|
2000
|
|
|
Horretarako ez
|
dute
haurrekin soilik lanean jardun; guraso eta irakasleekin ere aritzen dira. Ikasleen artean irratigintza edo aldizkariak bezalako elementuak antolatu dituzte.
|
|
|
Munduko gerra guztietan eta historian zehar beti berdin gertatzen da: gizonezkoak gerrara eta abenturara joaten dira; eta emakumeek, zahar edo gazte, egin behar izaten
|
dute
haurren kargu, etxearen eta erretagoardiaren arduradun. Gizonak fusila darama, emakumeak bizitza guztiaren zama.
|
|
2001
|
|
|
1996 urtetik haurtzaroko lorategi hauetan toki bat izateko eskubidea onartua dago eta ondorioz, zentru berriak eraikitzen ari dira. Hala ere, erabakia librea da erabat, gurasoek aukeratzen
|
dute
haurra bertara eraman nahi duten edo ez, eta ordaindu beharrekoa soldataren araberakoa da. 1996 urtean, 0 eta 3 urte arteko haurren %67a joaten zen haurtzaro lorategi hauetara
|
|
|
Gidariaren alboan airbag sistema duten autoetan atzeko jarlekuan joan behar
|
dute
haurrek, eta erdiko aldean jarri behar da haurraren jarlekua ¿ beti martxaren aurkako norantzan haurra alboko kolpeetatik hobeto babesteko.
|
|
|
Horrek nabarmen eragin diezaioke elikadura ohiturei, lehenengo urteetan konformatzen hasten baitira. Haurtzaindegi eta ikastetxeetako jantokietan zerbitzatzen diren menuek ere eragin nabarmena
|
dute
haurraren elikaduran, nutrizio eta osasun egoeran. Garrantzi handia du, bere eguneroko dietaren zati garrantzitsu bat baita, astean bost egunetan errepikatzen dena, urtean aste askotan.
|
|
|
Gehiegizko pisua eta arrisku kardiobaskularra: Batzuek uste
|
dute
haur bat osasuntsu edo indartsu dagoela “eder” baldin badago, edo, beste era batera esanda, zenbat kilo gehiago, mota guztietako jakiak ematen dizkietela janariarekin, eta batzuetan elikagai energetikoak eta ez oso osasungarriak eskaintzen dizkietela (pastelak, izozkiak, gozokiak, etab.).). Otordu nagusietan jaten jarraitzen duten haurrek (gozokiak, freskagarriak, zizka mizkak…; horiek guztiak elikagai oso energetikoak dira, koipe edo azukre sinple askokoak, baina nutrizio dentsitate txikikoak) gehiegizko pisua eta are gizentasuna garatzeko arrisku handia dute, benetan behar baino energia gehiago hartzen baitute.
|
|
|
Fruta zaporeko edari artifizialak eta azukrea edo gozagarri kaloriko erantsiak (fruktosa) dituzten freskagarriak gozokien kategoriako produktuak dira; beraz, noizean behin kontsumitu behar dira, oreka dietetikoa errespetatzeko. Duela gutxi, zenbait ikerketak ohartarazi
|
dute
haurren obesitatea handitu egin dela, eta, neurri batean, edari azukredunak kontsumitzeari kalte egin diezaiokeela. Horrelako freskagarriren bat egunero kontsumitzen duten haurrek obesitate suriesgoa %50 baino gehiago handitzen dute.
|
|
|
Fabriketan eta meatzetan lan egiten
|
dute
haurrek, gurasoek galarazita dagoela jakin arren. Etxerako dirua behar dute.
|
|
2002
|
|
|
Euskarazko liburuak urri izanik, azken hamabi urteetan matematika, zientzia, geografia eta historiazko hainbat bilduma argitara eman dute. Halaber, «Nanai» aldizkaria egiten
|
dute
haurrak euskaraz irakurtzen treba daitezen
|
|
|
«Zer jasotzen
|
dute
haurrek literaturatik edo fikziotik. Misterio bat da zer ulertzen duten, nola ulertzen duten, zer gustatzen zaien edo zer ez zaien gustatzen jakitea.
|
|
|
Bai ordea haur batek bere burua liburukoarekin identifikatzeko. Literatura ona baldin bada, berdin irakurtzen
|
dute
haurrek eta helduek(...)».
|
|
|
Izagirre, K. & Mendiguren, X., Euskal Literaturaren Antologia, Elkarlanean) eta hainbat generotako literatur lan ugari kaleratu. Mendigurenen ibilbide literarioa osatzen
|
dute
haur eta gazteentzako idatzi dituen 21 liburuek (Estitxuk pirata izan nahi du, 1987; Patakon, 1992; Irakasle alu bat, 1995; Obsexuen kluba, 1997; Kanibalaren kaiolan, 1998; Txakurraren alaba, 1999..) eta helduentzako idatzitakoek: 4 ipuin liburu (Sei ipuin amodiozko, 1986; Hamalau, 1992; Opor ezberdinak, 1995; Ene dama maite horri, 1996); 3 eleberri (Bekatuaren itzala, 1995; Berriro igo nauzu, 1997; Gure barrioa 1975, 1998); 7 antzerki liburu (Kanpotarrak maisu/ Kultur ministrariak ez digu errukirik, 1987; Pernando, bizirik hago oraindio, 1989; Garai (a) da Euskadi, 1993; Ankerki, 1993, Hilerri itxia, 1995) eta genero autobiografikoan sartuko genituzkeen lanak (Nerabearen biluzia, 1999; Errekarteko koadernoa, 2001).
|
|
|
Oporren nondik norakoa erabat baldintzatzen
|
dute
haurrek.
|
|
|
Gurasoek lasaitu egin behar
|
dute
haurra arazoari buruzko galderak egiten baditu, eskolaz kanpoko ekintza gehiegitara ez eramaten saiatu behar dute, eta autokritikoa eta perfekzionista ez izaten lagundu.
|
|
|
Victoría del Barrio, Urrutiko Hezkuntzarako Unibertsitate Nazionaleko (UNED) Psikologia Fakultateko irakasle titularra eta Espainiako Psikologiako Elkarteko kidea da, eta horrek dioenez, «datuak kezkagarriak dira, batez ere, haurrek gehien behar duten etapan aurkezten zaien arazo emozionala delako». Gurasoek funtsezko zeregina
|
dute
haurraren sentimen hazkundean. Ezinbestekoa da gurasoek osasun mental ona izatea eta seme alabei baikortasuna transmititzea.
|
|
|
esneki bat (ez du zertan esnea izan; gazta edo jogurta izan daiteke), zereal bat (ogia, galletak edo gosaritako zereala; inoiz ez dugu opilgintza gomendatzen) eta fruta (zukua baino hobea den pieza bat) ”. Familiaren ohiturek eragin handiagoa
|
dute
haurraren dietan lagunenean baino. “Eta kontuz honekin, batzuetan zenbait elikagairekin saritzen baitugu”.
|
|
|
Brazeltonek lasaitasun handiz ekiten die kontu horiei, eta ez du ia garrantzirik ematen haurrek iluntasunaren beldur izan daitezen, atzamarra jo dezaten edo tripako mina izan dezaten edozein ordutan. Bere kabuz finkatzen ikasi behar
|
dute
haurrek.'
|
|
|
Pedagogoek, bestalde, adin bakoitzerako jostailu egokiak gomendatzen dituzte, “nahiz eta gurasoek benetan erabaki behar duten zer behar duten beren seme alabek eta zer den egokiena haiek garatzeko”, esan du Alberquillak. Gurasoek hezkuntza jokoak oparitzen jarraitzen duten arren, fabrikatzaileek adierazten
|
dute
haurrek nahiago dituztela bideo-jokoen kontsolak eta haurrentzako bereziki egindako ordenagailu berriak, batez ere anai arreba zaharragoak badituzte edo gurasoei informatika gustatzen bazaie. Biltzeko ilusioa Errege Magoen edo Aita Noelen gauean haurrei gehien gustatzen zaiena opariak despaketatzea da.
|
|
|
Musikari, argazkilari eta idazleak bat egin
|
dute
haurren tratu txarren aurka
|
|
|
Ipar Amerikako biztanleen %8ren aldean, atariko emaitzen arabera, Espainia biztanleen %3 inguru da. Bi ezaugarrik definitzen
|
dute
haur hiperaktiboa: mugitzeko beharra eta arreta mantentzeko ezintasuna.
|
|
|
Gero luzerak binaka hamarrekoa gainditu erkatuak dira. Paper xingola baten erabiltzen ikasten ahal
|
dute
haurrek, luzeren markatzeko, duda izanez geroz. (99 orrialdean bezala).
|
|
|
CP mailan sartzean, jakitate bera ez
|
dute
haur guziek eta urtean zehar, ez dira denak urrats berean aitzinatuko. Hala da, nahi ala ez.
|
|
2003
|
|
|
Edinburgoko Unibertsitateko (Eskozia) ikertzaile talde baten arabera, SOX2 izeneko gene bateko mutazioek eragiten
|
dute
haur batzuk begirik gabe jaiotzea. Gaixotasun horri aldebiko anoftalmia esaten zaio.
|
|
|
Espainiako artistek album bat grabatu
|
dute
haurren tratu txarren aurkako dirua biltzeko
|
|
2004
|
|
|
kontzertuak »Su ta Gar…», pailazoak, jolasak, tailerrak... Lan eskerga egin
|
dute
haur eta irakasleek, guraso eta lagunek, guztiek Bastidan ikastolak har dezan uzta, uztartuaz!
|
|
|
Mutilekin bakarrik aritzea gogorra egin zitzaidan hasieran. Orain aldaketa handia gertatu da, hezkuntzan emakumea eta gizona maila berean daudela ikasten
|
dute
haurrek eta ohitu egin gara emakumeak kirola egiten ikusten. Dena den, inoiz gertatu izan zait neska naizela ohartu eta mutilen batek aldamenetik igaro eta abiada orduan bizkortzea.
|
|
|
Leihoek ez
|
dute
haurren eskura egon behar, edo, hala izan ezean, hornituak behar dute izan.
|
|
|
Are gehiago: zerbitzugune horien %28k bakarrik
|
dute
haurrentzako jolastokia, %65etan ez dago aparkalekuan zebra pasabideak, hamarretik zortzitan aparkalekuan ez da edo ez dabil bideo zaintza sistemarik eta hamarretik lautan ez da ikusten abiadura mugatzeko seinalerik zerbitzugunean.
|
|
|
Famili eta lan alorretako aztura berriek eta etxetik ikastetxerako distantziak ekarri
|
dute
haur eta nerabeen osasun eta nutrizio heziketan jantoki horiek protagonismo handia hartzea.
|
|
|
Ezin dugu ezarri aita amen bizkar, zeren eta behar bailukete beti hor egon, haurraren gibelean. Aita ama batzuek azkar atxiki
|
dute
haurrarekin euskaraz mintzatzeko. Baina berek aitortzen dute zein neke den.
|
|
|
Haurtxo bat bezala lo egitea zaila da haurtxoentzat berentzat ere. Bi ikerketa berrik frogatu
|
dute
haurrek, baita txikiek ere, garapen psikiko eta fisiko egokia izateko behar den denbora baino gutxiago lo egiten dutela. Hamar urtetik beherako 1.400 guraso eta zaintzaile elkarrizketatu ondoren, Estatu Batuetako Loaren Fundazio Nazionalak ondorioztatu du 3 eta 11 hilabete bitarteko haurrek 90 minutuko loa galtzen dutela egunero.
|
|
|
Fabrikatzaileek diotenez," ibiltariek ingurune segurua eskaintzen
|
dute
haurrek jolas egin dezaten"
|
|
|
5.000 urtean. New Jerseyko Gazte Produktuen Fabrikatzaileen Elkarteak jakinarazpen batean adierazi zuenez, “ibiltariek ingurune segurua eskaintzen
|
dute
haurrek inguruan duten mundua jolas eta azter dezaten, eta kontsumitzaileek ibiltariak nahi eta atsegin dituzte, belaunaldi berrikoak bereziki”.
|
|
|
Horietan, haurtxoen elikadura mota batzuen eta besteen arteko erlazioa aztertzen da, batzuk goiztiarrak, eta gaixotasun kardiobaskularra eta horrekin lotutako nahasteak (odol presio handia, intsulinarekiko erresistentzia, leptina kontzentrazioa (loditasunaren adierazle izan daitekeen hormona) eta plasmako lipoproteinak. Azterketa horien guztien emaitzek, egileek aldizkari berean iruzkindutakoek, iradokitzen
|
dute
haurren hazkundearen azelerazioa, «gaizki esanda, catch up», dela. [de compensación], ondoren intsulinarekiko erresistentzia, obesitatea eta gaixotasun kardiobaskularra agertzearekin lotuta dago».
|
|
|
Nutrizionistek eskoletako jangelen erantzukizuna eskatzen
|
dute
haurren artean elikadura ohitura onak sustatzeko
|
|
|
Unicefen arabera, aurreiritziek eta pobreziak genero berdintasunean aurrera egitea galarazten
|
dute
haur hezkuntzan.
|
|
|
Luis Lopez de Oses kaletik abiatu, Gobelaurre, Kresaltxu eta Ezequiel Agirre kaleetatik jarraitu eta Erromoko ikastetxe publikoan amaituko da kalejira. Bertan, fanfarria, txokolatada eta animazio talde batek eskainitako berbenaz gozatzeko aukera izango
|
dute
haurrek.
|
|
2005
|
|
|
Nola altxatuko
|
dute
haurra aita amek ez badira harekin mintzatzen. Espainiako aita bat egunean bost minutuz mintzo da bere haurrarekin, honek hiru oren eta erdi pasatzen dituelarik telebistari begira eta urtean 50.000 erailtze ikusten267 Nolako gizon edo emaztea emanen du gero haur horrek?
|
|
|
Gaur egun haur adoptagaiak baino gehiago dira haurrak adoptatu nahi lituzketenak. Homoek ere ba omen
|
dute
haurrak adoptatzeko eskubidea. Lehenik eta bat, nehork ez dauka horrelako eskubiderik.
|
|
|
Gurasoek erabateko konfiantza izan behar
|
dute
haurrak jolasteko duen gaitasunean eta iniziatiba eskaini behar diote.
|
|
|
Arreta defizitak eta hiperaktibitateak eragindako nahasmendua (TDAH) haurren% 3 eragiten die. Orain espezialistek proba erabakigarria
|
dute
haur batek gaixotasun hori duen jakiteko. Positroien igorpen bidezko tomografia da (PET), eta, horri esker, arazoa badagoen egiazta daiteke eta tratamenduan dauden gaixoek hobera egin duten egiazta daiteke.
|
|
|
Hala ere, ez programaren asmoa ez haren onuradunena ez da Saharako basamortuko bizi baldintza gogorretatik ihes egiteko eta ihes egiteko bide bat bilatzea, haietara ez itzultzeko. Haien martxak pena sortzen du familietan zein haurretan, baina saharar herriaren lagunen elkarteek behin eta berriz azpimarratzen
|
dute
haurrak beren etxera itzultzen direla, gurasoak eta anai arrebak berriro ikusteko asmoz. Sustatzaileek azpimarratu dute Saharako haurrak harmonia ezin hobean bizi direla familietan, beren familiez inguratuta.
|
|
|
Ia %60k “gutxiegitzat” jotzen du gizarteak, oro har, hezkuntzaren gaiari ematen dion arreta. Bi herenek baino gehiagok, kontsultatutakoen %70ek, uste
|
dute
haur eta nerabeen garapen sozial eta pertsonalak ikastetxearen eta familiaren erantzukizuna izan behar duela, zati berdinetan. Hala ere, %24k dio familia dela haurren hezkuntzan eta sozializazioan eragile nagusia.
|
|
|
Pediatra estatubatuarrek ohartarazten
|
dute
haurrek eta nerabeek gero eta gehiago erabiltzen dituztela hormonak eta bitamina osagarriak, beren irudi fisikoa indartzeko edo dieten nutrizio gabeziak mugatzeko.
|
|
|
Espainian obesitate morbidoa maila “kezkagarrietara iristen da, Europako batez bestekoa gainditzen du eta modu arriskutsuan hurbiltzen da” AEBko tasara, patologia horretan eragin handiena duen estatura, Murtzian egun hauetan egiten den Obesitatearen Azterketarako Espainiako Elkartearen VII. Kongresu Nazionalean (SEEDO) bildutako adituen arabera. Aditu horiek ohartarazi
|
dute
haurren obesitatearen Espainiako tasa (%14) Europako batez bestekoaren gainetik dagoela, eta azpimarratu dute jarduera fisikoak, otordu osasuntsuak eta zenbait tratamendu farmakologikok goranzko arazo horri irtenbide egokia ematen diotela. Adituek azaltzen dutenez, bizimodu sedentarioak, estres kronikoak, irentsitako kopuruei dagokienez okerreko dieta mediterraneoak eta janari lasterrak, eta oraindik ikertu gabeko arazo genetiko eta soziosanitarioek obesitatea eragiten dute, bai helduengan, bai haur eta gazteengan.
|
|
|
Ontziaren tamaina ere faktore erabakigarria da, ontzi txikiagoetan aurkitutako mailak ontzi handiagoetan aurkitutakoak baino handiagoak baitziren. Adituek arreta berezia jarri
|
dute
haurren arriskuetan, tetrabrick ean produktu gehien kontsumitzen dituen populazioaren sektore bat baita. Ondorioz, adituek ondorioztatu dute kontsumitzaile horien azalpen dietetikoa helduena baino handiagoa izan daitekeela.
|
|
|
Aurretik aipatu bezela, haurrek era askotako jarduerak egin ahal izango dituzte, zaldiketa edo mendiko bizikleta, besteak beste; gainera, egoitza bakoitzeko ingurunera egokitutako eskaintza ere garatzen da: Sukarrietan uretako kirolak dira nagusi, eta Briñasen, tirolina eta soka elastikoek aparteko arrakasta
|
dute
haurren artean. Horiekin batera, mendiko ibilaldiak, kanpaldiak, ohiko kirol modalitateak, igerilekuak, tailerrak eta bestelako animazio jarduerak ez dira faltako.
|
|
|
Anitzek nahi
|
dute
haurrek euskara ikas dezaten eta jatorrizko euskal izenak atxiki ditzagun.
|
|
|
Marrazki bizidun ugari eta haur programazio nahiko txukuna izan
|
dute
haurrek euskal telebista publikoan txiki txikitatik, 12 urte arte. Baina hortik aurrera, zer kontsumitzen dute?
|
|
2006
|
|
|
Ordu dezentetan beraz, gaztelaniaz hezten dituzte eta lau urterekin, eskolan hasteko ordua iristen zaienean, sortzen dira arazoak. Dindaia Fundazioko kide den Rikardo Ederrak adierazi digunez, «batetik, bizitzako lehen urteetan gaztelaniaz ohitu eta lau urterekin hizkuntza berrira murgiltzea zaila da eta bestetik, gurasoek bat bateko apustua egin behar
|
dute
haur horrekin». Dindaia Fundazioak beraz, haur eskolak eta ludotekak eskaintzen ditu euskaraz.
|
|
|
Ezaguna da halako jende galera bortitz batek «botila lepo genetikoa» eragiten duela: pertsonek beren familiartekoekin nahastu behar
|
dute
haurrak egiteko, eta, ondorioz, asko ugaltzen dira malformazioak. Sirionotar ugarik badauzka.
|
|
|
industrialak jatea tentazio goxoa
|
dute
haur eta helduek baina horrelakoak maiz kontsumitzea elikabide osasungarria izatetik urrun dago.
|
|
|
Costello ren (1997) ikerketen arabera, guraso homosexualek kontzientekiekiditen
|
dute
haurrei orientazio homosexuala sorraraztea. Bere aldetik, Stacey k (1998) proposatzen du familia homoparentalen haurrak toleranteagoak direlapraktika homosexualarekiko, gainera, familia heteroparentalen haurrekin alderatuz, neurri txiki batean garatuko lukete orientazio homosexuala, ezinezkoa izanik kasuhauen herentzi genetikoaren edo ikaskuntzaren elkarreraginari azterketa bat egitea.Baina ikerketarik korapilatsuena da Golombok ek (1983, 1996) aurkeztatukoa, eraaskotara ulertu eta interpretatua izan dena.
|
|
|
Morris, Balsam eta Rothblum ek (2001) ikertu
|
dute
haur hauek pairatudezaketen estresa. Euren iritziz, adiskide edo ikaskideen irainak (kasu batzuetan, gurasoek bultzatuta) eragin dezake pairatutako estresean.
|
|
|
Batzuetan gurasoek uste
|
dute
haurraren beharrek berehalako erantzunabehar dutela. Hala ere, txikitatik gure haurren beharrei satisfazioa ematekoereduaren oinarria ari gara jartzen.
|
|
|
mutikoetan oso ohikoa da ezaugarri hau. Familia desegituratzen denean, gurasoek baino eragin gehiago
|
dute
haurrarengan laguneketa berdinkideek. Horrek, era berean, eskolara ez joatea edo portaera antisoziala ekartzen du:
|
|
|
Sentimenduak adieraztea erraztu behar da: bikotekideek saiatu eginbehar
|
dute
haurrak bere emozioak eta frustrazioak adieraz ditzan etalortu egin behar dute haurrak arazoaren inguruan eurekin hitz egitea.Egokitu zaien gatazkaren inguruan hitz egiten badute eta egoera berriakonponbide bat dela ulertzen badute, haurrak kontzientzia hartzenjoango dira eta egoera kontrolatzera ere helduko dira.
|
|
|
Sentimenduak adieraztea erraztu behar da: bikotekideek saiatu eginbehar dute haurrak bere emozioak eta frustrazioak adieraz ditzan etalortu egin behar
|
dute
haurrak arazoaren inguruan eurekin hitz egitea.Egokitu zaien gatazkaren inguruan hitz egiten badute eta egoera berriakonponbide bat dela ulertzen badute, haurrak kontzientzia hartzenjoango dira eta egoera kontrolatzera ere helduko dira.
|
|
|
Kooperazioan oinarritutako hezkuntza: planifikazioaren ondorioz, gurasoek buru belarri inplikatu behar
|
dute
haurrak hezteko garaian. Haurraaitaren kargu dagoenean, gehiago ziurtatzen da aitaren inplikazioabestelako kasuetan baino.
|
|
|
Garapen sozioemozionalean eragin handia duen neba arreben arteko elkarrekintzaren beste ekarpen bat, beraien arteko gatazkak dira. Neba arrebekin izatendiren gatazkek eskola bikaina eskaintzen
|
dute
haurrentzat, horien bidez ikastenbaitituzte gatazkei aurre egiteko lehen estrategiak. Marko honetan gurasoen paperaerabakigarria izaten da haurrek gatazkak modu kreatibo batez konpontzen ikasdezaten.
|
|
|
Guraso izateko aukeren errepaso bat egiteko erabilgarria izan daiteke datozen5 urteetarako plan idatzi bat egitea. Haur gabe bizitzea aukeratu dutenentzat, ariketa hau nahiko zaila izaten da, baina horrela ikusten
|
dute
haur gabeko bizitzaere aurrera eraman dezaketela, beraiek dituzten beste amets eta nahietan zentratuz.Bestalde, haur bat adoptatzea pentsatu dutenek lan honekin adopzioan jarraitubeharreko pausoak ere finkatzen dituzte.
|
|
|
Autore batzuen iritziz, amaren egokitzapenean eta familiaren ongizatean eraginhandiagoa dute ezgaitasunaren alderdi psikosozialek ezgaitasunak berak baino.Horregatik, askotan, ezgaitasun motak (mugimendu, hizkuntza, entzumen, edotaadimenaren araberakoak) eta ezgaitasunaren larritasunak ez daukate zerikusirikamaren egokitzapenarekin (Wallander eta Varni, 1998). Zenbaitetan, garrantzihandiagoa
|
dute
haurraren, guraso eginkizunaren eta beharrak betetzeko ezinbestekoizango dituzten laguntza zerbitzuen gaineko gurasoen igurikimenek.
|
|
|
Gezi handiek eraginaren noranzkoa adierazten dute. Gezi handiek eragin nagusia adierazten dute eta gezi beltz txikiek, berriz, azaltzen
|
dute
haurren jarrerak gurasoenean eragina duela, etagurasoen jarrerak gizartean; hala, jarrera horiek baietsi eta indartu egiten dira.
|
|
|
Gurasoek diagnostikoari eta pronostikoari buruzko informazioa behar dute, eta haurraren medikuarekin, psikologoarekin eta inplikaturiko gainerako profesionalekin hitz egin behar dute, ez bakarrik diagnostikoa ematen dieten unean, baitageroko hilabete eta urteetan ere, haurra hazi ahala beharrak aldatu egiten direlakoeta gurasoek bestelako informazio, aholku eta laguntza behar dituztelako. Gurasoekparte hartu nahi eta behar
|
dute
haurraren uneko eta etorkizuneko zaintza etaheziketaren planifikazioan.
|
|
|
Zentzuhorretan, kontuan izan behar dugu supergaituen eta beste haurren arteko ezberdintasun emozionalak oso txikiak direla, eta lehenengoek duten berezitasunarekinloturiko sentiberatasunetik eratortzen direla (Freeman, 1994). Arrazoi horrengatik, gurasoek euskarria eta gomendioak emateko moduan berme emozional gehigarriabehar
|
dute
haur supergaituek. Haur horiek egonkortasun emozionala mantentzeko, beste baldintza batzuen artean, hauek behar dituzte:
|
|
|
Hasiera batean, guraso guztiek ez dute pozez hartzen beren seme alabekgaitasun bereziak izatearen aukera, nahiz eta lehen beldurrak pasatu ostean gogobetez onartu ohi duten. Gurasoek pentsatu ohi
|
dute
haur supergaituak behar duenlaguntza emozionala eskaintzeko prestaturik ez daudela, eta bere gaitasunak ahaliketa gehien garatzeko beharrezkoak diren hezkuntza baliabideak edo estimulaziointelektuala ere ezin dizkiotela eskaini. Gurasoek beren jokabidea egokia ote deneta haurraren jarrera eta autokontzeptu egokia bultzatzen ari diren jakiteko beharradute.
|
|
|
UNICEFen arabera, pertsonen kontrako minek eta lehertu gabe utzitako beste gailu batzuek arriskuan jartzen
|
dute
haurren bizitza 80 herrialdetan baino gehiagotan.
|
|
|
Clintonek jakinarazpen bat egin du, eta bertan adierazi du akordioa “AEBetako haurrak lortzeko urrats ausarta dela. bizimodu osasuntsuagoa izatea”. “Industriako agintariek onartzen
|
dute
haurren obesitatea arazo bat dela, eta hori konpontzeko pausoa eman dute”, erantsi du. Obesitateak Estatu Batuetako haurren %15, 3ri eta nerabeen %15, 5i eragiten die Hainbat hilabetez negoziatzen aritu ondoren, edari fabrikatzaile nagusiek erabaki zuten eskoletan banatzen diren edarien kaloria kopurua ontzi bakoitzeko 100era mugatzea.
|
|
|
GEMS (Girls’ Health Enrichment Multisite Studies) izenarekin bataiatu da proiektua, eta bat dator freskagarrien eta snacken multinazional ezagun batek bere produktuak eskoletako makina saltzaileetatik kentzeko egin duen iragarpenarekin. Zizka mizkek eta edari freskagarriek eragin handia
|
dute
haurren obesitatean. Gainera, mokadu gehien kontsumitzen dituzten haurrek freskagarri azukretsu gehien edaten dituzte eta fruta eta barazki gutxien kontsumitzen dituzte.
|
|
|
Han, biztanleriak bizi duen pobrezia gorriaren eta HIESaren eraginaren ondorioz, umezurtz askok anaiak aurrera ateratzeko lan egin behar dute. Izan ere, eskualde horretan lan egiten
|
dute
haur gehien (50 milioi). Hala ere, txosteneko datuak pozgarriak dira beste alde batetik, lan arriskutsuenetan harrapatuta dauden haurren kopurua %26 murriztea ere lortu baitzen.
|
|
|
Diagnostikoa ez da egiten bizitzako bigarren hamarkada arte. Adimenak ez du huts egiten, eta eskeleto arazoak ez dira hain larriak izaten, baina tunel karpianoaren sindromeak eta artikulazioen zurruntasunak nabarmen murrizten
|
dute
haur horien mugimendua eta altuera normala baino txikiagoa da. Beste sintoma batzuk entzumena galtzea, ikusmen periferiko pobrea, beherakoa eta loaren apnea dira.
|
|
|
Gizarte laguntzaileek txosten bat idatzi dute, eta bertan argi adierazi dute familia batek behar diren baldintzak betetzen dituen ala ez, haur batek denboraldi bat igaro dezan Espainiako familia horretan. Zenbat familiak eskatu
|
dute
haur horiek aldi baterako hartzea gure herrialdean. Zonen mende asko dago, baina, gaur egun, 800 adingabe inguru ditugu.
|
|
|
Errotabirusa eta gastroenteritis larria Errotabirusek eragindako gastroenteritis gehienak hiru eta hamabi hilabete bitarteko haurretan gertatzen dira Gastroenteritis birikoen artean, errotabirusak eragindakoa da beherako kausarik ohikoena herrialde garatuetako haurretan. Rotabirusak reovired en familiakoak dira, zazpi talde antigeniko desberdinekoak (A-tik G-ra), eta A taldeko birusek (bi serotipo desberdinekin) eragiten
|
dute
haurren beherakoa. Kasu gehienak hiru urtetik beherako haurretan gertatzen dira, batez ere hiru hilabetetik hamabi hilabetera bitartean, eta ohikoagoa da neguko hilabeteetan.
|
|
|
Hezkuntza sisteman sartuak ez badira ere, hezitzaile guziek irakasle baten maila dute. Ardurak dituztenak, denek
|
dute
haur hezkuntzan diplomatura edo psikologia edo pedagogian lizentziatura. Hizkuntzari dagokionez EGA ere galdetzen zaie.
|
|
|
Uribe Kostako Amnistiaren Aldeko Mugimenduak Etengabe blogaren bitartez salatu duenez," Gotzon eta Leireren senideak tramitazio luze eta buelta ugari eman ondoren lortu
|
dute
haurraren kargu egitea. " Tele5" kateak duen web orrian atxiloketaren bideoa eta Gotzonen gaineko beste bat jarri dute, euren ohiko polizia informazio errepresiboarekin batean:
|
|
2007
|
|
|
Hasteko, hizkuntzak ikasteko erraztasunik handiena 0 urte bitarteko etapa horretan izaten omen
|
dute
haurrek eta 5 urtera bitarte ere bai. Saia gaitezen adin horietako irakasleak euskal hiztunik onenak, trebeenak, goxoenak, haurren psikologia ezagutzen dutenak izan daitezen.
|
|
|
Adin Txikikoaren defendatzailearekin batera Protégeles y Civértite elkarteak eginiko azterketaren arabera, bideojokoa bere asti eta aisialdiko oinarrizko lanabes ikusten
|
dute
haurrek eta, hortaz, maiz erabili ohi dute, mutikoek bereziki.
|
|
|
Lehengusuaren urtebetetze ospakizunarekin hasi eta, ikastetxean, astero astero
|
dute
haurrentzako ospakizunik markatua beren koadernoan.
|
|
|
haurrek jokabideak azaltzeko erabiltzen dituzten kausak; gizarte errefortzuek kausak egoztean izan dezaketen eragina, eta arrazoibidemailako aldaketak (Beavois eta Dubois, 1988; Costanzo eta Dix, 1983, denak inDurkin, 1995). Aipatu bezala, zenbait ikerketatan lortutako emaitzek zalantzanjartzen
|
dute
haurrek jokabidearen barneko kausak aintzat hartzeko gaitasunik ezdutela (Miller eta Aloise, 1989 in Durkin, 1995). Hain zuzen ere, Higgins etaParsons (1983 in Durkin, 1995) autoreek egiaztatu zuten 4 eta 5 urteko haurrekbarneko kausak egotz ditzaketela baldintza jakin batzuetan.
|
|
|
batetik, haurrek beren barne ideien arabera jarduten ikastendute. Prozesu horretan, garrantzi handia
|
dute
haurrek jolasean erabiltzen dituztenordezko objektuak. Hain zuzen ere, haurrek objektu horietako bat erabiltzendutenean, horren ohiko esanahia beste batez ordezkatzen dute.
|
|
|
Hala ere, kontuan izan behar da hemen aztertuko direnak ez direlagizarte ezagutzaren garapenean eragina izan dezaketen sozializazio agentebakarrak; izan ere, eragina izan dezaketen beste hainbat faktore sozietal daude.Pertsona garatzen den ingurune fisikoa horietako bat da. Horrek haurrak izangodituen bizipenak, harremanak eta antzekoak zehazten ditu, eta horiek guztiekeragina
|
dute
haurrak gizarte munduaz eraikitzen duen ezagutzan; izan ere, zenbaitikerketatan frogatu da desberdina dela landa giroan eta hiri giroan garatzen direnhaurren gizarte ezagutza (Furnham eta Stacey, 1991). Gizarte ezagutzan eraginaduten beste aldagai batzuk sistema politiko ekonomikoa eta kultura (ikus I.kapitulua) dira (Furnham eta Stacey, 1991).
|
|
|
6 Sozializazio estilo demokratikoa: afektuak eta arrazoizko muga arrazionalek areagotu egiten
|
dute
haurrak gurasoen kontrolaren aurrean duensentiberatasuna (telebista ikusteko mugen aurrean ere bai). Horren ondorioz, haurrak telebistaren erabilerari buruzko ezagutza eraikiko du, eta, horri esker, bere buruari hura erabiltzeko arauak jarriko dizkio.
|
|
|
Sozializazio estiloek ere eragin handia
|
dute
haurren autoestimuan.Coopersmith ek (1967 in Shaffer, 2002) 10 urtetik 12 urtera bitarteko haurren laginbatean egiaztatu zuen autoestimu altua zuten haurren gurasoek hiru ezaugarrizituztela. Batetik, onartu egiten zituzten seme alabak.
|
|
|
Hala, bere burua gizabanako independente gisa aintzat hartzen hasten da; hauda, beste objektuetatik eta pertsonengandik bereizirik dagoen izakia dela etaezaugarri bereziak dituela ikasten du (Grusec eta Lyton, 1988; Hattie, 1992; Lewiseta Brooks Gunn, 1979). Autore gehienek uste
|
dute
haurrak bigarren hilabeterakobaduela bere buruaren nolabaiteko ezagutza, nahiz eta oso mugatua izan (Samuels, 1986; Stern, 1985).
|
|
|
Halaber, zenbait ikerketak egiaztatu
|
dute
haurrek ezberdin erantzuten dutelapertsonen eta objektuen aurrean. Hain zuzen ere, Richards ek (1974 in Durkin, 1995) frogatu zuen haurren jokabidea ezberdina zela pertsona baten eta objektudeigarri baten aurrean.
|
|
|
Beste pertsonen ezagutzaren beste alderdia, berriz, nahiak, usteak eta antzekoegoera mentalak eta jokabideak iragartzeko gaitasunari dagokio. Lehenhaurtzaroan agertzen diren zenbait jokabidek adierazten
|
dute
haurrek nolabaitulertzen dutela beste pertsonek, haiek bezala, gogamena dutela. Jokabide horietakobatzuk elkarren arteko arreta (joint attention) izeneko gaitasuna osatzen dute.Elkarren arteko arreta norberaren arreta beste pertsonenarekin koordinatzekogaitasuna da (Moore eta Dunham, 1995 in Carpendale eta Lewis, 2006), eta, zenbait autoreren arabera, ezagutzaren oinarrietako bat da (Carpendale eta Lewis, 2006).
|
|
|
Orain arte aipatu diren ikerketa gehienek aztertu
|
dute
haurrek beren herrialdeaz zein beste herrialdeez duten ezagutza geografikoa. Nugent ek (1994), berriz, oso bestelako ikerketa egin zuen.
|
|
|
Nortasun ezaugarrien estereotipazioaareagotu egiten da Lehen Hezkuntzako urteetan zehar, eta, hainbat herritan egindako ikerketa batean egiaztatu denez, 11 urterako haurrek sexuak dimentsiopsikologikoen arabera bereizten dituzte (Beree, 1990; Best et al., 1977, denak inBerk, 1999). Ikerketek adierazten
|
dute
haurrek lehenengo beren sexuaren ezaugarripositiboak eta beste sexuaren ezaugarri negatiboak ikasten dituztela (Serbin et al., 1993 in Shaffer, 2002).
|
|
|
Azalpen horien adibide gisa, Money ren eta Ehrhardt en (1972) teoriabiosoziala hartuko da. Autore horiek aztertu dituzte bereiziki Y kromosoma, ezberdintasun genetikoak, oreka hormonala eta antzeko faktore biologikoak.Faktore horiek emakumezkoen zein gizonezkoen garapena bideratu eta mugatudezaketela dioten arren, onartzen
|
dute
haurraren sexu biologikoak beste pertsonekhaurrarekiko dituzten erreakzioetan eragina duela eta erreakzio horien eraginezhaurrak genero bat edo beste garatzen duela.
|
|
|
Bestalde, Freud-ek aitarekiko identifikazioa beldurrean oinarritzen dela zioenarren, ikerketek adierazten
|
dute
haurrak gehiago identifikatzen direla maitasunaadierazi eta babesten dituzten gurasoekin, zigortzen eta mehatxatzen dituztenekinbaino (Hetherington eta Frankie, 1967; Mussen eta Rutherford, 1963, denak inShaffer, 2002).
|
|
|
Kohlberg ek bezala, autore horiek uste
|
dute
haurrak motibatuak daudelaberen generoari dagozkion jokabideak, balioak eta interesak eskuratzeko. Baina, Kohlberg ek ez bezala, autore horien ustez, autosozializazioa 2 urte eta erditik 3urtera bitartean hasten da; hau da, haurrak oinarrizko genero identitatea garatubezain laster.
|
|
|
gisaetiketatu eta horren arabera tratatzen baitute. Ikaskuntzaren jarraitzaileek, berriz, ederki azaltzen
|
dute
haur txikien genero estandarizazioa, zuzeneko ikaskuntzaren, behaketaren, moldatzearen eta ikaskuntza bikarioaren bitartez. Prozesu horienondorioz, haur txikiek errepikatu egiten dituzte beren generoarekin bat datozenjokabideak.
|
|
|
Dena den, ikaskuntzaren teorialarien proposamenek altruismo eta erasogisako jokabide moralak azaltzerakoan lortu dute arrakasta handiena. Oro har, mota horietako ikerketek oso argi azaltzen
|
dute
haurren gizartearen aldekojokabidea sustatu egiten dela besteen egitateei behatuz eta errefortzuak zeinzigorrak erabiliz.
|
|
|
Horren ondorioz, nagusiekeskubidea dute arauak ezartzeko, helduak direlako eta boterea dutelako.Obedientziak behartu egiten du, zigorra saihesteko bidetzat hartzen delako.Aginduek eta debekuek araututako unibertso moral hori, ona saritzen eta txarrazigortzen duena? bidezkoa dela sinesten
|
dute
haurrek, nahiz eta, sarritan, aginduak eta debekuak zorroztasun gutxirekin betetzen dituzten.
|
|
|
Bigarren estadioan ulertzen
|
dute
haurrek, lehen aldiz, arauen atzeanelkarrekiko zintzotasuna gordetzen dela. Bigarren estadioko haurrek ez dituztenagusiak moralaren sorburu bakartzat jotzen.
|
|
|
Bestalde, zigorraren ordez bestelako bideak erabiltzeari dagokionez, hainbatikerketak nabarmentzen
|
dute
haurrei zintzoak direla pentsarazten zaienean haurhoriek tentaldiari aurre egiteko joera indartsuagoa dutela, eta, era berean, errusentimendu edo kontzientziako har handiagoa (Pinotxo ipuinaren. Pepito Grillo?) sentitzen dutela beren irudi positiboaren aurkako jokabide desegokiak egitendituztenean (Perry eta beste, 1980). Datu hori kontuan hartuz, psikologoebolutiboek proposatzen dute, zigorra erabili ordez, haurrei zintzoak direla sentiaraztea, haurrek arau hausteko jokabideak kontrola ditzaten (jokabide moralarenbenetako barne erregulatzaile izateko, hain zuzen).
|
|
|
Komunikabideek ere zeregin garrantzitsua dute bakerako heziketan. VII.kapituluan ikusi dugun gisa, eragin handia
|
dute
haurrengan, nerabeengan etahelduengan. Komunikabideek eskaintzen dituzten filmak, iragarkiak eta, oro har, saioak tresna baliagarri izan daitezke bake kulturarekin bat datozen balioaktransmititzeko.
|
|
|
Telebista kateek sistematikoki urratzen
|
dute
haurrak babesteko ordutegia
|
|
|
Espainiako bi enpresa turistikok bakarrik sinatu
|
dute
haurren turismo sexualaren aurkako kodea
|
|
|
Azken batean, arrisku egoerez, prebentzioaren garrantziaz eta arrisku horien aurrean jokabide pertsonalik seguruenez jabetu behar du ikasleak, etxean, eremu publikoan edo eskolan. Helduek, gainera, ziurtatu behar
|
dute
haurrak igeri egiten, bide hezkuntza sustatzen eta, eskola eta aisialdi esparruan, kirol eta jolas jarduerarako baldintza seguruak bermatzen. Etxean, adituek adierazi dute istripuak izateko arriskua areagotzen duten aldeko egoerak daudela.
|