|
2003
|
|
|
panpetakobakardadeaharrigarria suertatzenda, Afrikakosabanabizidunez josiarekin alderatuta. ...etarikoak bazeudenPleistozeno amaierara arte, etaosougari zirenfosil erregistroaren arabera, baiale kopuruzetabaigenerodesberdinez.Nolanahi, EtxeparetarrakberandusamariritsizirenArgentinara, ordurakoClovistarrek edo ondotxoamaitutabaitzeukatenerraldoiengarbiketa, etaEtxeparetarrenkontinentekideekClovistarrenondorengoena?, etagureJuancitokbereoroitzapenetanindigenarik gogoratzenezduen bezala, nekez
|
eman
diezaguke armadiloerraldoienetanagierraldoienberri, biziarenhistoriarenikuspuntutikia iabegienaurretikezabatuzizkioten eta. Tamalada, bainahorrelaxeda.
|
|
|
...anikez, gauregunguztizespekulatibobegitandukozaiguHaeckel enhipotesiantropologikohori, bainabereidazlanekzabalkundeikaragarriaedukiizanzuten, etahainbat jarraitzaileinspiratuzituzten, halanola, EugèneDubois, esan bezala, kate mailagalduarenbila joanzena, etaJava uharteko erdialdean hominidogoiztiar batenhondarrakaurkituzituena1890eta1891eanibai terraza batean.Dubois ek Pithecanthropuserectusizena
|
eman
zion, batetik, izterrezurraaztertutazutik ibilzitekeelapentsatubaitzuen, baina, bestetik, Haeckel enideiekiko begiruneagatik.Haeckel en oihartzunaEuskalHerrirainoereiritsizen, eta, kasurako, ArturoCampioneuskaltzalehandiakezagutzen zituenHaeckel enideiok, Dubois ekbainourrunagotiknahibadaere, eta onargarriakirudituzitzaizkioneuskaldunen jatorriilunaazaltzeko; areago, ezonartuzgero, euskaldunakino...
|
|
|
...uztieknabarmenuztenduteAlbertConstantinmedikuareneuskaltzaletasuna, etatestuinguruhorretan aipatzenduteEskualdunaaldizkariarenaldemende hasieranburuturikolana, edotaEskualzaleenBiltzarrean JeanEtxepareren ondoanlehendakariorde gisaemandakourteak, etabai euskaltzainurgazleizatearenaere (1923tikaurrera). Alabaina, Xarritonen idazlanetanikusdaitekeenez, badaudebestepuntuazpimarragarri bi, hots, hartu
|
eman
estubi, honaekarrinahiditudanak.Batetik, Azkuerekineduki izanzuenadiskidantzaaipatuguradut, etabesteakbeste, berorrenhiztegiarenburutzapenerakoemanbultzada.Bestetik, ezindainolaereahaztuIparraldekoleheneuskalnazionalistetarikoaizanzelabereadiskidePierreBuruzainmedikuhazpandarrarekinbatera, eta, izatez,, unpartinationalisteviable, antolatzekoegokieraereaipatuzion, kasurako, 1903koeskutitzbatean.
|
|
|
Orai delako bi etxek badute ura ausarki, beherean bezala estai guzietan?. Antza, Baigorri eta Donibane Garaziko laborari etxe anitzek ezarri zuten. Etxepareren lerroetan jakin dugu, halaber, lehen irratiak 1926an entzun zirela, eta urte berean iritsi behar zela argindarra Alduderaino, baina, hitzarturiko epeak bete ziren arren, enpresak ez zuela argirik
|
eman
, eta, okerrago, etxeetaraino heltzeko sariak itsuski emendatu zituela.
|
|
|
Nolanahi, apaizlapurtarrabereosotasuneanulertzen ahalegintzeko, ezinbestekoadaPakoSudupekbildudituenLafitterenkazetari lanhautatuakirakurtzea.Eraberean, Gould enCiencia versusreligión, unfalsoconflictoliburuanargiikusikodituzuzientziaetaerlijioarenartekohartu
|
eman
gatazkatsuenarrazoiak.
|
|
|
William Thomson (18241907) fisikari ospetsua, LordKelvin izenaz ezagunagoa, elektrizitate eta termodinamikari buruzko analisimatematiko oso garrantzitsuak garatu zituena. Umeprodigioa txikitan, hainbateta hainbat ekarpen edukizituen esparru akademikoan, baina jendartean bereizena zabaldu zuen lorpennagusia, eta ohorezko titulua
|
eman
ziona, kable telegrafiko transatlantikoa izan zen:
|
|
2006
|
|
|
Zazpiakbadu zerbait berezia. (...) Juan Mari Lekuonak aditzera
|
eman
zidan euskal kanta zaharretan badagoela horren aztarnarik; horrenadibideetako batBerdabiorenkantakolehenbertsoadela.BainamisteriotsuenaJuanMarikaipatuzidan Be (Xaldiarenaalegia)(...) rdabiorenada.Tradizioakdioenezontzako urreakfaltsifikatzen zituen Berdabiok, etahorregatik eduki zuten Iruñekopresondegian, noneginzuen hirurehunetahirurogeitabostbertsokokanta, egunero batosatuz, ManuelLekuonakzioe...
|
|
|
1967koapirilaren 23an, donManuelLekuonarenomenezkobertso jaialdiaantolatu zuten Oiartzunen, meza
|
eman
zuenekoberrogeita hamargarrenurteurrenazela eta.Egunhartakomezanagusia Don Manuelen hiru ilobek eman zuten: Juan Mari, Andoni eta Julen Lekuonak, alegia.Sermoia, berriz, aitaGaztelumendijesulagun oiartzuarrak, sutsu, halaere(...). Basarrikohizko hitzaldi errimatua eginzuenbazkalodoan, Lekuonazaharrarengorantzan.
|
|
|
1967koapirilaren 23an, donManuelLekuonarenomenezkobertso jaialdiaantolatu zuten Oiartzunen, meza eman zuenekoberrogeita hamargarrenurteurrenazela eta.Egunhartakomezanagusia Don Manuelen hiru ilobek
|
eman
zuten: Juan Mari, Andoni eta Julen Lekuonak, alegia.Sermoia, berriz, aitaGaztelumendijesulagun oiartzuarrak, sutsu, halaere(...). Basarrikohizko hitzaldi errimatua eginzuenbazkalodoan, Lekuonazaharrarengorantzan.
|
|
|
Itsua ezdenak, ikuslezakeoperaziokirurjiko luzeetakonplikatuhori, obsesio zahar baten moduan nola joan den mila aldetatik gorpuzten.Eta hagitz ongiulertzekodaguzia.Lekuonatarrakhurbiletikukitzen baitzituen gaihonek, etaAzkuek etaAitaDonostiakezbezalako urrezkoukitua
|
eman
beharrazeukaten, ofizioko espa41 etaohoregosehutsagatik besterik ezbazen ere; baina, funtsean, haiekherrixaloagandikbildutakoa, gaihonekin deus ikustekorikezdutenasmazioapainekinnahastubesterikezduteegin.
|
|
2007
|
|
|
Atzera joz lagunkideen bizitzan, begira diezaiogun La, tteren eta lankideen prestakuntza kulturalari hasiera
|
eman
zion ikas tokiari. Haietariko hiruk Larresoroko apaizgaitegi txikian ikasi zuten, hamalauk Ustaritzekoan, hiruk Belokekoan eta hamaikak Baionako apaizgaitegi handian; hiruk Baionako Saint> Louis> de> Gonzague> ikastetxean, hiruk Saint Cyreko eskola militarrean eta batek Lilleko Kazetaritza fakultatean.
|
|
|
Jakina, elkarrizketek eskainitako datuek gertaeren zati bat baino ez digute ezagutarazi, gertaeren zati horren interpretazioa hobeto esanda16 Hala ere, oso erabilgarriak izan dira lekuko horiek eskaini dizkiguten burutapenak, iritziak eta susmoak, hainbat kontalarik agerturiko datuak bildurik, generalizazioa egin ahal izan dugulako. Horrela, liburuetatik bildu dugun informazioa argitu eta egiaztatzeko bidea
|
eman
digute, batzuetan, eta jendeaurreko jarrera o, ziala baino ez zela egiaztatzeko besteetan17.
|
|
|
Eskerrak
|
eman
nahi dizkiegu, nola ez, tesirako funtsezko iturriak eskaini dizkiguten orduko garaikideei. Informazio baliagarria eskaintzeaz gain, eskertzekoa dena, ez genuke esan barik utzi nahi lan hau osatzeko eta orokorrean ikerkuntza mailan burutu dugun lan interesgarriena, aberasgarriena eta politena izan dela.
|
|
|
Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, > Eskualduna, > Eskualzaleen> Biltzarra, Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos, Euskera, Gure> Herria, Bulletin> Musée> Basque> eta Aintzina. Argitalpenok aztertu ditugu intelektualen ekoizpen literarioari bidea
|
eman
ziotelako, sare intelektualaren partaide bihurtuz idazle horiek.
|
|
|
Ils nous ont demandé un organe de vulgarisation30 Baina euskal kulturara hurbiltzeaz gain, euskaltasuna goratzea ere hartu zuen helburu, Eskualduna> eta Eskualzaleen Biltzarrak beretzat harturiko pentsabideari atxikiz. Izan ere, Gure> Herriaren artikulu gehienek, euskaraz idatzirik egoteaz gain, lerroak
|
eman
zituzten euskaldunen hizkuntza (véhicule naturel et vivante expression de lâme de la race31), izaera eta ohitura zaharrak nabarmentzeko, miti, katzeraino.
|
|
|
Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aldizkaria berriro mintzagai hartuz, 1923an Baionako Udalak Sociétéri egindako eskaeraren berri
|
eman
zuen, Euskal Museoa antola zezan; helburua:
|
|
|
Baina lau argitalpenok modernizazioak ekarritako aldakuntzen eragina gutxitzen saiatu baziren ere, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, Revista> Internacional> de> Estudios> ascos> eta Euskerak, ostera, helburu desberdinak islatu zituzten, maila zienti, koko ikerkuntza sustatu nahi baitzuten. Euskerak konkretuki Euskaltzaindiaren lanen berri
|
eman
zuen.
|
|
|
Charles Maurrasen pentsabidean oinarriturik, Antzinako Erregimeneko erregezaletasuna berreskuratzea defendatu zuen, Frantziako Errepublikaren kontra, beraz. Horrela, 1906an Parlamentu frantziarrak Elizaren edukien inbentarioa egiteko agindua
|
eman
zuenean, Action> Française> inbentarioa burutzearen aurka agertu zen. Era berean, Gobernu frantziarra Vatikanoarekiko harremanak berreskuratzearen alde agertu zen eta Action> Françaisek kontra egin zion erabakiari.
|
|
|
1920an, ume denboran, poesia idazteari ekin zion Piarres La, ttek, Jean Saint Pierre Apaizgaitegi Handiko irakasleak bultzaturik49 Bide batez, esango dugu La, tteren hasierako asmoa Afrikara misiolari joatea izan zela, bertako hizkuntzak ikasteko; baina osasun txarra zela eta, Euskal Herrian geratu zen. Horrela, euskara ikasteari ekitea erabaki zuen50 1923an, apaiz ordena hartzeko gazteegia zenez gero, urte osoa
|
eman
zuen euskara ikasten, apaizgaitegian zegoen Inchausperen biblioteka txikian. Horrela, 1923an51, baita 1925ean ere, Eskualzaleen Biltzarrak ikasleen artean banaturiko sarietariko bat jaso zuen52.
|
|
|
1924ko uztailean apaiztu ostean, 23 urte baino izan arren, Aita Sainduak apaizteko baimena
|
eman
baitzion, Gieure Baionako apezpikuak Tolosako Institut> Catholiquera bidali zuen, 1924ko udazkenean, goi ikasketak burutzera. Jesuitekin ikasi zuen, beraz, La, ttek.
|
|
|
1927 urtea berriro Tolosan
|
eman
zuen lizentziatura amaitzeko, 1928an Apaizgaitegi Txikira bueltatuz bosgarren kurtsoan Humanitateak irakastera, baita euskal hizkuntza eta literatura61 irakastera ere.
|
|
|
Oronosek La, ttek erresistentzian burutu zituen ekintzen berri
|
eman
digu: Son activité consiste surtout à communiquer au Général Giraud qui se trouve en Afrique du Nord, les mouvementes des troupes allemandes dans la région, grâce à une double, lière qui va dUstaritz à Valcarlos et à tracer des cartes qui transitent par lEspagne pour lAfrique du Nord, Oronos, M, aipatu liburua, 77 or.
|
|
|
Baina La, ttek berak
|
eman
digu erresistentzian burutu zituen ekintzen berri: Larresoroko Darricarèreren bidez, margolari bizibidez?
|
|
|
Azkenez, aipatu beharra dago Aita Yves de la Brière jesuita, La, tteri aholkuak
|
eman
zizkiona, hala nola Aintzina> sortu edo mugimendu euskaltzalearen egitaraua idatzi orduko, ideia euskaltzaleak ez zirela doktrina katolikotik urruntzen egiaztatuz. La, ttek berak eskaturik ikuskatu zuen De la Brièrek egitamu euskaltzalea, frogatzen duena irakasle jesuitarengan zuen begirunea.
|
|
|
Baiona I, non Castagnet eskuindarra eta Garat ezkertiarra etsai politikoak ziren, Baiona II. barrutia eta Maule. Hauteskundeak buruturik, Garat suertatu zen garaile Baionako I. barrutian, Lissar eskuindarrak irabazi zuen Baionako bigarren barrutian eta mauletarrek Jean Ybarnégaray eskuindarrari
|
eman
zizkioten botorik gehienak.
|
|
|
1912an Ybarnégarayk hasiera
|
eman
zion bizitza politikoari, Uharte Garaziko alkate izendatu baitzuten. Lehenengo aukeratze horrekin, Ybarnegarayk abizenaren ortogra, a aldatu egin zuen (politikan sartu baino lehen Ibarnégaray idazten zuen).
|
|
|
1918an gerra amaitzean, soldadu ohiak heroitzat hartuak izan ziren; Ybarnégarayri gerlari ohienganako mirespen hori lagungarri gertatu zitzaion hurrengo hauteskundeetan. Horrela, Eskualduna> astekarian Jean Ybarnégaray Mauleko diputatua goraipatu egin zuten, frontean borrokatu baitzuen; egin zituen hitzaldi aberkoien berri ere
|
eman
zuten Eskualdunan:
|
|
|
1932an eskuindar kontserbadoreak Fédération> Républicaine> partiduan bildu ziren, Ybarnegaray barne. Egitarauan garrantzi nagusia
|
eman
zioten erlijoari: instituzio erlijiosoak babestearen alde agertu ziren eta Estatuak irakaskuntza monopoliza zezanaren kontra.
|
|
|
Eskualdun garbia, mintzatzaile ederra, politikako bihurgune guzietan trebe dena, beti gure alde. Ez egon etchen zure boza
|
eman
gabe. Egibide duzu bozaren emaitea.
|
|
|
Eskualdunan euskal herrietako gertakarien berri
|
eman
zuten Nouvelles du Pays atalean, nekazarien arazoez hitz egin zuten Laborarier izenburupean eta erreklutatu eta gerlarien egoera aipatu zuten Nouvelles militairesn127 berrietan. Baina, aipatu atalez gain, Eskualdunak politika jorratzen jarraitu zuen, eskuindarren batasuna bilatzen baitzuen128, Errepublikaren pentsamoldeari aurka eginez batera.
|
|
|
Nahi badugu egin ditzaten ganbaretan lege batzu erlijionea fagoratuko eta errespetatuko dituztenac, ez ditzagun
|
eman
gure bozac Seroren eta Freren kasatzeko, katichimaren eta othoitzaren eskoletaric khentzeko, aphez gaien bokazionearen gibelarazteko eta erlijioneko zeremonien trabatzeko legeac ginen dituzten deputatuentzat, Zer den girichtinoen eginbidea bozkatzeko behar orduetan Eskualduna, 1889ko apirilaren, 1a.
|
|
|
La, tte, P., Le> Basque> et> la> Littérature> dexpresion> asque, > Baiona, 1941, 68 or. Piarres Xarrittonek ere Larresoroko eskolaren berri
|
eman
digu, Xarritton, P.: Pierre> Broussain, > Sa> ntribution> aux> études> asques>(), CNRS, Paris, 1985, 166 orr.
|
|
|
Baina, Eskualdunaren edukien puntu nagusiak aurkezturik, koka gaitezen puntu honen hasieran, non azaldu dugun eskuindarrek irabazi zituztela Iparraldeko 1889ko bozketak. Jakina, hauteskundeen emaitzak ezaguturik, la colère des républicains fut à la mesure de leur déception137 Frantziako Gobernuak euskal herritarrei Elizarekiko zuten menpekotasuna leporatu zien, erlijiozaleen aldeko botoa
|
eman
baitzuten, Frantziako Errepublikaren pentsamoldeari kontra eginez. Horrekin batera, Frantziako mandatariek euskal apaizek buruturiko ekintza politikoak salatu zituzten138:
|
|
|
Eskualdunak aro berri hartan izan zituen lankideen berri
|
eman
digu La, ttek: Jean Baptiste Constantin, de Menditte, Pierre Espil eta Armagnague xuberotarrak, irakurle zuberotarrak erakartzen saiatu zen Hiriart Urruty151?, Michel Iriart, Julien Héguy, Michel Gombault, Etchegaray, Bidégaray, Jean Etchepare medikua, Charles Harispe, Martin Landerretche, Georges Lacombe, Jean Baptiste Daranatz, etab.152 Tamaina handiagotu egin zuten, mamia aberastu eta euskarari leku zabalagoa eskaini.
|
|
|
1907an Louis Etcheverry hil zenean alargunak, senarraren omenez, izen zaharra erabiltzeko baimena
|
eman
zien Eskualdun> naren arduradunei. Beraz, 1908an Eskualduna> antzineko izena berreskuratu zuen astekariak.
|
|
|
Eskualdunaren zuzendari izendatu zutenean, Jean Saint Pierre astekariaren lehenengo orrialdean hasi zen idazten, J.S.P. z sinatuz. Politika eta ekonomia gaiak jorratu zituen, baita herrietako gertakizunen berri
|
eman
ere bigarren edo hirugarren orrialdeetan.
|
|
|
Guri hasteko ez iduri... Eskualdun guziak
|
eman
balire Francoren alde, Gipuzkoakoak eta Bizkaiakoak, Alabakoak bezala guri iduri odol gutiago izanen zela Espainian191.
|
|
|
Azkuek ere Aranarekiko desadostasunaren berri
|
eman
zion Guilbeauri:
|
|
|
...amp;gt; los> Estudios> Vascos> aldizkarian argitara zitzan213 Era berean, 1910ean lehendakariak eskatu zion Biltzarrari ezagutarazteko hildako pertsona ezagunen izenak, marmolezko harri batez ohoratuak izan zitezen; hain zuzen ere, 1910ean Arnaud Oihenart, Jacques Bela eta Agustin Chaho ohoratu zituzten214 1910ean ere Gieure apezpiku berriaren jarrera nabarmendu zuten, baimena
|
eman
baitzuen Apaizgaitegian euskara irakatsia izan zedin215.
|
|
|
Baina euskararen erabilera bultzatzeaz gain, euskaltasunaren pizkundea ere hartu zuen helburu Eskualzaleen Biltzarrak. 1905ean Biltzarrak bat egin zuen Antton dAbbadieren Euskal Jaien asmoekin, euskara eta euskal ohiturak zaintzeaz gain, ahalaz geroago eta barnago erroak sar araziz218; eta Arturo Campionek hasiera
|
eman
zion 1904ko batzarrari, Jules Salaberry eredu bezala aurkeztuz: pour ceux qui veulent avoir à coeur de ne point laisser disparaître notre nationalité219.
|
|
|
Landerreche, Martin: Euskarari nola iraupena
|
eman
, Eskualzaleen Biltzarra, Honoré Campion éditeur, 1911, 8 orr.
|
|
|
1926an estatutuak aldatu bazituzten ere, Eskualzaleen Biltzarrak arduratzen jarraitu zuen de la conservation et de la di, usion de leuskara euskararen zaintze eta hedatzeaz. Politikaz aritzea debekatuta zutelarik, aurpegi
|
eman
zien, politikaz ari zirelako zurrumurruei:
|
|
|
1918an Bizkaia, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroako diputazioek, eta Baiona, Iruñe eta Gasteizko Apezpikuak deiturik, hau da, Eliz agintariak, Eusko Ikaskuntzaren biltzarra antolatu zuten Oñatin, euskal kultura langai harturik. Bilera hartan ateratako ondorioei iraunkortasuna
|
eman
nahian, erakunde berri bat sortzea erabaki zuten, hau da, Eusko Ikaskuntza. Julián Elorza elkarte berriaren lehendakari izendatu zuten, Julio Urkijo lehendakariorde eta Angel Apraiz Bartzelonako unibertsitateko katedraduna idazkari269.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzak Boletín> de> la> Sociedad> de> Estudios> Vascos.> Eusko> Ikaskuntzaren> Deia> hiruhilabetekaria argitaratu zuen272 Aldizkari horrek elkartearen Batzar Iraunkor zein Batzar Nagusien bileren berri
|
eman
zuen; 1920 eta 1935 urteen artean burutu zituen 71 bileretan honako hauek izan ziren maizen parte hartu zuten kideak:
|
|
|
Piarres Xarrittonek Eusko Ikaskuntzaren idazki bat aipatzen du, non Pierre Broussainek kide batzuen pentsamolde politikoaren berri
|
eman
zuen: Julio Urkijo karlista; Arturo Campion, Cosme Elgezabal, L. Urabayen, Louis Eleizalde, Claudio Armendariz, J. Cunchillos, X. Gortazar, H. Eguren euskal nazionalistak.
|
|
|
Nafarroa Behereko euskaltzain urgazleak bete betean asmatu zuen, zeren eta 1928an Piarres La, tte urgazle izendatu baitzuten, Jean Baptiste Darricarrere hil berriaren ordez. La, tteren izendapena Euskaltzaindiaren 1928ko urtarrileko batzarrean
|
eman
zuten aditzera294, Lacombek batzarkideei La, tteren euskal aditzari buruzko lana irrakurtzearekin batera.
|
|
|
Axola zaizkigun bi hamarkadetako Euskerak birritan
|
eman
zuen La, tteren lanaren berri: 1931n aditzera eman zuen Euskaltzaindiak Eskualdunen> Loretegia> La, ttek idatzitako literatur liburuaren 25 ale erosiko zituela298 eta 1932an Resurrección Mª de Azkuek La, tteren poema bat irakurri zuen299 Ostera, La, ttek berak ez zuen artikulurik argitaratu 1920 eta 30 hamarkadetako Euskera> Agerkarian.
|
|
|
Axola zaizkigun bi hamarkadetako Euskerak birritan eman zuen La, tteren lanaren berri: 1931n aditzera
|
eman
zuen Euskaltzaindiak Eskualdunen> Loretegia> La, ttek idatzitako literatur liburuaren 25 ale erosiko zituela298 eta 1932an Resurrección Mª de Azkuek La, tteren poema bat irakurri zuen299 Ostera, La, ttek berak ez zuen artikulurik argitaratu 1920 eta 30 hamarkadetako Euskera> Agerkarian.
|
|
|
Hain zuzen ere, Gure> Herriaren orrialdeek lehenengoz hitz egin zuten Piarres La, ttez intelektual preziatu gira 1924ko uztailean, Jean Etcheparek Piarres Gure> Herriaren irakurleei ezagutzera
|
eman
zienean La, ttek Eskualzaleen Biltzarrak banaturiko lehen saria irabazi ondoren307; idazle berberak luze idatzi zuen La, tteri buruz 1924ko iraileko zein urriko zenbakietan308:
|
|
|
Gure> Herriak Eskualdunarekin> zituen harreman komunen berri
|
eman
zuen, adieraziz: Gure ustez segurik Gure Herria hartzen duten gutiz gehienek Eskualduna irakurtzen dute317 Beste aldetik, Dominique Soubelet zoriondu egin zuen Jean Elissaldek Gure> Herriaren orrialdeetan, kaleratu berri baitzuen sei orriko Eskualduna:
|
|
|
Baina Gure> Herria> harremanetan egon zen SSLAB> eta RIEV> argitalpenekin ere, baita geroago aztertuko dugun Bulletin> du> Musée> Basquerekin ere, erredakzioak aditzera
|
eman
zuenez:
|
|
|
Jules Moulierek aditzera
|
eman
zuenez, Gure> Herrian esku dutenek327 hartu zuten parte bilera hartan: Laurent Apestéguy, Jean Barbier, Edmond Blazy. Gure> Herriaren administratzaile kudeatzailea zena?, Louis Dassance, Dominique Dufau, Jean Elissalde, Jules Moulier, Jean Saint Pierre eta Emmanuel Souberbiellek.
|
|
|
Dena dela, arazoak arazo, Gure Herria elkarteak lortu zuen Gure> Herriak 1938 arte iraun zezan. Are gehiago, oso eginkizun garrantzitsua bete zuen, bidea
|
eman
baitzuen idazleek iritziak, kritikak eta laudorioak argitara zitzaten, aurrerago ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Pedro> Garmendiak Pierre Dopen intéressant ouvrage aipatu zuen, baita eskerrak
|
eman
ere: sollicité par nous... lamabilité de consulter les livres anciens339.
|
|
|
Louis Colasek Julien Vinsonen pentsamoldearen berri
|
eman
zuen,, nkatu eta aldaezin bezala (nous connaisions tous ses idées très arrêtées354). Louis Dassancek aipatu egin zuen Vinsonek adeitasunez adierazitako oharra355 Henri Dopek, ostera, Vinsonek folklorez idatzirikoa mesprezatu egin zuen:
|
|
|
Eskola nazionalistak sustaturiko ikertze metodo berriak arbuiatu egin zituen Piarres Lhandek ere, arbitrarioak zirelakoan; eta Sabino Aranarenaz gain, Isaac López de Mendizabalen lanak ere baztertzeko aholkua
|
eman
zuen Lhandek475.
|
|
|
Idazleek Euskaltzaindiari eskatu zioten hitz xorta berria bildu edo sortzeko. Azkue lehendakariak euskaltzainei eskaria helarazi zienean, akademiakide gehienek agindua onartu zuten; Julio Urquijo eta Georges Lacombek, ostera, honako erantzuna
|
eman
zioten Azkueri:
|
|
|
Piarres La, ttek ez zuen 1920 eta 30.eko hamarkadetako Bulletin> du> Musée> Basque> aldizkarian idatzi. Are gehiago, Bulletinen behin baino ez da La, tte aipatzen, 1931ko alean, > Cahiers> de> Centre> Basque> et> Gascon> dEtudes> Regionales argitalpenaren berri
|
eman
zutenean, La, tte irakasleak Les études basques au travers des siècles artikulua argitaratu zuela Cahiersean aditzera emanez543.
|
|
|
Eskola libreetan euskara irakasteko eskubidea bazegoela gogoratu zuten Aintzinan: Eskola libroetan erakusle diren Begiralek ez ditzatela ahantz Jaun Aphezpiku ohiak eskuarari buruz
|
eman
manamendu bereziak; Gobernuko eskoletakoak orhoit ditela halaber beren erreglamenduko 15 garren artikuluaz. Hunek zuzena emaiten dute eskolan haurreri erakusteko nola itzuli behar den frantsesa eskuaralat eta eskuara frantseserat, Begiraleak, Aintzina, 1934ko azaroa.
|
|
|
Oronosek ere La, ttek gazteekin burutu zituen lehenengo ekintzen berri
|
eman
digu: il ne se cantonne jamais à sa classe (hirugarren maila).
|
|
|
Menditarrak taldearen buruek, eta Hegoaldeko EAJren inguruan sorturiko Mendigoizaleen araudia eredu harturik573, gazteen betebeharren berri
|
eman
zuten aditzera: adimenaren garapena sustatuko zuten, gorputzaren osasuna eta eskuzko trebetasuna, egokia izanda euskara ikas zezaten.
|
|
|
Beraz, Menditarrak taldearen partaideak sakabanatu egin ziren; Jacques Mestelanen ikuspuntutik, Menditarrak taldea desegin zen, alde batetik, partaideak ez zirelako oso euskaltzaleak581, jadanik aipatu dugun bezala; eta bestetik, Espainiako gerra piztearekin, iheslariak Iparraldera heltzen hasi zirelako eta La, ttek denbora eta ahaleginak
|
eman
baitzituen haiei aterbea aurkitzen, menditar eta euskaltzale taldearen ekintzak alboratuz582.
|
|
|
Politikoa zen bai zeren eta Ybarnegaray kontra ari ginen Eskualdunean izkiriatzen nuen aitzina. Egun batez izan genuen bilkura bat, Eskualdunaren konduak
|
eman
zituzten eta horiek oro. Ni xoko batetan nintzen, oraino gaztea.
|
|
|
Orduan Ybarnegary ek atakatu ninduan: Ces> jeunes> blancs> becs> qui> veulent> mettre> la> pagaille> dans> notre> ays! >/ Altxatu nintzen eta erran nion aseak ginela cacique horietaz eta hemendik goiti geronen buru izanen zirela gauzak, ez genuela haien iritziaren beharrik, ba genekiela geronek zer dugun egiteko eta bakea
|
eman
zezaten. Ai ai ai orduan, denak harrituak eta jin zitzaidan:
|
|
|
Eskutitz horietan, euskalzaleek burutu zituzten bileren berri
|
eman
zuten: 1933ko apirilaren 23an elkartu zirenean Amoçain, Eugène Goyheneche, La, tte, Jean de Jaureguiberry eta Bellevue kalonjeak hitz egin zuten, Pierre Amoçain eta Eugène Goyhenechek Eskual> Herriaren> Alde591 taldearen egitamua aurkeztearekin batera.
|
|
|
1935ean euskalzaleek Uztaritzen ezarri zuten egoitza599, François Arretze Martinena etxearen jabeak alokatutako geletan600 Euskal> Etxea> izena
|
eman
zioten eta euskalzaleen ekintzetarako prestatu zuten: lehenengo solairuan irakurtzeko gela, ping pong jolasteko gela eta sukaldea.
|
|
|
Badirudi egunkariren batek bilera horren berri
|
eman
zuela, Michel Diharcek, Pinchin, artikulua jaso baitzuen arrebak bidalirik608.
|
|
|
Pierre Amoçainek ere 1933ko abenduan egindako batzarraren berri
|
eman
zuen Aintzina> aldizkarian, 1934ko urrian argitaratu zuten lehenengo alean, esanez: Il créa de vrais liens de fraternité et fut le point de départ de travaux importants609.
|
|
|
Uztaritzeko herriko eskolan lehenengo urteak
|
eman
ondoren, 1931ko urrian Baionako Saint Louis de Gonzague ikastetxean jarraitu zituen ikasketak Eugènek. Saint Louis de Gonzaguen Jean Pierre Urricarriet aldudarra zegoen begirale.
|
|
|
1932an Jean Elissalde Zerbitzarik649 Goyhenecheri 1932ko Aberri Egunean parte har ez zezan aholkua
|
eman
bazion ere (il ne faut pas encore nous mêler à ces manifestations. Pour le moment, laissons faire nos frères650), 1933ko Donostiako Aberri Egunean Goyheneche hizlarietako bat izan zen.
|
|
|
Horrela, 1936ko martxo eta maiatzeko hauteskunde legislatiboetarako Aintzinan gomendioa
|
eman
zuten botoa emateko Ybarnegarayri674 Beraz, euskaltzaleen Ybarnégarayrekiko gorrotoa begikotasun bihurtu zen. Ezin jakin, hala ere, Ybarnégarayri zuzenduriko laudorioak zintzotasunez adierazita zeudenentz; ezetz, euskalzaleen hasierako Ybarnégarayrekiko harreman txarrei begiratuz gero.
|
|
|
Aintzinaren xedeei dagokienez, Pierre Narbaitzek aldizkariak bete behar zituen helburuen berri
|
eman
zuen:
|
|
|
Horrela, eliza batzuetako erretoreek Etxegarairen eskutitza jaso zuten. Baina hauetariko batek Apaizgaitegiko Candau buruari
|
eman
zion eskutitzaren berri738, baita Candauk Apaizgaitegiko nagusiekin hitz egin ere Apaizgaitegian argitalpenak argitaratzea debekaturik dagoela abisatzeko. Narbaitz eta Larralde irakasleek ardura hartu zuten apaizgaiei errieta egiteko739.
|
|
|
Are gehiago, Bigarren Mundu Gerraren garai hartan, Aintzinak artikulu baten islatu zuen aldizkariaren pentsamoldeak bat egiten zuela Pétainek bultzatu zuen Révolution> ationalaren printzipioekin, zeinetan iraganaren eta baserri giroarean mina islatu zuten. Juan Carlos Jiménez de Aberasturik ere horren berri
|
eman
digu:
|
|
|
Eta lehenengo eta bigarren Aintzinak konparatzen hasi garelarik, denetariko iritziak
|
eman
dituzte garaikideek aro bietako Aintzinari buruz: Marc Legassen ikuspuntutik, bigarrena lehenengoa baino eskuindarragoa izan zen, Front> populaireri aurre egitea helburu baitzuen779 Philippe Oyhambururen ustez, ostera, bigarrena aurrekoa baino abertzaleagoa izan zen, lehenengoa erregionalista baino ez baitzen izan780 Azkenez, Jacques Mestelanen aburuz, bigarren Aintzina> lehenengoa baino ezkertiarragoa izan zen, baina ezin izan zuten adierazi, Iparraldeko Euskal Herria Pétainen gobernupean baitzegoen781.
|
|
|
Hain zuzen ere, Aintzinan parte hartu zuten horietariko batzuk Enbata> mugimendu nazionalistari hasiera
|
eman
zioten 1962an, Letamendiak azaltzen duen bezala: Cest en 1962 que se forme à nouveau un mouvement nationaliste basque Enbata, autour du journal du même nom créé en 1960 Le premier numéro de ce journal sera entièrement rédigé par labbé Pierre Larzabal, un ancien dAintzina> et le nouveau parti compte parmi ses créateurs un autre ancien, Michel Labéguerie, qui est élu député en octobre 1962 grâce à labsence de candidature gaulliste.
|
|
|
1944ko apirilaren 27ko batzarrean aditzera
|
eman
zuten, ordutik aurrera Eskualdun Gazteen Batasuna ez zela talde folklorikoen federakuntza bezala gehiago arituko. Aurrerantzean herriek autonomikoki antolatuko zituzten talde folklorikoak792.
|
|
|
Jean Saint Pierrek, Baionako apezpiku ohiak, Elizaren izenean
|
eman
zion baimena La, tteri Herriaz ardura zedin805 Izan ere, garai hartan Baionako apezpikua izendatzeke zegoen (Léon Albert Terrier izango zen apezpiku berria) eta Apezpikutegiko bikario kapitularra zen Daguerre ez zegoen ados Herria> argitaratzearekin.
|
|
|
Momentu batez, hitz erdika ari ziren bi gizonen elhetarik, La, tte k konprenitu zuen Sara-ko norbaitek sortu nahi zuela eskuarazko astekari laiko bat eta ez zutela nehor utzi behar aintzintzerat. / Halere Guillaumie de Hiriart radikala eta Dufos du Rau Lycée ko erakaslea alde
|
eman
zitzaizkon. Herria k ere bazuela argitaratzeko dretxoa806
|
|
|
1945ean Léon Albert Terrier izan zen apezpiku berri izendatua; behinbehineko
|
baimena
eman zion La, tteri Herria> gida zezan, Elizaren astekari bezala kaleratuz810 Baina La, tte ez zegoen ados Herria> Elizaren menpean argitaratzearekin811:
|
|
|
Herriaren pentsamoldeari dagokionez, Jean Saint Pierrek aditzera
|
eman
zuen aldizkariaren helburu nagusia Euskal Herriaren zein Frantziaren onerako lan egitea izango zela: Frantzia eta Eskual Herria biak bihotzean nahi luke bere ildoa barna eta chuchen ereman814.
|
|
|
Herria> Vichyko Gobernuaren kontra815 eta Erresistentzia eta De Gaullen gobernuaren alde agertu zen816 Hauteskudeetan Mouvement> épublicain> Popupaire> MRP alderdi erdi eskuindarrari botoa emateko gomendioa
|
eman
zien irakurleei, zerrendan ordezkari euskaldun katolikoak zeudelakoan817:
|
|
|
Norentzat ez dugun boza
|
eman
behar, Herria, 1945eko urriaren 11a.
|
|
|
Nik astearte guzi guziak hemengoak dauzkat, Herrirako, eta nere aurretik beste hainbeste, beste hogeita hamar urtez, hola hola, La, ttek; orduan asteartea izan da, adiskideek erraten zuten, edo kanpokoek, guretaz, min gaizto gaizki mintzatu, piko bat
|
eman
nahi zutenek: astearteko biltzarra dute, astearteetako bazkaria ere, orduan astearteetan, goizetan eta arratsaldeetan, lehenengo lana eta hiru terdietan elgaretaratzen ginelako bazkaltzera825.
|
|
|
Horrela, euskara eta euskal kulturaren eremuan murgiltzeko desira sentitu zuen La, ttek: umetatik ahaztuta zuen euskara berrikasi zuen eta, apaiz ordenatua izan baino lehen, urte osoa
|
eman
zuen euskararen ikasketak sakontzen. Horrez gain, Harrietek eta Inchauspek bildutako euskal bibliotekak osatu zituen La, ttek829.
|
|
|
1924an Laurent Apestéguyk Gure> Herriarako ohiko lankide hartu zuen La, tte. Hain zuzen ere, 1924 urtean La, ttek irabazi zuen Eskualzaleen Biltzarrak banaturiko sarietariko bat; horren berri
|
eman
zuen Jean Etcheparek Gure> Herrian, garai hartan Eskualzaleen Biltzarraren burua ere baitzen.
|
|
|
Beraz, Piarres La, ttek 1920 hamarkada
|
eman
zuen ikasle estatusean, aldi berean bere lehenengo ekintza intelektualak burutuz, bai Gure> Herria> eta Eskualdunan idazten, baita garaiko intelektualekiko lehenengo harremanak gauzatzen, Eskualzaleen Biltzarraren batzar batean baino izan ez bazen ere.
|
|
|
Baina Soubeleten Eskualdunaren> buruzagitzatik Arotçarenarenganako aldaketa hartan Piarres La, ttek hainbat ekintza burutu zituen: 1933an Begiraleak emakumezko talde kulturala sortu zuen; eta 1934an hasiera
|
eman
zien Menditarrak eskaut moduko taldeei, Euskalzaleak mugimenduari eta Aintzina> hilabetekariari.
|
|
|
Aintzina.> Trait> dunion> l> des> onalistes. Aldizkari hartan taldearen helburu eta ekintzen berri
|
eman
zuten euskaltzaleek. Ordurako Piarres La, ttek denbora zeraman Eskualduna> eta Gure> Herrian idazten, baina ez zuen egoki ikusi aldizkariotan euskaltzaleen berri ematea (je nai jamais voulu engager les types dans les journaux où jai écrit) 835 Dena dela, zail izango zitzaien Eskualdunaz baliatzea euskaltzaleen berri emateko, garai hartan Eskualdunaren zuzendaria zen Soubelet frantximantak ez baitzituen gogoko euskaltzaleen ekintzak.
|
|
|
Era berean, La, ttek beste ekintza euskaltzale batzuk garatu zituen. Menditarrak, Begiraleak eta Aintzina> aldizkaria?, zeinen bidez pertsonaia berriak bilakatu ziren aztertzen ari garen sarekide. Horrela, La, tterekin batera, Aintzinaren lankideak izan ziren Jean Duboscq, Charles Hiribarren eta Madeleine de Jaureguiberry; Menditarrak taldean La, tteren lankideak izan ziren Michel Diharce, Jacques Mestelan eta Pierre Narbaitz; azkenez, Elise Arramendy, Mayi Diharce, Gilberte Guillaumie Reicher eta Madeleine Jaureguiberryk laguntza
|
eman
zioten La, tteri Begiraleak taldearen ekintzetan.
|
|
|
Georges> Lacombe>(), Pierre La, ttek euskaltzain sartzeko
|
eman
zuen hitzaldia, Imp. du Courrier, 1949.
|
|
|
1923 Apaiz ordenatzeko gazteegia izanik, urte osoa
|
eman
du
|
|
2008
|
|
|
Datu hauek guztiak modu koherente batean gordetzeko, datu base bat antolatu dugu (Aldezabal et al., 1998). Hala, aditz bakoitzaren balioak lantzeko bi pausu
|
eman
ditugu.
|
|
|
Esan dugun bezala, markaketarako, gure intuizioak erabiliko ditugu, eta hala izaki, subjektibotasunari lotuta egongo dira ezinbestean. Horren alboan, corpusak objektibotasuna jartzen digu agerian; alegia, guk ontzat
|
eman
ditugun esaldietan age rian azaldu dena bederen, badakigu zilegi dela. Hori, hortaz, oso kontuan hartzekoa izango da gure eskuzko lanarekiko konparagarri.
|
|
|
aurkitu, banandu, barkatu, begiratu, besarkatu, bete, bihurtu, borrokatu, bukatu, bultza tu, deitu, edan, egin, egon, egotzi, ekarri, elkartu,
|
eman
, entzun, erabili, eragin, eraman, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu, etorri, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu, hasi, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu, ibili, igo, ikasi, ikusi, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi, jakin, jan, jantzi, jarraitu, jarri, jaso, jo, joan, jokatu...
|
|
|
Izatez, derrigorrezkota suna kontu irristakorra da, are gehiago euskara bezalako pro drop hizkuntzetan, eta euskara bertan ageri zaizkigun hainbat fenomenoren aurrean. Guk hemen planteatzen dugun ikuspegian, derrigorrezkotasunari baino, aukerakotasuna eta ezinezkotasuna markatzeari
|
eman
diogu lehentasuna. Hain zuzen ere, aditz bakoitzak perpaus zuzen bat osatzeko, beharrezkotzat?
|
|
|
Aditzen semantika kontuan hartzen badugu, mota askotako aditzak ditugu (informazio hori, hain zuzen, hiztegiak
|
eman
behar digunez, ez dugu guk hemen kontuan hartuko, aditzen forma edo itxuran eraginik ez duen bitartean). Horietako batzuk inkoatibo dei tzen ditugu.
|
|
|
Autoreak eginkizun hau etorkizu nerako uzten du, hizkuntza gehiagotan egiten diren azterketen zain. Bere lanean, orduan, dirudienez garrantzia handiagoa
|
eman
dio oinarrizko egitura eta horiei lotu riko egitura sintaktikoak aurkezteari. Honenbestez, Levinen gonbitea jarraiki, euska raz ere saio bat egitea erabaki dugu.
|
|
|
Jakina da ere, aditzek gehien gehienetan denborari erreferentzia egiten dioten osagai sintagmatikoak onar ditzaketela, eta zentzu hori hainbat kasuk
|
eman
dezake tela aditzera, hala nola, inesiboak, ablatiboak, adlatiboak, instrumentalak eta baita soziatiboak ere (gauean, > ra, > ratsaldez, > rekin?). Jakin badakigu denborazko erreferentzia hauek normalean ez dutela aditzari dagokion
|
|
|
gaztelaniarekiko morrontza, agintari eta funtzionario askoren axolagabekeria, hizkuntza prestakuntza falta etab. Hori guztia salatu dugu batzuek behin eta berriro; zorionez, badirudi zenbait administrazio ohartzen hasiak direla komunikazioak daukan garrantziaz, eta neurriak hartu dituzte administrazioko hizkera berritzeko eta demokratizatzeko. Hor daude, esandakoaren erakusgarri, oraindik ere argitara
|
eman
diren eskuliburuak, eskaini diren ikastaroak, moldatu diren idazkiak eta abar.
|