|
2000
|
|
|
Bere arrazoiak, noski. Alde batetik, erakunde armatuak egindako gogoetaren eta hausnarketaren ondorioz, komenigarria da azpimarratzea, ETAk ez zion su etena eskaintzen Estatuari, baizik eta euskal gizarteari eta, batez ere, abertzaletasunari (EAJ PNVri
|
batik
bat) egiten zion eskaintza. Bestalde, eta hau da sakoneko gogoeta politikoa, erakunde armatuak, agiriaren arabera, uste du EAJ PNV, ELA eta EAren partetik jarrera politikoaren aldaketa sakon bat dagoela edo egon daitekeela, eta horrek bide ematen diola pentsatzea ETAk bere estrategian aldaketa mamitsuak egin dituela.
|
|
|
Hamaika ziren. XVI. mendean uholdea gertatu zen, Erriberarantz
|
batik
bat, oraindik ez baitziren Ameriketarat joaiten.
|
|
|
Bai, baina zure lana irakurtzerakoan bistan da populazioaren bilakaera baldintzatzen zuena aztertu duzula
|
batik
bat.
|
|
|
azaltzen digu Iñaki Pangua «Zine oro» saioko zuzendariak. Oraingo ekimenak hala ere, gazteria erakarriko du
|
batik
bat, oso zaila baita filmak erdaraz ikusteko ohitura duen jendearen
|
|
|
Bertan lastoa gordetzen duten aterpetik ezkerrerantz doan bidea hartuko dugu. Artadia labore lurrek ordezkatu dute, larre eta belardiek
|
batik
bat. Simaur pilak ere beha daitezke bidean zehar.
|
|
|
Beste alderdi bat da hori. Hastapenean, nire musika produkzioan oinarritua zegoen
|
batik
bat, eta lan horiek eszenatoki batera eramateko beharrezkoa zen teknologia ez zen esistitzen. Zuzeneko abantaila momentu batean sor daitekeen magia hori da.
|
|
|
Jendearen ezjakintasunak eraginda, bideak egitean makinek hausten dituzte, zuhaitzak moztean gainera bota... Bestetik, arkeologoek indusketetarako dirua jasotzen dute
|
batik
bat, baina ia ez berriztatzeko. Historiaurreak utzitako ondarea den arren, ez dugu batere zaintzen
|
|
|
Barietate hauen artean negu amaieran eta udaberri hasieran azoka guztietara zabaltzen diren marrubi erraldoiak dira ezagunenak. Andaluzian ekoizten dira,
|
batik
bat, marrubi puska hauek. Eguraldi bikainak direla-eta inon baino azkarrago hazten direnez, dirutza ederra egiten dute hango nekazariek.
|
|
|
Herri Irratian hasi ostean Bizkaia Irratia sortu zen, eta bizkaiera lantzeko orduan ere ezinbesteko erreferente bihurtu da azken urteetan, egunero egunero egindako lan eskerga dela-eta. Baina ia ia elizaren magalera bilduta egon da, edo inguruko sektoreen babesean, horietako zenbait sarri euskara batuaren aurka, denboran atzera joan ahala
|
batik
bat. Gailendu den euskararen normalizazioaren aldekoek ere behin baino gehiagotan eman diote lepoa etxeko euskarari eta euskalkiari.
|
|
|
Euskarari" hizkuntza gutxitu" en baitan sartzea ez zaio batere mesedegarri, bere buruan gehiago sinesteko,
|
batik
bat.
|
|
|
Jakin genuen turistekin hizketarako uzkur xamarrak omen zirela, errezelo handia izaten zutela eta ez da harritzekoa. Korsoz hizketan somatu genuen jendea, barnealdean
|
batik
bat. Italiera kutsu handiko frantses moduko bat izan zitekeen gure belarrietara eta jakin genuen halaber, onarpenaren aldeko borrokan lanean ari zirela.
|
|
|
Izan ere, talde artistiko irekia dugu La Nave, bere lanetan dramaturgia, performancea, margoa, eskultura eta musika nahasten dituena. Ikuskizun handiak taularatu arren, gizarte gaiak lantzen dituzte, herri antzerkiaren gazi gozoen iturritik edanez, ihauterietatik,
|
batik
bat. Zuzendaria Elena Bezanilla dugu, Sevillan aspaldi bizi den bilbotarra, triki punk doinuaren aitzindaria, gaztetxez gaztetxe ibili zena.
|
|
|
Eta etorkizun hurbila ere korapilatsua izango da, guruzbide honetan, marko politiko honen agonia luzatzeak, gatazka, enfrentamendu militarra eta guztion sufrimendua dakartzalako, eta horren alternatiba gisa, burujabetzaren estrategian sakontzeak, hainbat galdera jarriko dituelako mahai gainean. tokatu zaigun egoera kritiko hau, indar espainiarren aldetik,
|
batik
bat, Araba bezalako herrialde batean ez da alferrik erabiltzen ari.
|
|
|
28 urte, bergararra. Orain arte prentsa idatzia landu du
|
batik
bat: " Euskaldunon Egunkaria" n," Argia" n eta" Aretxagazeta" n ibilia da.
|
|
|
Omenaldiak beti berant, baina etorkizunaz baino hemengo historiaz arduratu zela mahaigaineratu beharra dago, zeren eta oraintxe plazaratu diren" Me dijo la virreina" eta,
|
batik
bat," El coqueto don Sancho Sanchez" (1937) horren adibide garbia baitira.
|
|
|
Nik proiektu asko ditut baina soilik diru nahikoa biltzen dudanean burutzen ditut. Madrilen eta Gasteizen proiektua interesgarritzat jotzen dela ikusten dudanean eta,
|
batik
bat, diru laguntzak jasotzeko aukera dudala ikustean, orduan hasten naiz lanean. Ez diot teknikari garrantzi handiegirik ematen.
|
|
|
Urte asko pasatu behar izan ziren Lizarrara ailegatzeko. Txibertatik Lizarrarako bidea luzea, luzeegia, izan da abertzaleontzako eta,
|
batik
bat, garesti ordaindutako ibilbidea. Hala ere, EAJ k oso ibilbide desberdina hartu arren, urte askotan gure etsaiekin elkarlanean egon arren, eta horren ondorioak Ezker Abertzaleak ordaindu arren, orain dela bi urte berriro aukera bat mahai gainean jarri zen abertzaleon arteko elkarlana eta konpromisoak bideratzeko.
|
|
|
Hala ere, aurten deia Ipar Euskal Herrira ozenago iritsi zedin saiatu dira antolakuntzako kideak. " Deialdi nazionala izanik haiek ere kontuan hartu behar ditugu, eta
|
batik
bat jakinda herri dantzetan aberastasun handia dutela beraiek eta erakusteko gauza asko dituztela esparru horretan", dio Juantxo Maya Ereintzako lehendakariak. Horregatik, aurtengo egitarauaren berrikuntzarik nagusiena Lapurditik dator.
|
|
|
Maulerako bidean Behazkane, jada Zuberoan Domintxine (frontoi, Herriko Etxe eta
|
batik
bat elizak sortutako osotasun ederra), Etxarri (XIX.eko Berpizkundeko Jauregia) eta Arue (XVIII.eko Joantho ren Jauregia) herrixketatik pasako gara.
|
|
|
Euskal zinea ikertzeko zaletasuna izateaz gainera, Euskal Herriko errealitatea zinearen bitartez aztertzeko zaletasuna dutenei eskainia dago,
|
batik
bat," Ikusgaiak", Eusko Ikaskuntzako zine sailak aldiro kaleratzen duen aldizkari hau. Donostiako Zinemaldian aurkeztu zuten bere laugarren zenbakia, non, besteak beste, honoko gai hauek aztertuak dauden:
|
|
|
" Ruido" estudioan hainbat rock eta pop talde ekoiztu eta grabatu ditu. Antzerki eta dantzarekin ere harremandu da inoiz eta hainbat lan burutu du telebista eta irratirako,
|
batik
bat publizitate kanpainen alorrean.
|
|
|
Aitzitik, ekoizle gisa aritzea, kanpo belarriarena egitea ere gustatzen zait. Dena den, orain ekipoak handitzen ari naiz
|
batik
bat soinu bandei begira.
|
|
|
Etxeko gazteenei zuzentzen zaie
|
batik
bat Aingeru Epaltza bere azken idazlan honetan, baina helduaroan sartuta gaudenontzat ere oso aproposa gerta dakiguke. Izan ere, futbolzale ez dena, futbola izango ez balitz hilko liratekeela ematen duen pertsonaz inguraturik bizi da...
|
|
|
honen bidez, balore horiek etengabe desjosi eta josteko beharra ere aipatzen du. Hortaz,
|
batik
bat bizitzaren zirkulartasuna eta gizartearen baloreak ditu hizpide.
|
|
|
Gainera, mende honetan kokatzen diren gertakizunetan kronotopoak garrantzia berezia du. Garai honetako gertakizunetan
|
batik
bat bi espazio bereiz daitezke (Argentina eta Euskal Herria), eta hauetako bakoitzean gertatzen direnak garai batekin hertsiki uztarturik daude. Honela, Ameriketako pasarteak gutxi gorabehera 1925 urtean koka ditzakegu (urte honen aipua egiten baitu), eta Euskal Herrikoak, berriz, Francoren garaitik gaur egun arteko epean.
|
|
|
Haatik, pertsonaia hauen hausnarketa, zalantza... batzuk deskribatzen bazaizkigu ere, ez dugu bi pertsonaia hauen barne munduan sakontzeko ahalegin berezirik antzematen. Hau da,
|
batik
bat istorioaren gorabeherak hobeki ulertzeko beharrezkoa dugun informazioa azaltzen zaigu. Oro har, kontalariak hirugarren pertsonan hitz egiten duela esan dugun arren, oroitzapenen berri ematean narratzaile intradiegetikora igarotzen da.
|
|
|
Eleberri honen istorioa kontatzeko berriro ere hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabilen arren, amaren ikuspuntutik kontaturiko narrazio baten aurrean gaude: pertsonaia hau izango da fokoa, pertsonaia honen ezaugarrien berri emateko
|
batik
bat barne fokalizazioa erabiliz. Honela, bi seme alaba dituen andre baten bizipenak aipatuko ditu:
|
|
|
Datorren atalean mota honetako zenbait ipuin bildumari egingo diogu erreferentzia:
|
batik
bat ipuinak marko narratibo batean txertatu dituzten bildumei.
|
|
|
Bestalde, denboraren iragaiteak dakartzan aldaketak ere azpimarratzen ditu. Hauei buruzko erreferentziak
|
batik
bat azken ipuinean aurki ditzakegu. Izan ere, Gasteizen bizi diren biztanleak aldaketaz hain garbi ohartzen ez badira ere, denbora dezente kanpoan igaro duenarentzat aldaketak izugarriak dira.
|
|
|
Baina,
|
batik
bat Telefono kaiolatua bildumari eskainiko diogu gure arreta. Ikutu ezkorra duten ipuinen bilduma bat osatu zuen.
|
|
|
Hiztegia lantzeko garaian izan ditu zailtasunak batez ere. Izan ere, itsaso giroko hiztegia ez da asko landu eta horregatik,
|
batik
bat, itsaso zabaleko kontuei buruzko hiztegia aukeratzean izan ditu zailtasunak. Gainera, metaforak sortzeko garaian itsasoko elementuak erabili ohi ditu.
|
|
|
1930eko gertaeren berri narratzaile estradiegetiko batek emango digu; 1960koez, ostera, narratzaile autodiegetiko batek. Gainera, fokalizazio aldakorra eta ahots aniztasuna
|
batik
bat bigarren plano honetan aurki ditzakegu.
|
|
|
Uneko giro hori islatzeko asmoa dela-eta, ez zaigu pertsonaiei buruzko informazio askorik eskaintzen. Narratzaileak
|
batik
bat kanpo fokalizazioa hautatu du hauen berri emateko: eta noski, pertsonaia hauen hizketa zuzena, aipaturiko zeharkako estilo librearen bidez. Hortaz, bi maila narratibo bereiz ditzakegu; batetik, narratzaile estradiegetikoak hirugarren pertsonaren bidez giroari buruzko xehetasunak eskaintzen dizkigu; bestetik, pertsonaiek hitza hartzen dute elkarrizketetan:
|
|
|
Arestian aipatu bezala, elkarrizketa hauetan pertsonaiei buruzko informazio gutxi azaltzen da. Gainera, giroa aurkeztea denez helburua,
|
batik
bat jarraipen kronologikoa gailentzen da: hortaz, ez dugu analepsi zein prolepsirik topatuko.
|
|
|
Urrezko triangelua (1995) eta Oroituz (1998). Hortaz, bi eleberri hauetan kronotopo zehaztua darabil,
|
batik
bat lekuaren zehaztasunari garrantzia ematen badio ere.
|
|
|
Ibon Iribarrenen iritziz," hala ere, estilo apal eta erraz honek ez dio nobelari ikutu literarioago bat kentzen,
|
batik
bat bukaeran." (Egunkaria)
|
|
|
Egile honek ere kanpo fokalizazioa darabil gertaeren berri emateko. Izan ere, mota honetako eleberrietan
|
batik
bat kontatzen den istorioa da garrantzia duena, ekintzak ez pertsonaien barne egoera. Gainera, gertaerak ez dizkigu jarraipen kronologiko zehatz baten arabera kontatzen:
|
|
|
izenburuaren garrantzia ulermenerako; ironiaren erabilera; amaieraren garrantzia: ezustea, zentzugabekeria,...; laburrak direnez, pertsonaiak aurkezteko denbora eta espazio gutxi egoteak hauen aurkezpenak baldintzatzen ditu; deskribapenak alde batera utzi ohi dira; elkarrizketek garrantzia gutxi dute; egoera sinboliko edo metaforikoa irudikatzeko joera dute; hitz gutxitan gauza asko esan nahi direnez,
|
batik
bat konnotazioa gailentzen da.
|
|
|
Izan ere, atal gehienen hasieran Bilboko auzo ezberdinen ezaugarri zenbaiten deskribapen edo aipamenak egiten dira. Bestalde, Mikel Somera kaleko pisu batean bizi dela aipatu behar da, inguru hori baita
|
batik
bat islatzen dena. Nahiz eta trama gehiena Bilbon gertatu, beste zenbait leku ere aipatzen dira eleberrian zehar:
|
|
|
Egunkari ezberdinetan estiloari buruzko hainbat iritzirekin topo egin dugu. Juaristiren aburuz," ez da gaizki idatzitako nobela, areago esango nuke, erraz irakurtzen da, hasi eta buka esaten den bezala; baina ez du gaur egun euskal nobelagintzak
|
batik
bat lortu duen maila erdietsi." (Pergola 87) Garikoitz Berasaluze, ordea, honela mintzatzen da:
|
|
|
Gainera, bi plano hauetariko bakoitzean mundu manikeoak aurkezten dizkigu, nahiz eta bi munduen arteko zubia egiten duten pertsonaia eta gertaera ugari ere badiren. Mundu ezberdin hauetara gerturatzeko fokalizazioa darabil,
|
batik
bat kanpo fokalizazioa. Are gehiago, ondoren zehaztuko dugun bezala, mundu bakoitzari bere kokaleku jakina ezarriko dio:
|
|
|
Dena den, fokoa Julen Azkue pertsonaia nagusia da, eta honen gertaerak eta gorabeherak fokalizazio iraunkorraren bidez kontatzen dizkigu. Are gehiago, kontakizunaren gidariak
|
batik
bat gogoetak direnez, sarritan barne fokalizaziora joko du. Bestalde, batzuetan zaila da bereizten narrazioan txertatzen diren gogoetak pertsonaiaren edo narratzailearen beraren hausnarketak diren.
|
|
|
Bestalde, prolepsiak ez ditu sarritan erabili:
|
batik
bat, hasieran bere buruaz beste egitera dihoala iragartzen duenean ikus ditzakegu. Hortaz, barne prolepsiak dira gehienak, lehen mailako narrazioaren denboraren barruan kokatzen dira-eta.
|
|
|
esaldi labur eta trinkoak erabili ohi ditu, paradoxa nahiz kontraesan etengabeak sortuz. Idazleak sorturiko irudi iradokitzaileetan, paisaiak leku berezia du, eta
|
batik
bat euriak. Azken honen aipamena etengabea da, idazlearen egoera animikoarekin bat eginez.
|
|
|
Esan behar duena esaten du doi, gehiegizko hornidudarik gabe, eta horrek, askotan, ilundu egiten du esan nahi dena." (El Diario Vasco IV) Gainera, esaldi trinkoen erabilerak hizkuntza zaildu egingo du. ...dagabeegi irudituko zaio beharbada zenbaiti eleberri honetako prosa, baina aukera bat besterik ez da, beste edozein aukera bezain zilegi izateaz gain, Aranbarrik kontaketaren gaiari eta giroari hamarkadako erresistentzia kulturala ezin hobeto egokitu diona." (Egunkaria XII) Are gehiago, bere aburuz," plano, garai eta kontzientzia" aniztasun hori baita liburu honen lorpenik behinena,
|
batik
bat narrazioari ematen dion" indar adierazkor bereziagatik".
|
|
|
Pertsonaia nagusia, noski, Joan narratzailea bera da. Nahiz eta pertsonaia nagusiak bere bizitzaren berri eman, ez du bere barnean sakontzeko ahaleginik egiten, izan ere,
|
batik
bat ekintzak axola zaizkio. Hots, bere bizitzan jazorikoari ematen dio lehentasuna, eta kanpo fokalizazioaren bidez aurkezten dizkigu gertakizunak.
|
|
|
Denboraren jarraikortasunari begiratuz gero, jarraikortasunaren iraulketa nabaria da,
|
batik
bat atzera jauziak soma daitezkeelarik. Bestalde, erritmoa bizkortuz doa eleberriaren bukaera aldera, tentsioa areagotuz.
|
|
|
Egunkaria). Eragina,
|
batik
bat eroetxearen giroan aurki daiteke. Era berean, Javier Rojok Kerouac en estiloa gogora dakarkiola aipatu zuen:
|
|
|
Gainera, hiriarekin batera ikus entzunezko komunikabideen eragina nabaria da narrazioak eratzeko garaian:
|
batik
bat, zinemaren eta musikaren eragina. Hortaz, literatur lanen inguruko erreferentziez gain, zinema eta musikaren inguruko aipuak ugalduz doaz.
|
|
|
18 Eranskin hau osatzeko garaian,
|
batik
bat bi liburu hauek izan ditugu esku artean: Sulla, Enric (arg.) 1996 Teoría de la novela.
|
|
|
Hartara, eleberriak eta ipuin bildumak izango ditugu komentagai. Era berean, autore askoren artean atonduriko liburuak ez ditugu kontuan izan, gure helburua
|
batik
bat idazle berrien lanak ezagutzera ematea izan baita, eta ahal den neurrian hauen ibilbidea zedarritzea. Beraz, idazle askoren artean eginiko lanak gure asmoetatik haratago daude.
|
|
|
esaterako, kritika estrukturalista. Bestalde, kritika akademikoa
|
batik
bat Egan eta Hegats aldizkarietan argitaratzen da. Beste egunkari eta aldizkarietako kritikak batez ere informatiboak eta dibulgaziozkoak izan ohi dira.
|
|
|
Haatik, ezin dugu ahaztu euskal literaturaren inguruko kritika publikoa
|
batik
bat hamarkada honetan zabaldu eta garatu dela. Izan ere, 1990 urtean Euskaldunon Egunkaria kaleratzen hasi zenetik (VII), egunkarietan euskal literatur lan gehienen berri ematen hasi dira, ordura arte lan batzuen kaleratzea ez baitzen aipatu ere egiten.
|
|
|
Eta
|
batik
bat, premiazkoak dira informazio teknologiaren politikari buruzkohausnarketa sakona eta eztabaida zabala. Era berean, politika teknozientifiko orokorraren barruan kokatutako estrategia diseinatu behar da, topikoetatik eta propagandatik urrunduta.
|
|
|
Hain zuzen ere, norbanakoaren eta egitura politiko jakin baten artekoloturaren inguruan jardutea izango da lan honen xedea. Horretarako nortasunareneraikitze prozesuak baino, nortasunaren adierazle diren elementu zenbait hartukoditut kontuan,
|
batik
bat, agiri ofizialak eta haien inguruan sortutako eztabaidak etaproposamenak. Gai honetarako, Euskal Herria ikerketa eremu ezin hobea dugu; batetik, gaur egun ezagutzen dugun egoera politiko eta administratiboa dela medio, biestatu egituratan banatua izateagatik, estatu bakoitzaren antzekotasun eta ñabardurak azaleratzen direlako; eta bestetik, azken mende luze honetan zehar gauzatzen ariden euskal naziogintzak adibide interesgarriak gorpuztu dituelako.
|
|
|
Mugaldean, hau da Euskal Herria bi estaturen artean banatzen den eremuan, aipatutako nazionalitate bikoitzen kasu ugari aurki ditzakegu. Kopuru zehatzak ematea oso zaila baldin bada ere,
|
batik
bat kasu gehienetan bi nazionalitateak atxiki edota beste bat eskatzea norberaren erabakia delako, kasuaren arabera, nahiko ohikoakdira Lapurdi eta Nafarroa banatzen dituen mugaldean. Garai batean egoera politikoa zela medio, eta ondoren arrazoi ekonomikoak tarteko, askoz arruntagoa da jatorriz nazionalitate espainiarra izaki frantsesa ere eskuratzeko prozedura egin dutenpertsonekin topo egitea, mugaren bi aldeetan.
|
|
|
Lehenengoarenkasuan, eta pentsamolde abertzaleak honetan eraginik izan badezake ere, abertzaleez direnek ere egin ohi dute bereizketa. Hain zuzen, argi asko bereizten da nor direnfrantsak edo frantximentak,
|
batik
bat Iparraldean: oro har, Ipar Euskal Herritik iparreragoko jendeak, edota bertan bizi arren, izaeraz frantsestzat dutenak beren burua.Hegoaldean, aldiz, desberdintasun hau mantentzen bada ere, sarritan Iparraldekoeuskal herritarrak izendatzeko erabili ohi da.
|
|
|
Era berean, agintearen sedukzioaz kanpo bizitzen irakatsi zigun (1945ean ezzuen hartu nahi izan Frantziako Ohorezko Legioa, ezta 1963an Literatura arlokoNobel Saria ere) inolako menpekotasunik ez onartzeagatik (Situations, Gallimard, 1972) eta bere gogamen askeari eusteagatik,
|
batik
bat.
|
|
|
eta baita separazio taldearekin ere, estatuarekiko estereotipoetan, zertxobait negatiboagoak dira?
|
batik
bat.
|
|
|
Honek ondokoa esan nahi du: transferentzia ulertzea, ahozko interpretazioaerabiltzea, terapeutak eszena dramatikoan parterik ez hartzea eta
|
batik
bat hauageriko eduki gisa ulertzea, gorderik dagoen edukia interpretazioaren bidezkontziente egin nahi delarik.
|
|
|
kontzeptuak maila desberdinak hartzen ditu psikoanalisian (Laplanche eta Pontalis, 1983): hasieran,
|
batik
bat egunez egindako ametsak, eszenak, episodioak, eleberriak, subjektuak ezin lorik egin eta bere buruari eginarazi etakontatutako fikzioak dira fantasiak.
|
|
|
Asetasuneko lehen esperientzia atsegin horren oroimenak, berriro esperimentatzera bultzatzen du izakia, eta subjektu orok jaiotzerakoan bizi izandakoharremanak, kanpo munduarekin eta bere objektuekin eta
|
batik
bat horienerrepresentazioekin, bide irekia uzten dio desirari (Freud, 1900). Beraz, desirafuntsezkoa da edozein harremanetan:
|
|
|
Postulatu hauetan oinarrituz, taldearen ideia subjektuak bere objektuekin dituenlotura moduan ulertzen da
|
batik
bat. Objektuak eta horiei dagozkien afektuakbarneratzean osatzen da subjektuaren barne mundua, eta taldearen barne irudikapena itxuratzen duen subjektuarekin lotura multzo bat osatzen dute objektuok.
|
|
|
Anzieu ren iritziz (1986), taldeetan fantasia kontuan hartzeak eta erabiltzeakdesberdintzen ditu taldearen ulermen psikoanalitikoa eta psikosoziologikoa (Lewin i buruz ari da
|
batik
bat).
|
|
|
Eta izendapenorografikoa ipar haizea izendatzeko. Erreferentzia astronomikoa duen haize izenaekialdeko haizea izendatzeko erabiltzen da
|
batik
bat. Bai haizearen izaerari lotutako, eta bai fenomeno atmosferikoei lotutako izendapenak mendebaldeko haizea deitzekodira ugarienak.
|
|
|
liburuxkan, orain delahogei urteko egoerari buruz mintzatu zen. Hizkuntzari buruz aritu zen
|
batik
bat, EuskalHerriko auzian hizkuntza galtzearen arriskua nabarmenena zelako. Gaiari sarreraemanez, hala ere,. Kultura zer den.
|
|
|
Txillardegiren existentzialismoak Unamuno, Sartre, G. Marcel ekin ere izan duzerikusirik eta konplexuagoa, da noski2 Baina saiotxo honetan, Txillardegiren aurreneko nobelan dagoen Kierkegaard-en presentzia isila nahi nuke gogoratu, eleberriarenardatza edo denera soilik mugatuz, sugerentzia baten modura, hortaz, azterketa batenmodura baino gehiago?, irakurle gazteei
|
batik
bat ahaztuak diruditen arrasto batzukemateko. Bide batez, garai batean euskal munduan eragin handia izan zuen, eskola?
|
|
|
Euskarazko prediku lanetan presentzia emankorra izan zutenenalderantziz (Baertel, Ugarte, etab.), Eusko Pizkundeko kultur lanetan askoz ereprotagonismo apalagoa izan zuten frantziskotarrek garaiko euskal Elizan (hala ere, Lizarralde eta Arrue bederen 1918ko Oñatiko Batzarrean hizlari izan ziren). Bizirikdiren gaurko lekukoek diotenez, euskaltzaletze orokorragoa Errepublikako urteetaniritsi zen, gazteen artean
|
batik
bat.
|
|
|
Tradizio hartako hiru korronte politiko eskuindar elkartu ziren
|
batik
bat Altxamenduko lagunarte nabarrean: monarkia canovista eta primorriveristatik zetozenak, karlismo bateratuak zekarrena eta Falange berriarena (Carr 1968:
|
|
|
Garbi dago, noski, bizitzaren lehen urteko, birmoldaketa? hori, oharmenean gertatzen denez, ez dela erraz enpirikoki jasotzen; ezin dutela, bederen, hizkuntzalariek beren kasa egin(
|
batik
bat esperimentuetarako horrentrebakuntza eskasa dugun, hizkuntzalari teorikook?). Bada, dena den, eta (besteak beste) psikologoekiko auzolanerako geure buruak prestatu bitartean, Euskal Herrian orain egin genezakeen lan polita:
|
|
|
Esan ohi da, testuinguru eta pentsamolde honetan, haurtzaroan aukera direnak (hizkuntzaren jabekuntza osoan laguntzen duten ekonomiak), nerabezarotikaurrera murriztapen bihurtzen direla. Horregatik da askoz zailago adin batetikaurrera hizkuntza berriak ikastea; eta oso gutxi dira hori erabat lortzen dutenak,
|
batik
bat, ahoskeraren atalean.
|
|
|
1967rako, pelikuletan ahapeka aldarrikatutako hizkuntz eta kultur, uniformizazio, ak egina zuen ibilbide zatirik handiena, beraz. Eguneroko azturetannabarmena egin zen eragina(
|
batik
bat edari, tabako eta jokoetan gertatutako gustualdaketak15), eta hizkuntz arloan ere bai: jende nagusiaren artean ere, ordura artekokomunikabideetan zabaldutako eredu linguistikoa guztiz konfirmatuta geratuko zenzinemaren parametroen aurrean.
|
|
|
Zinemarena horietako bat izan zen Euskal Herri zabalean, baina
|
batik
bat, nolaez, herri euskaldunetan. Eta horrela, gizarteak irrikatzen zuen mundu berri, desberdineta liluragarri batera iristeko bidea zirudiena, produkzioa eta banaketa bideratzenzituztenen planteamenduetara bortizki makurrarazten zuen tresna baino ez zen.
|
|
|
Kaletarren artean ere, hasieran
|
batik
bat, ume, gazte eta, gehienez, berrogei baturteko helduen kontua izan zen filmak sistematikoki ikustearena. Salbuespenaksalbuespen, adineko jendearen artean ez zegoen fideltasun handirik asmakizunberriaren besoetan erortzen hasteko.
|
|
|
eta harenbidez ulerrarazten zen modernotasunaren kontzeptua eta baloreak aberri eta hizkuntzazehatz baten inguruan aurkezten ziren, haiekin identifikatuta. Mezu ideologiko patriotikoa liluraren bitartez, bada, eta
|
batik
bat prestakuntzarik gabeko haurreizuzenduta.
|
|
|
Guztiz euskalduna izandako herri baten historian gertakari berri guziek dute eragin etagarrantzirik, eta
|
batik
bat bertakoen eguneroko hizkuntzarekin topo egiten duenfenomeno arras erakargarri batek. Inork ez zuen besterik espero eta zinemaren munduaere gaztelania hutsez iritsi zen.
|
|
|
(edo, ustiaketa kapitalista?) kontzeptuak ezin ditzake injustiziaguztiak bildu. Orain arte, ustiaketa kapitalista, ez bakarrik, baina
|
batik
bat bai. Estatu baten barneko gertakizun soziala izan da.
|
|
|
Konkistaren ustiaketa edo ustiaketa nazionala,
|
batik
bat, Herrien arteko erlazioetan kokatzen da, Herrien edo Estatuen arteko kanpoko harremanetan alegia. Halaber, ustiaketa jasaten duen subjektua, herri?
|
|
|
Datorrena idazteko Alexandre Kojeve, Introduction a la lecture de Hegel, Gallimard, Paris, 1947, erabili dut; batez ere,. Note sur l, eternite, le temps et le concept? kapitulua, oroz gain zortzigarrenhitzaldia, 364 orr.; baita ere. L, idee de mort dans la philosophie de Hegel?,
|
batik
bat 541 orr.
|
|
|
Irratia
|
batik
bat informazio igorle dela uste duen irratilari profesionala ere bada izan irrati lengoaiaren arerioa, nahi gabe bada ere; irratibidearen molde adierazgarriak lengoaia propioaz ezagutuak izan daitezkeela ukatzen ohi du. Hedabide desberdinen kazeta funtzioak erkatzeko testuinguruan, irratia da albisteak azkarren igortzen dituen hedabidea.
|
|
|
Zentzu horretan, eta prozesuan komunitate identitateak duen protagonismoa kontuan harturik, batasunaren zutabea ezinbestekoa suertatzen baitzaio Estatuari (gizarte kohesioaz ari gara, hitz batean)?, lurralde bateko biztanleen homogeneizazioa zein estandarizazioa
|
batik
bat hizkuntza nazionalaren bidez lortzen direla esan behar da. Estatuak, prozesuaren alde, praktikoa?
|
|
|
Testuinguru horretan jarri genuke, halaber, curriculum nazionalaren barruan Frantziako historiaren irakaskuntzak, oinarrizko eskolan
|
batik
bat, beteko zuen funtzioa, hain zuzen ere, ondoko kate hau sortzea: Estatua/ Frantzia, Frantzia// frantsesen Nazioa.
|
|
|
Oraintxe bertan aipatutako hitzek ondo asko azaltzen dute hezkuntza sistemak berezitasunak eta
|
batik
bat, particularismes régionaux, ak desagerrarazteko duen borrokaren barruan irakasleriak beteriko zeregina. Brél ek107 dioen moduan, eskolak sustrairik gabeko pertsonak sortzen zituen,, dépaysés chez eux?.
|
|
|
Baina aipatutako administrazio egituren oinarriak hurrengo hamarkadan (lehenengo gerra karlista ezagutu zuen epealdian, hain zuzen) izango zuten aparteko bultzada, hezkuntza sistemaren benetako sorrera normalizazio bidean jarriko zutelarik, finkapen ideologikoaren aldetik
|
batik
bat. Izan ere, oso gatazkatsua izan zen epealdi hartan, Estatu liberala ezarri zen.
|
|
|
Ez zen munduko politena, baina Txema ere ez. Alde horretatik lorpen garrantzitsutzat jo zuen konkista hura,
|
batik
bat mendekua ospatu beharra zegoelako, eta horretarako kosta ahala kosta sartu behar zuelako txilibitua Irlandako edozein potxingotan.
|
|
|
Eta, kontatu berri dizkizudan bi kontu horiek buruan nituelako edo, hara zer nolakoa izan zen hereneguneko ametsa: lehenbizikotz, Piarres Oihartzabal kapitaina ikusi nuen, gure aitarentzat aldi batez lan egin zuen gizona, baina
|
batik
bat osaba Joanikoten lagun mamia izan zena eta jauregirat noizik behin etortzen zena, osabarentzat libururen bat zekarrela edo bertze zernahi. Eta ene amets hartan ere halatsu zetorren Piarres, gurdi batean kutxa bat zekarrela, jauregirako bidean.
|
|
|
Hartaraz gero, ez zen berriro ezkondu ez apez egin. Eta eskola emaiten ibili zen urte luzeetan, teologia eta erlijionea irakasten
|
batik
bat, Parisen aldi batez eta Baionako Apezpikutzako Kolejioan bertze aldi batez, harik eta gure aitak bere eskaintza egin eta jaun Marcelek onartu zuen arte, guri goizero eskola haien emaiten hasteko.
|
|
|
Baina, geroko kontuak aitzinatzen ibili gabe, derradan ezen Mattin arras gogaitzen zela eskola haietan,
|
batik
bat bakarkako trabailuan jartzen gintuenean, halako tailuz, non zernahiren aitzakia egiten baitzuen haietarat ez azaltzeko, zer erranik ez aita etxeratzen zenean, zeren eta aitak, orduan, anitzetan eramaiten baitzuen goizean goiz ehizarat edo txakurren paseatzerat, jaun Marcelek eskola emaiten zigun orduetan, hain zuzen ere. Eta, ehiza zela eta ezpata zela, burua ere anitzetan joaiten zitzaion Mattini, eta orduan jaun Marcelek —zeina baitzen, bertzenaz, gizon pazientziatsua—, erraiten zion:
|
|
|
Eta Savonarolarena. Eta
|
batik
bat Mathalasena, zeren bertatik bizitzea egokitu baitzitzaizun Mathalasek Zuberoan gidatu zuen errebolta...
|
|
|
Baina, salbuespenak salbuespen, zalantzarik ez dago ezen landareen mundua guztiz bertzelakoa dela. Eta ez landareen artean gerlarik eta borrokarik ez dagoelako, zeren eta haiek ere berdintsu eta orobatsu baitabiltza, nor gehiago, hatsarrean
|
batik
bat, errotzeko behar duten lur puskaren bereganatzeko; ordea, borroka haiek ez dira hain nabarmenak eta odola ez da nehoiz ere isurtzen, eta, gainerat, noiz eta landare edo zuhaitzen bat bere lur puskan errotzen den eta fintkatzen, bakean uzten ditu aldamenekoak. Horregatik ote nago, jaun André, mundu begetalaren kanon estetikoetarik gero eta hurbilago, halako suertez, non, bertze erlijione batekoa banintz eta arimen transmigrazionean sinetsiko banu, zuhaitz baten baitan piztu nahi bainuke bertze munduan, eta ez tigre baten baitan?
|
|
|
Honekin ez dizut erran nahi, jaun André, ezen jesuita guztien jokabidea halakoa izan zela, zeren eta ezagutu izan baititut nik euskararen alde mintzatu izan diren jesuita sutsuak ere. Baina aita Bartolomek bai, ohitura hura zuen, eta aitortu beharra dut ezen ez zela hartan bakarra, zeren, urrunagorat joan gabe, aztura eta ohitura bera zabaltzen ari baitzen, bertzenaz ere, jauregian,
|
batik
bat aita Villagrandeko dukearekin harremanetan jarri zenetik eta gure prezeptore jaun Marcelek jauregitik alde egin zuenetik. Osaba Joanikotek, aldiz, maite zuen euskara, eta, jaun Marcelen ondoan, are gehiago maitatzerat heldu zen, batik bat gure prezeptore zenak berboari buruzko argibide haiek —logikaren munduarekin lotuak— eman zizkionetik, eta, hala, erran behar zuenaz konbentzitua zegoelako, baina baita apezari kontra egiteagatik ere, halako batean —euskaraz, jakina—, erran zion:
|
|
|
Baina aita Bartolomek bai, ohitura hura zuen, eta aitortu beharra dut ezen ez zela hartan bakarra, zeren, urrunagorat joan gabe, aztura eta ohitura bera zabaltzen ari baitzen, bertzenaz ere, jauregian, batik bat aita Villagrandeko dukearekin harremanetan jarri zenetik eta gure prezeptore jaun Marcelek jauregitik alde egin zuenetik. Osaba Joanikotek, aldiz, maite zuen euskara, eta, jaun Marcelen ondoan, are gehiago maitatzerat heldu zen,
|
batik
bat gure prezeptore zenak berboari buruzko argibide haiek —logikaren munduarekin lotuak— eman zizkionetik, eta, hala, erran behar zuenaz konbentzitua zegoelako, baina baita apezari kontra egiteagatik ere, halako batean —euskaraz, jakina—, erran zion:
|
|
|
Eta ediren nituen maisuak, baita bideak ere, ez dizut ezetzik erranen, eta ez naiz horretaz kexu ez arrangura. Eta maisu haien bidez ezagutu nituen maisuen maisu ziren Elizako jakintsu eta doktoreak —jondone Agustin Hiponakoa, edo jondone Tomas Akinokoa, konparazione, aitzinetik ere zertxobait ezagutzen nituenak,
|
batik
bat aita Bartolo me ren irakaspenei esker—, baita haien hainbat liburu ere, zeren liburu haien argitan edirenen bainuen, itxuraz, iturri zaharra, zeinari baitzerion, nonahi den eta noiznahi den, betiko ur berri gardena. Eta, halatan, bada, zinez eta minez entseiatu eta ahalegindu nintzen saindu haiek urratu zituzten bideetan barrena egiterat, baina ezin izan nuen.
|
|
|
Ordea, anaia Madrildik itzuli zen, eta, handik aitzina, Villagrandeko dukearen semearen gutunen aiduru egoiten zen hura, ezin urduriago. Eta asteazken goiz hartan ere —tigreak basorat ihes egin eta handik urte erdirat edo izan zen, hurrengo urteko martxoan— gutun bat jaso zuen, non Villagrandeko dukearen semeak Madrilgo kontuen berri emaiten baitzion, baita bere etxearen eta etxekoen berri ere; eta gutun hartan eta bere gutun guztietan beti izaiten zuen esker oneko hitzen bat azken aldera,
|
batik
bat gure amarentzat, zeinak ezin hobeki tratatu baitzuen, hura gure etxerat etorri zenean, aitaren berrogeita hamargarren urtemugan.
|
|
|
Edo, hobeki erranik, bi Mattin ezagutu nituen handik aitzina, haren nortasuna bi partetan partiturik balego bezala: bata zen betikoa, eguzkia bezain distiratsua, harroa eta ausarta, eta bertzea zen guztiz bertzelakoa, uzkurra eta kikila, ilunaldi haiek zetozkionean
|
batik
bat. Eta Mattin zen eguna, eta Mattin zen gaua, eta gauak gero eta usuago irensten zuen eguna.
|
|
|
Kontatu dut bertze nonbait aitak Ubarneko dama damatxoei zien fedea. Eta Mattinena ez zen tipiagoa,
|
batik
bat damatxoak asmatu zionetik hamasei urterekin hartz bat harrapatuko zuela. Eta bere ametsekin eta ametsen munduekin hisikatzen hasi zen Mattin, are gehiago zalditik erori zenetik, eta, handik harat, amesgaiztoren batek iratzarri izan zuen anitzetan, haren buruaz spiritu estrainioren bat jaundu balitz bezala.
|
|
|
Maiz adituko zenuen zuk ere, jaun André, ezen etorkizunaren beldurra dela gure anitz gaitzen iturri, eta gero eta sinetsiago nago ezen hala dela,
|
batik
bat etorkizun hori beltz azaltzen zaigunean. Zeren, gaiztasun eta zailtasun korapilatsu batzuen aitzinean, emaiten baitiogu su imajinazinoari, eta, handik harat, imajinatzen dugularik ezen gaitz dena bi aldiz gaitzago izan daitekeela, hiru aldiz gaitzago eta ehun aldiz gaitzago, egiten dugularik hondar ale batetik mendi handi bat, eta ikusten dugularik, finean, geure burua urkabean, korapilo haietarik batetik dilindan, orduan, bada, larritzen, izutzen eta asaldatzen gara, zuri zena ere beltz dakusagu, bildots bat zegoen lekuan otso bat, egiten dugu geure baitan mila pentsu eta gogoeta, mila dorre eta gaztelu, eta halatan gaixotzen eta eritzen zaigu arima; eta, nola gorputza eta arima bat diren, gaixotzen eta eritzen zaigu, orobat, gorputza.
|
|
|
Zure irakaspen hartan, aldiz, lur sendoaz baino areago lur mugikorrez mintzatu zintzaizkigun. Zeren zalantzaz eta ezbaiaz solastu eta eleztatu baitzinen
|
batik
bat. Eta, zalantzaren ildotik, bertze erran bat aipatu zenuen, Publilio Siriarrarena, zeina ez bainuen artean ezagun:
|
|
|
Bada baldinba, paseoan gindoazen Pisako dorrerantz, batzuetan aitzina egiten genuela eta bertzeetan gelditzen,
|
batik
bat osaba bere esplikazione haietarik batean luzatzen zenean. Eta orduan ere, dorre okerraren parean geundela, geldialdi bat egin genuen, gorat igaiteko asmotan.
|
|
|
Hitzen bidez nahi baikenuke mundua —kanpokoa zein barrengoa— eskuetaratu, eta atzeman, honelatan, geure benetako izatasuna: ordea, xede horren konplituki konplitzea eta betetzea ez da erraza,
|
batik
bat zahartuz eta sasoin bateko xalotasuna eta inozentzia galduz goazen neurrian. Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bezala, aurki orok baitu bere ifrentzua, eta zeren, ondorez, bizitza ez baita anitzetan lehen behakoan iduritzen zaiguna, baina bertze zerbait, hagitzez ere nahasiagoa eta konplexuagoa.
|