lehen pertsonan, bere izenean ez ezik taldearenean ere ariko balitz bezala... taldekideekin kontsultatu gabe, jakina. Maria Bibiana ongi ohartzen zen, bai, Teofilo Mariaren ohiko nagusikeriaz, hain zuen desatsegin
|
haren
hitz egiteko modua, prepotentea bezain hantustea, baina ongi ohartu zen, halaber, Teofilo Mariaren zalantzaz, honek ez baitzuen erabili"... neurriak hartuko ditugu!" bezalako esanahi hertsiko esaldirik, baizik eta beste bat zabalagoa: "... neurriren bat hartu dugu", Maria Bibianak bere kasa osa zezakeena... era honetan, adibidez:
|
|
2010
|
|
|
isildu zen ama, isildu ziren jaun kalonjea eta aita? eta isildu zen izeba Ernestina, hura batez ere!?,
|
haren
hitza gehien behar genuenean, Benjamin Mariaren auzia bideratzeko eta zentzurik gabeko historia hura zentzuaren arrastoan sartzeko; zergatik isildu zen izeba, berak eta bere autoritate moralak gu salba gintzaketèn mementoan doi?; hura ere lotsa ote zen, bada??
|
|
|
Biok genuen zerua amets, eta ametsak elkartzen gintuen, baita bereizten ere, lehiakide ere egiten gintuelako: berak zur eta burdin puska batzuen gainean egin nahi izan zuen zerurako bidaldia, eta nik ametsaren hegaletan; nirekin konparatuta, bestalde, arina, ausarta eta kementsua zen Domingo; bera munduan bizi zen eta ni burbuila batean; gainera, ni munduratu nintzenerako, munduratu edo?, munduan zegoen jada Domingo, eta
|
haren
hitzak, haren keinuak eta haren ikuspegiak izan nituen erreferentzia; horiek dira, bada, datuak, eta hauxe datuotatik ateratzen dudan ondorioa, galdera baten formapean aditzera emango dizudana: ez ote nuen neure burbuilaren mundu oniriko hura Domingorengandik bereizteko modua, eta ez ote nuen horregatik mundu hura aukeratu, huraxe nuelako Domingoren munduari aurre egiteko arma bakarra, neure behar psikologikoei irtenbide bat eskaintzeaz gain??
|
|
|
hain zapuztuta, non arestian galdutako hoztasuna berreskuratu bainuen handik segundo gutxira, baita lasaitasun hala moduzko bat ere, aldi berean;. Esaiozu, Helena, karta idazten lagundu dizugula, bai, baina zu zeu zarela kartan idatzitakoaren erantzule bakarra!?, agindu zion amak; eta Helena hizketan hasi zen? bi edo hiru aldiz hasi zen, baina
|
haren
hitzak?. Hobeto da horrela, Gabino?, errepikatu zidan zazpi zortzi bider, ez zitzaizkidan axola jada; ez zen jantzien astuntasuna bakarrik:
|
|
|
Gorde ongi. Eta irakurri etxean?; eta ongi gogoratzen dut, halaber, Helenaren irria, ezuste atsegin batek eragindakoa, baita
|
haren
hitzak ere: –Karta bat?
|
|
|
eta horregatik hunkitu baininduen hain betean Ortega Gasseten paragrafo hark bere garaian: nola ez, bada, baldin eta
|
haren
hitzek forma ematen bazioten nik buruan nuèn hil edo biziko, sekula ez hobeto esanda, ideia formarik gabeko bati?
|
|
|
Gero, baina, halako urruntasun bat sortu zen, amak munduan zuèn egoteko era gogoko ez banu bezala: nola izango nuen, bada, gogoko haren janzkera barroko dottore ustekoa, eta nola
|
haren
hitz egiteko moldea, beti hitz eta pitz, bere solasetan noiznahi sartzen zituela Villalbako markes jaun andereen jauregian ikasitako hitz hotsandikoak, oinetako jartzekoaz baliatuta sartzen ere, hamarretik bederatzitan! Amak, izan ere, espazioa betetzen zuen bere etengabeko jardunarekin, besteengan, nigan bai bederen?
|