|
2000
|
|
|
1546an hil zen Vitoria maisu handia, eta aipaturiko bi lanok, ikasle izan zituenek, beraiek jasotako oharrak eta maisuaren zenbait izkribu bilduz eta osatuz, Frantziako Lyon-en inprimatzaile ospetsua zen Jacques Boyer jaunari
|
eman
zizkioten. Eta honek bi liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean.
|
|
|
1546an hil zen Vitoria maisu handia, eta aipaturiko bi lanok, ikasle izan zituenek, beraiek jasotako oharrak eta maisuaren zenbait izkribu bilduz eta osatuz, Frantziako Lyon-en inprimatzaile ospetsua zen Jacques Boyer jaunari eman zizkioten. Eta honek bi liburukitan argitara
|
eman
zituen 1557 urtean. Horregatik, bere ahozko ikasgaiak dizipuluek jaso eta ezagutarazi zituztelako, Frantzisko Vitoriari maiz eman zitzaion So krates izengoitia.
|
|
|
Eta honek bi liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean. Horregatik, bere ahozko ikasgaiak dizipuluek jaso eta ezagutarazi zituztelako, Frantzisko Vitoriari maiz
|
eman
zitzaion So krates izengoitia.
|
|
|
Foruen galeraren ondotik, hogeigarren mende hasierako egoerak eskatzen zuenaren arabera, garaiko iritziei buruzko galdera egin zuen Gipuzkoako Diputazioak Eibarko sozialisten Casa del Pueblora, eta honek beraien artean intelektual mailan burutza zeraman Toribio Etxebarriari eskatu zion gai horretaz zerbait presta zezala. Bi hitzaldi
|
eman
zituen 1918 urtean, La liga de naciones y el problema vasco izenburupean eta Eibarren bertan V. Fernández tipografian inprimatuak izan ziren. Han agertu zuen herri bakoitza bere etorkizunaren jabe izan beharra.
|
|
|
Baina, gure garai honetan, gogoratu beharrekoa dugu zuzenbideaz hain zentzuz eta hainbeste idatzi zuen Jesus Galindez amurrioarra, 1942an Buenos Airesen La aportación vasca al Derecho internacional zeritzan liburua argitara
|
eman
zuena. Liburu irakurgarri hartan bereziki Frantzisko Vitoria eta Simon Bolibar zituen eredu, eta horietan oinarritu zen bere tesia garatzeko.
|
|
|
Zuzenbidea eta Letrak Aix en Provence hirian egin ondoren Parisera aldatu zen, 1914an doktoretza egiteko. Sorbonan ez ezik beste toki batzuetan ere eskolak
|
eman
zituen. Frantziako IV. Errepublikan kontseilari izan zen, De Gaulle jeneralaren kontseilari juridikoa ere bai eta, mentalitatez hain zabala zenez, seguruenik, beregandiko ideia izan zen De Gaullek euskaldunoi euskarazko eskolak eskaintzea ere; baina, zoritxarrez, eskainitakoa betetzera ez zen iritsi.
|
|
|
ONUko Adierazpen agiri haren lehen euskarazko itzulpena Nikolas Ormaetxea. Orixe? idazle bikainari zor diogu, zeinak argitara
|
eman
baitzuen 1949an Alderdi aldizkarian, izenburutzat Giza eskubide guztien Aitorkizuna jarriz. Gero, Coruñako Agrupación Cultural O Facho zeritzan elkarteak, ONUren agiri horren hogeigarren urteburuan (1968) lau hizkuntzatan (galegoz, gazteleraz, katalaneraz eta euskaraz) argitara eman zuen Coruñako Moret argitaletxean, J. A. Gonzalez Casanova irakaslearen hitzaurrez.
|
|
|
idazle bikainari zor diogu, zeinak argitara eman baitzuen 1949an Alderdi aldizkarian, izenburutzat Giza eskubide guztien Aitorkizuna jarriz. Gero, Coruñako Agrupación Cultural O Facho zeritzan elkarteak, ONUren agiri horren hogeigarren urteburuan (1968) lau hizkuntzatan (galegoz, gazteleraz, katalaneraz eta euskaraz) argitara
|
eman
zuen Coruñako Moret argitaletxean, J. A. Gonzalez Casanova irakaslearen hitzaurrez. Euskarazkoa. Orixe, ren testu bera zen.
|
|
|
Azkenik, aditzera
|
eman
beharra dut, giza eskubideen alde oso erabilgarria den liburu bat badela, 1981ean Unescok argitaratua eta geroztik hamasei hizkuntzatara itzulia; euskaraz ere 1999an Bilboko Unesco Etxeak emana digu Leah Levin andere idazle ingelesak prestaturiko Giza eskubideak: galde erantzunak deritzana.
|
|
|
Gaztelako errege Henrikek (Pedro Ankerraren semeak) 1366 urtean Treviñoren aginte osoa
|
eman
omen zion Pedro Manrique ri, eta honen ondokoek zenbait aldakuntza ezarri zituzten, gero Treviñoko duke bihurtuko baitziren. Isasti historiagileak ongi zioen bezala, Gaztelako tituluak ziren horiek denak, zeren hemen, Batzar Nagusien arabera, denak ziren aitonenseme eta ez ziren onargarriak Gaztelako tituluok.
|
|
|
Ondoren eta jarraipenez, Javier de Burgos-ek 1833an lurralde sailkapena egin zuenean (Euskal Herriarekin pentsatuaz, noski),. Probintzia Libreetan? (Provincias Exentas) barrendegi gisa zeuden lurraldeei ez zien
|
eman
jatorriz tokatzen zitzaien lekua. Horregatik, Treviño Burgosera eta Villaverde de Truzios Santanderrera lotu zituen.
|
|
|
Horrez gainera, Iparraldean gertatu zena aditzera
|
eman
nuen. Eta ez edonolako ofizialtasuna, epaitegietan erabili beharrekoa baizik.
|
|
|
Sineskera zaharretan bai omen ziren sorginak; horretaz zenbait berri
|
eman
nuen. Sorginak Donibanez, artikuluan, ikus nire Landuz (1983) liburuaren 26 orrialdeetan.
|
|
|
Hizkuntzari buruzkoan, arrazoia ez dago txikiagoa edo handiagoa izatean. Gu ere munduaren zati bat garenez, naturak
|
eman
digun unibertsaltasuna bakoitzak beretik daramagu eta, besteak ukatu gabe, hein batean unibertsalagoak gara gure gizartetik gizarte orekari eutsiz jarraitzen badugu.
|
|
|
Bakeari buruz hitz asko egiten da, baina lortu ote genezake hizkuntza txikiagoak ukatuz? Egiazki, bakerik nahi baldin badugu, guztiok elkar errespetatu beharra dugu, naturalezak
|
eman
diguna bizirik iraunarazteko eskubidea emanaz eta laguntzak eskainiz. Eta horretarako legezkoena da epaitegietan bakoitzak bere burua ondoen defendatu ahal izateko egokien zaion hizkuntzaz baliatzea.
|
|
|
Politikaren munduan erraz aldatzen dira iritziak: atzo on zena, gaur ez; eskaini bai, baina
|
eman
ez, eta abar.
|
|
|
Baina, behin eta berriz hain arduratsu galdetzen zidanez, esan nion nire iritzi pertsonala 1948an ONUk Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal hartan zehazten zela, Frantziak beste nazio demokratikoekin onartua, eta han zetorrela edozein pertsonak zein talde edo herrik, hauteskunde bidez, burujabetzarako eskubidea duela. Orduan ez zekien zer erantzun ere, eta
|
eman
zidan erantzun bakarra honako hau izan zen: Giza Eskubideen onarpena beste garai batekoa zela, haiek beste denbora batzuk zirenez gero.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan bi hizkuntzak ofizial izanik, euskalduna euskaraz epaitzeko eragozpenak badira, zer ez da gertatuko Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna onartzerik nahi ez zuen Frantziapean dagoen Euskal Herrian? Orain Frantziak Eurogutunari sinadura
|
eman
nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe. Beraz, era horretara, epaitegien aurrean Frantziako gainerako hizkuntzek legez ez lukete inolako eskubiderik.
|
|
|
Han, 1993ko urriaren 29an, Tirol Hegoaldeko Ombudsmann den Dr. Werner Palla jaunak
|
eman
zigun hitzaldi jakingarriak ikasbiderik aski eskaini zigun, hizkuntza gutxituetan zelan jokatu behar genuen. Baina, zoritxarrez, gure politikorik azaldu ez eta Jaurlaritzan hizkuntz politikaz arduratzen zenik ere ez.
|
|
|
Gutun horren inguruan, Euskararen ostarteak liburuaren 55 orrialdeetan
|
eman
nituen zenbait xehetasun, iritzi eta adierazpenetan oinarriturik.
|
|
|
Eurogutuna zertan den argitzeko, laburki
|
eman
ditzadan bertan jasotzen diren punturik aipagarrienak: hasteko, sarrerakoan, Europak bere jatorriz duen hizkuntz aberastasuna adierazten du, denak osagarritzat joaz eta gizarte oreka egokia lortzeko arau juridikoen beharra aipatuz.
|
|
|
Ondotik, 10 artikuluan: Administrazio agintariek hizkuntza gutxituen erabilera lehentasunez eta bermez zaindu dute gizarte harremanetan, idazkietan ulergarri izatea zainduz, herriari begira administrazio formulak eta testuak argi jarriaz, hizkuntza ofizialetan aukerako erabilera
|
eman
ahal izateko. Ohizko toponimia ere eskualde bakoitzeko eran jarriko da.
|
|
|
Gaur egungo hizkuntzalarien artean ez dago zalantzarik euskara hizkuntza preindoeuroparra dela. Horregatik, iturriak behar bezala erabili izan balitu jakingo zuen, bai horixe, Antonio Gómez Moreno eta Ramón Menéndez Pidal ikertzaile bikainek egoki
|
eman
zutela gai horren berri. Gainera, Antonio Tovar eta Koldo Mitxelenarekin mintzatua zen Gómez Moreno euskararekikoan.
|
|
|
Nork uste izango zuen horien ondokoak izango zirela Nafarroako erregetza hondatuko zutenak? Egia esan, feudalismo garaiko eredu haiek ez zuten zaintzen etikarik eta, jatorriz senideak izan arren, ezin elkarri amore
|
eman
eta, nor gehiagoka, guduaz baliatzen ziren.
|
|
|
Nafarroako errege García Sánchez V.a. Naxerakoak? 1051.ean
|
eman
zien Bizkaiko monastegiei Pribilegio berezia eta Santxo VI. nafar errege. Jakitun, hark Durangoko nekazariei foruak.
|
|
|
Hala ere, Gaztelako errege Alfonso VIII.a ausartu zen, Hitzarmen hura hautsiz, 1200 urtean ekintzak aurrerago eramatera, eta Araba eta Gipuzkoa bereganatzeaz batera marka hartaz jabetu zen, Debarroa Gipuzkoako probintziari itsatsiz. Handik hamalau urte geroago Durangaldea Bizkaiko jaunari
|
eman
zion, nolabaiteko adiskidetasuna sortarazi nahirik. Eta zehaztasun handirik ez izan arren, uste dut Artibai aldea ere orduan pasatu zuela Bizkaira.
|
|
|
Kontuan izanik Estatu Kideek, Nazio Batuen Erakundearekin elkarlanean, gizakiaren oinarrizko eskubide eta as katasunen begirune orokorra eta eraginkorra ziurtatzeko hitza
|
eman
dutela;
|
|
|
5 artikulua. Ezin daiteke inor torturatu, ezta inori zigor edo tratu txar, anker eta lotsarazlerik
|
eman
ere.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoko alderdi abertzaleei ere aditzera
|
eman
behar diegu, administrazio postuetarako euskara jakitearen puntuazioa ezinezkoa dela, lehenik abertzaleek beraiek euskara goi mailako karguetarako kontuan hartu gabe. Euskarari eta euskaldunei begira, guretzat ulertezina baita Jaurlaritzako zein Diputazioetako goi karguetan elebidunak ez jartzea.
|
|
|
Oroi bestela zer esan zigun euskaldunoi Ramón Menéndez Pidal jakitun hark, Eusko Ikaskuntzaren eskariz 1921 urtean Bilbon
|
eman
zuen hitzaldiaren bukaeran: –Antzinako Hispaniaren erlikiarik agurgarrienaren jabe zarete.
|
|
|
Baina argi utzi nahi dut, Languedoc baino lehenago, Neolitos garaian euskara erabiltzen zela, bertako leku izenek adierazten diguten bezala. Gai horretaz hitzaldi bat
|
eman
nuen Andorran: I Congrés D. Història de la família als Pirineus hartan, 1991ko maiatzaren 10ean,. El Pirineo, eje en los orígenes de nuestra lengua?
|
|
|
zeritzana, Andorra bertako zenbait leku izenen berri ere emanaz, eta euskararen sustraizkoak zeintzuk ziren adieraziz. Hitzaldi haietan zen Jacques Allières irakasle hizkuntzalaria ere, eta bukaerako elkarrizketetan arrazoia
|
eman
zidan. Handik urtebetera argitaraturiko Actes liburuaren 15 orrialdean dator.
|
|
|
Latinak
|
eman
zigun ahozko hizkuntza idatziz jartzeko aukera. III. mende bukaera ingurutik VI.era arte, erromatarren erako ohitura jarraitu zuten oroitarrietako idazkiak latinez jarriz, eta euskaldunen izen eta jainkoak hor agertu ziren lehen aldiz, latinaren grafiaz idatziak; bereziki Akitaniako eskualdeetan, erromatarrentzat Novenpopulania zeritzan Gaskonian (Vasconiatik datorrena noski, Europako zenbait tokitan ohi bezala, lehen letra hori W erabiltzetik G-ra igaro baitzen).
|
|
|
Gure artean, idazki horien berri zehatzak, laburki bederen,
|
eman
zizkigun Koldo Mitxelena zenak Textos arcaicos vascos (1964) liburuaren 14 orrialdeetan. Ondotik, Salamancan bere ikasle izan zuen Joakin Gorrotxategik zabalago landu zuen gai hori, Estudio sobre la onomástica indígena de Aquitania (1984) deritzan liburuan.
|
|
|
Horrela erakusten digu Iruñeko Apezpikutegiaren 1587 urteko herri zerrendak. Ikus Manuel Lekuonak aurkitu eta argitara
|
eman
zuen agiri hura,. El Euskera en Navarra a fines del s. XVI?, RIEV, 1933, 365 orrialdeetan.
|
|
|
Eta 1621ean Utergako (Izarbeibarra) erretore zen Joan Beriainen mezatarako eskuliburua argitaratu zuten Iruñean bertan. Honen xehetasunak egoki eskaini zizkigun Aingeru Irigaraik, A. Apat Echebarne izenordepean argitara
|
eman
zuen Noticias y viejos textos de la. Lingua Navarrorum? (1971) liburuaren 97 orrialdeetan.
|
|
|
Ondotik, uztailaren 4ko 135/ 1994 Foru Dekretua etorri zen, Nafarroako Administrazioan euskarari
|
eman
behar zitzaizkion tokiak zertan gauzatu behar ziren adieraziz. Baina ez zait aski iruditzen.
|
|
|
Gertatuak gertatu, Nafarroako Gobernua entzungor egiten ari da eta orain ez dio baimenik
|
eman
nahi Iruñean aspalditik ari den euskarazko irratiari. Hortik ikus gaur egun nafar agintariek euskara den Lingua Navarrorum i zer opa dioten.
|
|
|
Historian hain nabaria zen hutsune horri nolabaiteko konponketa bidea
|
eman
nahirik edo, Nafar Gobernuak Ley Foral del Vascuence sortu zuen, Aholku Kontseilua jarriz 1996ko martxoaren 11.ean, 135/ 1996 Foru Dekretuaren bidez. Urralburu presidente zelarik, honako hitzen arabera aurkeztua izan zen: –Aquellas Comunidades que, como Navarra, se honran en disponer en su patrimonio de más de una lengua, están obligadas a preservar ese tesoro y evitar su deterioro o su pérdida?.
|
|
|
Esleipenean, ordea, Gobernuak Kontseilu honi agindutakoa ez betetzeaz gainera, alderantzizkoa egin zuen, eta hori izan zen, hain zuzen ere, 1998ko azaroaren 20ko prentsaurrekoan salatu zuena. Eta horrekin batera, jakitera
|
eman
zuen Kontseiluaren gehiengoak 1998ko urrian beste bilera bat egitea eskatu zuela eta Gobernuaren erantzuna ezezkoa izan zela.
|
|
|
Prentsaurreko hori
|
eman
zutenek adierazi zuten kontseilukide izaten jarraitzeari buruz behin betiko edozein erabaki hartu aurretik, Gobernuak erantzuna emateko zuen legezko epea bukatu arte itxoinen zutela, abenduaren 24ra arte. Baina, Gobernuaren erantzuna ezezkoa izan zen.
|
|
|
Kontseilu hau eratzen duen Foru Dekretuak dio: , bidezkoa ikusten da organo misto bat eratzea Administrazioaren eta gizarte nafarraren artean elkarretaratu, parte hartu eta elkarrizketatzeko foro modura, hizkuntza normalizazioaren kontzeptu berariazkoa osatzen duten alderdi batzuen gainean botere publikoei aholkua
|
eman
diezaieten?. Hala eta guztiz ere, garbi ikusten da Gobernuak ez zuela Kontseiluaren eskakizun eta aholkurik aintzat hartu nahi, eta beronen eginkizun garrantzitsuak (Foru Dekretuaren 4 artikuluan xedatzen direnak), hala nola, euskararen planifikazio, erabilera, sustapen eta normalizazioa?, saihesten aritu zela.
|
|
|
Baina bere herriaren alde gizontasunez begiak itzarririk adi egon nahi dutenei, Arturo Campionen Navarra en su vida histórica (1929) eta El Genio de Navarra (1936) deritzen liburuen berrirakurketa komeni zaie. Gainera, gogoan izan Campion zenak Lingua Navarrorum eredugarri hura har eta, ikasi ez ezik, euskaraz idazteari ere
|
eman
ziola.
|
|
|
Irakurleari aditzera
|
eman
beharrekoa dut, A. Kardaberazen testu hau, hitzik aldatu gabe, irakurketa errazteko, gaur egungo grafiaz jarri dudala. Bere grafiaren era jatorrean irakurri nahi duenak 1761 ean inprimatu zen liburu hartara jo du, edo nik neuk Euskararen ostarteak liburuko 53 orrialdeetan azaldu nuen jatorrizko erara.
|
|
|
Pedagogiaren aurka doazen ohiturok bikain salatu zituen Dulantziko seme zen Paulo Mendibilek ere, Londresen argitaratu zuen No me olvides (1829) liburuxkan. Justo Garate zenak
|
eman
zizkigun horren berriak bere lan batean. Ikus,. El anillo escolar en la proscripción del euskera?, Bol. de la Real Sociedad Vascongada de los Amigos del País aldizkariaren XXVIII, 1972, 174 orrialdean, liburuxka hartan zioenaren zatirik garrantzitsuenak zuzen jasoaz.
|
|
|
Nazio Batuen Erakundeak, 1948ko abenduaren 10 ean agertu zuen Giza eskubide guztien Aitorkizuna. Espainian lehen aldiz Coruñako Agrupación Cultural O Facho zeritzan erakundeak galegoz, gazteleraz, katalanez eta euskaraz
|
eman
zuen argitara, Giza eskubideon XX. urteburua ospatzeko asmoz, Santiago Compostela-ko Unibertsitatean Zuzenbide Politiko sailean katedradun zen J. A. González Casanova jaunaren hitzaurrez, Editorial Moret (1968) argitaletxean.
|
|
|
Han
|
eman
zen euskarazko testua Nikolas Ormaetxea. Orixe, zenak itzulia zen.
|
|
|
O Facho elkarteak argitara
|
eman
zuen liburu hura Francoren gobernuak bahitua izan zen, aitzakiatzat liburuaren hitzaurrea hartuz. Nork pentsa zezakean Zuzenbide Politikoko katedradunagan halakorik?
|
|
|
–Hizkuntza, hiztunen giza eskubideen arabera? eta hemen jasotzen dut
|
eman
nuen bezala, gehigarririk gabe.
|
|
|
Honetaz 1998ko irailaren 27ko Egunkaria n. Su etena? izenburudun artikuluan
|
eman
nituen zenbait iritzi, ETA eta GALen arteko borrokak salatuz. Izan ere, nire ustez, historian zehar giza eskubideen alde hain iritzi zintzoak eskaini zituzten Euskal Herriko semeek argi utzi baitziguten bakoitzaren pentsaerak errespetagarri direla; baina, gezurra badirudi ere, hor daude lekuko ideia desberdinetakoen hilketak.
|
|
|
Ikusi besterik ez dugu askoren artean buruturiko Odon Apraizi omenaldia (1981), eta liburu ho netan irakur bereziki I. Baztarrikaren lana 9 orrialdeetan. Horrez gainera, ikus baita ere E. Knörr-ek 1978an Bol. de la Institución Sancho el Sabio ren XXII. liburukian argitara
|
eman
zuen lana.
|
|
|
Arartekotzan nengoela, UAkoengandik (Unidad Alavesa) entzuten nituenak kontuan harturik, arabarren jakinerako argitara
|
eman
nuen Eguberrietako txartel batean 1695 urtean Gasteizen Gabon gauean kantatzeko Burgosen inprimatu zen Villancico bat, euskaraz eta gazteleraz zegoena. Gazteleraz gainera euskara ere bertakotzat har zezaten, bertako hizkuntza jatorra hain zuzen.
|
|
|
Horretaz gehiago jakin nahi duenak, gogorik baldin badu behintzat, beste agiri batzuen iturriak ere aurki litzake. Adibidez, Eusko Ikaskuntza erakundeak bere sorreratik laster argitara
|
eman
zuen liburuxka interesgarri bat: Joakin Jose Landazuri historiagile arabarraren Treviño ilustrado (1921) zeritzana, XVIII. mendearen azkenaldian idatzia eta argitara gabe gelditu zena, gero Juan Allende Salazar zenaren hitzaurrez Eusko Ikaskuntzak argitaratua.
|
|
|
Txemak salto egin zuen neskaren hanketara, eta bultza egin zuen beherantz gorputzarekin, azeleragailuak ia hondoa jo zuen arte. Ezker eskua, berriz, neskaren eskuetara eraman zuen eta bolante kolpe izugarria
|
eman
zuen. Irinaren garrasia izan zen autoaren barruan ozenen entzun zen azken zarata, motorraren eta Phil Collinsen gainetik.
|
|
|
Bere bizitzaren argazki guztiak ikusi zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik. Argi zuri batek bildu zuen, eta oraindik ere denbora
|
eman
zion pentsatzeko hura zerua izango ote zen, edo infernua bestela, ez zen txarto egongo.
|
|
|
Zeren lehengo batean eztulka hasi baitzen, eta hegoekin sama babesten. Gau osoa
|
eman
zuen eztarriko lakarra kendu nahian, koj koj koj moduko zaratatxoekin. Eztarria findu nahi izan zuen bost arrautzaren zuringoak janez, baina bere aurpegian izua gailentzen hasi zen gero eta nabariago, ikusten baitzuen dena alferrik zela, ez zitzaiola kanturik irtengo eguneko hain une garrantzitsuan.
|
|
|
Fergus ez zen ari Dinglekoaz. Atentatu horri, Dinglekoari, ez zion batere garrantzirik
|
eman
istorioa kontatzen ari zen gizon handiak, eta Txema prest zegoen lealisten abenturatxoaren amaiera entzuteko, baina jarrera indiferenteago batez. Gogo gutxiagoz, nahi bada.
|
|
|
Beno, uste dut bietatik bat neska zela. Dena dela, autotik lasai irten ziren, boskotearengana pauso batzuk
|
eman
eta tiroka hasi ziren. Eta badakit zerbait absurdua ematen duela, ezin dela hain modu sinplean bost pertsona hil, baina holaxe izan zen.
|
|
|
Malkar itzelaren ertzean zegoen arren, Txemak arnasa hartu zuen; oraindik ere harago
|
eman
zuen pausotxo bat, eta hanken puntatxoek lurrik ukitzen ez zutela ohartu zen. Hortxe zegoen:
|
|
|
Besoak mugitu zituen gorputzaren beheranzko indarrari kontra egiteko, baina beranduegi zen eta jadanik turista zaharren oihu eta laguntza eskaera antzuak ere ez zituen entzuten. Ez zion astirik
|
eman
zain zuen itsasoari begiratzeko eta ez zekien zein harriren kontra jasoko zuen lehen kolpea. Zorabiatu egin zen bere begien aurrean zeru, itsaso eta lurrak bueltaka ikustean.
|
|
|
" Amildegitik behera joateko puntuan egon zara, a ze sustoa
|
eman
diguzun!", esan zuen lehengo ahots berak. " Eskerrak aurrerantz jausi ez zaren.
|
|
|
Txemak, esker onez, baiezkoa
|
eman
zien: Galwayra ez baina pittintxo bat harago joan nahi zuela, Connemarara, baina zinez eskertzen ziela gutxienez Galway hirira eramatea.
|
|
|
Hala ere, hain goiz joatea alferrik izan zen, handik ez baitzen ia autorik pasatzen. Ordu eta erdi
|
eman
nuen bertan, geldi, zain, furgoneta urdin bat geratu zen arte, leiho ilunak zituena. Nire ondoan zenean, ateetako bat zabaldu eta ikusi nuen barrura sartzeko gonbidapena egin zidana Duncan zela.
|
|
|
Egia esateko, Ralphen barrea ez zen maltzurra edo intentzio txarrekoa izan, baizik eta lasaia, benetakoa. Eta" hamar minutu barru" horrek zer pentsa
|
eman
zidan arren, erabaki nuen sei mutil haiek guztiz normalak zirela eta nire pentsamendu negatiboek ez zidatela batere laguntzen, ez zidatela bidaiaz, paisaiaz, elkarrizketaz disfrutatzen uzten. Baziren zenbait egun mutil haiek ezagutzen nituela, eta hasieratik jo nuen posizio defentsibo batera.
|
|
|
Orduan nazka ematen zidan Ralphek, tabernan Duncan eta ni kontrolatzen ibili zenetik. Barreka
|
eman
genuen bidaia osoa.
|
|
|
Liburuz eta hautsez beteta zegoen eta zerbaiten bila hasi da aspalditik ireki gabeko kutxaren barruan. Azala lizunduta duen liburu bat erreskatatu du eta eskuarekin kolpe batzuk
|
eman
dizkio. Hautsak gure aurpegiak estali ditu eta segituan batu da beheko suaren kearekin.
|
|
|
Birritan izan dut Ralph nire barruan, eta orain alboan daukat; lotan eta atzo almohadari bezala gaur nire gerriari helduta. Hemen nago, beraz, gaurkoak
|
eman
duena idazten. Connemara erdian galduta, ai inon zerurik bada!
|
|
|
Egun pare bat
|
eman
dut batere idatzi barik. Mundutxo hau harrigarria da:
|
|
|
Askoz ere gauza gehiago ziren. Eta egunerokotik ateratako beste esaldi batek
|
eman
zion atentzioa, alegia, zer ez den hiltzen edo amaitzen Connemara higuingarri hartan. Txemari zerrenda luzea bururatu zitzaion:
|
|
|
Eta gai honetaz pentsatzen ari nintzela, Hondurasko kartzela batean gertatutakoak gogoratu zaizkit. Abuztuko egun hartan presoek su
|
eman
zioten euren aterpe bakarra zen Santa Barbara kartzelari. Bertako 498 presoek, guztiek alegia, egin zuten alde.
|
|
|
Umeei zerbait esan eta denak bildu ziren euren nagusiaren inguruan, argazkirako prest. Segundo gutxiren buruan papertxo bat azaltzen hasi zen kameraren azpitik, eta papertxoari haize apur bat
|
eman
eta gero, irudiak itxura konkretua hartu zuen. Argazkia tropa txikiari erakutsi ondoren, txintxeta batez josi zuen horman harrerako neskak.
|
|
|
Yes, erantzun zion Txemak:
|
eman
diezadakezu hango hura. Bi buru agertzen ziren argazki hartan:
|
|
|
Bestea, aurpegi alaiko beltzaran hura, Rocío zen dudarik gabe. Ez, erantzun zion neskak, ezin dizut
|
eman
. Argazki hauek gure bisitaririk jatorrenen oroigarriak dira.
|
|
|
Bart sekulako nekea pilatu nuen hanketan. Bizikletak errepaso polita
|
eman
zion nire entrenatu gabeko gorputzari. Badakizu, Bitakora:
|
|
|
aterpetxera heldu eta jende mordoa aurkitu nuen hizketan, ea parranda on bat egingo ote genuen denok batera. Gehienek baietz esan zuten, eta momentu batez ezezkoa
|
eman
zutenei begira geratu naiz, euren taldean sartzeko tentazioarekin, hain nekatuta bainengoen. Baina beno, argi zegoen azkenean zer gertatuko zen, ezta?
|
|
|
Berarekin paseatuko al nuen galdetu dit. Ezezkoa
|
eman
diot; ez nuela ezagutzen eta, gainera, tabernan izan zuen jokaera arraroa ez zitzaidala batere gustatu. Erantzun dit barkatzeko, mahaian jarrita berarekin zeuden lagunek esan ziotela guregana joateko.
|
|
|
Desberdina zatekeen bizirik bazeunde. Baina hilda zaude, forentseak baimena
|
eman
baitzidan zure gorpua ikusteko, eta beraz begi hauekin ikusi nuen hilda zaudela. Gogorra izan zen.
|
|
|
Eta alde batetik barkamena eskatuko nizuke, behar zenuena baino gehiago
|
eman
nizulako. Eta sentitzen dudala ere esango dizut.
|
|
|
Lahincheko aterpetxeen zerrenda laburra hartu zuen eskutan. Bere aterpetxearen izena tekleatu bezain pronto ezezko borobila
|
eman
zion traste zaharrak. Beste izen bat sartu zuen.
|
|
|
Mozkorren bat seguru asko. " Bakardadean edatea ez da dibertitzeko erarik onena, jauna!", eta eskuak animozko zartako izugarri bat
|
eman
zion Txemaren bizkarrari. Hain izugarria, ezen ia aulkitik ere bota baitzuen, eta mugimendu bortitz horren eraginez begien erdian jotzen zuen argia ere desbideratu zen, bistan utziz bere aurrean zegoen gizon handi eta irribarretsua.
|
|
|
Hogeigarren mendean aurkitzen garela adierazten diguten elementuak ezabatuz gero, agian deskubrituko genuke Erdi Aroan lokartu zirela Kilkennyko erlojuak. Itxura hori
|
eman
zidan, heltzean, autoaren barrutik ikusita, eta inpresio handiagoa bertako kaleetan egindako paseoan. Gaztelu bat izan zen begietara agertu zitzaidan lehenengo eraikina, eta etxe txiki zahar ugari gero, oihal blasonatuak eta lis loredun banderak baino ez zitzaizkienak falta duela bostehun urteko itxura bera izan zezaten.
|
|
|
Nirea" Swift logela" da), handik ordu erdira edo, atetik sartu eta literara igo da ezertxo ere esan gabe. Bere ohea eta nirea lotzen dituen eskailera txikian gora egin du, eta segituan atera ditu koadernoa eta boligrafoa, egunak
|
eman
dizkionak papereratzeko asmoz. Nik, bien bitartean, disimulurik gabe begiratzen nuen azpiko literatik, Rocíoren gorputza goiko koltxoiaren bigunetan nola sartzen zen; eta igartzen nizkion ukondoak mugitzen, eta belaunak eta hanken puntak ohea emeki ostikoz jotzen, eta orain ahozpez etzanda ari zela idazten eta gero alboz, eta koltxoiak bigunagoa ematen zuen holakoetan, dudarik gabe bere izterrak ziren haiek ukitzeko besoa pixka bat baino ez nuenean altxatu behar.
|
|
|
Edonork esango luke, eta gehiago bere izena ezagututa eta aurpegi beltzarana ikusita, Rocío andaluziarra dela. Eta hara hor, bere jatorriaz pentsatzeko aukera labur bat
|
eman
didanean, eta Sevilla edo Córdobakoa izango zela ia sinetsita nengoenean (ahoskerarena pedantekeria hutsa izan zitekeen, ezta?), hara hor beste irribarre deabrutxo bat bere aurpegian; eta ez, esaten dit, ez da pentsatzen ari zarena: Kaliforniakoa naiz, kar, kar, kar...
|
|
|
Hasierako oinarrizko datuak ezagutu ondoren, egiten ari den bidaiaren berri
|
eman
dit. Nire ibilbidearen justu kontrakoa dabil egiten:
|
|
|
Hain arriskutsua, ezen euren arteko konfiantza punturik gorenera heldu zenean bere etxera joateko proposamena luzatu baitzion Rocíok Txemari. Eta Txemak egun bi
|
eman
zituen proposamen harekin bueltaka, baietzaren eta ezetzaren arteko ika mikan sartuta. Harik eta, bi egun haien buruan, Eider azaldu zen arte Rocío eta Txema hitz egiten ari ziren tabernako izkinatxora.
|
|
|
Rocíok erlojuari begiratu zion, eta agur formal bat luzatu zien biei: Eiderri musu bi
|
eman
zizkion masailetan," pozten naiz zu ezagutzeaz" esan ondoren; Txemari, berriz, agur esan zion eskuarekin. " Ea laster aurkitzen garen berriro", bota zien segituan," bariantea egin baino lehenago behintzat".
|
|
|
Bizitzaren azpijokoak holakoak dira: Txemaren eskuan zegoen, plastiko karratu haren barruan, Eiderren iraganaren berri
|
eman
eta Txemaren etorkizunarekin jolastuko zuen egunerokoa. Eiderrek idatzitakoa hantxe zegoen, disket koxkor hartan.
|
|
|
Azken hilabetean argi ikusi zuen urdanga bat zela, hitz gogorregia ez erabiltzeagatik, eta orain ez zuen beste modu batean pentsatuko. Gainera, Txemak onar zezakeen (kostata, minduta edo nahi den bezala, baina onar zezakeen) Eiderrek ez maitatzea, baina amorru berri bat piztu zitzaion konturatzean lagun bezala ere ezin izan ziola bere arazoen berri
|
eman
. Dena azaltzeko adorea hartu (moduren batean edo bestean amaitu zen euren harremana, lehenago edo beranduago), egindakoa onartu eta mesedez laguntza eskatu.
|
|
|
Dena azaltzeko adorea hartu (moduren batean edo bestean amaitu zen euren harremana, lehenago edo beranduago), egindakoa onartu eta mesedez laguntza eskatu. Eta orain, egia esan behar bada, Txemak poz txiki bat sentitzen zuen barruan, Eider ez zelako hori guztia egiteko kapaz izan, Txema baino hauskorragoa izan zelako, nolabait beldurra
|
eman
ziolako laguntza eskatzeak. Ez zion errukirik, eta hori garaipentzat zuen Txemak.
|
|
|
Hurrengo eguna Derryko udal liburutegian
|
eman
zuen berriro. Azken hilabeteetako egunkari guztiak arakatu nahi zituen, Ralphen argazkiekin konforme geratu ez eta orain Eiderri buruzko aipamenen bat nahi zuen, mendekua osoa izan zedin, poz txikia algara ikaragarri bihur zedin, liburutegiko arduradunak kalera bidal zezan hain barre ozena egiteagatik.
|
|
|
Ez zen beste galderarik, agindurik, erreberentziarik edo purtzileriarik egon. Ordenagailuak baiezkoa
|
eman
zion, eta ingurumarietan galdu barik, begietara bota zizkion disketaren barruan urtebetez gordeta egondako hitz haiek. Arma bat bezain zorrotza izan daiteke, askotan, egia.
|
|
|
Hainbeste konderri dago Irlandan... Eta beno, andrearen azalpen horrek arrazoi handiagoak
|
eman
dizkit Ralph lasaitzeko: " ikusten?", esan diot," ez dute hauek lan makala IRAko horien bila.
|
|
|
Militarrak ez zuen txantxetarako gogorik, bere aurpegi ozpinduaren arabera. Nik uste nuen Ralphi bihotzekoak
|
eman
behar ziola. Baina gure aulkietara hurbildu eta paperak eskatu dizkigunean, Ralphek kristoren ahalegina egin du eta nahiko itxura lasaia eta aurpegi erlaxatua erakutsi ditu karneta luzatu dionean morrosko uniformatuari.
|
|
|
Eta beno, aitortu dut: gurasoen etxera heltzeak lasaitasun punttu bat
|
eman
zidan. Badakit esan berri dudan horrek ez duela koherentzia handirik aurreko egunetan idatzitako gauzekin, baina egia da.
|
|
|
Halere, esan dit, zerbait egin duzu. Eta tabernariak zuritoak ateratzen zizkigun tarte motz horretan lau zertzelada txiki
|
eman
dizkiot, mutil batekin eta neska batekin enrollatu naizela, baina batez ere mutilarekin. " Nire antza zuenarekin, ezta?", galdetu dit.
|
|
|
Ralphekin duen antza keinuetan, imintzioetan nabaritzen zaio batez ere. Hiru aldi horietan ahalik eta garrantzi gutxiena
|
eman
nahi izan diot gertaera horri: Ralphekin gogoratzea ondo dago, eta noizean behin telefonoz berba egitea ere bai, baina Ralphen irudia Jabirengan ikustea lartxo da.
|
|
|
Lanera bidean ez dut ardirik ikusi bere baserrian, eta arratsaldean euria egin du. Bisitatzera joan naiz, baina lasaigarria
|
eman
diote eta lotan pasatu ditu ez dakit zenbat ordu.
|
|
|
Itsasoan naufragoek bezala, zein oholi heldu? Ez pentsa alferrik
|
eman
ditudanik azken hilabete hauek: buruari majo eragin diot, beti ondorio berdinera iristeko:
|
|
|
ez daukat ezer Txema kenduta. Bederatzi urte
|
eman
ditut berarekin, daudenik eta urterik politenak berarekin eta soilik berarekin. Eta nora noa, Txema utziz gero, kalean zehar burua makurturik ibili behar badut, inori begietara so egiteko beldurrez?
|
|
|
Ralphekin hitz egin dut. Esan diot haurdunaldiarena, eta abortatzearen aukera
|
eman
dit. Ederki.
|