|
2010
|
|
|
Jean Etxepare mediku eta idazle dotorea 1877an jaio zen Argentinako panpetan, hain zuzen Buenos Aires probintziako Mar Chiquita n, baina, haur zotza zelarik familia Euskal
|
Herrira
itzuli zen eta Lekornen plantatu. Etxeparek Larresoroko seminarioan egin zituen ikasketa ertainak, eta mediku ikasketak Bordelen, non doktore tesia aurkeztu baitzuen 1901ean.
|
|
|
Hipotesi sinesgarri hau gertaera erreala balitz, euskal itzulpen hori edota idazki ebolutibo horiek egiazki existitu balira, non bilatu, zein tiraderatan arakatu? Delako paperok Parisen gelditu ziren ala Euskal
|
Herrira
ekarriko zituen gainerako opariekin batera?
|
|
|
Neskak hitz beste egin zuen: "
|
Herrira
joan behar al duzue orain. Jostundegian ari naiz lanean eta kamioian eramaten banauzue, alde ederra.
|
|
|
" Beharbada zuk zenuen arrazoi —esan nion— Agian mesede egingo zion Davidi hizkuntza aldaketak. Azken batean, ez zeukan Euskal
|
Herrira
itzultzeko asmorik." Mary Annek ez zuen nire komentarioa aintzat hartu: " Askotan esaten nion Davidi zenbat gustatzen zitzaidan bera eta osaba Juan hizketan sentitzea.
|
|
|
|
Herrira
bueltan gatozela euriak harrapatu gaitu autobidean.
|
|
|
|
Herrira
bueltan gatoz euri epeletan. Mar eta Paulo loak hartuta doaz amaren albo banatan eta hirutasun orekatua osatzen dute furgonetaren atze aldean, mundu berri baterako zutabe adardun posiblea.
|
|
|
Wellingtonen armada 1813an iritsi zen
|
Herrira
. Ordu arte penintsulan zeramaten lau urteetan soldaduek denbora izan zuten Espainolez zerbait ikasteko eta, Nafarroara sartu zirelarik, balio ez zitzaiela ohartu ziren harrituta.
|
|
|
Politiko, idazle eta filologo alemaniar honek bi bidaia egin zituen Euskararen
|
Herrira
, 1799an eta 1801ean, mintzairan zuen interesak bultzaturik. Bere ikerketen ondorioa eusko iberismoaren teoria izan zen; liburu hauetan plazaratu zuen:
|
|
|
Ingalaterran sortu zen Napoleonen iloba Louis Lucien Bonapartek, kimika, mineralogia eta hizkuntzalaritza ikasketak egin zituen, baina azken hauek zuten bere arreta bereganatu eta Euskararen ikerketetara zuzendu. 1856 urtean egin zuen lehen bidaia Euskal
|
Herrira
eta Urruñako Lore Jokoetan egon zen, herritarrei Euskaraz mintzatu zitzaielarik.
|
|
|
Victor Hugo (1802) idazle frantsesak bidaia ugari egin zituen bere bizitzan, ’ haien artean Euskararen
|
Herrira
. Pasai Donibanen (G) eta Baionan (L) denbora puska eman zuen, Donostia (irudian), Hernani, Iruñea, Orreaga., besteak beste, bisitatu zituelarik.
|
|
|
Hala ere, Humboldten lehen helburua
|
Herrira
etortzerakoan ez zen mintzaira aztertzea, ahozko herri literatura ezagutzea baizik; baina materialik bilduta aurkitu ez zuenez (hain zuzen, bera izan zen interesa erakutsi eta bildumak egitea eragin zuen lehenengoa), Euskarak bereganatu zuen haren arreta. Azkar ohartu zen Euskara bide eta tresna egokia izan zitekeela Europako historia zahar eta ezezagunena aztertzeko.
|
|
|
Alboka Europan, Afrikan eta Asian barrena zabalduta dago. Euskal
|
Herrira
arabiarren bidez heldu zela dirudi; izenaren jatorriak, behintzat, horrela adierazten du ezbairik gabe:
|
|
|
Europako gainerako eskualdeetan bezala, Euskal
|
Herrira
ere etorri eta zabaldu ziren ijitoak, beste izenez zitoak (N), buhameak (Z, BN), kaskarotak (L) irudian, motxaileak (G, B), zingaroak..., eta gainerakoetan bezala, beren bizimodua zela eta lan eta etxe finkorik gabe, arau propioekin, sistematik kanpo egoteajazartuak izan ziren, eskean edota lapurretan ibiltzeagatik.
|
|
|
Soldadu gehiago ziren Kabiliako mendietan. Baina Jean Iriartek ere nahiago zuen Euskal
|
Herrira
itzuli ahalbait arinen. Bernard Irola ezterenzubitarraren protesta argiagoa zen, 1961ean:
|
|
|
Fisika eta geografia ikasketak egin ondoren, munduan zehar ikerketan ibili zen: Brasilen, Nilo ibaiaren iturburuaren bilaketan, Etiopian 1836tik 1848ra, Norvegia aldean gero, harik eta 1853an Euskal
|
Herrira
itzuli eta, Hendaian Abadiako gaztelua eraikirik, liburuak argitaratzen eta euskal kultura bultzatzeko geratu zen arte.615 Antoineren anaia Arnauld Michel d' Abbadie ere Etiopia aldean ibilia zen, Ras Mikael deitzen zioten han. Sur le tonnerre en Ethiopie eta Douze ans dans la Haute Ethiopie idatzi zituen.616 Antikolonialista zintzoa zen.
|
|
|
1922ko irailaren 5ean, Tetuango tren geltokiko nasa euskaldunez bete zen. Siziliako soldadu asko Euskal
|
Herrira
itzultzen ari zen. Haiei egindako agurraz idatzi zuen Altzetak:
|
|
|
1913ko udan Euskal
|
Herrira
joan zen, etxekoak bisitatzera. Euskaraz egingo zuen berriro Oiz barren berdeetan.
|
|
|
" Nola nahi duzu? Diotenaz, deabrua Euskal
|
Herrira
etorri zen batez," bai" eta" ez" baizik ez zuen ikasi eta oraino, Santizpirituko zubiaren beste aldera gabe biak nahasten zituen."
|
|
|
Fika bezala ari garela pentsa badaiteke XVII. mendeko gure idazleekin, botere erlazioak zertan diren eta askatasuna zenbaterainokoa dugun konprenitu nahian gabiltza hemendik Marokora eta Marokotik Euskal
|
Herrira
.
|
|
|
Istiluak ekiditeko, autoritateek itzultzeko eskatu zieten mutilei, zigorrik ezarriko ez zitzaiela eta.
|
Herrira
jaitsi ziren, baina Manuel Somoza Gipuzkoako corregidor politico ak errieta egin zien, moroen beldurra besterik ez zutela hezurretan. Foruen aitzakiarekin, kobarde hutsak zirela.
|
|
|
Ekuadorren jaio nintzen, Guayaquil izeneko hirian, montubioa naiz. Gero Euskal
|
Herrira
etorri eta Gasteizen bizi naiz.
|
|
|
|
Herrira
erosketak egitera joan zen batean Madamin ek Nahaghan ediren zuen, hura baitzen auzoa izana, bera ere arrantzale familiakoa, bera ere, jubilatuz gero sorlekura bihurtu arte, ur eskasiak Aral-etik landara ohildua. Aitzinera, Nahaghan ardura joanen zen Madamin en ondora orenak iragatera, koka kola huts bat vodkarekin egin ere; ezen, ttipitarik mederssa n ikasiagatik eta meskitara ardurakoak izanik ere, Madamin armada baitan soldadu, Nahaghan merkatal ontzietan marinel, denboraren buruan biak hastanduak ziren erlijioaren manamenduetatik eta marxismo ofizialerantz bihurtu.
|
|
2011
|
|
|
Jakinarazi nion halaber nire kezka, alegia, euskal zirkulu batzuetan CIArentzako frontetzat hartzen gintuztela. Bereziki, zabaldua zen nire lankide Jon Bilbao (erretiroa hartu eta Euskal
|
Herrira
itzulia) CIAko agente izana zelako zurrumurrua.
|
|
|
Izan ere, ni han nintzela, israeldarrak eta palestinarrak Zentroko biltzar gelan zeuden Genevako Akordioa deituko zitzaion testuaren hizkuntza arazoei azken ukituak ematen. Laburbilduz, haien aholkulari bihurtzea erabaki nuen eta ahalmen horrekin joan nintzen Euskal
|
Herrira
, gatazkaren konponbide negoziatu posible baten aldeko oniritzia ziurtatzera. Espektro politiko osoko kide eta lagun askorekin hitz egin nuen —une horretako euskal lehendakari Ibarretxe (eta aurreko biak, Ardanza eta Garaikoetxea) barne—, eta ondoriotzat atera nuen, nahiz eta errealismoak biderik ez eman gehiegizko optimismorako, merezi zuela saio bat egitea orduko ez atzera ez aurrera egoera hartatik ateratzeko, Puntu horretan Euskal Ezker Erradikalean nituen lotura pertsonalez baliatu nintzen ETA eta Zentroa zuzeneko harremanetan jartzeko, eta gerora ezagunak egin ziren Espainiako gobernuaren eta euskal erakunde armatuaren arteko negoziazioetarako markoa eta parametroak eman nizkion HDCri.
|
|
|
Chicagon, gainera, bazen beste irakasle bat, Julian Pitt Rivers, Caro Barojaren oso laguna. Pitt Riversek jakin zuenean ikasle gazte batek Euskal
|
Herrira
begira zegoela, segituan animatu ninduen.
|
|
|
Ez hortaino azkar —alegia, Amerikatik Euskal
|
Herrira
hainbat bidaia eta han egonaldi bat baino gehiago eginda—, baina zuk esan duzun bezala, gutxi gorabehera behintzat. Etxalarra ailegatu ginenean —emaztea, ni bezain gazte; urte bateko haurra, deskuidua; eta hirurok—, ez etxe genuen, ez ikerketa gairik nuen nik.
|
|
|
Don Emilioren sukaldean ezagutu nuen halaber Xabier Amuriza, 1966ko udan, nik uste, Euskal
|
Herrira
maiz egiten nituen joan etorri haietako batean (ia beti Don Emilioren eta beraren neskame Balentinaren etxeko gonbidatu izaten nintzen garaian). Xabier berriki izendatua zuten Gizaburuagako abade, ondoko herrixka batean, beraz.
|
|
|
|
Herrira
jaitsi gara, beraz, biok eta hainbat dendatan ibili gara hau eta bestea erosten.
|
|
|
Nora, ordea? Euskal
|
Herrira
, jakina! Amarena bezalako altzorik ez baitago.
|
|
2012
|
|
|
Aste horretan bertan hil da Bartzelonan, 92 urte zituela, Miquel Siguan, psikologo eta linguista handia. Pluraltasun linguistikoaren defendatzaile sutsua izan zen, Euskal
|
Herrira
maiz etorritakoa bere ikuspuntua ezagutzera ematera. Bere liburu batek(" Espainia eleaniztuna") ospe handia izan zuen.
|
|
|
Jean Etxepare medikuaz ari naiz. 1877an jaio zen Argentinan, Buenos Airesko Mar Chiquitan, baina oso gazte ekarri zuten gurasoek Euskal
|
Herrira
, eta hemen, Lekornen, jarri ziren bizitzen. Bordeleko unibertsitatean Medikuntza ikasketak amaitu eta, gauza bitxia, doktore tesia pilotariek izan ohi dituzten aje eta gaixotasunei buruz egin zuen.
|
|
2013
|
|
|
Ez zuen karrerako laugarren urtea amaituko.
|
Herrira
itzuliko zen, zerrategira, zuhaitzera, Leku Nagusira.
|
|
|
Paulino Uzcudunek Europako Pisu Handien Txapelketa jokatu zuenean Spalla italiarraren aurka, 1926ko maiatzaren 26an, bozgorailuak jarri ziren Donostiako eta beste hiri batzuetako kaleetan jendeak konbatea jarrai zezan, eta irabazle atera zenarekin batera" txapligu leherketek esnatu zituzten lotara joandako bakanak", hiriko egunkariak idatzi zuenez. Egun batzuk geroago, txapeldun berria kapotarik gabeko Hispano Suiza batean itzuli zen Euskal
|
Herrira
, eta 100.000 pertsonak egin zioten harrera oihuka: " jViva Uzcudun!"," Gora Uzcudun!".
|
|
|
1787an Espainiara bidaiatu zuen misiolari berri bila. Etorri ote zen Euskal
|
Herrira
–Pasatu ote zen Adunatik?
|
|
2014
|
|
|
Maialenek gaia hartzen duelarik beste bertsolariek segitu dute lehengo Maialen, Himalaiara joan dira bidaiaz eta aspektu sortzailea loratu nahiz fikzioa egin dute. Laboaren airea hautatuz, lepoan hartu eta segi aurrera lema bereganatzen du, bardo zenduaren urratsetan jartzen, kantaera aldatua zaio, eta gaia Euskal
|
Herrira
ekartzen du. Kazetari da, fikzioan dago, gaitik kanpo ibili ezin, baina laster ulertzen dugu ez dela alegia ari.
|
|
|
Irlanda, gerla, Pepela Mirande preso... Euskal
|
Herrira
heltzen gara.
|
|
|
Herelle berantago sortu eta egungo Euskal
|
Herrira
jin balitz hipotesia aitzinatzen ahal dugu ez zuela irri antzerkiaz gauza bera idatziko. Ez baitzuen tobera ezarriko irri antzerkiaren zentroan.
|
|
|
Eskuak hormaturik neguan.
|
Herrira
bizitzera joan ziren gero.
|
|
|
Tapizatzailea zen aitona Tomas eta Itsasondon zuen jatorria, amona Euxebik bezala. Aitonaren aita azken karlistadan etorri zen Euskal
|
Herrira
, pesetero gisa.
|
|
2015
|
|
|
Metaforak bi maila behar ditu, ageriko formarena eta ezkutuko esanahi sakonarena. Batetik bestera iristeko, Korrika tik Euskal
|
Herrira
iristeko, denotazioa ahaztu behar dugu: Korrika ez da lasterketa (hutsa), Korrika Herria da.
|
|
|
Ez zuen karrerako laugarren urtea amaituko.
|
Herrira
itzuliko zen, zerrategira, zuhaitzera, Leku Nagusira.
|
|
|
Nire aita 1912an etorri zen hona, artzain. Dirua aurreztu nahian, Euskal
|
Herrira
itzuli eta familiak Markinan zuen baserriaren hipoteka ordaintzeko. Leku ederra da hura.
|
|
|
" Eta Iruñera heldu nauk atzera ere, aita ustekabean hil eta. Ohar hadi, ni hamabi haurridetako gehiena nintzela, eta, azken batean, bai,
|
Herrira
itzuli nahi nian, eta saiatu, behin behinean bederen. Eta erraten zidatean, ez manera ofizialean betiere, aukera banukeela aitaren segida hartzeko Aurrezki Kutxa Munizipalean, interesgarri omen zen, eskarmentua baneukala, ez dakiat, denetarik amiñi bat; badakik, nik Zuzenbidea egina nian, ez dakiat...".
|
|
|
Hala ere, Migel Jabierrek aitaren etsenpluari jarraitu zion nonbait, 27 urterekin galdu baitzuen berea, eta aurrera atera behar izan zuen familia ugaria. Estatu Nagusiko teniente koronelak, berrogei urteetara buruz,
|
Herrira
sartu nahi bide zukeen, eta agian familia berria eratu ere. Aitzinetik, gainera, Jose Mari anaiak saiakera egin zuen Udal Kutxako zuzendaritzari heltzeko, baina Juntako partaide karlistek gibelera bota zuten, baizik euskal nazionalista zela.
|
|
|
" Oihu abertzalea entzunda, euskalduna hara joan da. /
|
Herrira
iritsi eta hartu du garra, horra aberriaren txingarra. / Gogoz eta adorez jaiki, gure planari jarraiki.
|
|
|
" presoen errebindikazioan gure estrategia propioa definitu, gure ekimenaren egokitasuna aztertu eta gure funtsezko lanarekin (langilegoaren defentsa, alegia) bateragarri daitekeena hausnartu behar dugu"; hainbat konpromisorekin bukatzen da ebazpena: " Euskal Presoak Euskal
|
Herrira
errebindikazioa gero eta zabalago izan dadin beharrezkoa den elkarlanerako baldintzak berreskuratzeko lana egingo du; ebazpen honetan azaltzen den azterketa kide guztiei helaraziko die; lan munduan ekimen konkretuak aurrera eramango ditu; eta gobernu espainiarrari eta frantsesari ebazpen hau helaraziko die".
|
|
|
1998ko Eguberritan jarri zuen Senideak elkarteak lehen mugarria" Gabonetarako euskal presoak Euskal
|
Herrira
" kanpainarekin; ekitaldi nagusia izan zen azaroaren 28ko manifestazioari Lizarra Garaziko erakunde gehienak atxiki zitzaizkion, EAJren salbuespenarekin, Xabier Arzalluzek nahiago izan baitzuen Jose Maria Aznar Espainiako gobernuburuarekin hitzartuta zuen bilerarako" giroa ez nahastea"; hala ere, alderdiak ordezkaritza bidali zuen Bilboko manifestaziora.744
|
|
|
Keinuaren zekenak —zeinaren ardura Mayor Oreja Barne Ministroari egotzi zion EAJk745— frustrazioa eta haserrea eragin zituen. Abenduaren 31n, Senideak ek deituta, bilkura jendetsuak egin ziren hiri eta herrietan" euskal presoak Euskal
|
Herrira
" aldarriarekin, eta Lizarra Garaziko alderdiek beste manifestazio baterako deia egin zuten urtarrilaren 9rako.
|
|
|
Lizarra Garaziko lehen hilabetetan presoen auzia prozesuaren ondorioz bideratuko zela esaten bazen, 1999ko udatik prozesuaren lehen mailako osagarritzat aldarrikatzen hasiak ziren foroko hainbat eragile —Amnistiaren aldeko batzordeak eta Senideak, bereziki—; Irailean Aznarren gobernuak egin zuen keinu hutsalak —105 preso espetxez aldatu zituen, baina, oro har, Euskal
|
Herrira
hurreratu gabe— giroa petraldu eta exijentzia areagotu baino ez zuen egin, eta Senideakek eta Gestorek Lizarra Garaziko eragileei nori bere konpromiso mailaren kontuak eskatzen hasi zitzaizkien; presoek gose grebari ekin zioten eta, haiekiko elkartasunez, azaroaren 8an EHko legebiltzarkideak Gasteizko parlamentuko egoitzan itxi ziren sei eguneko baraualdian, eta handik greba orokorra egitea ...
|
|
|
Presoen aldeko ekimenean," Euskal presoek Euskal
|
Herrira
" aldarriarekin batera, baziren beste hainbat ere, hala nola baldintzapeko askatasunerako eskubidearena eta gaixo sendaezinak zituzten presoen kaleratzearena.
|
|
|
Ibaetatik ez zen presoen aldeko egitura egonkorrik sortu, batzuk horretan saiatu ziren arren; 620 hala ere, Ibaetako ezaugarria zen eragile anitzen konpromisoak izan zuen jarraipena: 1998ko otsailean Ibaetako taldeen ordezkaritza batek621 Eusko legebiltzarreko Giza Eskubideen batzordeko presidenteari helarazi zizkion presoen aldeko aldarrikapenak eta apirilaren 5ean manifestazio handia egin zen Bilbon, Ibaetako taldeek deituta," Euskal presoak Euskal
|
Herrira
orain" lemapean. ELAk, bere aldetik, presoen gaiaren gaineko kontzientzia eta konpromisoa lantzen jarraitu zuen bere militante eta koadroen artean.622
|
|
|
ETAk bere iragarpena egin orduko, Ibarretxe lehendakariak bost minutuko elkarretaratzeak deitu zituen erakundeen egoitzen aurrean abenduaren 3rako —hain zuzen ere borroka armatua" berraktibatzen" zen egunerako—" Bakea behar dugu" lemapean; berehala HBren Mahai nazionalak elkarretaratze horietan parte hartzeko asmoa azaldu zuen, bilkura haiek" edukiz betetzeko, bakea ez baita zerutik eroriko zaigun zerbait, landu eta edukiz bete beharreko zerbait baizik"; 810 azkenean, ostiral eguerdi hartako bilkuretara espektro politiko osoko indarrak bildu ziren, elkarrekin nahasi gabe, hala ere: batzuk —tartean ELAkoak— pankarta ofizialaren atzean, beste batzuk —PP eta PSEkoak— aldenduxeago, lazo urdina paparrean, eta Ezker Abertzalekoak hitza herriari emateko eta euskal presoak Euskal
|
Herrira
ekartzeko eskatzen zuten pankartei eutsiz.
|
|
|
Aretoko aitzinaldean jarritako" Euskal Presoak Euskal
|
Herrira
" leloak eta ikurrak jardunaldiaren motiboa gogorarazten zuten; beste bi esaldik, hizki txikiagotan, osatzen zuten ekimenaren zentzua: " Elkarrizketa eta distentsioaren alde Langilegoarekin bestelako gizartea".
|
|
|
Ekitaldian euskal presoen egoeraren gaineko mahai ingurua izan zen, IRAko presoen gose grebari buruzko filma ikusi zen, eta Nazio Batzordearen" Euskal presoak Euskal
|
Herrira
" ebazpena onartu zen.878 Gatazkaren konponbideaz eta nazio eraikuntzaz ere hitz egin zen Erakustazokan; 879 aipatzekoa da Alec Reid apaiz irlandarrak hango bake prozesuaz emandako hitzaldia, lehen aldia baitzen gero gurean ezaguna egingo zen apaiza Euskal Herrira zetorrela.
|
|
|
...neko mahai ingurua izan zen, IRAko presoen gose grebari buruzko filma ikusi zen, eta Nazio Batzordearen" Euskal presoak Euskal Herrira" ebazpena onartu zen.878 Gatazkaren konponbideaz eta nazio eraikuntzaz ere hitz egin zen Erakustazokan; 879 aipatzekoa da Alec Reid apaiz irlandarrak hango bake prozesuaz emandako hitzaldia, lehen aldia baitzen gero gurean ezaguna egingo zen apaiza Euskal
|
Herrira
zetorrela.
|
|
|
Urte berriarekin alde bakarreko ekimenak hasi ziren Bateraren lekua hartzen: Amnistiaren aldeko Batzordeek eta Senideakek manifestazioa deitu zuten urtarrilaren 6rako, Bilbon, euskal presoak Euskal
|
Herrira
ekartzea aldarrikatzeko, eta EHk greba orokorra deitu zuen urtarrilaren 27rako.
|
|
|
Saurok sumatzen du lankidetza honen fruituak" saltzea" komeni zaigula, bere komertzial senarekin. Dio prest dagoela Euskal
|
Herrira
etortzeko, edo bideoak grabatzeko, behar denaren aurrean aitortze aldera Garabideren eragin zuzena izan dela Ekuadorren lege asmo hau sortzea, eta geroko elaborazio prozesua bera. Otavaloa da gure mutila, saltzaileen arrazakoa (mundu osoan gauzak saltzen ari diren kitxua horiek otavaloak dira).
|
|
|
" Gu ez gintuzuen Euskal
|
Herrira
eraman hizkuntza esperientzia batzuk ikastera bakarrik. Zuek helburu ezkutu bat baduzue guretzat..."
|
|
|
Horretarako joan nintzen Euskal
|
Herrira
–galdetu zion bere buruari.
|
|
|
Nasentzat arazo bihurtzen hasi da beren lur azpian oraindik urrea dagoela-eta gai horrekin hasi zaien presioa. Istripua itzela izan da, ez dakit Euskal
|
Herrira
iritsi den oihartzuna, iaz Txilekoarekin heldu zen bezala. Ez dakite zenbat diren lurrak estalitako pertsonak, legez kanpokoa izanik nonahitik etorritako langile merkeak inon abisatu gabe baitabiltza sarri.
|
|
|
Euskal
|
Herrira
etorri behar duela esan diot, berriz ere, azken aldi hartan esan genion moduan. Orduan esan zuen baietz, sin falta, politikatik jubilatzen zenean.
|
|
2016
|
|
|
Jon eta Jone ostiralean aterako zirela hoteletik, adierazi zion Carlosek, puntu horri buruz ez zegoela eztabaida posiblerik. Eta Euskal
|
Herrira
joan orduko, horixe izango zela bere estreinako lana, organizazioari erabaki haren berri ematea. Onartu eta laguntzen bazuten, ondo.
|
|
|
Ehun metro haiek egin bitartean areagotu egin zen Carlosek bere barruan sentitzen zuen segurtasuna, dena ondo bukatu eta Don Beldurren erresumatik ateratzea lortuko zuelakoa, eta segurtasun hura ere sute bat zen, bere errai guztiak hartzen zituena eta beraietan sortu substantzia guztiak hobetzen zituena. Bai, azkenean eskura ikusten zuen bizimodu berria, eta joan egingo zen Bartzelonara, eta duplexa erabiltzen hasiko zen, eta katalana ikasteari ere ekingo zion, eta hilabetero joango zen Euskal
|
Herrira
anaiari bisita bat egitera, eta gainera aurrenekoa izango zen Dororen herrira joatea eta itsaso ondoan bolada bat pasatzea... bat batean, ikusi egiten zituen bizimodu zinezko baten irudiak, ordura arte Don Beldurrek giltzapean gordeta edukitakoak, eta gaixoa gaixoalditik atera eta gero bezala sentitu zen, bere buruari azkenaldi hartan esandako gezurrak banan banan desegiteko gogoz. Hiltzeak ez dit axola, hara hor Don Beldurrek bere buruan jarritako gezur bat.
|
|
|
—Joan zaitez Euskal
|
Herrira
bolada baterako, eta izango duzu. Ez dakizu zein ondo lo egiten den nire etxean, uhinak hondartzan egiten duen soinuarekin.
|
|
|
Nolatan bukatu zuen okin lanak egiten eta hotel batean bizitzen? Arrazoiren bat al zeukan Euskal
|
Herrira
ez itzultzeko. Kartzelan urte asko pasatakoa al zen?
|
|
|
Aurtengo oporretan kultura eta dibertsioa konbinatu nahi badituzue, ez ahaztu gure arbasoen inguruak bisitatzea. Nahiz eta, leku batzuetara joatea, Euskal
|
Herrira
joatea esate baterako, nola esan?..."
|
|
|
Bartzelonara hamar aldiz joan bahaiz, asko! Eta Euskal
|
Herrira
behin bakarrik joan hintzen, hire anaiari bisita egindako aldi hartan...
|
|
|
Orduan Guadalajara aldeko Siguenzara jo zuen hango apezpikutegiko eskolan matematika irakasle jarduteko. Euskal
|
Herrira
1899ra arte ez zen hartzara itzuliko.
|
|
|
Iruñean 1922.ean apeztu ostean, denbora laburra eman zuen gure artean, urte bitarte luzean Guam uhartean eta Manilan ibili baitzen misiolari. Euskal
|
Herrira
itzuli eta gutxira zendu zen, 1964.eko urtarrilaren 31n, Iruñean. Euskal lanak Irugarrengo Prantziskotarra n eta Zeruko Argia n hasi zen argitaratzen, 1922.az geroz, hitz lauz zein bertsoz, eta Begi beltx ezizenez gutxiz gehien.
|
|
|
Berauk eskaturik, Kansuko misiotegira joan zen misiolari, 1929.eko azaroaren 15ean Genoatik atera zela Lorkako Gerardo, Garesko Bartolome eta Erroko Gerardo anaiek lagundurik. Beste misiolari batzuek egin zuten antzera, Arbizuko Felixek ez zuen Euskal
|
Herrira
itzultzerik izan, Kansun bertan zendu baitzen 1936.eko martxoaren 24an tifus gaitzak jota. Floresek Zeruko Argia n, fraide buruñurdunek lematzen zuten argitalpenean hots, fitean bite idatzi zituen Txinako kronikak.
|
|
|
Antzekoa izan da, bederen, guri ateratzea egokitu zitzaigunean, partitzeko gai zitekeenari jakinarazi zitzaion mezua: " Baina bihotzak dio, zoaz Euskal
|
Herrira
!".
|
|
|
Nolanahi ere den, 1804rako Bilbon zegoen jada seglarren filosofia irakasle. Bonapartek zedarritu 1808ko esklaustrazioak Galizia aldera eraman zuen harik eta Euskal
|
Herrira
berriz ere itzuliz Zarauzko komentuan 1815eko urriaren 15ean betiko bizitokia ezarri zuen arte. Frantxikotarrek hiri gipuzkoarrean zuten etxean mende laurden bat igaroz bertan zendu zen Zabala 1840ko otsailaren 6an.
|
|
|
Fraide hirukoiztar sarturik Erroman burutu zituen ikasketa nagusiak eta Madagaskarrera egin zuen misiolari 1949an. Afrikako uhartean urte purrusta emanik, Euskal
|
Herrira
itzuli zitzaigun 1990ean adinean sarturik. Alta adinak ez zuen misiolari izandakoa guztiz makaldu, eta idazlanei zeharo atxikirik, zenbait euskal aldizkaritan hasi zen idazten.
|
|
|
1956.ean Zaitegik Euskal
|
Herrira
egin zuenean, Andimak Caracasen bilatu zuen abegia, sendikoen artean, hantxe ere euskara tartean, eta bertako euskal etxean euskara irakasle arituta, bertan zendu zitzaigun 1967.eko azaroaren 2an. Hiru urte beranduago Caracasko Euskera Lagunen Elkartekoek" Andima Ibinagabeitia Saria" sortu zuten bere omenez.
|
|
|
Bonaparteren kolaboratzaile sutsua zen Bruno Etxenike urdazubiarrak Elizondoko bere etxetik paper mordoa helarazi zion printzeari 1856.eko irailaren 9an, Euskal
|
Herrira
eginiko bidaztietako batean Urruñan jaso zituenak; Etxenikek bilduriko materialen artean, Elizondoko erretorea izaniko Martin Goienetxeren hiru sermoi gutxienez badaude, 1845.ean predikaturiko Sorkunde garbiaren egunerako sermoia, 1847.eko urtarrilaren 17an predikaturiko San Antonioren sermoia, eta 1847.eko abuztuaren 15ean predikaturiko Ama Birjinaren jasokundearen egunerako sermoia. Hiru sermoi horiek, Baztango eta Otsagiko euskaran eginak dauden egile ezagunik gabeko beste hainbat predikurekin batera Nafarroako Artxibategian dautza; alabaina irakurri ahal izateko ez da hara joan beharrik honezkero argitaraturik baitaude, Rosa Miren Pagola filologoak zuzenduriko taldeak Bonaparteren Ondareko Eskuizkribuak izenburuko bildumak Iparraldeko Goi Nafarrerari eskaini lehendabiziko liburukian hain zuzen ere.
|
|
|
Errea familia, 1961ean Ipar Euskal
|
Herrira
egin bidaian. Historia honi dagokionez, argazkian, gaineko lerroan, eskuinetik hasita, Joe Etcheberry, Marieren bigarren senarra, Josephine (Josie) alabatxoa eta Marie (egilearen ama).
|
|
|
Mikey izan zen alabarena(" A, bai, aita bezalakoa" erran zuen hotz hotzean amatxik, bertze alde batera itzuliz burua) eta Josephine amarena. 1961ean denak Euskal
|
Herrira
hiru hilabete pasatzera etorri zirelarik norbaitek hartu argazkian ikusten da familia osoa, protagonista guziekin. Hori da Joanek bere arbasoen herrira egin duen bidaia bakarra.
|
|
|
Eta orain bai, orain ailegatu da zirkulu osoa hesteko garaia. Marieren alaba hura, Josephine(" Josie"), Joanen ahizpaordea, orain dela hainbertze urte Euskal
|
Herrira
etorri zen senarrarekin eta hemen hazi dute familia. Badira urte batzuk Erratzun bizi dela Josefina, ni sortu nintzen etxetik ordu laurden batera oinez.
|
|
|
Azkena, herri indoeuroparren kultura, duela bost mila urte inguru sortu zen Itsaso Beltza eta Kaspiar Itsasoaren arteko eremuan eta duela hiru mila urte inguru hasi zen euskaldunei eragiten. Horren aurretik, Asian sortu zen baita ere nekazaritzaren iraultza, Neolito aroa zabalduz; gaurko Anatolia inguruan sortu zen duela hamar mila urte inguru eta sei bat mila urte dira gaurko Euskal
|
Herrira
iritsi zela. Eta horren aurretik berriz, Asiatik etorri ziren, neandertal gizakiak baino bizi ez ziren Europa hura betetzen hasi ziren gizakiak.
|
|
2017
|
|
|
Basaldua luze barik itzuli zen Euskal
|
Herrira
atzera ere: Argentinara ekainean iritsi eta urrian itsasoratu zen Europarantz, Zorrotzako lantegian sega makina gehiago ekoizteko, hainbat eskari zituen-eta.
|
|
|
Bada, Iparragirrek ordurako euskaldunen himnoa bilakaturiko Gernikako Arbola kantatu zuenean, gurasoak negar zotinka aritu ziren turrustan, eta, bien bitartean, belaunaldi gazte dotorea, euskara apenas ulertzen zuena, irribarreka hasi zen sentimenduzko gaindidura horren aurrean. Nolanahi ere, Iparragirre bertsolaria Euskal
|
Herrira
itzuli ahal izan zen, emaztea eta zortzi seme alaba utzita Rio de la Plata aldean.
|
|
|
Ezin dut sinetsi lehenengoan edo bigarrenean —zein bietan— ez zenik Florentzio Basalduarekin elkarretaratu, eta itsasoz haraindiko Euskal Herri berriaz solastu. Gogorarazi nahi dizut Florentzio Basalduak non eta Hazparnen egin zituela ikasketak, eta haraino itzuli zela —gutxienez— 1893an, Euskal
|
Herrira
etorri zen aldietariko batean. Gertakari posibleen barruan sar daiteke, horrenbestez batak eta besteak elkar ezagutu izana 1868 urtean, zeinean Janpierre Arbelbide Hazparnera destinatu baitzuten bikario, eta gazte elkarte bat antolatu baitzuen parrokian eskolako fraideen laguntzarekin.
|
|
|
Tarteka Euskal
|
Herrira
etorri ohi zen. Aitaren adiskide izaki, etxean ere suertatu izan zen, ni nerabe nintzen garaian.
|
|
|
Eta hala zenbait urtez. Behin Euskal
|
Herrira
etorri omen zen familiarekin, han hemenka ibili omen ziren gure herria ezagutu beharrez, baina ni kanpoan nintzen urteoro bezala udan Uharte Garazin bizi zen tantaren etxeaneta aitak Seminario Julio Urquijon baizik ez zuen ikusi, eguerdi batez.
|
|
|
Bere ustez, euskara eta paleosardiniera Mediterraneoaren Ekialdetik heldu ziren Neolito Aroan, Euskal
|
Herrira
eta Sardiniara.65 Eta litekeena da euskarak Sardiniatik eman izana azken saltoa. Beraz, erabateko paradigma aldaketa.
|
|
|
Eibarren jaioa, apaiza, Markinako erretore karguan eman zuen bizitza gehiena. Peru Abarka nobela famatuaren egilea, Hervas Panduroren laguntzaile izan zen euskara kontuetan, eta baita Humboldt berberarena ere 1799an eta 1801an Euskal
|
Herrira
egin zituen bisitetan.
|
|
|
Mari da euskal Olinpoko erregina, eta haren itzala Sardiniara ere heldu dela dirudi. Edo beharbada Mediterraneo aldetik heldu zen Euskal
|
Herrira
, auskalo. Usu agertzen da islan, Maria forman askotan, Mari batzuk ere aurkitu ditugun arren.
|
|
|
1974n, hemeretzi urterekin, Euskal
|
Herrira
itzuliko da Niko. Rocka euskaraz egitea deliberatua dago, baina giroa ez da horretarako aproposa, eta are gutxiago Zuberoan; kantagintza tradizionala erabat nagusi, arbuiatua da hortik kanpoko guztia:
|
|
|
Rusoez albiste ofizial gutxi dator Euskal
|
Herrira
, eta datorrenak hotzikara eragiten du. Malapartatu horiek ez aipatzearren aldatzen zaio izena Igeldoko Jolas-Tokiko Montaña Rusoari, eta munduko Montaña Suizo bakarra bihurtu.
|
|
|
Frantsesari dagokionez, Euskal
|
Herrira
ere indartsu heldu da Frantzian jaiotako ye ye pop estilo berriaren oihartzuna; kantu arin eta itsaskorrak dira, hitzetan leunak, dantzarako egokiak. Artean telebista seinalea Euskal Herriko toki askotara ondo iritsi ez arren, Eurovision lehiaketari esker sartuko dira melodia haiek etxe askotan, eta Espainiako ye ye mugimenduak ere oihartzun handia izango du Hego Euskal Herrian.
|
|
|
80ko hamarkada hasieran heldu zen Euskal
|
Herrira
Antza ere harrapatu zuen pogoa. Izen propioa eta guzti iritsi zen elkar bultzaka dantzatze hori, Sid Viciousek asmatua omen.
|
|
|
Mina Soton egon zen hilabetean, hainbat eskutitz idatzi zituen inguruko jendearen atxikimendua bilatu nahian.
|
Herrira
heldu eta bi egunetara, apirilaren 27an, Minak eskutitz bat bidali zion inguru hartan zelatan zuen Felipe De la Garza ofizial errealistari. Minak gonbidatu zuen berekin borrokatzera askatasunaren alde.
|
|
2018
|
|
|
Londresen eman zuen 1855 negua, eta han kontaktatuko zuen Bonaparte printzearekin, Urruñako Zubernoa etxera itzuli aurretik. Gero, 1856ko apirilean igorritako eskutitz batean printzeak adieraziko dio Euskal
|
Herrira
joateko asmoa duela sei astetarako, horietariko lau Gipuzkoako euskara aztertzen eman nahi dituela, ezagutu gura duela bide batez Larramendiren sorterria Andoain, eta dialekto guztietako liburuak nahi dituela eskuratu metaka. Esan eta egin, Londresetik abiatu zen 1856ko uztailaren 17an, iluntzean, eta 19an larunbatairitsi zen Baionara, eguerdiko ordu bata eta laurdenetan.
|
|
|
Vilallongaren arabera, Emanuel Intxauspek 1856ko uztailaren 19an egin zion ongietorria Baionan Bonaparte printzeari, Euskal
|
Herrira
etorri zen lehen aldian. Hura izan zen bien arteko aurreneko enkontrua, Anton Abadiak antolatua eta zeinean hartu baitzuen parte Duvoisin kapitainak ere.
|
|
|
Bonaparte printzeak 1856an ezagutu zuen Uriarte apaiz frantziskotarra, Euskal
|
Herrira
egindako lehen bidaian.
|
|
|
Ez da ezagun noiz egin zuten topo elkarregaz Klementzia Richardek eta Bonaparte printzeak, baina iturri guztietan ikusiko duzu 1859ko otsailaren 11n jaio zela haien seme bakarra, Louis Clovis. Data hori aintzat hartuta, pentsatzekoa da printzeak Euskal
|
Herrira
egin lehen bidaiak 1856edo probableki bigarrenak 1857ekarriko zuela bien arteko enkontrurako okasioa. Nolanahi dela, Klementzia printzearen Londresko etxean bizitzen zegoen 1858ko udan, eta bai haren neba Frantzisko ere, bertan tratatu baitzituen Uriarte frantziskotarrak ekain abuztu tarteko egonaldian, eta, geroztik gelari harentzako eskumuinak gehitzen ohi zituen Uriartek, Bonaparte printzeari bidalitako eskutitzetan:
|
|
|
Duvoisinen amak medikuntza ikas zezala nahi zuen, baina aita hil zitzaion 1830ean zein karrera aukeratu erabaki aurretik, eta, handik hilabete bira Uztaileko Iraultza piztu zelarik, aduanako guardetan ingresatzera deliberatu zen, hobe beharrez. Guarda soil sartu zen 1831ko martxoan, eta urratsik urrats brigadier orde, brigadier, tenientekapitain egin zuten 1852an, gradu horrekin bizi zelarik Donibane Lohizunen 1856an, Bonaparte printzea ezagutu zuenean, horrek Euskal
|
Herrira
egindako lehen bidaian. Ordurako ezkondua zen, 1850ean, 28 urteko Rosalie Chateauneuf ekin Baionako familia onenetariko baten alaba, eta bazituen ere hiru seme alaba:
|
|
|
Berari egokitu zitzaion, gure gizartearen metafora balitz bezala, existitzen ez den talde baten izenean hitz egitea, askotan isiltzen den kultura baten adierazgarri bezala. Harbelex Akitaniako jainko baten izena da, erromatarrak Euskal
|
Herrira
iritsi ziren garaikoa. Nik urte batzuk lehenago izen hori bera erabilia nuen Iruñeko udalerako egin genuen lan batean, eta maite nuen arbelaren eta klarionaren jainko hura, idazketarena izan zitekeena.
|
|
|
Horri lotuta etorri zen herritarren" akulturazioa" edo beren kulturaren galtzea, Frantziako kultura dominatzailearen mesedetan; hots," kolonialismo mota bat". Weberrek36 dio" hego mendebaldean" (hots, Kataluniatik Euskal
|
Herrira
), herritarrek ez zutela onartu Frantziaren" konkista": poliziak, jendarmeak, epaileak eta abar Frantziatik zetozen, beste hizkuntza batean mintzo ziren eta hizkuntza hura inposatu zuten.
|
|
|
Bidenabar, online bidezko telebistak gero eta presentzia handiagoa du etxeetan, eta horrek eraldatuko ditu telebista ikusteko ohiturak eta indargabetuko ditu ordutegiekiko menpekotasunak. Gisa guziz, memento batetik aitzina, horretan ere hasi da Euskal
|
Herrira
begiratzen Madrilera begiratzeko ordez. Gisa horretan, herri gisa (lurralde osoan eta sektore guztietan) egindako gogoetatik hartutako eta betetako erabakiek eraginen dute Euskal Herrian hobeki bizitzea, diskriminazio gutxiago izatea gizonen eta emazteen artean, haur gehiago sortzea eta aitatxi amatxiek erretretaz gozatu ahal izatea eta zinezko aitatxi amatxi izatea, beti haurtzain ibili beharrean.
|