|
2000
|
|
|
Gai honen gaineko euskal estatistikarik ez dugu, baina Espainiako haztegi arrain produktoreen elkartearen (Apromar) datuen arabera, Espainiako etxe eta jatetxeetan jandako urraburu eta lupinen% 78 haztegietatikoa zen, 1990ean kopuru hori% 4koa baino ez zelarik. Antzekoak esan
|
genitzake
erreboilo, izokin eta antxoari buruz. Akuikulturaren aroa da, horrenbesteraino ezen FAOk 2015erako munduan kontsumituko den arrainaren% 50 haztegikoa izango dela irizten dion.
|
|
|
Nolanahi ere, erakunde honek berak ere jasan behar izan ditu hainbat krisialdi, prezioen igoerak eta jaitsierak eraginez. Igoera eragin zutenen artean 1979koa (Iraneko iraultza) eta 1991koa (Kuwaiteko iraultza) aipa
|
genitzake
. Jaitsieren artean, berriz, 1986koa (ekoizpenaren igoeragatik jasandako prezioen %50eko beherakada) eta 1998koa (Asiako krisialdia).
|
|
|
Eta irakurtzeko gaien artean, Andres Urrutiaren" Frai Bartolome, lapurretatik ekologiara: ...o biztanlegoarekin?", J. Mª Arrizabalagaren" Donostiako kupulak (1)", Luis Arostegiren" Jainko bizikizunak gure gizartean", Andoni Olearen" Teresa Lisieuxkoa ta Teresa Neumann", Luis Baraiazarraren" Arantza eta larrosa", Ana Urkizaren literatur kritikak, askoren artean egindako kontakizunak eta Agustin Zubikarairen" Itxasmin eta bizimin" aipa
|
genitzake
.
|
|
|
etsipena, maitasuna, desioen ezintasuna, itxaropena,... Izan ere, gaueko giroaren bidez," iluntasunaren baitan gordetzen den pasioa ageri da liburuko orrialde guztietan." (Egunkaria) Gaueko amets honetan, alkoholaren zorabioaren eraginez, hilak eta biziak batera agertuko dira. Izan ere, bizitzaren mozkorralditzat har
|
genitzake
ipuin hauek, gaueko ametsen mundua irudikatzeko erabilia. Xede honekin, askotan gaueko harremanen berri ematen zaigu.
|
|
|
Hartara, gutxi gorabehera 1895etik 1903rako denbora tartean koka
|
genitzake
gertakizunak. Bertan, jauntxo baten menpe dagoen herrixka batean, jauntxo eta nekazarien artean gertaturiko gatazkak testuratzen dira:
|
|
|
Ondorioz, lehen pertsonako narratzaile autodiegetikoa, hirugarren pertsona erabiltzen du fokoa beste pertsonaia batzuengana gerturatuz. Honela, hainbat paralepsi ikus
|
genitzake
: izan ere, narratzaileak orojakilea balitz bezala jokatzen du zenbait pasartetan, nahiz eta hasiera batean ikuspuntua murriztu egin duen.
|
|
|
Idazkion eragina Kataluniako Ipar mendebaldera, Aragoira eta Nafarroaraino iristen zen. Beste zenbaiten artean, hor aurki
|
genitzake
euskal izenak. Eta Nafarroako Lerga hirian, III. mendekotzat jotzen den oroitarri edo lapida hura, non irakur daitekeen:
|
|
|
Haizeen izenen sailkapena egiteko tipologia eginez, multzo desberdinak egin
|
genitzake
: izendapen kardinala, orografikoa, toponimikoa...
|
|
|
(Existentzialistak egiten duen galdera ez da, zer da gizakiA??). Gizon emakumeak nolakoak diren begiratzen badugu, Kierkegaard-en araberabizitzaren bi begikera funtsezko suma
|
genitzake
, elkarri kontrajarritakoak: estetikoaeta etikoa.
|
|
|
Aipatzen den gaia menperatu ezik, funts gabeko galderak egin
|
genitzake
. Itaunketa prestatzeko behar den dokumentazioa lortu behar dugu.
|
|
|
Sailkapena informazioaren eskuragarritasun mailaren arabera egingo bagenu, lehendarra, bigarrendarra? eran bereiz
|
genitzake
iturriak; horrela, irratilari berriemailea gertakariaren lekuko zuzena balitz, lehendarra edo primarioa genuke iturria: bitartekari gehiago egonen balira, bigarrendarra (sekundarioa), hirugarrendarra (tertziarioa) eta abar genituzke.
|
|
|
—eta, boza jaisten zuela eta irri maliziatsua egiten zidala, segitu zuen—: Eta nehor ere prest ez balego, indiarrak erabil
|
genitzake
, zeren, aita saindu Paulo III.ak lehengo mendean erabaki bezala, haiek ere arima dute eta haien behatzak berdin balio lezake...
|
|
|
Begiaren balioaren eboluzioan ziklo osoak ikus
|
genitzake
Artzeren poemagintzan, elementu horretan oinarrituta osatuko genukeela, nago ni, Hartzabalgandik Hartzutenganaino datorren haria. Entzun:
|
|
|
Liburutegia informatizatua egonez gero, dokumentuen zirkulazioa, erreserbak eta erreklamazioak aise egiteko modua ahalbidetzea erraza da, erabiltzaileak liburutegiko karneta badauka hau guztia arinago egingo delarik. Liburutegiarekin kanpotik komunikatu bagaitezke, formularioak bete eta prestamoko mostradoretik pasa gabe, posta elektronikoz jaso
|
genitzake
erreserbak, atzerapenak, infrakzioak eta abar. Honek eguneroko zerbitzuen kudeaketan abantaila handia suposatzen du.
|
|
|
Ondorio zuzen bat telefono bidez egin beharreko lanen biderketa bat da. Zerbitzu hau aurrera eramateko hainbat sistema badago ere, puntako biak aipa
|
genitzake
: bata, erabiltzaileari helbide elektronikoa soilik ematea eta bestea, eskaerak egiteko formulario konplexuak betearaztea.
|
|
|
Argi dago honekin ez dugula errealitate berririk aurkitzen; baina hain begi bistakoa ez zen egia bat azaldu dugu. Eta adibidea leloa badirudi, zientzia edo matematikako argudio konplexuagoak har
|
genitzake
, tesi ezkutuak ez direla beti aurkitzeko hain errazak ikustearren. Eluzidazioak, diskurtsoaren argitze erak, balio du, hortaz, gauzak hobeto ikusteko eta falaziak alde batera uzteko.
|
|
|
Ipuin berriak idatz
|
genitzake
|
|
2001
|
|
|
Izan ere, ama hizkuntzaren eta bigarren hizkuntzen irakaskuntzarekin zerikusirik duten zientzia arloak (psikologia, linguistika aplikatua, andragogia, pedagogia, soziolinguistika) ditu berezko esparru, eta hizkuntzen irakaskuntzan/ alfabetatze gaietan teoria, teknika eta ikerketak ezagutaraztea da bere helburu nagusia. Bere azken zenbakian agertzen dituen lanen artean, besteak beste, hauexek aipa
|
genitzake
: Ainhoa Ezeizak idatzi duen" Simulazio orokorra 1:
|
|
|
Soropila pilotaleku motarik sinpleena dugu. Gaur egun ia bakarrik Zuberoako zenbait mendi edo lautadetan aurki
|
genitzake
baina antzina artzainen arteko desafioek jende ugari erakartzen omen zuten, janari eta guzti astoen gainean hurbiltzen zirelarik, eta pasioak askotan gainezka egiten zuen, ikusleen artean ukabilkada edo makilakadaka amaitzeraino. Zelaian bertan, urrunetik ez dugu pilotalekurik nabarmenduko, baina hurbilduz gero aitzurraz eginiko eskasak ikusiko ditugu, 15 metro arteko marra paralelotan; marra perpendikular batek espazio hau bi erditan zatitzen du eta sakea egiteko harlauza bat dugu, besterik ez.
|
|
|
Espainian urrez eginak izan ziren 1904 arte, eta zilarrez 1933 arte, eta gerora kobrez, aluminioz eta nikelez. Bitxikeria gisa aipa
|
genitzake
" txakur handi" eta" txakur txiki" izenez ezagutzen ziren brontzez egindako hamar zentimoko eta bost zentimoko txanponak. Izen hori eman zitzaien atzeko aldean ageri zen lehoia txakur batekin nahastu zutelako.
|
|
|
gerokoekin zer gertatuko, ezin esan. Kontatzen dituen gertaerak huskeriak dira sarri, iritzi burutsuago eta osoagoak en  tzun
|
genitzake
... Zerk irakurrarazi digu, bada, Barojak behin eta berriro, hitz gutxi gorabehera, marmarrean eman digun berriketa?
|
|
|
Euskal gaietan egunotan sortu den joera berria nik bezain ongi ezagutzen duzue. Labur beharrez, axulartarrak dei
|
genitzake
, maisutzat Axular hartu dutenez gero. Badakizue orobat zein iritzitakoak diren hitzei dagokionez.
|
|
|
Hemen bildutakoak" intelektual mediatikoak" bai, badira, hori seguru, eta agian hori bera bada jada kontzeptu berri baten antzekoa, konportamendu diferentziatu bat markatzen duena. Intelektual mediatikoen ezaugarrien artean aipa
|
genitzake
, besteak beste, eguneroko politikarekiko hurbiltasuna, iritzien bat batekotasuna, ekidistantzia eta neutraltasunarenarbuioa, tonu zakarra, harroa, estilo zuzen eta bortitza. Nolanahi ere ezin dira guzti guztiak zaku berean sartu, ez kasu batean ez bestean. Balizko intelektual organikoen ondoan badira bere kasa dabiltzanak.
|
|
2002
|
|
|
Galizian, sozialistek (PSG) eta nazionalistek (BNG) koalizioak dituzte hainbat diputazio eta udaletan, eta ez dirudi abertzale izatea edo ez izatea oztopo nagusia bihurtu denik elkarrekin lan egiteko. Andaluzian, Balear Uhartetan eta Katalunian antzeko adibideak aurki
|
genitzake
. Inguruko toki gehienetan antzeko akordioak posible badira, zer demontre gertatzen zaigu euskaldunoi?
|
|
|
Ez erabat, Marzelino Aizpuruaren aburuz. «Eskuan hartzean ez dugu ahaztu behar zein eratako libururen aurrean gauden, goi mailako liburu baten aurrean alegia», baina «berak egiten duen azterketa ulertzerik ahal ez badugu ere, azterketa hortatik ateratako ondorenak uler
|
genitzake
, bere sakontasun guztian ez bada ere. Gai honen zaleek, bostgarrenik ez bada ere, beste guzietatik gauza jakingarri asko aterako dutelakoan nago»
|
|
|
Helduentzako argitaratu dituen ipuin liburuen artean, Ene Isabel maiteari gutuna martxoak 10ean gaitzak jota natzan ohetik (Cuentos Incombustibles Bilbo, 1982), Dudular (Erein, 1983), Pic-nic zuen arbasoekin (Erein, 1985), Hamasei urte bete nituenean hiriko argiak iraungi ziren (Eusko Jaurlaritza, 1986) eta Nora noa? (Erein, 2001) aipa
|
genitzake
. Horietatik bigarrena, Dudular, autoreak ordu arte argitaratutako testuen antologiatzat har genezake.
|
|
|
Horretaz gain, aipagarriak dira hainbat egunkari eta aldizkaritan argitara eman dituen artikulu eta kolaborazioak, hala nola, Txortan; Ai, ama; Atte; Susa; Literatur Gazeta; Plazara; Hemen; Irudimena; Literatura; Hegats; Egin; AHTaren Aurkako Aldizkaria; Egan; Jakin; Administrazioa Euskaraz; Ostiela!; Donostia Aisia; Buztanikara... Irabazi dituen sarien artean honakook aipa
|
genitzake
: Tene Mujika (1984," Ene lagun zaharrari azken gutuna" ipuinarengatik); Resurrección María Azkue (1984, Zigarrokin ziztrin baten azken keak eleberriarengatik); Tene Mujika (1993, Sakoneta, narrazioarengatik); Felipe Arrese Beitia (1999, Hautsia natza poemarioarengatik).
|
|
|
Bitartekaritzat har
|
genitzake
, halaber, hainbat erakunde publiko nahiz pribatu, liburuaren promoziorako diru-laguntzak ematen dituztenak. Aurrerago aipatuko den moduan, Euskal Herriari dagokionez, hortxe geneuzkake Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak, Foru Aldundiek, hainbat erakundek (Euskal Kultur Erakundea...) euskarazko liburuaren sustapenera bideratu dituzten diru-laguntzak (liburutegietarako aleak erosiz, liburu azoketan euren presentzia ziurtatuz, katalogoen edizioa bultzatuz...).
|
|
|
Euskal nobelaren sorrera (Bizkaiko Foru Aldundia, Bilbo) doktorego tesiaren ostean, S. García Trujilloren La novela costumbrista de Domingo Agirre (Desclée de Brouwer, Bilbo, 1993) eta Ohiturazko euskal literatura (Mensajero, Bilbo, 1995) azpimarratu genituzke. Azken biok, egileak 1989an ikuspuntu semiotikoz bideratutako doktorego tesiaren emaitzatzat har
|
genitzake
. Era berean, aipagarriak dira Auñemendiko lorea (1898) nobelaren men10 ik. Rojo, J., 1999," Yon Etxaideren idazlanak:
|
|
|
Garate izan zen Euskal Filologia lizentziaturaren sortzaileetako bat Deustuko Unibertsitatean (1978). ...ialak, erreportaiak (New York, New York, Elkar, 1988), literatur kritikako lanak (Euskal eleberriaren kondaira I, Mensajero, 1983; Euskal Eleberriaren Kondaira II, Mensajero, 1985; Euskal Eleberriaren Kondaira III, Mensajero, 1991; Atzerriko eta Euskal Herriko polizia eleberria, Elkar, 2000), hizkuntzalaritzako lanak (Erderakadak, Mensajero, 1998), edo Atsotitzak (BBK, 1998) bezalako bildumak aipa
|
genitzake
.
|
|
|
Giza Eskubideen Aldarrikapenaz geroztik, bi ildo nagusitan sailka
|
genitzake
oinarrizko printzipioak: herrien eta gizabanakoen fakultate zibil eta politikoen gaitasunei buruzkoak, batetik; eta bestetik, eskubide zibil, sozial eta kulturalak ematen dizkigutenak.
|
|
|
Adibide bat besterik ez da hori. Beste batzuk ere aipa
|
genitzake
, hamarkadan Deustuko Unibertsitatean izandako Euskal Kultur Mintegiaren (EKM) aldarrikapenak eta lanak, edo Ipar Euskal Herriko Euskal Distritaren aldeko aldarria edota Nafarroako Unibertsitate Publikoan azken urteotakoikasleen eskakizunak. Hau da, Euskal Herriko unibertsitateek, oro har, ez dioteheldu gizarteak euskararen normalizazioan ezarri duen abiadari.
|
|
|
Proposatzen den garabidearen arabera, honako alternantziak erabil
|
genitzake
:
|
|
|
Horiek horrela, SANTURTZIKO UDAL EUSKALTEGIAk, ohiko irakaskuntza moldeak zituen mugez jabetuta, 1998ko irailean gel@irekia izeneko autoikaskuntzarako zerbitzua abian jartzea erabaki zuen. Honetara ekar
|
genitzake
, labur labur, muga horiek:
|
|
|
Bizitzaren kontrolerako eta administraziorako gaitasunak haztearekin batera, biologikotzat eta betierekotzat jo izan diren egitateen izaera historikoa eta aldagarria frogatu da; emakumearen irudiari buruzko gogoetak jar
|
genitzake
eboluzio horren adibidetzat. Bilakaera ez da autonomoa, erabakiak hartzen dira, erabakien ondorioa dira.
|
|
|
– Gerra kasu batean, lau kategoria horiek honetara birdefini
|
genitzake
:
|
|
|
Non kokatuko da? Eta hola jar
|
genitzake
hemen beste galdera anitz. Hori dela eta, aski orokorrak diren ohar batzuk jarriko ditut hemen kontu honetaz.
|
|
|
Bilduma handiak zenbatu. Xori kopuruaren asmatzeko, denak konta
|
genitzake
edo ainara kopurutik abia gaitezke W!, 21, 22, 23,...). Zenbakien balioa (20 eta 5) eta zenbaki handia lehenik finkatua izaiteak egin molde honi ohartzea errazten dute. C n, egin molde bera balia daiteke lehen zenbakia 20 ez izanik ere.
|
|
2003
|
|
|
Sen onak agintzen dizkigun beste gauza asko ere gehi
|
genitzake
hemen, hala nola mezuei beti erantzunik ematea (OK hutsa baizik ez bada), gaia zuzen idatzi eta (birbidaltzean, gaia aldatu baldin bada) edukia ere aldatzea, igorri aurretik mezua berriro irakurtzea, erantzutean jatorrizko mezuaren parte bat (baino ez) eranstea eta amaieran sinatzea, adibidez.
|
|
|
Saratar medikuaren, gerla?, bada, ez zen Marteren suzko eta karrezko joko eta habarrots izigarrietara daraman hura, Minervaren dosteta ezti eta kanta alosien bidez enorantziaren kontra egiten den gerla ohorezkoa baizik. Baina aholku horretaz bi ohar egin
|
genitzake
:
|
|
|
Guhaurk, bada, Hannah Arendtek berak Bortizkeriaz eta Politikaz idatzi zuen lan baten ondotik nahi genituzke egin zenbait gogoeta. Udako Euskal Unibertsitateak, gai berari buruz, duela bospasei urte proposatu zituen gogoetak, kanpoko ikuspegi zabalago baten aldean para
|
genitzake
horrela, aspaldiko denboretan gure Herria hertsatzen duten arazo nagusietarik batez hausnartzeko xedetan.
|
|
|
Hori ikusita, ondorio batzuk atera
|
genitzake
:
|
|
|
Maiztasun jakin bati lotuta ez daudela eta, ukatzen zaie horiei hedabide kategoria; baina komunikazio eredu auto zentratu txukun askoak plazara  tzen dituzte. Ez dira hedabide hedabide, baina gizarte  euskaldunaren ispilu diren heinean, komunikazio publikoko eragiletzat har
|
genitzake
. Beste batzuen artean, bakar bat aipatzearren, horra hor bertsolaritzari buruzko web-gunea; Gartziaren berbetan esateko, plaza bertsolaritzak osatzen duen informazio zirkuitu alternatiboa aberasten.
|
|
|
Edizio agenteen artean bospasei" izaera" edo mota ezberdin bereiz
|
genitzake
. Batzuk argitaletxe komertzialak dira, eta hauen artean badira bertokoak edota kanpokoren bati lotuak; beste batzuk argitaletxe publikoak dira, Gobernu edo Aldundiak esaterako, eta gure kasuan liburubaka rreko 144 horien artean asko udaletxeak dira; ugari dira, baita ere, elkarte, talde, fundazio, museo, erlijio etxe eta honelakoak ere; bosgarren talde bat ere bereizi nahi izan dugu, irakaskuntzari hertsiki lotua, EHU, UEU edo Ikastolen Elkartea, besteak beste.
|
|
2004
|
|
|
Mende laurdena ezer gutxi da 1.500 urteko historia duen hiri batentzat, baina gizakion bizitza itxaropen eskalan, heren bat da. Aspaldiko Veneziari buruz asko idatzi da, marrazki eta pintura bidez artisten irudiak ere badaude, fotografia teknikari esker duela ia 150 urteko argazkiak ere ikus
|
genitzake
.
|
|
|
Dagoeneko kalean da Euskeraren Erri Akademiak plazaratzen duen Euskerazaintza aldizkariaren azkenengo zenbakia. Bertan azaltzen diren lanen artean, honakoak aipa
|
genitzake
: aldizkariaren gaur egungo idazleen nondik norakoak, bertako idazlea izandako Jesus Gaztañaga zenak bere garaian azaldu zuen Akatsak eta erderakadak idazlana, Euskerazaintza Euskaltzaindia eta euskerea errian, 2004 urteko jardueraren azalpena, Hugh Tomas historialari ingelesak 1936ko gudan euskaldunak jasandako kalteen gainean azaldutakoari buruz Olazar' tar Martinek egiten duen azterketa, Euskerea ta japonera Azkue' ren ustez eta Latiegi' tar Bixentek Aragoiko Erdi Aroko eskuizkribu zaharretan aurkitutako euskal izenen gaia jorratuz eskaintzen duen ekarmena.
|
|
|
Euskalki guztiek bezala, Bilboko berbakerak gauza arkaikoak eta berrikuntza handiak dauzka. Lehenbizikoen artean, ahoristikoak iraganeko aditzen ordez subjuntiboa erabiltzea aipa
|
genitzake
, edo inguru osoan galduta dagoen hitanoak oraindik irautea zenbait lekutan, Begoñan esaterako. Aspaldiko hizkeraren lekuko horiek, esan bezala, gauza berriekin batera aurki ditzakegu, sarritan gaztelaniaren eraginaren ondoriozkoak.
|
|
|
Manuel Barandika, Batzar Nagusietan itzultzailea, parlamenaria eta Banco de Bilbao erakundeko zuzendaria izan zen. Barroeta Aldamar eta beste aipa
|
genitzake
. Hala ere, Foruen lege moldaketetan aipamenik ez da agiri hizkuntza arazoari buruz, baina bai ordea Batzar Nagusietako arautegietan eta administrazio publiko foraleko zerbitzaria izateko.
|
|
|
Atal honen inguruan, Arrasateko Kooperatiba Esperientziaren berezitasunaklau arlotan sailka
|
genitzake
: enpleguaren egonkortasuna, ordainsariak, promozioaeta erregulazioa.
|
|
|
Gainera, lan antolakuntza tayloristaedo fordista batean dauden zenbait kostu aurrez daitezke. Hiru aurrezpen motabereiz
|
genitzake
.
|
|
|
Hala ere, ez dago bide lineal bat logikaren historia osoan zehar. Besteak beste, bi ildobereiz
|
genitzake
:
|
|
2005
|
|
|
Estiloari bagagozkio, bada besteen aldean nabarmentzen den aldaketa bat, hizkera trinkoagoa egiten da, batez ere kondaira itxurako narrazioetan, esaldiak luzeagoak dira eta hari argumentalak ere luzeagoak dira Laudanoa eta sutautsa narrazioak du hari argumentalik luzeena. Itxura batean egilearen beraren eleberriek larregi eragiten dieten ipuinak dira, garapen eta egituran ere, ipuin hauetako zenbait ia eleberri zatitzat har
|
genitzake
. Hirugarren pertsonan kontatutako istorioak dira nagusi.
|
|
|
Gure Bizkaiko idazle hauen artean Paddy Rekalde bilbotarraren ipuin bilduma biak, Aizu Paddy! (1996) eta Whiskey koloreko gauak (1999), ipuin mota honetan koka
|
genitzake
. Izan ere, ipuin bilduma bi hauetan zehar, areago Rekalderen bestelako lanetan ere, lekuak, pertsonaia motak, gaiak eta narratzaile motak behin eta berriro errepikatzen dira.
|
|
|
Tradizioa agortzearen eta hizkuntza ereduen arteko liskarrak baretzeko sasoiarekin topo egiten dugu une batean. Gurean paradigmatikotzat har
|
genitzake
Eusebio Erkiaga eta Mikel Zarate
|
|
|
Lehenengoan Juan Antonio Mogel agertzen zaigu protagonisten artean, eta bigarrenean Txomin Agirreren eta Eusebio Erkiagaren eleberrietako txokoak, Arranondo (Ondarroa) eta Arranegi (Lekeitio), agertzen zaizkigu. Kasu honetan biak Ondarroatzat har
|
genitzake
. " Guissepina, Guissepina" ipuinak Eusebio Erkiaga lekeitiarraren Jaioko dira eleberriarekin zerikusi handia du.
|
|
|
Aurreko batean esaten genuen bezala, sasoi hartan euskal ipuingintza garaiko joera modernoetatik urrun zebilen. Gerra zibila baino lehen, modu batean edo bestean, ipuingintza edo narrazio laburra jorratu zuten Bizkaiko idazleen artean aipa
|
genitzake
, 1 Bere iloba Bizenta Mogel azkoitiarrak ipuin hauetarik asko jaso zituen Ipuin onac (1804) liburua atontzeko. besteak beste: Paulo Zamarripa, R.M. Azkue, Evaristo Bustinza Kirikiño, Ipolito Larrakotxea Legoaldi, Errose Bustinza Mañariko, Sorne Unzueta Utarsus, Bernardo Mª Garro Otxolua eta Esteban Urkiaga Lauaxeta, hau ere ipuingintzara hurbildu baitzen.
|
|
|
Horregatik guztiagatik ipuinok Arestiren sinbolismotik poesia sozialerako trantsizioaren adibidetzat har
|
genitzake
.
|
|
|
Beraz, harriaren trilogiako olerkiek badute Arestirengan aurrekaria, Arestik joera soziala lehenago prosan landu zuen. Azken ipuinak, behintzat, ohiturazko narratibaren ondoren gure literaturan, eleberrian behinik behin, egon ez den aro errealista bateranzko ahalegintzat har
|
genitzake
. Errealismo printza bat sasoiko existentzialismo berria eta artean zirauen lehengo ohiturazaletasunaren tarteko.
|
|
|
21 Hizkuntzaren esparru bakoitzean hartzen diren maileguek hizkuntza osoan izan dezaketen eraginak zer pentsatua eman liguke: bizidunen dietaz ari garelarik, haragijale eta belarjale hitzak, esate baterako, hizkuntza komunekoak direla onartu beharra dugu, hiztun gehienek erabil ditzaketen adigaiei baitagozkie eta irizpide horretan oinarrituta bultza
|
genitzake
, karniboro eta herbiboro hitzen aldean. Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira.
|
|
|
Esan bezala, hamaika adibide aipa
|
genitzake
hizkuntza zapalkuntzaren adierazle gisa. Euskal Herriko edozein karriketatik edo errepidetik bidaia azkar bat egitearekin soilik, berehala dakusagu paisaia linguistikoan zein hizkuntza den nagusi.
|
|
|
Euskarari bigarren mailako presentzia ez zaio soilik kale izendegian ematen. Nahi izanez gero, arloz arlo adibide ugari aipa
|
genitzake
, honen adierazle. Ildo honetan, irakaskuntzaren arloa aipatzea ezinbestekoa dugu; arlo honek duen garrantzia estrategiakoagatik eta eragin mailagatik.
|
|
|
Gaur egun euskaraz ikasteko dagoen arazoa handia da. Orokorrean Euskal Herri osoan leku ezberdin askotan aurki
|
genitzake
hau berresten duten adibideak; baina zenbait lekuetako gordintasunak aipamen zehatza merezi du. Kasu larriak ezagutu ditugu ikasturte honetan bertan.
|
|
|
Taldea ren hitzek zientzia fikzioarenki tschtematika ere ukitzen zuten, eta umore surrealista eta satira sozialaren artean koka
|
genitzake
. Ez zegoen inolako asmo hermetikorik edo munduko arazoentzako soluzio handitsurik Devoren ahoan.
|
|
|
Euskaltegietara hurbildu besterik ez dago euskararekin erreta eta nazkatuta daudenak aurkitzeko, euskara ikastea titulu bat edo Hizkuntz Eskakizunen bat eskuratzeko soilik planteatzen dutenak, berau lortutakoan euskara bazter batean utziko dutenak... Askotan, aurreko bi taldeetako batean kokaturik egon direnak aurki
|
genitzake
talde honetan, baldintza eta arazo pertsonalek ekarriak, beraiek edo hurbileko batek bizi izandako egoera edo arazoek eraginda.
|
|
|
A rgudio hauen ondoan ere, aurreko atalean bezala, aurki
|
genitzake
bihotzak edo haserreak eragindako bestelako adierazpen gordin batzuk:
|
|
|
Aurreko bi errealitateetan zenbait elementu komun bereiz
|
genitzake
:
|
|
|
Azpisailen barruan liburu gehien historia biografiak biltzen du, bertan sartzen direlarik herrietako historiak edo istorioak, pertsonaien bizitzak edo biografiak, Euskal Herri edo garai bateko historia, etab. Liburu mota honi etnologia eta hizkuntzarekin loturikoak erantsiz gero, %40tik gora berak hartzen du. Beste hiru bloke bereiz
|
genitzake
horrezgainera, bata arte edo edertia rena, beste bat administratiboa, eta hiruga rrena unibertsitate liburua, hauetako bakoitza %20 inguruko pisuarekin.
|
|
2006
|
|
|
gure pentsamenduaren elaborazioa. Niaren kontzientzia nondik sortzen den, askatasunaren kontzientzia zerk ematen duen... guk gauza asko jakin
|
genitzake
baina sekula ez dugu jakingo beste pertsona bat zer ari den pentsatzen, zer ari den sentitzen, eta pentsamenduen gai hori definitzea eta argitzea nik uste ezinezkoa izango dela. Burmuineko gero eta atal espezializatu gehiago ari gara ezagutzen, non dagoen lengoaia musikala, non sortzen den lengoaia idatzia, epe laburreko memoria non jasotzen den, non epe luzekoa, inteligentzia artifizialari dagokionez ere asko aurreratu da, neurotransmisioari buruz eta burmuinaren funtzionamenduari buruz izugarri ari gara jakiten, baina pentsamenduaren eta sentimenduen alor osoa, pertsona bakoitzak berea duen mundu hori, uste dut oso zaila izango dela deskubritzen, eta ez dakit interesgarria izango ote litzatekeen ere dena jakitea.
|
|
|
Duela hemezortzi urtetik honantz Euskal Unibertsitateko Hezkuntza Aldizkaria den Tantak en 35 zenbakian plazaratu dituzten gaien artean, honokoak azpimarra
|
genitzake
: Hego Euskal Herriko eskola liburutegietan izan diren funtzionamenduaren gorabeherak; Euskal Autonomi Erkidegoan hezkuntza kooperatiben egoera zertan den; zenbateraino ezagutzen duten euskarazko tradizioa irakasle eta kazetari gaiek; Txema Preciado Saez de Ocariz, Euskal Herriko Unibertsitatean Musika, Plastika eta Gorputz Adierazpenaren Didaktika sailean diharduen irakasleak idatzitako Erna zite!
|
|
|
Heriotzari buruz erabiltzen diren esaldi topikoak paperera ekartzen hasiz gero, erreportaje honek dituen adina orrialde bete
|
genitzake
, eta zertxobait gehiago beharbada. Heriotzaz hitz egiten dugu, baina hitz hutsalak dira gehienetan, adituen ustez.
|
|
|
Batetik bereiz dezagun edozein biztanleriari, euskaldungoari ere, dagokion berezko hazkuntza. Bestetik X1, gure kasuan 1981eko 2 urte bitarteko euskaldunak, bi multzotan bana
|
genitzake
, 1986 urtean 7 urte bitartekoak ziratekeenak eta gainontzekoak, 1986an 16 urte bitartekoak ziratekeenak alegia. Horretarako adin taldeen proportzio banaketa zein nolakoa den ikusirik honela egin genezake:
|
|
|
Zalantzak beti ditu batek bilduma baterako aukera egiten ari denean; baina zinez uste dut den dena ez dela sartu behar. Gure ibilbidearen zenbait atal eta urrats ezin
|
genitzake
modu fatal batean halabeharrez onartu; kalitateak eta egokitasunaren zentzuak ere hitza izan dute.
|
|
|
neba arrebek oso ezberdinak diren elkarrekintza inguruakbarneratzen dituzte, eta inguruok pertsona beragandik datozen aldagaiek etatestuingurutik datozen aldagaiek eraikitzen dituzte. Pertsona beragandik datozenaldagaien artean, genetika aipa genezake, eta testuingurutik datozenen artean, familia sistemaren funtzionamendua edo neba arreben arteko erlazioen ezaugarriestrukturalak aipa
|
genitzake
, hala nola, generoa, adin ezberdintasunak edo familiaren tamaina.
|
|
|
Motibazioak etabereziki adoptatzeko motibatuak dauden taldeak asko aldatu dira pasa den XX.mendean zehar. Hiru adoptatzaile belaunaldi ezberdindu
|
genitzake
dituzten balio, sinesmen eta ohituren arabera (Hoksbergen, 1991).
|
|
|
Gainerakoan, hauek ere adopzioarekiko jarrera irekia dute eta zerbait positibotzat jotzen dute. Gaur egun adopziora jotzen dutenen belaunaldia dugu hau.Osaera eta motibazioengatik hiru talde bereiz
|
genitzake
: a) Seme alabarik ezinizan dezaketen familiak, b) seme alabak izan arren adoptatzeko erabakia hartzenduten bikoteak, c) eta banakoak (familia monoparentalak).
|
|
|
Emakumezkoen kasuan, adopzioa helburu hori lortzeko beste bideetako bat besterik ez da izango, lagundutako ugalketarako metodoen artean ere aukera baitezakete; gizonezkoen kasuan, ordea, adopzioa izango da erabil dezaketen bide legal bakarra. Gaur egun, eskuarki, gizonezko baino emakumezko gehiago aurki
|
genitzake
adoptatzeko prest, horrekseguru asko gure gizartean gizonezko eta emakumezkoen rol tradizionalen iraunkortasunarekin du harremana. Horrela, amaren rola betebehar sozial garrantzitsuaizanik, hainbat emakume rol hau berau betetzera behartuta senti daitezke.
|
|
|
Gorabehera politiko moralok bazterturik –euskararen izpiritu edo izpiritu faltaren auzi gisa Unamuno-k kaleratu diguna, Antzinako eta Modernoen Kereila txotxongilotiar hori," kuestioaren hondoan" izpiritu nazional espainolaren arazoa baino ez baitzen–, azpianago jokoan dabiltzan kontzeptu nagusiak berrikus
|
genitzake
. Izan ere, hori da beti arreta erakartzen duen aspektua:
|
|
|
Eta ez dirudi Clay Institutuaren sistema hori txarra denik. Dirua nork jarri aurkituz gero, deialdi eta sari horren bidez bestelako lanetan (iturgin, sukaldari, anestesista...) ari diren ikertzaile talentudunak konponbide bila jar
|
genitzake
, eta akaso euskararen misterioak behin betiko garbitu.
|
|
|
Euskaldun horiek zein harriren azpian gorde ote diren esanen baligute... Baina estatistikak gorabehera, hizkuntzaren osasunaren adierazle nagusia den erabilerari dagokionez, eta geure burua engainatu gabe, nekez sar
|
genitzake
ia euskaldunak euskaldunon multzoan. Izan ere, euskara erabiltzea edo ez erabiltzea erabakitzen duten faktoreen balantzan, ia euskaldunen presentzia eta haien ohiko jardun linguistikoa ez da aldeko faktoreen multzoan sartzen; normalean erdararen aldeko presio sozialak eta bestelako faktoreek, erraztasunak, besteak beste, edo batez ere?, erdarara eramaten dituzte ia euskaldunak.
|
|
|
Badago, ordea, azken ideia horri erabatekotasuna murrizten dion argudioa. Izan ere, askorik bilatu gabe, aurki
|
genitzake
azken urteotako produkzio idatzian biharko filologoen materiala eta ikergaia izanen diren lekukotasun idatziak. Adibide gisa, honako alea:
|
|
|
Adibideak, jakina, pilaka eman
|
genitzake
. Badira, gainera, hizkuntza korapiloak sortzen benetan emankorrak diren formak eta egiturak.
|
|
|
Esan genezake, gainera, pertsonaia femenino horiek identitate alternatiboak eskaintzen dituztela, estereotipoak hautsiz eta alternatibak eskainiz. Bi emakume klase aipa
|
genitzake
: fantasiazko emakumea eta emakume baztertua, biak dira egokitu zaienari aurre egiten dakiten emakumeak.
|
|
2007
|
|
|
Jende normalak hots. Hauetarik oso guti gelditzen da, hargatik" mohikanotzat" har
|
genitzake
eta segurraz ere leku bat izanen dute Euskal Erakustokian, Iparraldean euskara oroimen soila izanen den egunean.
|
|
|
Harri puska bat, esan genezake, izpirituaren uko bezainbatean manifestatzen dela izpiritu gisa; izpiritua positibokiago ageri zaigu lore batean (honek sentitu, hazi, bizia emateko ahala du), gehiago abere batean (instintoak, etab.), eta gehiena gizakian. Gizakian bertan, izpirituaren forma apalagoak bereiz
|
genitzake
(gorputza eta gorputzaren legeak), edo goragoak (sentimenduen bizitza), eta gorena, pentsamendua, arrazoiketa, kontzientziaren kontzientzia. Gizakian ikusten dugu garbi asko izpiritua nola doan, bere agerketa den materiatik gora, forma geroz eta garbiagoak hartzen, hots, bere baita hutsera itzultzen berriro pentsamendu hutsean.
|
|
|
–1830az gero, etena goitik beherainokoa (gerra napoleondarren, etab., eta errestaurazioaren ondorioz), kultural, sozial eta politikoa. , ideien mailan (eskema hau, irakurle marxistentzat ezaguna, diskutigarria bada ere), hegelianismoaren desintegrazioaren urteak izenda
|
genitzake
–iragaitzaldi bat?, eta 48ko iraultzaren porrotetik aurrerakoak, arrazoimenaren txikizio, koak (Lukács) 889, filosofia modu tradizionalaren akabuarenak behintzat. Politikoki, gaur Alemania esaten dugun hori, 1815az geroztik. Vienako Kongresua?
|
|
|
1940 hamarkadako Euskal kulturaren alde buruturiko ekintzen eragileak hiru multzotan bana
|
genitzake
: Talde euskalzalearen ekintzetan parte hartu zutenak, konkretuki bigarren Aintzinaren argitalpenean; Eskualdun Gazteen Batasunaren elkarte folklorikoaren kideak izan zirenak eta Herria> astekariaren sorrera bultzatu zutenak.
|
|
|
Gaion eztabaidan, gomutan har
|
genitzake
energia, medikuntza, nekazaritzaedota garraioa. Adibidez, urteetan bikote antzuek haurrak izateko obuluak erabilibadira ere, orain gutxidanik zientzialariek giza klonazio terapeutikorako ere eskatzen dituzte obuluak:
|
|
|
Horiek direlarik gailenduriko oniritziak, uste izatekoakdira inplikazioak ere. Aurrekontu orokorren murriztearekin, eta jakinik gaur egunmugagabetasuna ez dela posible, arazo bi atzeman
|
genitzake
: batetik, ikerketa etagarapen sisteman finantziazioa eta lehentasunak zedarritzeko asmoz dabiltzaneneragiletasuna nabarmenduko da; eta, bestetik, ikerketa jakinen identifikatzera etasustatzera bilduko dira gobernuak.
|
|
|
Politika publikoetan, eta ingurumen politikan bereziki, zientziarekiko mendetasunanabarmen hazi da. Horrek zientziaren eta politikaren arteko harremana eta, oro har, zientziaren eta gizarteko beste esparruen arteko harremana zeharo aldatu ditu.Harreman berri hori ulertzeko bi modu aipa
|
genitzake
. Lehenik eta behin, zientziakarazo ekologikoak identifikatze aldera funtzio hazkorra du:
|
|
|
Kasu honetan, komunikazioa alde bikoa da, ez da abiatzen publikoak zientziaren balioa aitortzen duelakoaurreiritzitik, konfiantza eraiki beharreko printzipioa da, eta berreraikuntzarenerretorika erabiltzen du; ulerkuntza publikoa ezagutza zientifikoaren eta lokalarenartekoa da. Bigarren ikuspegi honetako metaforarekin, beraz, ezaugarri bereizle biidentifika
|
genitzake
, testuinguru soziopolitikoari dagokionez, (Rowe et al., 2004):
|
|
|
Hiru ideia nagusi horiek laburki azal
|
genitzake
, Wynne ren (1992a) lanaitzindaria hona aldatuz. Lehenik eta behin, zientziaren ulerkuntza zientifikoaulertzeko elementu garrantzitsuena zientziaren sinesgarritasun publikoa da.
|
|
|
Lehengoeta behin, aipatzekoa da XX. mendean izandako bizitzaren birdefinizioa. Bizitzaren historia xume bat egitekotan, agian hiru une bereiz
|
genitzake
. Hasteko, episteme klasikoa izango genuke non bizitza, Foucault-en tesiari jarraituz, ez zenexistitzen (Foucault, 1966).
|
|
|
Nahi eta nahi ez, zoe teknologiaren proiektua hedatzen denean, biodibertsitatea dagoen testuinguruetan bizitzaren funtzionamendua, biosaren egituraketa, desegituratzen hasten da. Hemen bi arrazoi aipa
|
genitzake
. Alde batetik, komunitateen ezagutza lokalak lekuaren posibilitateak eta elementu ezberdinen artekoerlazioak arakatzen ditu:
|
|
|
(«Haurrarengandik eta basatiarengandik nekez lortzen dira hitzak, esaldien ordez») 357 Hitza bera bakarrik ezer ez da; ez du lekurik, ez zentzurik, esaldian ez bada, hots, «erabileran»358 Esan nahi da, hitza, hots artikulatuen sistema batean, kontzeptuen sistema eta konposizio batean, hizketan, bilakatzen da, den hitza. ...untzaren naturaren arabera eleketa da «lehenengoa eta erabakitzailea»359 «Hizkuntza hizketa elkarlotuan bakarrik datza, gramatika eta hiztegia ozta dira haren hezurdura hilotzarekin konparagarriak» (H.en azpim.) 360 Esaldiaren barruan bai, hitza indibiduoa da, nortasuna da, hala nola gizartean gizon emakumea361 Hizkuntza egiazki banako hiztunaren jardun bizia bezala ulertzen badugu, hor bereiz
|
genitzake
: a) hitza, hiztunarentzat objektu tinkatu bat dena; b) esaldia eta hizketa, hizkuntzaren arau propioen arabera hiztunak bere gogara moldatzen dituenak; eta, c) hizkuntza, hizketen osotasuna bezala, oraingo nahiz lehenagoko guztiena eta gerokoena.
|
|
|
Nola irakur
|
genitzake
azken urtean kultur eremuan izandako gertaerak?
|
|
2008
|
|
|
Non koka
|
genitzake
Quebeceko komunitate anglofonoak 4b irudian aurkeztu dugun ongizate/ gaixotasun markoaren barruan. Nagusiki zer hizkuntza ofizial hitz egiten den hartuz gero oinarritzat, 2001 urtean Quebecen milioi bat ingeles hiztun inguru zeuden, hainbat jatorritakoak, biztanleriaren %14, beraz.
|
|
|
Kanadako Côte Nord eskualdean bizi diren ingeles hiztunak gure irudiko 3 koadrantean koka
|
genitzake
. Izan ere, haien demografia ahula da eta babes instituzional gutxi dute.
|
|
|
Gozoarekin kaloria asko hartzen ariko ginateke, kaloria gehiegi, eta, zenbait urteren buruan, osasun arazo kronikoak eduki
|
genitzake
.
|
|
|
Babestea merezi duten espezie asko eta asko aipa
|
genitzake
, eta, ahal izango bagenu, denak zainduko genituzke. Baina hori egitea ezinezkoa da; ez dago, ez giza, ez diru baliabiderik denak babesteko; beraz, aukeratu behar izaten dute zein animalia zaindu eta zein ez.
|
|
|
Egiteko hori esku artean duzun bezalako idazlan baten helburuez haratago ez ezik, nire indarrez haratago joango litzateke. Beraz, ñabardura eta xehetasun garrantzitsu batzuk alde batera utzita, gauzak sinplifikatze aldera sinplekerietan erori gabe, nazionalismoaren inguruko ikerketa eskola guziak bi talde handitan bana
|
genitzake
. Alde batetik modernistak, bertze aldetik primordialistak1.
|