|
2005
|
|
|
Halaber jokatzen da gure kazetari gudukaria, hitz nahiz egitura laburrak 2, 3 edo 7, 8 alditaraino obsesioz errepikatuz, noiz iltzea buruetan barna sartu nahian, noiz barne zirrara sentiarazi nahiz, eta maíz ironía edo trufaz. Arestian ikusi ditu gun elkar, oro, nehor, edo ministro, deputatu eta senadore tzarrek
|
eginiko
lege, edo trufa harentzat orobat dena edo fraide serora apaizak fuera eta ken, eskolak hets, edo ministro ohoinek eliza katolikoaren ondasunak ebats. lragarkietako esloganetan ere baliatzen ditu, edo kazetaren zabalkundea bul tzatzeko: Eros eta erosaraz; irakur eta irakurraraz. Igandetako eliza ofizioak eta oro, noiz zoin diren, badauzka.
|
|
2021
|
|
|
4). Horretarako, esaterako, metropolietatik koloniei buruzko ikerketa egiten duen Orientalismoaren inguruan Edward Saidek
|
eginiko
kritika, ikasketa postkolonialak abiarazi zituena, baliatzen du, besteak beste, lehengai teoriko gisa. Saidek" bestetasun" az eraikitzen diren errepresentazio hegemonikoez dihardu, eskema nahiz estereotipoetan oinarritzen den kanpoko begirada batetik eraikitzen direnez, esentzialistak eta estatikoak suertatzen direla azalduz; Gabilondok Erromantizismoak euskal kulturaren inguruan eraikiriko diskurtsora dakar" orientalizazio" prozesu hori, eta bertsolaritzaren lehen eragileengan izandako itzala seinalatzen du.
|
|
|
Hedabideen analisiari dagokionez, lehen pauso honetan produkzio prozesua aztertu litzatekeela dio Thompsonek, eta ahalegin berezia egingo da horretan. Azken zikloetako bertsolaritzaren hedabideratzeari dagokionez gehiago sakontzeko modua egongo da, kazetari nahiz eragileei
|
eginiko
elkarrizketa sakonen edota medioen kasu azterketen bidez. Denboran urrunago gelditu diren zikloetan, Lore Jokoetakoan eta Euzko Pizkundearenean, azterketa kuantitatiboak eman ditzakeen datuak lan historiografikoarekin osatuz moldatu dugu (sinadura eta hedabide nagusiak, horien ezaugarri biografiko nagusiak, ideologia eta abar).
|
|
|
Bigarren oinarri gisa Smith baliatzen du, eta horren ekarpena, batez ere estaturik gabeko nazioei dagokionez, Guibernauren lanarekin osatu. Etnosinbolismoak nazionalismoen inguruko teoria modernistekin alderatuz, fokua baldintza material eta politikoetan ez ezik ekintza kolektiboen motibaziorako baliabide subjektibo eta sinbolikoetan ere jartzen du, eta hori izango da Gandarak Thompsonen ereduari
|
eginiko
lehen egokitzapena: analisirako oinarrizko kontzeptu gisa estatubatuarrak darabilen" forma sinbolikoa" erabili beharrean" baliabide sinbolikoa" erabiltzea17 Horrela, erreferentziazko partaide eta funtzio zehatza duten forma sinbolikoak lirateke baliabide sinbolikoak, nortasun kultural baten inguruan eraturiko komunitateak
|
|
|
Ikerketa honetarako
|
eginiko
bilketan Bulletin de Paris aldizkarian agertutako testua topatu ahal izan da, baina ez Messagerrek aditzera emandako neurriko oihartzun mediatikorik. Topatutakoaren arabera hau litzateke Lore Jokoei lehen aldi horretan arreta egin zieten hedabideen zerrenda:
|
|
|
52 Patri Urkizuk hirugarren anaia batek, Jean Pierre Xahok(), 1842an zubererara
|
eginiko
itzulpenaren eskuizkribua eman zuen ezagutzera Hegats aldizkarian (Patri Urkizu: " Jean Baptiste Chaho:
|
|
|
Ez zuen, bada, Harrietek asko tematu bide hori hartzeko. Izatez, 1851ko lehen ekitaldiaren kartelean ere aipatzen da olerki irabazlea menditar koru batek abestuko duela, eta" pherxu" deitzen zaio poesia idatziari, Labordek azpimarratzen duen bezala bertso doinuen neurrira
|
eginiko
olerkia bertso jarria baita funtsean: " Ce concours de poésie est bien un concours de bertsu:
|
|
|
Propagandarako funtzio hori ez da karlistaldietara mugatuko, eta ezta bertsopaperetara ere. Asko dira gerraurreko abertzaletasunak bertsolaritza nola baliatu zuen aipatzen duten egileak, eta Kepa Enbeita bertsolariak ildo horretan
|
eginiko
lana aipatzen da, Basarrik nola testigua hartu zion... Xabier Lasak datuak ere eskaintzen ditu:
|
|
|
Bisitari horiek
|
eginiko
ekarpenen artean Luis Lucien Bonaparte printzeak eginikoek aparteko aipamena merezi dute. Mendearen erdi aldera ekin zion euskara ikertzeari, hiru hamarkada luze eman zuen horretan, batez ere euskalkien inguruan lan eginaz eta 68 liburu argitaratuz, eta antolatu zuen laguntzaile sare zabalean euskararekiko grina piztea eta maila zientifiko txukun bat hartzea lortu zuen37 Frantziako II. Inperioaren buru zen bere lehengusu Napoleon III.ak izendatu zuen" printze" 1852an, eta urteko 130.000 liberako pentsioa esleitu zion, zati handi batean euskararen ikerketara bideratu zuena:
|
|
|
Bada zerbait. Eta Zavalak nabarmen azpimarratzen du zaldibiarrak alor honetan
|
eginiko
ekarpena:
|
|
|
Testuak berak sinaduraren osagarri gisa esa46 Testurik zaharrena eta gisako tituluak arriskutsuak izan ohi dira normalean. Kasu honetan testu zaharrenen bilaketarako oinarri gisa Francisque Michelen (1847) eta Julien Vinsonen (1891) euskal bibliografiak erabili dira, bestelako ikerketetan bildutakoekin eta bilatzaileen bidez
|
eginiko
lanarekin osatuz. Michelen arabera (sailkapen kronologikoa eta gaikakoa egiten baitu Vinsonek ez bezala) euskal literaturari buruz prentsan argitaratutako lehen artikulua Jean Duvoisinek 1841ean sinatutakoa litzateke.
|
|
|
97). Artikulu berean, esan bezala, aurreko belaunaldiek alor honetan
|
eginiko
lana aitortu ere egiten du, ordea, eta artikulua bera bide horri jarraituz egindako probako lehen ekitaldi bat antolatu ondoren idazten du.
|
|
|
Hurrengo zikloko txapelketen antolatzaile nagusi izango zen Alfontso Irigoienek ere ahobizarrik gabe planteatzen du kontua Sarasuak
|
eginiko
elkarrizketan:
|
|
|
61) 141 Egunkariak bere posizioari esker euskal kulturari eman zion bultzada garrantzitsua nabarmentzen du Otaegik: " El Día ko orrien bidez ordurarte inoiz izan gabeko oihartzuna izan zuten aktibitate euskaltzaleek[...] Sarritan, egunkariko portada edo azalean kokatzen zituen berri euskaltzaleak, apurka apurka duintasuna, prestigioa eta errekonozimendua eratxeki zielarik euskararen eta euskal kulturaren alde
|
eginiko
ekintzei" (1998: 6).
|
|
|
142 Hauek guztiak aipatzen ditu: ...sta, Aitzol euskaltzale, Aitzol kultur eragile, Aitzol folklorista, Aitzol misiolari, Aitzol literatur kritikari, Aitzol idazle, Aitzol kazetari, Aitzol sermolari, Aitzol hizlari, Aitzol polemista, Aitzol militante, Aitzol abertzale, Aitzol apaiz gorri, Aitzol teorialari, Aitzol azterlari, Aitzol bertsozale eta Aitzol modernista. interesa eta ezagutza ona, misiolaritzaren antolaketan Europan zehar
|
eginiko
urteetan sakonduak, erakusten zituen Aitzolek, eta alor honetan olerkigintzak pizkundearen abangoardian jokatu ohi zuen funtzioa azpimarratzen zuen (Altzibar, 1996: 477; Otaegi, 1983:
|
|
|
148 El Día, 1933/III/07," En el aniversario de las emisiones euskéricas" (biei
|
eginiko
elkarrizketa). El Día, 1934/I/27," Radio euskera" (Luzearri eginikoa). eskaintzen ziren edukien arrastoa jarraitzeko modua ematen dute (Izagirre, 2002:
|
|
|
4.3.4 Bertsolariei
|
eginiko
lehen elkarrizketak
|
|
|
1823an topatu da bertsolaritzari buruzko prentsako testurik zaharrena, 1845etik aurrera gaiaren arreta mediatikoak jarraitutasuna duela ikusi da, 1880kotik bertso saioen kronika zabalak topa daitezkeela... Bertsolariei
|
eginiko
elkarrizketak, ordea, ez dira 1930eko hamarraldira arte estreinatuko.
|
|
|
Silvesterrek azaltzen duenez, generoaren lehen hamarkadetan prestigio handiko pertsonaiak izan ohi ziren elkarrizketatuak, eta Henri de Blowitz The Timesek Europan zuen korrespontsalak
|
eginiko
lehen elkarrizketak zerrendatzen ditu adibide gisa: "[...] figuras públicas, como el rey Alfonso XII de España, Maurice Gambetta (arquitecto de la III República francesa), el príncipe Bismarck, el Sha de Persia, el papa León XIII y el sultán Abdul Hamid II de Turquía[...]" (1997:
|
|
|
1936ko estatu kolpearen ondotik frankistek desagerrarazi egin zuten filmaren kopia oro, baina 1983an Hernandorenari
|
eginiko
elkarrizketen bidez Santos Zunzunegi irakasleak gidoia berreraikitzea lortu zuen. Lan horri esker filmak bost zati zituela ezagutzen da, eta bigarrenean" Juegos, Deportes y Danzas" delakoan bertso saio bat txertatzen zela.
|
|
|
Euzkadi aldizkarian eskainiriko elkarrizketan (Oh! Euzkadi, 1982ko otsaila, 14 zk." Manuel Lekuona"), eta Martin Ugaldek
|
eginiko
Aitzolen biografian (Ugalde, 1988: 79). kontuak txertatzera eta jada aipatu den 1918/ 1919ko ikasturte irekierako hitzaldia ematera akuilatu zuten oiartzuarra:
|
|
|
6). Eta pertsonaia ezezagun bitxien biografien ildoaren baitan kokatuko litzateke hernaniarrari
|
eginiko
elkarrizketa: " Los personajes anónimos[...] ocupan las páginas de las revistas gráficas por ser considerados pintorescos, por haber sido testigos de acontecimientos históricos relevantes, o por protagonizar una noticia, sea ésta positiva (un récord mundial, por ejemplo) o negativa[...]." (Pérez Álvarez eta Gómez, 2010:
|
|
|
" Campeones Vascos" izena duen sail batean argitaratzen da Txirritarena, eta saila irekitzen duen testuan, Jose Aranburu Keixeta aizkolariari
|
eginiko
elkarrizketan(" El rey de los ‘aizcolaris’ tiene cincuenta y cuatro años", 1936/III/21), honela aurkezten da ekimen horren atzean dagoen ideia:
|
|
|
Idazkera aldetik bikaina da testua, Basarriri
|
eginiko
elkarrizketa baino dezente hobea, gerora" Kazetaritza Berria" deituko zaion estilotik gertu. Pertsonaiaren eta bertsolaritzaren ezagutza ona erakusten du, bestalde, kazetariak:
|
|
|
170 Zortzi urte lehenago gaiari buruzko testu bat argitaratu zuen Estampan bertan. Sagardotegian" Erricoechea" eta" Juan Ignacio" bertsolariek
|
eginiko
bertso saioa kontatzen zuen, bertsoak jasoaz. Ik. Estampa, 1928/X/30, 22 or.," Manzanas, sidra y ‘bertsolaris’ en los caserios vascos", R.
|
|
|
Ziklo honetako bertsolaritzari buruzko kazetaritzaren beste gailur bat, bertsolariei
|
eginiko
elkarrizketek baino askoz ere entzute handiagoa izan duena gainera, Zubimendik 1936an argitaratutako Bertsolari guduak liburua izan zen. Yakintza aldizkarian Zubimendik argitaratutako bi txapelketen kronika luzeen172 berrargitalpena zen hau, Aitzolen hitzaurrearekin173, argitaratzaile lanak Euskaltzaleakek egin zituelarik.
|
|
|
561). Louis Lucien Bonaparte 1855ean ezagutu zuen, Londresera
|
eginiko
bidaia batean, eta 1856tik aurrera euskararen inguruan egin zituen ikerketetarako behar zuen taldea osatzen lagundu zion. Ordura arte izan ez zuen babesa eskaini nahi izan zioten euskarari bi adiskideek:
|
|
|
Esan bezala, euskararen inguruko azterketak eginak zituen, Xahorekin elkarlanean burututako Etudes grammaticales sur la langue euskarienne (1836) lanean argitaratuak; kolonietan
|
eginiko
ikerketetatik besteak beste amara hizkuntzako hiztegi bat, Catalogue raisonné de manuscrits éthiopiens (1859), osatzen ari zen; euskararen nahiz amerikar natiboen hizkuntzen arteko loturak ere planteatuak zituen; eta antropologian ere murgildurik zebilen (Zulaika, 2000: 51).
|
|
|
Europa mailan gertatu zen fenomeno bat izan zen kultura popularraren bilketarako grinarena, Burkek azaltzen duenez, eta galtzear zen mundu bat gordetzeko ahalegina ikusten du mugimendu erromantikoak
|
eginiko
lanketa horren atzean (1991: 52).
|
|
|
401). Usandizagak, Azkuek eta Guridik musika alorrean
|
eginiko
ekarpenak aipatzen ditu, Europan egiten zenarekin erabateko sintonian leudekeenak, edo Gabon kantak eta Olentzeroren ospakizuna Tolosa edo Donostia gisako guneetatik berrabiarazi izana. Gregorio Mujikaren hitzak dakartza Zalbidek ere:
|
|
|
105). Manuel Lekuonak bertsolaritzari
|
eginiko
funtsezko ekarpena garai eta giro horretan gauzatu zen, hain zuzen.
|
|
|
Azkenik, aipatu beharra dago, prentsan izandako garapena esanguratsua izan arren, ez dela erabatekoa. Ziklo osoan ez da topatu ahal izan, adibidez, bertsolariei
|
eginiko
elkarrizketarik. Atzerriko begiradak baino pisu handiagoa izango duen fenomenoa ageri zaigu:
|
|
|
Zerrendan bigarren agertzen den Agosti Xahoren inguruan luze eta zabal hitz egin da euskal kazetaritzaren eta bertsolaritzaren irudikapen modernoaren aitzindari gisa. Manterolak Diario de San Sebastiánen eta batez ere Euskal Erria aldizkariaren zuzendari gisa
|
eginiko
ekarpena, Hegoaldeko lehen Lore Jokoen eragiletzan jokatutako papera eta bertso kronika finkatu zuen kazetari gisa izan zuen garrantzia ere azaldu dira nahikoa.
|
|
|
Eta Otañok bertso jarriez gainera fikzio laburren bat edo Fernando Amezketarraren pasadizoren bat argitaratuko ditu. Bi bertsolariok egunkarien erredakzioetara
|
eginiko
bisiten berri ere badago jasoa, prentsarekin izandako harreman estuaren adierazgarri. Agerikoa da bi bertsolari horiek prentsa garai hartan hartzen ari zen garrantziaren jakitun zirela, eta euren lanaren zabalkunderako baliatu zutela.
|
|
|
Bat bateko saio batez gaztelaniaz nahiz euskaraz propio idatzitako lehen kronikak Euskal Errian argitaratu ziren, aldizkariaren lehen urteetan, eta generoaren oinarriak Manterolak berak ezarri zituen. Honela azpimarratzen du Zavalak Manterolak kazetari gisa bertsolaritzari
|
eginiko
ekarpena: " En la revista Euskal Erria escribió varias extensas reseñas sobre sesiones de bersolaris, las cuales aportan una información imprescindible para poder cotejar el bersolarismo de improvisación antiguo y el moderno" (1996c:
|
|
|
Euskal Esnalea, 1931ko abuztua, 155 or.," Olerki loretegian/ Pello Mari Otaño". Bestalde, Otaño bizirik zela bere saio baten berri ematen duen testua ere topatu ahal izan da ikerketarako
|
eginiko
bilketan: La Baskonia, 1904/XII/20, 129 or.," Notas locales/ Fiesta baska".
|
|
|
Hilean hirutan agertzen zen, euskarari eta frantsesari ere tarte bat eginaz, eta lehen ziklo horretan Euskal Erriaren ondotik bertsolaritzari testu gehien eskaini zion medioa izan zen. Otañoren Alkar argitaratu zuen, eta bertsolariak erredakziora
|
eginiko
bisitaren baten berri ere eman zuen110.
|
|
|
Horrela, Antropologia Fisikoa Parisen eta Stockholmen estreinatu zuten Broca eta Retziusek euskal gizakia Europako jatorrizko arrazaren azterketaren erdigunean jarri zuten. Aurretik hizkuntzalaritzak
|
eginiko
bideari jarraikiz, kolonietako indigenen azterketatik sorturiko kategoriak aplikatuz, argudio eta konplikazio berriak eskaini zitzaizkion euskal berezitasunaren aferari: "[...] the Basques became the only ‘native savages’ inside Europe, who were, at the same time, white[...] a new identity that was both interior and anterior (the only colonial subject interior to Europe, yet older than imperialist Europe)[...]" (id:
|
|
|
Azpimarratu behar da euskal intellingetsiak
|
eginiko
apustu horrek ez duela ezer apartekorik. Esan bezala, ertzeko beste komunitateek ere antzeko bidea egin behar izan zuten.
|
|
|
Bide horretan funtsezkoa izango da hedabideen bidez
|
eginiko
lana. Horrela, Lehen Pizkundearen lehen olatuan Hegoaldeko kultur aldizkari foruzaleek 1880ko eta 1890eko hamarraldietan funtsezko ekarpena egingo dute.
|
|
|
Thompsonek forma kulturalen azterketarako planteatu eta Gandarak euskal ondarearen moldaketen ikerketarako ñabartzen duenari jarraituz, euskal kultur komunitatearen helburu kolektiboen eta kokapenaren ingurukoak jasoko dira azalpen hauetan. Garaian garaiko ekimenak hobeto ulertzen lagunduko digu testuinguratzeak eta baita, komunitatearen kokapena subalternitatezkoa izan dela kontuan harturik,
|
eginiko
lana bere neurrian baloratzeko ere:
|
|
|
Humboldek espresuki aitortu zuen gerora Herderren hitzak akuilu izan zituela, baina baita Euskal Herrian
|
eginiko
egonaldietan hemengo olerkigintza popularraren ganorazko arrastoak biltzea oso nekeza suertatu zitzaiola ere. " Leloren kantua" berak jaso zuen, eta oihartzuna izan zuen deskubrimendua izan zen, baina hizkuntzalaritzan egin zituenak eta haren bidaien kronikak izango dira Euskal Herria Europako ikertzaileen eta bidaiarien mapan jarriko dutenak.
|
|
|
89). gileen artean duela urte batzuk (2004: 150), eta berriro dakar ikerketa honetarako
|
eginiko
elkarrizketan ere:
|
|
|
Zumaiarrak aipatzen duen bezala, bertsolari gazteen presentzia nabarmenak zeresana eman zuen prentsan: ...abenduaren 12an Eginen gazteentzako Gaztegin gehigarriak Maialen Lujanbio zekarren azalean," Maialen doinu eta neurri librean" tituluaz; Iñigo Olabarrik" Zortziko bitxia"," Haize berria txapelketari" eta" Ziklo berri baten hasiera?" jarri zien izenburutzat finalaren bezperan Euskaldunon Egunkariaren gehigarrian argitaratutako testu banari, eta Koldo Tapiari
|
eginiko
elkarrizketa" Txapelketa honek adierazten du belaunaldi berri baten finkatzea" batekin hasten zen. Deigarria da, baita, egun berean Unai Iturriagak Eginen gehigarrian eskainitako titularra ere:
|
|
|
Alor honetan bazegoen lehenagotik zetorren eskaintza garrantzitsu gehiago ere: Argiak, esaterako, Euzko Pizkundearen zikloan bertsolaritzari testu gehien eskaini zion Argiaren eta frankismo garaian lidergo horri eutsi zion Zeruko Argiaren oinordekoak, gaiaren aktualitatea jorratu, txapelketen estaldura oso bat eskaini eta bertsolariei
|
eginiko
elkarrizketak argitaratzen jarraituko zuen.
|
|
|
219). 1989an Jaurlaritzak CIES etxeari eskatuta
|
eginiko
azterketak euskarazko egunkari bat bideragarria izan zitekeela erakusten zuen (Uria, 1995: 53), eta birentzat ez zegoela tokirik (Díaz Noci, 2012:
|
|
|
2003an Euskaldunon Egunkaria izan zen poliziak itxi zuena eta Berria herri ekimenak martxan jarri zuen proiektua. Egunkari bakoitzak
|
eginiko
ekarpena aztertzerakoan proiektu beraren baitan kokatu dira Egin eta Gara, eta beste hainbeste egin da Euskaldunon Egunkaria eta Berriarekin.
|
|
|
Txapelketa Nagusiari buruzko gehigarri berezi bat ateratzen lehena, jada azaldu den gisan, Egin izan zen, 1986an. Txapelketa osoaren kronika, txapelketan jasotako bertso onenen bilduma, epaileen lanari buruzko erreportajea, bertsolari emakumeei buruzkoa, bestelako txapelketen errepasoa egiten duena, Juan Mari Lekuonaren iritzi testua, bertsolarien gorputz espresioari buruzko erreportaje fotografikoa, bertso munduko hainbat laguni
|
eginiko
elkarrizketa sorta... 26 orriko gehigarri zabala eskaini zuen egunkariak finalaren egunean.
|
|
|
Bazen gordinago mintzo zen bertsolaririk ere. Honela kontatzen du Sarasuak Garziak
|
eginiko
elkarrizketa liburuan:
|
|
|
Debaldeko festaren osagai nagusia bertsolaritzak behar zuen, eta aldiro bi bertsolari eramatea erabaki zuen Joxerra Garziak, zuzenean kanta zezaten. Zuzeneko musikak eta beste gonbidatu bati
|
eginiko
elkarrizketak osatzen zuen eskaintza. Lehen saiora, Xabier Amuriza eta Andoni Egaña eraman zituen bertsotara, eta Erramun Martikorena elkarrizketatu.
|
|
|
Eta batzuk oso maila onean dabiltzan erakusgarri, lortutako sariak: ...irratian eskaintzen zuen Bostetako Diligentzia magazinagatik eman zioten Argia saria 2010ean, 2009ko Txapelketa Nagusiari egindako jarraipena espresuki aipatuz; 2017an Rikardo Arregi Sari Nagusia Sustrai Colinak irabazi zuen Argiako elkarrizketengatik; eta Uxue Alberdik eta Aitzol Barandiaranek 2018ko Rikardo Arregi sariketaren ikus entzunezko saria eskuratu zuten 2017ko Txapelketa Nagusiari ETBn
|
eginiko
jarraipenagatik.
|
|
|
Loidik eta Oiartzabalek
|
eginiko
atal bat datorkio gogora Irazustabarrenari: " ‘Egin zaidazu bisita’ Bertsolari zaharrei joaten zitzaizkien bisitan.
|
|
|
46 minutu ditu filmak, 322 eta bazkaloste batean mahaiaren bueltan familiari
|
eginiko
elkarrizketa luzea da lanaren ardatz nagusia. Xalbadorren bizitzako eta bertso ibilbideko argazki, bideo eta audioekin osatzen da kontakizuna, eta baita mahai soil batean eserita ageri diren Uztapide, Lasarte, Mattin eta Lazkao Txikiri eginiko elkarrizketekin ere:
|
|
|
46 minutu ditu filmak, 322 eta bazkaloste batean mahaiaren bueltan familiari eginiko elkarrizketa luzea da lanaren ardatz nagusia. Xalbadorren bizitzako eta bertso ibilbideko argazki, bideo eta audioekin osatzen da kontakizuna, eta baita mahai soil batean eserita ageri diren Uztapide, Lasarte, Mattin eta Lazkao Txikiri
|
eginiko
elkarrizketekin ere: " Atentzioa ematen du honek, izan ere, ordu arte bertsolariak beti agertu zaizkigu eszenaratze zaindu batean, dela natura erdian, dela supazter goxoan...
|
|
|
Aurreko zikloetan ikusi da nola bertsolaritzari buruzko testuek pixkanaka kazetaritza generoak estreinatzen zituzten. Horrela, lehen bertso kronikak 1880ko hamarraldian agertu dira, Lore Jokoen zikloan, eta bertsolariei
|
eginiko
lehen elkarrizketak 1930eko hamarraldian, Euzko Pizkundearen baitan. Bada, Txapelketa Nagusiko finalei buruzko testuetan prozesu hori azken bururaino nola iritsi den ikus daiteke.
|
|
|
Euskarari
|
eginiko
tarteaz gain, ideologia abertzalea da lau hedabideok partekatzen duten ezaugarri nagusia. Euzkadi EAJren bozeramaile ofiziala da; Argia eta 264
|
|
|
Bertsolari garaikideen artean Matxin Irabola eta Kepa Enbeita izango dira itzala egingo dieten bakarrak. Senpereko bertsolariak zikloko gailurrean protagonismo garrantzitsua izango du, 1935eko txapelketan Basarriren atzetik bigarren egin zuelako eta bere ibilbide luzeari
|
eginiko
aitortza horretatik gutxira hil zelako. Bi gertakari horiek izango dira bertsolariari buruzko testu gehienen iturburu, baina aurretik ere badago bere parte hartzea aipatzen duen bertso saioen kronikarik.
|
|
|
Geroz eta pisu handiagoa hartu zuen erbesteko EAJren egituran eta EBBko lehendakariorde izatera ere iritsi zen, minbiziaz gaixotu zen arte: " Gerra zibilaren ondoren 1949an hil zen arte Andres Arzelusek
|
eginiko
lana hain izan zen handia historialariak bat datozela Luzear garai hartako erresistentziaren pertsonaiarik garrantzitsuenetakoa izan zela esaterakoan" (Arzelus, 2003: 26).
|
|
|
278 Jada azaldu den gisan, badago bestelako bertsolariei
|
eginiko
elkarrizketa eta soslairik ere, baina ez dago bi elkarrizketa baino gehiago egiten zaion bertsolaririk. Eta bertsolariaren" pertsonaia" n sakontzeko asmorik erakusten duenik ere ez.
|
|
|
Aurreko atalean Jon Azpillaga eta Jon Lopategi bertsolariek bertsolaritza sozial honen baitan
|
eginiko
ekarpena azpimarratu da, jarrera berriarekin gehien nabarmendu zirenak eta gehien arriskatu zirenak eurak izan baitziren. Baina Imanol Lazkanok azaltzen duen gisan, bertsolari gehiago ere inplikatu ziren kontu horretan, eta inplikazio hori guztia funtsezkoa izan zen bertsolaritzaren egokitzapenean emandako hurrengo pausoetarako:
|
|
|
Bigarren Pizkunde honen baitan bertsolaritzak izandako garrantzia, ordea, ez da belaunaldi gazteak bat batean
|
eginiko
bertsogintza aldarrikatzailera mugatuko. Sortzaile berriek ahozko ondarera joko dute tradizioaren berrikuntzarako lehengai bila.
|
|
|
Bestalde, Ez Dok Amairuk bertsolaritzaren modernotasuna nabarmendu zuen, bertso zaharrak kanta berriak egiteko erabiliaz, edo idazleek
|
eginiko
moldaketak baliatuz:
|
|
|
Horrenbestez, badirudi, Sarrionandiak
|
eginiko
loturari jarraikiz, artean topatutako moroak izan daitezkeela bertsolariak bilbotarrarentzat; subalternitatearen txanponaren bi aldeak liratekeela euskarari erakutsitako mira eta bertsolariei azaldutako mirespena204.
|
|
|
Marko berriak euskal eskola bat eta euskal komunikazio sistema berri bat eratzeko modua eskaini zuen, bada, eta horrek hainbat aukera ireki zizkion euskal kulturgintzari: " Pentsamendu, sinbologia eta edukien partekatzea bideratuko zuten erakundeen eraikuntza komunitateen sistemak
|
eginiko
lanik eraginkorrena izan zen, ziur aski" (Gandara, 2015: 408).
|
|
|
237 Perurenak berak Basarriri
|
eginiko
elkarrizketan ere ateratzen da gaia: " Gai jartzen ere aritu omen zinen bolada batez.
|
|
|
El Diario Vascok eta La Voz de Españak, txapelketa guztietan eramango dute lehen orrira albistea: ...Basarri campeón mundial de bersolaris" titulatuko du El Diario Vascok eta La Voz de Españak titularrik gabeko fotoalbiste gisa jasoko du, bi testuek 1960/XII/20 data izango dutelarik; 1962an La Voz de Españak" Uztapide, campeón de bersolaris 1962" dakar 1963/I/01 datarekin eta El Diario Vascok" Uztapide, campeón", baina bigarren honek, bi egun beranduago txapeldunari
|
eginiko
elkarrizketa ere badakar azalera" Uztapide en su caserío" izenburuarekin; 1965eko urtarrilaren bian" Uztapide, nuevamente campeón" eta" Otra vez campeón" titulatzen dute azalean La Voz de Españak eta El Diario Vascok hurrenez hurren; eta, azkenik, 1967ko ekainaren 13an" Uztapide campeon" eta" Uztapide Txapeldun". Bestalde, testuoi erreparatuta, lehenengotik azken txapelketara azalean okupatzen den espazioa zerbait handiagoa dela ikus daiteke, eta gaiari ematen zaion garrantziaren hazkunde kualitatiboaren zantzu hau Zeruko Argiaren azalek berresten dute:
|
|
|
Bestalde, nazio nortasunaz haratago, Martín Barberok bezala, langile klaseak bere egindako kultura popularra sisteman integratzeko ahalegina ere aipatzen du, 1968ko maiatzeko iraultzari erantzunez Finlandiako hiriburuan
|
eginiko
430 biltzarraren ondorioei erreferentzia eginez: "[...] zera proposatzen da Helsinkin kultur politikaren helburutzat:
|
|
|
Zuzeneko sorkuntza izatea, ikus entzunezko elementuak biltzen dituena, aldiro berria, taldean gauzatzen denez sozializazio gune bezala funtzionatzen duena... aipa daitezke arrasto gisa. Baina horien guztien gainetik gure errezeloa da bertsolaritzaren eragileen belaunaldi ezberdinek
|
eginiko
lanak zerikusi handia izan behar duela kontu honetan guztian:
|
|
|
Masa kulturak, esan bezala, klase subalterno horien baitatik gorpuztu zen langile klasearen kultura popularraren hedabideratzean izan zuen abiaburua, XIX. mende amaieran hasita. Berebat, gizarte mugimenduen inguruko teorizazioen lehen aurrekaria ere XIX. mende amaiera horretan, langile klase horren portaera politiko sozialaren inguruan
|
eginiko
lehen azterketetan legoke. Azterketa horiek hiri handietan pilatzen ari ziren klase subalternoen garapena kezkaz ikusten zuten, gizarte ordenarentzat mehatxu bat izan zitekeelakoan, eta europar zibilizazioaren krisiaz ziharduten:
|
|
|
Arestiren bertsolaritzarekiko loturak ere izan zuen eraginik haiengan: " Aresti Laboaren lanetan trantsizio izan zen; erran nahi baita —Laboak
|
eginiko
ahozko ondare kulturalaren birmoldatzean— poetak markatu zuela bertsolaritza idatziaren erabilera garaikidea, eta, ondotik, 60 olerkariek eginiko bertsoen erabilera garaikidea ere eskaini zuela kantariak" (Gandara, 2015: 348).
|
|
|
Arestiren bertsolaritzarekiko loturak ere izan zuen eraginik haiengan: " Aresti Laboaren lanetan trantsizio izan zen; erran nahi baita —Laboak eginiko ahozko ondare kulturalaren birmoldatzean— poetak markatu zuela bertsolaritza idatziaren erabilera garaikidea, eta, ondotik, 60 olerkariek
|
eginiko
bertsoen erabilera garaikidea ere eskaini zuela kantariak" (Gandara, 2015: 348).
|
|
|
Bertsolari garaikideei
|
eginiko
omenaldiek ere arrakasta handia izan zuten. Txapelketak eten eta urtebetera, 1968an antolatu zen lehenengoa:
|
|
|
5.4.3.2 Bertsolaritza soziala: Amurizak Lopategiri
|
eginiko
elkarrizketa
|
|
|
Saltsa hartan barruraino sartuta zebilen Amurizak Lopategiri Anaitasuna aldizkarirako 1967an egindako elkarrizketak ezin hobeto islatzen du bertsolaritza sozial honen izpiritua. Eta badu bestelako esangurarik ere, bertsolari batek beste bertsolari bati
|
eginiko
lehen elkarrizketa baita, bertsolariek eremu mediatikoan inolako bitartekotzarik gabe, berezko ahotsaz, aritzeko garatzen ari ziren gaitasunaren erakusle:
|
|
|
Lore Jokoen zikloan ez da bertsolariei
|
eginiko
elkarrizketarik topatu, Euzko Pizkundeko zikloan lehen biak baino ez dira argitaratuko, baina ziklo honetan dozenaka izango dira, tartean baita bertsolari batek beste bati, Amurizak Lopategiri, eginiko lehenengoa ere.
|
|
|
Lore Jokoen zikloan ez da bertsolariei eginiko elkarrizketarik topatu, Euzko Pizkundeko zikloan lehen biak baino ez dira argitaratuko, baina ziklo honetan dozenaka izango dira, tartean baita bertsolari batek beste bati, Amurizak Lopategiri,
|
eginiko
lehenengoa ere.
|
|
|
Basarrirena izan zen gehien zabaldu zen ahotsa, baina ez bakarra. Pixkanaka bertsolariei
|
eginiko
elkarrizketak ugarituz joan ziren, batetik, eta, bestetik, Zavalak hainbat bertsolari jarri zituen beren esperientziak kontatzen Auspoa sailean. Zikloaren amaiera aldera Amuriza ere azaldu zen, kazetari lanetan murgildutako bigarren bertsolari gisa.
|
|
|
Zikloaren amaiera aldera Amuriza ere azaldu zen, kazetari lanetan murgildutako bigarren bertsolari gisa. Eta bertsolari batek besteari
|
eginiko
lehen elkarrizketa ere argitaratu zen, Amurizak Lopategiri eginikoa.
|
|
|
4.3.4 Bertsolariei
|
eginiko
lehen elkarrizketak
|
|
|
Egin Irratiko langile izaten bukatu zuen Usarraldek, eta hainbat programa zuzentzen, baina Bota punttuba ez zuen inoiz utzi. 1989an hasi zen, urte hartako txapelketa zuzenean eskainiaz, eta aurrerantzean bertsolaritzaren gaurkotasunaren jarraipen zabala egin zuen, bertsolariekin
|
eginiko
elkarrizketak eta entzuleentzako lehiaketaren bat tartekatuz eta bertsolaritzaren historiari buruzko kontuak ere jorratuz: " Egin itxi zuten goizean ere, uztailaren 15ean, Lesakako saioa entzunez zihoan lanera" (Azkune, 2000:
|
|
|
Foleyk berak 2003ko topaketetan parte hartu zuen, 2005eko txapelketa nagusiko finala zuzenean bizi ahal izan zuen ikertzaile gonbidatu gisa, eta, aipatu den gisan, erabat liluratu zuen bertsolaritzaren bizi indarrak. ...ikerketa sustatzen ari zirenen artean, eta haiek Oral Traditionen bertsolaritzaz artikulu bat atera ote zezaketen galdetu ziotenean ezustekoarekin egin zuten topo, 22 zenbakia osorik eskaini baitzion aldizkariak bertsolaritzari, haren alde ezberdinak (txapelketak, historia, dimentsio soziala, bertso eskolak, hezkuntza arautuko bidea...) jorratzen zituzten hainbat artikulu eta zenbait bertsolariri
|
eginiko
elkarrizketak argitaratuz.356
|
|
|
Edozein modutan, estaldura orokorraren testu kopurua 1935ekoa baino zerbait altuagoa da, 46 testuren partez 55 Hazkunde horren atzean kanporaketei eskainitako testuak (lau pieza) leudeke batetik, eta txapeldunari egindako omenaldiari buruzkoak (Basarrirenean hiru, Txirritarenean zortzi) bestetik. Azpimarratzeko modukoa da, baita ere, Aitzolen El Día egunkariak
|
eginiko
ahalegina, bere estaldura Argiak eskainitakoaren parera iritsirik (El Díak 15 testu eta Argiak 16).
|
|
|
Emisio dataren inguruan informazio kontrajarriak topatu dira: RTVEren artxibo historikoak 1967ko ekainaren 20ko data ematen du; 250 baina Joxe Mari Iriondori ikerketa honetarako
|
eginiko
elkarrizketan, aldiz, ekainaren 11 aipatzen da, emisioa finalaren egun berean egin zela azpimarratuaz:
|
|
|
Basarriri
|
eginiko
elkarrizketak hartzen ditu hurrengo minutuak:
|
|
|
Lore Jokoen zikloan Duvoisinek
|
eginiko
planteamenduaren ondoren, bertsolaritzari buruzko aldizkari bat argitaratzeko porrot egiten duen bigarren proiektua izan zen, bada, Iriondorena. Tartean, Euzko Pizkundearen zikloan, Makazagaren eskutik argitaratu zen Bertsolariya aldizkari bat baino faszikuluka argitaratutako bertso jarrien liburu bat izan zen.
|
|
|
Bertsolaritzari buruzko oroitzapenen eskutik euskalgintzakoak datozkio: Eusko Abesbatzaren sorrerakoak (1939/ VI/ 11;" Eusko Abesbatzaren sortze eta bizitza"), irratian
|
eginiko
lanaren bueltakoak (1939/VI/18," Donostiako Irratetxetik euskara haizatzen"), Lore Jokoen ingurukoak (1939/VI/04," Donostiako Euskal Batzarrak") eta beste. Eta tarteka, bertsoa aitzakiatzat hartuz, gerrako bizipen garratzen inguruko gogoetak ere ekarriko ditu, bere belaunaldiaren inguruko argazki horri zabaltasuna ez ezik sakontasuna ere erantsiaz (1939/IV/23," Gernika erraustearen bigarren urteurrenean"; 1939/VII/23," Errauts itzazu, Jauna, gudazaleak"; 1939/VII/30," Libertatia zoinen eder den"; 1939/VIII/20," Agur, eusko anaia, agur t’erdi").
|
|
|
Bertsolariei
|
eginiko
elkarrizketak ere ziklo honetan hasi ziren ugaritzen, batez ere 1960ko hamarralditik aurrera, eta 1967an argitaratu zen bi bertsolariren arteko lehen elkarrizketa: Xabier Amurizak Jon Lopategiri egindakoa.
|
|
|
9.5.3 Belaunaldi ezberdinek, kulturaren ulerkera eta ideologia ezberdinetatik eta batere lagundu ez duten testuinguru anitzetara egokituz, hegemonikoak ziren korronte guztien aurka
|
eginiko
lana da bertsolaritzaren bilakaera singularrari eman dakiokeen azalpenaren funtsa
|
|
|
Bertsolari Guduen estaldurak hartutako dimentsioak erakusten du ereduaren garapen maila. Lore Jokoetan ekitaldiko gehienez hiruzpalau testu argitaratzen ziren; aldiz, 1935eko Bertsolari Guduak 47 testu izango ditu, eta 1936koak 55 Historian bertsolari bati
|
eginiko
lehen elkarrizketa ere ordukoa da, 1935eko txapela irabazi berritan Argian Basarriri egindakoa. Eta berrikuntza gisa, esan bezala, irratian ere sartu zen bertsolaritza, jarraitutasun bat izan zuen historiako euskarazko lehen irratsaioan.
|
|
|
zuzeneko nahiz zeharkako itzulpenen azterketa corpus baten bidez. Lan honetan langai dugun denbora tartetik aurreragokoak dira Koldo Bigurik 2016an irakurritako Euskararen eta gaztelaniaren arteko itzulpenaren estilistika konparatu baterako materialak: perpaus erlatibo esplikatiboak euskaratik gaztelaniara
|
eginiko
literatura itzulpenetan (gaiak: itzulpengintza, estiloa eta erretorika, sintaxia eta analisi sintaktikoa); Miren Ibarluzearen Itzulpengintzaren errepresentazioak euskal literatura garaikidean:
|