|
2000
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik
|
egon
diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza bera egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
lekukoak ustelarazi edo erosiak izan daitezke, horien oroitzapenak nahas; jakin gabe ere, ideia arrotzek eurengana ditzakete. Lekukotza soilen aurrean, beraz, erne
|
egon
behar da.
|
|
|
Absentzia unean uneko egoera da. Norbera absente
|
egon
daiteke beraren edo errepublikaren interesarengatik. Absenteek, batik bat arrazoi publikoak tartean direla, egoera horretan badiraute, badute eskubide propiorik legeen babeserako:
|
|
|
Bigarrenak, ordea, eginkizun du nazioak eta herriak hurbiltzea, gizakien arteko gizarte unibertsalaren beharrak betetzea. Merkataritza mota horien eragiketak, ia beti, loturik
|
egon
ohi dira administrazio eta politikaren ikuspegi nagusiei. Hortaz, Kode Zibil baten egitasmoan sartzen ez diren lege bereziak dira gai horiek arautu beharrekoak.
|
|
|
hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte hartzea edo erregistroaren legearena den bezalaxe. Fiskoak elkartasun egokia gauza dezake legeriarekin eta beraren interesetara ekarri ordena eta gobernu zuzena; edozelan ere, arreta handiarekin jokatu beharra dugu; betiere, adi
|
egon
behar batuketa horietan, legeriaren edo ordena eta gobernu zuzenaren asmoa beheratua izan ez dadin ogasunaren pean. Erregistroa, kasurako, bada ogasun zein herritarren onura eskuratzeko moduko erakundea:
|
|
|
Bi biok ere baliabide errazak eman dizkiete baserritar nekazaleei, hain zuzen ere, besoak aberastasun sortzaile dituztenei, euren buruak lurren jabe egiteko. Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik
|
egon
daitezkeen makur handiak. Kontratu horiek halakoa eskatzen dute; horrexegatik, gobernuaren zuhurtziaren pean jarri dugu auzia, hark erabaki dezan ea kontratu mota horiek beste behin ere arautu behar diren.
|
|
|
Inork ez zukeen landaketarik egingo, ezta erein edo eraikiko, lurrak banatuak izan ez balira eta norbanako bakoitza seguru
|
egon
ez balitz bere jabetza modu baketsuan edukitzeaz.
|
|
|
Nor agintean
|
egon
eta nor meneko, herritar bakoitza zein herritar guztiak, horien arteko harremanak dira konstituzio eta politika legeen gaiak.
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik
|
egon
diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza bera egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Adin aitzinatuago batean, izpirituak kultura behar du. Bihotzaren lehen garatze horiek ere jagon behar dira, grinaren hasierako kimuak zuzendu eta zigortu, arrazoimenaren egoki zertu, sedukzio mota guztien aurrean babes egokia emanda; berba batez esateko, izadiaren zelatan
|
egon
, haren eraginak ez saihesteko eta harekin batera osatzeko beraren obra nagusia, horri lotuta, kide legez, onartzen baikaitu hark.
|
|
|
Jakitun gara, bestalde ere, hona barruratzen diren hainbat esamolderen tinkotasuna ezbaian
|
egon
daitekeela. Beude oraingoz.
|
|
|
Hala ere, gai bakoitzean
|
egon
daitekeen testu zehatzaren gabezian, baldin eta bada antzinako, jarraituko eta ondo ezarritako erabilera edota antzeko ebatzien hari etengabe, iritzi edo aspaldiko goibururen bat, horiek betetzen dute legearen zeregina. Ezaguna den edo araututa dagoen horretatik ezerk ere gidatzen ez gaituela, egitate berri berria aurrean dugula, norbera berezko zuzenbide naturalaren oinarriei doakie.
|
|
|
Pozgarri da, halaber, epaileak ikasteko, ikertzeko eta aurrean dituen kontuetan sakontzeko premia horrek sekula ere jarraikoa bazter ez uztea, alegia, zenbait puntu haren arrazoimenaren pean ebaztekoak direla. Osterantzekoak, aldiz, ezin beraren nahiera edo borondatepean
|
egon
.
|
|
|
Arras bestelakoa da gai zibila, hemen jurisprudentzia behar beharrezkoa baita. Gai zibil guztiak legeen bidez arautzea ezinezkoa da; hartara, beharrezkoa da norbanakoen artean
|
egon
daitezkeen eztabaidak amaitzea eta horretarako eztabaidok ebatzi beharra dago herritar bakoitza bere kausaren epaile egin gabe, betiere aintzat hartuta subiranotasunaren lehen zama justizia dela.
|
|
|
Nor agintean
|
egon
eta nor meneko, herritar bakoitza zein herritar guztiak, horien arteko harremanak dira konstituzio eta politika legeen gaiak.
|
|
|
Oraina eta geroa, etorkizuna eta egungoa, horra hor, urri nahiz oparo, berezko eta betiko harremanak. Horiei adi
|
egon
behar du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta ikusi nahi ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute herri baten nortasuna eta eitea ez galtzea, herri hori azkendua edo hori baino makurragoa dena, beheratze maila espantagarrian amildua izan ez bada.
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat
|
egon
daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean: ustearen kasuan, iritzian, ez dago arazorik; ilusioekin gertatu bezala, ez da ez faltsua ezta egiazkoa ere.
|
|
|
‘Zuzena’ eta ‘ez zuzenaren’ definizioak, hemen proposatu denaren arabera, Vienako Zirkuluan gehienetan ‘esanahira’ eta ‘egiaztapenera’ jotzen duen onarturiko definizioa bertan behera uzten du. Aurkezpen honetan, pentsamenduaren eta diskurtsoaren eremuan
|
egon
izan da beti. Alabaina, enuntziatu orokorrak, baita erlazioak sortzeko enuntziatuak ere, protokolo enuntziatuen osotasunari aurrez aurre jar dakizkioke.104
|
|
|
Baina hau patata zomorroari ere gerta dakioke. Russellek uste zuenaren aurka, Schlicken aburuz ‘ezagutza zuzenari’ buruz mintzatzea kontraesanean erortzea da, bitartekari kontzeptual batek
|
egon
behar baitu beti ezagutzan. Beraz, ezagutza paradigmaren adibide bat ez litzateke Russellen sentimen datuen judizioarena izango, Maxwellen ekuazioena baizik.
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren bertsio hertsian, esanahia duen enuntziatua, praktikan egiazkoa edo faltsua dela erakus zitekeena zen. Esperientziaren batek
|
egon
luke enuntziatuaren egibalioari erantzuteko baina, jakina, hau ez zen beti gertatzen. Printzipioa hertsiegia zenez, bere arabera diziplina batek, ezagutzazko diziplina izan nahiez gero, ez lituzke zentzurik gabeko enuntziatuak onartu behar.
|
|
|
Hortaz, Zirkuluak Watsonen jatorrizko konduktismoa onartu eta jaso zuen, eta behavioristika edo, geroago, neokonduktismo izenaz berrizendatu zuen, nahasketarik
|
egon
ez zedin. Alabaina, bazegoen beste modurik psikologia positibizatzeko, esaterako ezagutza psikologikoaren kontzeptualizazioaren bitartez —edo portaerarena, nahi baldin bada—, enuntziatu psikologikoak gizakien egoera neurologikoei buruzko enuntziatuetara murrizteko prozedura erabiliz.
|
|
|
Alabaina, hilezkortasunaren hipotesia ez da zientziaren berezko auzia, eta egiaztagarritasun printzipioa ikerketa guztiak zientziarekin batu zitezen sortu zen74 Argumentua C.I. Lewisena zen, eta Schlick izan zen lehena erantzuten, oztopo seriorik ez baitzuen ikusten horretan:
|
egon
zain zendu arte eta kitto. Hauxe zen hilezkortasunari egiaztagarritasun printzipioa aplikatzeko modu egokiena —zioen Schlickek— Hipotesia, horrela, faltsua zen, baina esanahia zuen, dena den.
|
|
|
Honen bitartez, indukzioak kasu partikularrei esker eratzen duen orokorpen unibertsala onartu beharrean, gertatzen den zerbaiten berrespenaren maila erakusten zaigu; hau da, probabilitate bat esleitzen dio gertakariari. Beraz, orokortu eta aurresan egiten du, baina zenbaki baten esleipenaren bidez. Zenbakiak 0 eta 1 bitartean
|
egon
behar badu, 1 ateratzen bada —edo letik hurbil—, orduan berrespena osoa ala ia osoa da —oso probablea— Carnap, era honetan, Humeren indukzioaren arazoa ere gainditzen ahalegindu zen:
|
|
|
Haatik, Vienan ere ez zen antxume
|
egon
. Ailegatu bezain pronto eraikin eta etxeak konpontzeko zegoen erakunde batean parte hartzera sartu zen.
|
|
|
joera sozialistaz gain, antimilitarista, bakezale eta kosmopolita lez ikusten zuten beren burua. Eta Wittgensteinen gogoz bestera —hau izan baitzen, Frege eta Russellekin batera, eragin handiena izan zuena Carnapengan—, Carnap nazioarteko hizkuntza batekin interesatuta
|
egon
zen, esperantoarekin alegia, eta horri esker aipaturiko C.K. Ogden ezagutu zuen Ingalaterran.
|
|
|
termino bat esanahi ezaguturiko beste termino batzuen bitartez definitzen da. Baina, gurpil definizionalean edo infiniturako erregresioan erori nahi ez bada, terminoek, bere oinarrian, beste termino batzuk ez diren zer edo zerrekin
|
egon
behar dute loturik. Hala, oinarri horretan, termino primitiboak edo definigaitzak daude; hauen esanahia beren erreferentziak seinalatuz aurkitzen ditugu, terminoei dagokien zerbait hori seinalatuz.
|
|
|
lege batek, edo zergatikotasunaren beharrezko erlazioak finkatzen duen judizioak, gertakari bat beste batetik sortzen dela erakusten digu. Eta hau jakiteko ez daukagu zergatik analisi kontzeptualaren zain
|
egon
behar, matematikan legez. Orain epailea esperientzia hutsa da.
|
|
|
Subjektu bat onartzeak zirkularkerian erortzea ekarriko lioke. Izan ere, subjektua —elementuz osatua— elementuen aurrean jarriko luke, baina hauek nahitaez subjektuaren aurretik
|
egon
lukete —hura osatzeko— Hortaz, Machek ez zuen Ni bat kokatzen munduaren aurrean: Ni-a sentsazio konplexu lez definitzen zuen, ez besterik; eta konplexutasun mailan soilik desberdintzen zen beste gauzetatik.
|
|
|
Esate baterako, baten batek esaten badigu" Orain eta hemen euria ari du edo elurra dago", errealitateari buruz zer edo zer ari zaigu esaten, proposizio horrek beste aukera batzuk baztertzen baititu: euria aritu eta eguzkia
|
egon
, euria ez aritu eta eguzkia egon, etab. Aldiz, tautologia bat proposatuko baligu, orduan ez litzateke beste inolako egoerarik baztertuko. Adibidez," Orain eta hemen euria ari du edo ez du euririk ari" esaterakoan.
|
|
|
Esate baterako, baten batek esaten badigu" Orain eta hemen euria ari du edo elurra dago", errealitateari buruz zer edo zer ari zaigu esaten, proposizio horrek beste aukera batzuk baztertzen baititu: euria aritu eta eguzkia egon, euria ez aritu eta eguzkia
|
egon
, etab. Aldiz, tautologia bat proposatuko baligu, orduan ez litzateke beste inolako egoerarik baztertuko. Adibidez," Orain eta hemen euria ari du edo ez du euririk ari" esaterakoan.
|
|
|
Adibidez," Orain eta hemen euria ari du edo ez du euririk ari" esaterakoan. Kasu honetan, eguzkia
|
egon
liteke, edo elurra, baina euria beti ariko da edo ez da ariko. Jakina, tautologiak ez digu ezer esaten, hutsa da.
|
|
|
Izan ere, ikusiko dugunez, oinarri komun bat eduki arren, beren artean desadostasun asko zegoen. Horrela, Neurathek gizarte zientzien, politika eta marxismoaren, eta teknikaren ikerketari ekin zion; Carnapek metafisikaren sasiarazoenari; Schlickek filosofian zergatikotasunak betetzen duen tokia aztertu zuen; etab. Mahai inguru horietan Zirkuluaz kanpoko gonbidatuak ere
|
egon
ohi ziren, arruntak ala ospetsuagoak. Adibidez, Josef Frank, Wilhelm Reich eta Otto Bauer, arkitektura modernoa, psikoanalisia eta industria/ zientzia erlazioa aztertu zituztenak hurrenez hurren.
|
|
|
" Denek dakite egun positibismo logikoa hilda dagoela. Baina badirudi inork ez duela sumatzen hemen galdera bat
|
egon
daitekeela —’Nork egin du? ’ galdera(...) — Uste dut nire erantzukizuna onartu dudala. Nahita ez egin arren".
|
|
|
Eta horrela ondoz ondo. Argi
|
egon
luke nora doazen berri emate kontraesankor hauek: positibismo logikoa batere hilda ez dagoela sumatzera, alegia.
|
|
|
Neokantiarren ardura nagusi bat forma/ eduki bereizketa izan zen —Zirkuluaz geroztik teoria/ behaketa bereizketa lez ezagunagoa— Planteamendu hau, hain zuzen ere, Vienako Zirkulua osatu baino pixka bat lehenago sortu zen, Historiaurreko Vienako Zirkulua deiturikoan —ikus 2 atala— Neokantiarren eraginak nabari ditzagun, hurrengo testu hauek izan behar ditugu kontuan: Schlicken Raum und Zeit in der gegenwartigen [Espazioa eta denbora fisika garaikidean] (1917) eta Allgemeine Erkenntnislehre [Ezagutzaren teoria orokorra] (1918), Reichenbachen Relativitatstheorie und Erkenntnis Apriori [Erlatibitatearen teoria eta apriorizko ezagutza] (1920) eta, nahiz eta Vienako korrontean guztiz sartuta
|
egon
, Carnapen aipaturiko Aufbau a (1928) 17 Denetan honako tesi hau sostengatzen zen, hau da, ezagutza naturala —ezagutza formaletik bereizten dena— bi elementuk osatzen dutela: alde batetik, formak —ezagutza kontzeptuala, intelektuala— eta, bestetik, edukiak —esperientziak emandako ezagutza— Enpirismo tradizionalaren aurrean, osagai formalen beharra eta garrantzia onartzen zuten naturaren izaera ezagutzeko unean —Kantengandik urrundu arren—, Vienako Zirkuluarentzat osagai horiek berraztergarriak baitziren.
|
|
|
Liburu honetan, Schlickek, hemen soilik aipatu egingo ditugun Vienako Zirkuluaren tesi batzuk aurreratu zituen dagoeneko —ikus 9 atala— Lehenengo eta behin, ezagutza eta esperientzia bereizten zituen argi eta garbi: ezagutza, bere izaera adierazteko beti kontzeptualizazio bat aurkitzen duen kalkulu prozedura da; esperientziak, berriz, bere izaera adierazteko ez dauka inolako kontzeptualizazioren menpe
|
egon
beharrik, esperientzia bizigarria baita soilik, ez besterik. Ezagutza pentsagarria da, entitate abstraktuak esentziak balira bezala maneiatzen dituen gogoeta ez izan arren, hala eta guztiz ere.
|
|
|
Hizkuntza aztertuz, Vienako filosofoa etika erromantiko existentzialean sartzen da. Wittgenstein hau sortzaile eta artista da, Nietzscheren bidean, eta Sadabak freskotasun eta naturaltasun handiz erakusten digu bidea (nahiz eta bidearen zati batzuk zaharkituta
|
egon
).
|
|
|
Rhees, E. Anscombe eta G.H. Von Wright ordeinu betearazle izendatu zituen. Otsailean, oso gaixorik, Bevan doktorearen etxean
|
egon
zen, ospitalean hil nahi ez zuelako. Azken hilabeteetan Uber Gewifiheit idazkiaren 300 paragrafoak idatzi zituen.
|
|
|
Udan, Maurice Dobb, Piero Sraffa, Nicholas Bachtin eta George Thomsonekin adiskidetasuna Cambridgen. Irailean Errusiara (Mosku, Leningrad eta beste zenbait hiritan
|
egon
zen).
|
|
|
2.026: Objektuak baldin badaude soilik
|
egon
daiteke forma finko bat.
|
|
2001
|
|
|
Platon pentsalari fundamentalista da, hau da, badenaren atzetik berau ahalbidetzen duen eta izateaz gain den bezalakoa izatea ahalbidetzen duen hori bilatzen du. Mendebaldeko kulturan
|
egon
den fundamentalismo modu agian famatuena, baina ez bakarra, kristautasuna izan da, bizi dugun mundu hau deskribatzen duena: ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari jarraitzen diola erakusten digu; edo nolatan gizakiak nahi ez arren hilkorrak diren halabeharrez, eta bizitzaren jabe direla bere buruari bizitza eman ez badiote ere; abisatzen digu munduak ere ezin izan duela bere burua sortu.
|
|
|
Historian barrena bestelako fundamentalismo modu ugari
|
egon
dira, Platonena kasu. Honek guk ezagutzen dugun mundua askotariko errealitateen (jainko, astro, lur, arrain, lehorreko animalia, hegazti, gizaki) aniztasuna dela esaten digu, eta errealitate hauek elkarren artean korrelazioan jartzen direla, guztien artean multzo harmoniatsu eta eder bat osatuz.
|
|
|
Aitzitik, epaitze lanak gizartearen goiko maila guztien adierazgarri ziren bostehun hiritarrez osaturiko asanbladak betetzen zituen (hemendik at geratzen ziren bai etorkinak —urte luzez Atenasen bizi izandakoak ere— bai esklaboak). Nahiz eta epaiarekin ados ez
|
egon
eta ihes egiteko aukera izan (Atenasen espetxe zaintzak oso ahulak ziren), ihesaldiaren aukera baztertu zuen, bere printzipioei eta Atenasi bere gazte garaian (hiritarrak zerbitzu militarra hasten zuen unean) egindako fideltasun zinari leial mantentzearren. Platonek epaiketaren testigantza lazgarria utzi zigun Sokratesen Defentsa eta Kriton elkarrizketetan.
|
|
|
Zu, rapsoda eta aktore zaren hori, erdikoa; poeta bera delarik lehendabizikoa. Eta jainkotasunak horien guztien bitartez gizakien arimak nahi duen lekura erakartzen ditu, arima horien indarrak elkarren beharrean
|
egon
daitezela eraginez. Eta koreuta, maisu, nahiz bigarren mailako maisuen ilara anitzean bata bestearen eraginpean daudelarik, harri famatu hurarekiko moduan, eraztun batzuk zeharkako eraginpean daude Musaren menpe.
|
|
|
K.a. 400 urtean Atenasko hiritartasuna lortu zuen. Asanbladako epaileen soldata igo zuen (Aristoteles, Atenastarren konstituzioa 41, 3), jendea tamainan asanbladetara joan eta, ondorioz, bozketen baliozkotasuna ziurtatuta
|
egon
zedin.
|
|
|
Ezagutzak behar duen nia ezagutzaren baldintza transzendentala besterik ez da, ez arima bat. Gainera, ezin da niaren ideia honetan sustraitu arima materiagabekoaren eta gorputzaren arteko bereizketa, zeren hemen agerpenei buruz ari baikara, ez hauen atzean
|
egon
litekeen substratuari buruz.
|
|
|
Honek ere harridura handia eta ulermen arazo larriak sortu izan ditu beti. Matematikaren oinarritzapena Kanten aurretik eta ondoren adigaiei lotuta
|
egon
da beti, hainbesteraino, non Matematika Logikaren atal bat bihurtzeko saioak ere egin baitira. Matematika logikoan axiomen sistema besterik ez dago, ez espazio edo horrelakorik; honek, noski, Matematikak Natur Zientziarekin duen harremanaren ulermena zailtzen du.
|
|
|
Analitika transzendentala, beraz, egiaren Logika izango da; bertan apriorizko ezagutza sintetikoaren oinarriak eta egiaren irizpideak aztertuko dira. Hala ere, Logikaren erabilera okerra
|
egon
daiteke, Logika formala edo orokorra kanon gisa hartu beharrean organon gisa erabiltzen bada, hau da, objektuez dugun ezagutza gehitzeko asmoarekin erabiltzen bada. Adigaietatik ideietara doan bidea hartuz gero eta bidean printzipio transzendenteak eratuz gero, emaitza itxuraren Logika da, arrazoikerien Logika, eta hori Logikaren bigarren atal nagusian aztertuko da, Dialektikan.
|
|
|
Espazioa bera koloreen behaketarako eta beste edozein behaketarako halabeharrezko aurrebaldintza delako. Edozer gauzak beti espazio batean
|
egon
behar du, kokapen bat izan behar du; baina espazioak berak ez du kokapenik. Beraz, ezberdintasun nabarmena dago espazioan kokatzen diren gauzen eta espazioaren artean, maila ezberdinetan daude.
|
|
|
Matematikak soilik barnebiltzen ditu benetako definizioak, zeren adigaiak (enpirikoak nahiz apriorizkoak) ezin baitira definitu; ez baitago ziurtasunik analisiaren zehaztasunari buruz. Beti
|
egon
daiteke kontuan hartu ez dugun ezaugarriren bat, adibidez" urrea" edo beste edozein adigairen edukia zehazten dugunean. Horregatik, Filosofian adigaiak aurkeztu egiten dira.
|
|
|
Arrazoimenak kritikaren mende
|
egon
behar du bere ekimen orotan, askatasun horretan oinarritzen da bere izatea bera.
|
|
|
Arkitektonika sistemen artea da. Arkitektonikak ezagutza solteak sistema bat bihurtzen ditu eta, horrenbestez, gure ezagutzan zientifikoa denarekin du zerikusia; ondorioz, metodoaren irakaspenean
|
egon
behar du nahitaez.
|
|
|
Beraz, halabeharrez existitzen den zerbait behar dugu. Gainera, beharrezko lehen kausa hau munduaren zati bat da, espazioan eta denboran
|
egon
behar baitu (esperientziaren osagaia delako).
|
|
|
Alde batetik, baldintzatugabea baieztatzen du guztia argitu ahal izateko oinarri gisa; baina, bestetik, askatasuna baieztatzen du eta mundutik at dagoen beharrezko izaki bat baieztatzen du. Horrela, moralaren oinarriak defendatzen ditu eta horregatik sen onarentzat hauxe da aukera onena (askatasuna badagoen ala dena izadia den zalantzan
|
egon
gaitezke teorikoki, baina ekiteko unea iristean, erabakia hartu behar denean, lehenengoa aukeratzen da). Gainera, arrazoimenaren interes arkitektonikoak ere tesiaren alde egiten du, antitesiak sistemaren osotasuna apurtzen baitu.
|
|
|
Baliteke norbaitek erantzutea ezin dudala nik baietsi ez dela kosmosean beste izaki ezagulerik. Baina niri ez dagokit erantzutea, zientziaren barruan
|
egon
litekeena jasotzea baino. Ez da zientzia zerbaiten bila egiten den guztia, tresna eta metodo zientifikoekin egin arren.
|
|
|
Adibidez, behar baino gehiago jatea, gustuko zaidalako jaki bat. Edo auzoko andrea nahi izatea, atsegina zaidalako, nahiz eta ni beste batekin hitzemanda
|
egon
. Edo bizitzen jarraitzeko nahia galtzen denean.
|
|
|
Ez adimena, kontzientzia baizik. Kontzientziaren esanera
|
egon
behar dugula esatea, egia honen aitormen argia da: gure barrengo barrenean gogoko zaiguna —bazaigu— egia, ona, ederra dela, onaren maitale garela, onaren bila dihardugula.
|
|
|
1) Argi
|
egon
behar du beti egiaren ezaguera subjektiboa dela, ezaguera hori gizakiaren eta gizakiagan dagoen
|
|
|
Gure ezaguera objektiboa dela esateak zera baiesten du: objektua hor dagoela
|
egon
, den modukoa, nahiz eta guk ezin bere ezagutza osoa eta betea lortu. Zenbat eta ezagutza sakonagoa lortu, objektua osoago eta beteago bereganatzen dugula.
|
|
|
Ezagutza objektiboen artekoa bai, baina ez besterik. Horrek ez du inola zalantzan ipintzen zu ni baino, ni zu baino askoz hurrago
|
egon
gaitezkeela egia objektibotik.
|
|
|
Non oinarritzen da nire ezaguerak objektibotzat onartzea? Nire asmoan ez da
|
egon
ahalmen hori sakonean arakatzea —ahalko banu ere— Baina zerbait jorratu dugu tesiaren azpialderdi hau. Zer da, zelakoa da, noraino heltzen da gure ezagumenaren ahalmena?
|
|
|
Eguneroko hizkera arruntean esaten duguna bezalaxe: "
|
egon
eta egin zure kontzientziaren esanera, eta zuzen jokatuko duzu". Sakonean, gure maitatzearen adierazpenak —San Basilioren maitasunaren argitzapenak— zeharo baztertzen du Kanten eta antzekoen etika.
|
|
|
Arazo hau puntu honetan erabakitzen da: gizakia gizaki arrazoimenak egiten badu, gizakiagan
|
egon
daiteke legea. Baina gizakia gizaki maitamenak egiten badu, gizakiagan ez dago legerik.
|
|
|
‘zientziak badakizkienak ala zientziak jakingo dituenak’ Kontzientziaren arazoa bera ere kanpoan uzten ez duena, ‘zientziak jakingo du’ sailean baizik. Postulatu hori onartuz gero, zientziak ez du inolako muga edo oztoporik nahi duena baiesteko, isilik
|
egon
ordez. Etika osoa ere postulatu horren menpean dago.
|
|
|
Ez bakarrik zigotoko kromosomak eta abar lanean ipintzeko gai, zigoto osoa baizik; hau da, hasieratik eta bizi naizen artean nire gidari holistikoa dena baizik, giza ataletan, zelula, kromosoma, DNA, gene eta abarretan gertatzen diren guztien hasierako, funtsezko gidaria, arau idazle nagusia. Zigotoa izanik lehenbiziko zelula, zigotoko nonbaiten (kromosometan adibidez)
|
egon
duela zerbait kodez idatzia esango dute zientzialari batzuek, baina ia aipatu gabe kode arauen idazle nagusia, ezer harrotu gabe zigoto osoaren ibilera/ eraldatze bilakaeraren berri —bere kromosoma multzoa eraldatzea barru—, aldi orotan izaki osoaren gida buru bakar, orokor, iraunkor, holistikoa denaren berri. Eta hori gure ezjakin zientifikoaren eremu zientifiko jakina da.
|
|
2002
|
|
|
Gogora ditzagun, ezer baino lehen, mota berezi honetako erakundeek nahitaez bete behar dituzten neurriak: zigorraren ereduaz krimenen imitazioa galarazi, presoak espetxean dauden bitartean okerrik egin ez dezaten zaindu, beren artean dezentzia moduko bat
|
egon
dadin ziurtatu, beren osasuna eta txukuntasuna mantendu, ihes egin ez dezaten ahal beste eragozpen eta oztopo ipini, giltzapetik irteten direnean presoek biziraun dezaten modua eta bitartekoak helarazi, agindu egokiak eman, ohitura bertutetsuenetara bultzatu, zilegi ez den tratu txarrik eman ez dakien arduratu, bete beharreko zigorra eragozten ez duen ongizate nahikoa eskaini, eta, tira, hori guz...
|
|
|
Zuzentasunaren mesedetan, ordea, ez dezagun utz hitzek engaina gaitzaten. Preso dagoen edonor da errudun, nahiz ustelkeriara emanda denak
|
egon
ez. Libertinajea, adibidez, ez zaigu bortxakeria bezain larria begitantzen; inikitate ahulen erantzule diren gaizkileak ere, lapurrak eta harrapariak kasu, ez ditugu ikusten espetxeotako barne segurtasuna kolokan ipintzeko gai; pobreziak bultzatuta beren burua lapurtu beharrean aurkitu dutenak ere erraz bereizten ditugu gaizkile saiatu eta odoltsuetatik; delitu ugariren erantzule den mozkorkeria indarge bihurtzen da alkoholik ez dagoen egoitza batean...
|
|
|
Testuotan aurkezten diodan proiektuari dagokionez, berriz, uste osoa daukat, proiektua ezagutzen duten hainbat adituren iritzi jakintsuetan oinarriturikoa berau, martxan jarri eta aurrera eraman daitekeela. Frantzia da herri guztien artean ideia berri eta baliagarriak eskuzabalen hartzen dituena; Frantzia da, halaber, berorri eskaintzen diodan proiektua arrakastatsu bihur dezakeen eta aurrera eramateko prest
|
egon
daitekeen herri bakarra. Jakin nahi al du berorrek zein den proposatzen diodan proiektuaren objektua?
|
|
|
Bentham ingelesa jurista da formazioz, eta bere bizitzan egingo dituen proposamen legegile guztiak legeak gizartearen zoriontasunera bideratuta
|
egon
behar duelako teoriak eragingo ditu, panoptikoa tartean. Garaiko ideia liberalekin, kartzelen erreformarako bere nahiak industria iraultzarekin eta Frantziakoarekin bat egingo du.
|
|
|
Inor beldur izan daiteke, ordea, preso ohiez osatutako armada batek ez ote duen bere izen ona alferrik zikinduko. Susmo hori, ordea, funsgabea da, armadaren inguruan beti
|
egon
baita jendilaje eta parte txarreko morroi ugari.
|
|
|
Nazioak koloniaren bat baleuka, horra joateko aukera emango litzaioke preso ohiari, bertan bizimodu berri bati ekinez, familia bat osa dezan. Preso
|
egon
den denboran zehar eskaini zaion heziketak, gainera, oso erakargarri egiten du preso ohiarentzat aukera hori. Nolanahi ere den, preso ohiaren esku geratzen da kolonia batean bizitzeko erabakia, ez baita komeni egindako okerrak giltzapearekin ordaindu dituena erbestera kondenatzea.
|
|
|
Espetxeetako neurri latzenak ere, eskuburdinak eta leotzak kasu, ez dira presoak babesteko baizik erabiltzen. Haien erreformari dagokionez, berriz, ez zaio oro har arreta nahikorik jarri, dela guztion aldetik
|
egon
den axolagabekeria ikaragarriagatik, dela hura lortzeko itxaropena galdu eta, amore emanez, bertan behera utzi dugulako lan hori. Gisa horretako hainbat saiakera ez dira oso zorionekoak izan eta beste zenbait proiektu, berriz, urrats handi samarrak eman beharra eskatzen zutela-eta, bertan behera utzi behar izan dira.
|
|
|
horixe izango da ikuskatzaileen gela; nolanahi ere den, presoen ziegak ez bezala, dorreak ez ditu hiru solairu baizik edukiko, horietako bakoitza bi leotz lerro zaintzeko pentsatua baitago. Ikuskaritza dorrea pertsiana garden batez estalitako galeria batek inguratuko du; horrexek emango dio ikuskatzaileari, inork bera ikusi gabe, leotzetan gertatzen dena ikusteko, begiratu bakarrean preso guztien herena zaintzapean edukitzeko eta esparru txiki batean mugituz, dena minutu bakarrean ikusteko ahalmena; izan ere, nahiz eta ikuskatzailea bertan
|
egon
ez, presoei bera han dagoela sinetsaraztea, bertan egotea bezain baliagarria baita.
|
|
|
Panoptikoaren printzipioak izugarri erraztuko du epaile eta magistratuen lana; espetxeetan, horiek gaur egun dauden egoeran egonda, nazka handienaz egin behar izaten baitituzte haiek garbitasun, gustu eta dotorezia handienez egin lituzketen lanak. Gaur artean ezagutu izan ditugun plan onenetan ere epaile bakarrak banan banan ikusi behar izaten zituen auskalo zenbat gelaxkatan banaturik zeuden presoak, haietako bakoitzarekin
|
egon
behar izaten zuen eta bakoitzari galdeketa bera errepikatu behar izaten zion; egun bakar bat ehunka presorekiko lanak egin ahal izateko. Gure Panoptiko honetan, aldiz, ez da halakorik beharrezkoa izango, epaileak espetxean sartzearekin batera bere begien bistan edukiko baititu preso guztiak.
|
|
|
Legearen kasuan, Benthamek moral eta legeriaren arteko tartea ahalik eta txikiena izatea proposatuko digu. Bere aburuz, zuzenbidea gizakiak sortua den heinean, indibiduoaren eta gizartearen zoriontasun eta onurara zuzendua
|
egon
behar da.
|
|
2003
|
|
|
Elkarrizketa sokratikoa ez da agian Platonen asmakizuna, baina berak eraman zuen artelan izaterainoko perfekziora, benetako lan poetikoa bihurtuz (Aristotelesek lan poetikoen artean sartzen zituen Platonen elkarrizketak, nahiz eta prosan
|
egon
).
|
|
|
Sinposioa idazterako jada aspaldikoa zen garai batean kokatzen du hitzaldi hau, K. a. 416 urtean, Agatonek antzerki saria irabazi zueneko urtean alegia, eta oso modu zeharkakoan kontatzen digu gainera: bileran bertan
|
egon
zen Aristodemo batek Apolodorori kontatu omen zion, eta honek, berriz, bilera horretaz galdetzen dioten lagun batzuei. Urrutiratze horrekin ekintza egoera ideal batean kokatzea lortzen du, eta baita bere ideiak azaltzeko inguru egokian ere.
|
|
|
Aurretik esaidazu: zu zeu
|
egon
zinen bilera horretan ala ez?
|
|
|
— Nondik atera duzu bada, Glauko? Ez al dakizu urte asko direla Agaton hemen bizi ez dela eta oraindik ez direla ezta hiru urte ere Sokratesekin denbora
|
egon
eta esan ala egiten duen guztia egunero jakiten saiatzen naizenetik. Hori baino lehen harat honat nenbilen egokitzen zitzaidan tokian, zerbait egiten nuelako ustetan, eta beste inor baino ta173 malgarriago nintzen, ez zu orain baino gutxiago, filosofian baino lehenago beste edozertan jardun behar dela uste duzuna.
|
|
|
Eta gainera maitaleak bakarrik daude bestearen alde bizitza emateko prest, eta ez gizonak bakarrik, emakumeak ere baizik. Eta horren nahikoa lekukotasun Peliasen alaba Alkestisek ematen die grekoei, bere gizonaren ordez hiltzeko prest bera bakarrik izanik, nahiz eta haren aita eta ama
|
egon
, Alkesc tisek maitasunagatik estimuan hain gainditu zituenak, semearekiko arrotzak zirela eta izenez bakarrik senide erakusteraino. Eta hori eginda, horren ekintza ederra burutu zuela iruditu zitzaien, ez gizakiei bakarrik jainkoei ere baizik, ezen jainkoek ekintza eder eta asko egindakoen artean gutxi batzuei eman zieten saria, arima Hadesetik atzera igoaraztea alegia, hari eman baitzioten bere arima igoaraziz, ekintzaz d liluraturik.
|
|
|
Zer uste dugu bada litzatekeela bati edertasun bera ikustea gertatuko balitzaioke, garbi, aratz, nahasgabe, eta haragi gizatiae rrek, koloreek eta gainerako txorakeria hilkor anitzek kutsatu gabe, edertasun jainkozko paregabe bera ikusi ahal izango balu? Eskasa dela uste al duzu hara begira
|
egon
, behar denaz begiratu eta berarekin 212 elkarturik dagoen gizakiaren bizitza. Ez al zara jabetzen orduan bakarrik, edertasuna ikusgai den zeraren bidez ikusirik, gertatuko zaiola ez bertutearen itxurak sortzea, ez baita itxura bat ukitzen ari, benetakoak baizik egia ukitzen egonik; eta benetako bertutea sortu eta hazi duena jainkoen lagun bihur daitekeela eta hilezkor ere, gizakietako beste inor bihurtu bada?
|
|
|
— Bota eta gero, Aristofanes, ihes egingo duzula uste duzu. Adi
|
egon
baizik eta hitz egin gero c kontu eman duzulakoan. Agian, ongi baderitzot, barkatuko dizut.
|
|
|
Harrigarri harrotuta bainengoen nire sasoiaz. Asmo horrekin bada, aurretik berarekin laguntzailerik gabe bakarrik egoteko ohitura ez izanik, orduan, laguntzailea bidalita, bakarrik gelditu nintzen berarekin —egia osoa b esan behar zaizuenez adi
|
egon
bada eta gezurrik esaten badut, Sokrates, ezezta nazazu. Biok elkarrekin geunden bada bakarrik, gizonak, eta maitaleak maiteari bakardadean esango lizkiokeenak berehala esango zizkidala uste nuen eta pozik nengoen.
|
|
|
Eriximako, Fedro eta beste batzuek alde egin zutela esan zidan Aristodemok. Bera ordea loak hartu omen zuen eta luze
|
egon
omen zen lo, gauak luzeak izanik. Eguna argitzean esnatu zen oilarrak jada jotzen ari zirela.
|
|
|
Sokrates noski hizketan ari zela berauekin. Hitzaldien gainerakoez ez zela gogoratzen esan zuen Aristodemok, ez zelako hasieratik
|
egon
eta erdi d lo zegoelako, baina mamia zen Sokratesek gizon berak komedia eta tragedia egiten jakin behar duela aitortzera behartu zituela eta trebetasunez tragediagile dena komediagile dela ere. Berauek horretara behartuta zeuden bitartean eta berari gehiegi jarraitu gabe, erdi lo zeuden.
|
|
|
Eta batek mutilekiko maitasunean bertan ere ezagut litzake Maitasun horrek bad karrik bultzatutakoak; mutilak adimenez indartzen hasten direnean bakarrik maitatzen baitituzte, eta hori bizarra ateratzearen inguruan izaten da. Garai horretan maitatzen hasitakoak gertu baitaude, nik uste, maitearekin bizi guztian
|
egon
eta elkarrekin bizitzeko, eta ez limurtu eta gero, gaztea izanik ezjakintasunean harrapatuta, burla eginda beste batengana korrika alde egiteko. Mutilak ez maitatzeko lee gea ere egon luke lehia handia zalantzazko emaitzarako alferrik gal ez zedin, mutilen azken garapena ez baitago garbi arima eta gorputzeko gaiztakerian ala bertutean noraino iritsiko den.
|
|
|
Garai horretan maitatzen hasitakoak gertu baitaude, nik uste, maitearekin bizi guztian egon eta elkarrekin bizitzeko, eta ez limurtu eta gero, gaztea izanik ezjakintasunean harrapatuta, burla eginda beste batengana korrika alde egiteko. Mutilak ez maitatzeko lee gea ere
|
egon
luke lehia handia zalantzazko emaitzarako alferrik gal ez zedin, mutilen azken garapena ez baitago garbi arima eta gorputzeko gaiztakerian ala bertutean noraino iritsiko den. Gizon onek beren buruei ezartzen diete lege hori gogo onez, eta maitale arrunt horiek ere horretara behartu lirateke, ahal dugun heinean emakume libreak ez maitatzera behartzen ditugun bezala; horiek sortu baitute ospe txarra, batzuk maitaleei atse182 gin ematea lotsagarri dela esatera ausartzeraino.
|
|
|
Horretan ere ados
|
egon
omen zen.
|
|
|
Baina batek esango balu: " Ni osasuntsu nago eta osasuntsu
|
egon
nahi dut, eta aberats naiz eta aberats izan nahi dut, eta dauzkadan gauza horiexek berak nahi ditut", esango genioke: " Zuk, gizona, aberastasuna eta osasuna eta indarra edukita, gerorako ere horiexek nahi dituzu eduki, oraingoan behintzat badauzkazu-eta, nahi eta nahi ez.
|
|
|
Agaton ados
|
egon
omen zen. Eta Sokratesek esan omen zuen:
|
|
|
— Baina ados
|
egon
zara Maitasuna gauza on eta ederren faltagatik faltan dituen gauza horiexek desiratzen dituela.
|
|
|
— Ados
|
egon
naiz bada.
|
|
|
— Gizakiengandikoak jainkoei eta jainkoengandikoak gizakiei itzuli eta eramanez, haiengandik erreguak eta eskaintzak, hauengandik aginduak eta eskaintzen sariak, bien erdian egonik, bete egiten du osotasuna bere buruarekin lotuta
|
egon
dadin. Horren bidez pasatzen dira igarkuntza guztia eta eskaintzak, misterioak, konjuruak, igarkuntza guztia eta 203 magiaren inguruko sazerdoteen teknika.
|
|
|
Sinesgarri ala egiantzekoaren arauak ezarriko dituzte eta politikarien irakasle bihurtuko dira. Baina sofisten edozein arrazoiketa sinesgarri eta egiantzeko bihurtzeko ahalmen hori Platonek kritikatu egingo du, bere ustez benetako filosofoak ez duelako politikaren zerbitzuan
|
egon
behar, egiaren bilaketaren zerbitzuan baizik, eta horrexegatik arbuiatuko ditu edozein ikuspegi frogatzen irakasten duten sofista horiek.
|
|
|
Sokrates maisuaren exekuzioak (K. a 399an). Zortzi urtez egona zen haren irakaskuntzak jasotzen, baina ezin izan zuen azken egunetan haren ondoan
|
egon
, gaixo baitzegoen. Hala ere oso modu zuzen eta bizian deskribatu zituen bere maisuaren azken egun horiek emozio eta duintasunez beteriko idazkera garbian.
|
|
|
Esan baitzidan
|
egon
zela Sokratesekin, garbituta eta sandaliak jantzita, gutxitan bezala, eta galdetu ziola nora ote zihoan horren dotore jarrita. Eta berak esan ziola:
|
|
|
Zuzenbide idatziaren oinarria idatzitako eta argitaratutako legeek osatzen dute. Ohitura deritze, aldiz, hasieran idatzita
|
egon
ez arren, azkenean ezarri diren legeei, dela herriak hori adostu duelako, dela legeok betetzeko isilbidezko hitzarmena dagoelako, dela erabilera susmagaitzak baimendu dituelako horiek.
|
|
|
Horrexegatik uste behar izaten da ondorengo legea onuragarri eta zuzena dela, beste lege batek edo erabilera ezak indargabetu arte. Horretarako oztopo ere ez dira desegokiera batzuk sortzea beraren argitalpenarekin, aurretiaz indarrean
|
egon
eta zokoratu nahi zirenen ordez, edota, maiz, horren arrazoiak eta onuragarritasuna ezjakinak izatea.
|
|
|
Etxearen ugazabari etxe hori titulu zuzenak erabilita bakarrik ken dakiola agintzen duen lehenengo erregela gehiegi zabaltzen bada, ondokoa gerta daiteke: finka baten edukitza, beharbada, mende batez norbaiten esku
|
egon
eta gero, beste pertsona bat agertzea finkaren ugazaba bera dela edo berak ordezkatzen dituen pertsonak direla esanez, eta edukitzaileak finka utzi behar izatea, lehenengoaren eskubidea iraungi dela frogatzeko titulurik ez duelako. Haatik, edukitzaileak zeren gaineko edukitza izan, eta gauza horren benetako ugazaba delako presuntzioa gehiegi zabaltzen bada, etxearen edukitza ez duten jabeek jabetza hori bidegabe gal dezakete.
|
|
|
Nahierarako legeen laugarren arlokoak dira ohiturak, probintzia gehienetan indarrean
|
egon
eta gai asko arautzen dituztenak, hala nola enfiteusia, senar emazteen arteko ondasun erkidegoa, alarguntsak, seme alaben seniparteak, leinuzko atzera eskuratzea, enfiteusiaren atzera eskuratzea eta enparauak. Ohitura horiek guztiak nahierarako legeak dira, hain zuzen ere, gai berari manu desberdinak ezartzen dizkiotenak leku frankotan.
|