|
2000
|
|
|
" Ez fida sagaratua eta ukiezina dirudien harrizko hitz betikoaz, zeren eta anitzetan zangoak buztinezkoak dituen: izan ere, ez ote ditugu harkaitzen iduriko hitz handiak asmatzen, eta ez ote
|
ditugu
haiek are handiagotzen eta lorifikatzen, haiek gero gu lorifika gaitzaten amoreakatik.... Ordea, ez ote du gure bizitzak kearen eta lurrunaren antz handiagoa, edo bipiak jan zuraren, ezen ez harrien eta harkaitzen, zeren bizitza denboraren gainean eraikia den eta denbora ere halakoa den?" Eta hori irakurri dut, eta aitak guri erranaz oroitu naiz:
|
|
|
" Mila mirakulu egin zenituen bizi izan zinen artean, eta egizu bat gehiago, egizu batto...", alferrik. Eta abuztuaren lehen eguna iritsi zen eta, ikusirik urbiaindarrek ezen herriko saindu patroinak ez
|
zituela
haien eskeak eta galdeak aintzakotzat hartzen, sainduz aldatzerat deliberatu ziren, egunean eguneko sainduari gomendatzen hasten zitzaizkiola, abuztuaren lehen egun hartan san Arkadiori; eta lehen egunari bigarrena jarraitu zitzaion, san Arakadiori san Eufronio, alferrik; eta egun bat bertze egun bati jarraitu zitzaion, eta saindu bat bertze saindu bati, baina alferrik... harik eta abuztuaren 11n... Eta, euria goian behean ari zuela, mendi landetan bazkan ari ziren komarkako behi guztiak hurbildu ziren, halako batez, eliz ingururat.
|
|
|
Batek ez du bizkorra izan behar ohartzeko ezen don Frantzisko ez dela Zizeron eta Kintilianoren eskolakoa, eta haren predikuak ez direla, ondorez, bertze munduko gauza, eta gehiegi korapilatzen dituela batzuetan... Baina ez al da egia, halaber, ezen beti duela hitzen bat korapilo bakoitzeko, eta hala edireiten
|
duela
haien laxatzeko modua eta manera. Eta, ote da bizitza bertzerik, bidean sortzen diren korapiloak laxatzen jakitea baizik?
|
|
|
—Maite ditiat indiarrak, eta indiarrek maite naitek, eta, nola maite baititut eta nola maite bainaute, enea ere
|
baduk
haien paradisua, zeren amorioan bizi dena Paradisuan bizi baita... Eta indiarrek salbatu gintiztean, eta ni, ordainean, zernahi egiteko disposizionean nagok haien salbatzeko...
|
|
|
NEGUKO egunak —eta gauak, bere batez— luze egiten zitzaizkigun, baina
|
badut
haietarik oroitzapen onik.
|
|
|
...ten zen zirkunferentzia soka batekin, baita elipse bat ere soka bat eta bi iltzerekin; hark irakatsi zidan ezen marraskiloek spiral bat zutela armarri —eta nola geratzen nintzen spiral haiei beha, liluraturik bezala! —; hark irakatsi zizkidan hegaztien eta piztien mila istorio jakingarri, baita haien gordelekuen atzemaiten ere, han eta hemen uzten zituzten aztarnei jarraikiz, zeren laket
|
baitzuen
haien ohiturak studiatzea, ehiztari eskasa bazen ere, bertzalde; hark irakatsi zizkidan Grezia eta Erromako historiako hainbat enperadore, filosofo eta bertze hainbat heroiren anekdotak, baliatzen zelarik, hartarakotz, etxeko orkumeei —bai ehizakoei, bai jauregia begiratzen zutenei— jartzen zizkien izenez; hark irakatsi zidan soketan goiti egiten, baita zuhaitzetarat ere, urtxintxa bain...
|
|
|
OSABA Joanikoten pentsua eta haren teoriak: oraino ere
|
badut
haiei buruz zer erran eta zer konta. Eta orain egin nezakeen.
|
|
|
LIBERTATEA: ...tzen bertze lur haren bila, zeina urezkoa baitzen eta itsaso zeritzan; baina bazegoen itsasoaren bertzaldean bertze leku bat, non libertatearen bertze lur bat eskura baitzitekeen, eta lur hura Indietako lurra zen, zeren, baldin egia bazen, Americo Vespuciok erraiten zuen moduan, baita Bartolomé de las Casasek berak ere, ezen hango herriek urrea mesprezatzen eta arbuiatzen zutela, zinez izan behar
|
baitzuten
haiek herri libreak; eta zeren, baldin egia bazen, Vasco de Quirogak erraiten zuen moduan, ezen Mundu Berria berri zela, ez aurkitu berri zutelako, baina guztiz berri zelako bai jendeetan eta bai bertze guztian, halako suertez non beldur handirik gabe segura baitzitekeen ezen jende berri haiek Paradisuan bizi zirela —eta Historiaren urrezko lehen aro hartan, beraz, ez burdinazkoan, nola bizi...
|
|
|
" Eta orain, jaits galtzoinak, mon petit..." Eta goratu zuen hark bere soinekoa... eta ni hari beha geratu nintzen, liluraturik bezala, zangoak dar dar... galtzoinetako zinta laxatu, atorra goratu, eta galtzoinak jaisten hasten nintzen bitartean... Baina, zangoak dar dar nituelako edo atorrak galtzoinen goi partea estaltzen zidalako, ez
|
nuen
haiek jaisten lehenengoan asmatu... eta ene fortuna gaixtoa ez zen, bertzalde, hartan akabatu, zeren eta, neure bigarren entseiuan, urduritasunaren gaineko urduritasunak harturik, sartu ez zitzaidan, bada, neure haragizko lantza —edo, zinez ote zen burdinazkoa istant hartan, jaun André? — galtzoinetako zulotxo hartarik, zeinaz arestian mintzatu bainatzaizu, hura hantxe trabaturik gerat...
|
|
|
Zortzi urte baino gehiago ziren harekin batean garagardo ttar bat ere edaten ez nuela. Egun arrunt batean, negu partean eta, ez zukeen nire gain aginterik izanen, baina abuztua izan eta zuzendaria eta erredakzioburua oporretan, txorimalo hau
|
genuen
haien ordezko.
|
|
2001
|
|
|
Beraz, hobekiago edo gaizkiago, diru gehiago edo guttiago izateak, mundu hau erosoago edo neketsuago iragaiteak ez
|
du
haientzat guretzako bezainbat pisurik.
|
|
2002
|
|
|
" Amodioaren zauriak", erantzun zidan. Zauri sakon hondorik gabeak behar
|
zuten
haiek, txostenak zekartzan ondorioen arabera: drogak, ospitale psikiatrikoa, errehabilitazio programa...
|
|
2003
|
|
|
Baina Ameriketako iraultza hura asmatu eta bideratu zuten gizonak ez ziren, ez Hobbesen, ez Spinozaren, are gutiago Bossueten katiximari jarraikitzen, XVII. gizaldian Ingalaterrako John Locke pentsalari liberalak ireki bidea
|
zuten
haiek hartzen.
|
|
|
eta beste izen guztiek adierazpen berezia daramate: ezen, Menditarrak deitu iraultzaileak ohartu zirelarik ez
|
zituztela
haien ideiak onartzen ez herritarrek, ez auzo herriek, ideien bataila gal beldurrez, izitu ziren eta etsaiak bilatzen eta ehizatzen hasi, bazter guztietan. Bai eta aurkitu ere.
|
|
|
Eta beraz, gaur egun, ikus balitza gure adiskide zenak, guk bezala, belaunaldi berriko euskaldun gazteak bortizkeria bideei uko eginik, bortizkeriarik ezaren bide berriak bilatzen ari, ziur gaude atsegin
|
lukeela
haiekin solas egitea eta zenbait lerro elkar trukatzea.
|
|
|
Pasatu dut Azpil, Bellavista, Antxoa, Errentegi eta Elizalde, egun on esan didate ikastolako neska mutikoek, berdin, beldurra ematen dit hitz honek, berdin, berdin eta beti berdin, zatiketak esplikatu (oso inportantea baita jakitea munduko ondasun guztietatik zer zati egokituko zaien, biharko egunean), ume bedeinkatuak, maite
|
dut
haien inozentzia eta maite ditut haien so garbiak... eta ez dakite, ez dakite haziz eta haziz joanen direla, erremediorik gabe, eta hil eginen direla egun batean, hau pentsatzen dudanean mila zatitan apurtzen zait bihotza, nola elkartu umeak eta heriotza, baina hobe da ezer ez pentsatzea, ez dut pentsatuko, ez dut ezertan pentsatzen, y más pisos en Alza (hauek ere zatarrak, noski)....
|
|
|
Pasatu dut Azpil, Bellavista, Antxoa, Errentegi eta Elizalde, egun on esan didate ikastolako neska mutikoek, berdin, beldurra ematen dit hitz honek, berdin, berdin eta beti berdin, zatiketak esplikatu (oso inportantea baita jakitea munduko ondasun guztietatik zer zati egokituko zaien, biharko egunean), ume bedeinkatuak, maite dut haien inozentzia eta maite
|
ditut
haien so garbiak... eta ez dakite, ez dakite haziz eta haziz joanen direla, erremediorik gabe, eta hil eginen direla egun batean, hau pentsatzen dudanean mila zatitan apurtzen zait bihotza, nola elkartu umeak eta heriotza, baina hobe da ezer ez pentsatzea, ez dut pentsatuko, ez dut ezertan pentsatzen, y más pisos en Alza (hauek ere zatarrak, noski).
|
|
2004
|
|
|
Izan ere, Del Vallek ez zuen adiskiderik: ez
|
zuen
haien beharrik, bera baitzen bere buruaren adiskiderik hoberena. Bestalde, Parsifal berak bakarrik harrapatzearen meritua eta loria ere ez zitzaion axola handirik.
|
|
|
Denek zekitek horren berri –bizkaitarraren ahotsak haserre kutsu arin bat hartu zuen, gehiegi hitz egin zuela ohartu izan balitz bezala– Nolanahi ere, ez zidatean deus ere esan. Zer nahi
|
duk
haiek niri esatea. Ni ez nauk inor.
|
|
|
Ekonomia eta estrategia interesen arabera. Eta, ikusten duzunez, alde horretatik asko
|
dugu
haiei eskaintzeko. Gainera, gure lagunek ez lukete zertan kezkatu Euzkadiko gobernuarekin:
|
|
|
Partida hartatik amona nola itzuli zen da nire bizitzako lehen oroitzapenetako bat. Garbi oroitzen dut haren zirrara, baita nire gurasoena ere, amonak gertatuaren berri eman zienean, baina ez
|
dut
haien hitzik gogoratzen, nahiz eta amonak, geroztik, askotan kontatu izan didan balentriatxo hura, gehienetan hitz bertsuak erabiltzen dituela:
|
|
2005
|
|
|
Darizkion malkoak ez dira bat edo bi, eta errekasto gaziak egin dituzte haren aurpegian behera. Nanobotak, mangaren batean
|
zuen
haiei buruz irakurrita. Gorputz barruan gauzak konpontzen lan egiten duten robot mikroskopikoak.
|
|
|
Behin egiten hasi eta, badakizu, handia egin nahi zuten, Julianek eta besteak ere bai. Eta txikerra zen Julianen tailerra eta, badakizu, behin egiten hasita, konpetiziorako gainera, handia egin nahi
|
zuten
haiek. Logikoa ere bada hori.
|
|
2006
|
|
|
Bera ere deabru alemana zen. Ziurtatu zigun ez
|
genuela
haiekin topo egiteko arriskurik. Eta badaezpada ere, ausweis faltsu bat zeukan, iragan agiri nazi bat alegia.
|
|
|
Ospetsua egin zen gillotinan hil behar zituen biktimei egiten zizkien prediku eta erretolikengatik, gillotinan hil behar
|
zuten
haiei azken unean ere iraultzaren oinarrizko printzipioak goratzen saiatzen baitzen.
|
|
|
Gehienek biziki aspertzen ninduten. Bertzalde, ez Etxeberrik ez Akademiako irakasleek, inoiz ez
|
gintuzten
haiekin luzaz uzten, beldurrez eta gure esku zakarretan hauts bilakatuko ziren. Orain diferentea zen.
|
|
|
" Itsaslaminarik baldin badago, honexek izan behar
|
du
haien bainuontzia", esan nuen neure kolkorako, tenplu natural batean egotearen sentipenarekin txundituta.
|
|
2007
|
|
|
Ordura arte, ni bizi izandako bainoago ni egondako etxeak besteenak ziren. Etxea
|
zuten
haiek; nik ez nuen etxerik. Orain, ordea, etxea nuen, etxea genuen:
|
|
2008
|
|
|
Bokaziodun irakaslea zen, goxoa eta argia. Bigarren urtea
|
zuen
haiekin, eta dagoeneko bere bizitzako parte ziren. Haiekiko nolabaiteko zorra sentitzen zuen eta bazekien ordezko irakasle bat jarriko baliete klasea atzeratu egingo zela.
|
|
|
Silverri joko bikoitzean ibiltzea aurpegiratu zioten, bake bereizi bat egin nahi izatea bere buruarentzat, bere konplize eta biktimen interesak sakrifikatzea; eta, hitz batean esanda, benetan egiten ari zen huraxe egitea, hain zuzen ere. Kasu hartan hain bistakoa iruditzen zitzaidan, ezin nuen imajinatu nola baretu behar
|
zuen
haien haserrea. Baina bi aldiz gizonago zen beste guztiak baino, eta aurreko gaueko garaipenak berebiziko nagusitasuna emana zion haien gainean.
|
|
|
Hesteak kilkerrez betetzen zaizkizuenean, eta ezer egiten ez
|
duzuenean
haiek uxatzeko, agian da zuen alter ego ankerrak direlako: zirrikituetatik sartzen dira, errua bezala.
|
|
|
zure lan bizitzan ez daukazu aitzakiarik: eraikinak zaharberritzeko enpresa lehiakor bateko burua zara, diseinu lan funtsezkoena zeuk egiten duzu, lanbidea gogoko duzu eta zure bezeroek goretsi egin ohi
|
dute
haientzat egiten duzun lana. Dirua, baduzu.
|
|
|
Hori ulertzekoa ere bada neurri batean, botere sistemaren orbitan hazten eta hedatzen baita batez ere jakintzaren eta kulturaren uhina. Baina, nolanahi ere, horrela gertatu izanak ez
|
gintuzke
haien diskurtso eta ideologien mirabe bihurtu behar, geure pentsaera propiorik sortzeko gaitasunik ez dugulakoan edo. Hain zuzen, hortxe dago gakoa, inon egotekotan:
|
|
|
Berehala ezker eskuin hasi zen sigi saga, oihu bat edo beste aditu zen pasaiarien artean, eta gidariak irribarre egin zuen bere baitan. Gogoko
|
zuen
haiek pixka bat izutzea, batez ere zutik zeudenean argazkiak egin eta egin. Berarentzat ere zerbait kilikagarria eduki zuen eguneroko lan gogaikarriak.
|
|
|
Ez zuen erreakzio handirik sumatu emakumearengan, baina pasaiari batzuek bai ipini zutela izu aurpegia, eta arloteak gustura egin zuen barre. Atseginez gogoratu zuen ohikoa
|
zuela
haiei kamerak eta ostea tranbiaren ibilbideko kale estuenetan, turistek argazkiak egitearren besoa leihotik ateratzen zuten momentua aprobetxatuz tira egiteko. Diru polita ateratzen zuen kamera haiek salduz, baina ez zuen aspalditik halakorik egin.
|
|
|
Hiriko portu zaharrean, geratzen ziren antzinako arrantzale etxe bakanetako batean egokiturik genuen gure ardo elkarte hori. Arrazoi agerikoengatik elkarte gastronomikoetatik desertatutako jendea zegoen bazkideen artean (enotekak espiritualagoak dira), baziren ardoaren metafisikaz hitz aspertuak egiteko gai ziren esnob enpagagarri batzuk ere (filosofiako fakultatean geundela ematen
|
zuen
haien ondoan), eta bazeuden tartean interes praktikoagoak, negozioak edo mahastiak zituztenak ere.
|
|
2009
|
|
|
–Bizibeharrak ondo zaildutako jendearen artean iratzarri nintzen(?). Dena
|
zuten
haiek morrontza. Obligazioa zuten lanaren jaun, erlijioaren jaun, ohitura eta usadioen jaun(?).
|
|
|
gure gorputzean badugula arima bat, espiritu hutsa dena, gorputzarekin zerikusirik gabeko berekitasuna duena; hiltzen garenean arima zerura edo infernura doala, eta han eternalki bizirik dirauela, etab. Umetako gure irudipenok auzikagarriak ziren berez, eta hala batzuek auzikatu dituzte gerora eta guztiz baztertu. Baina ez litzateke pentsatu behar, kontzeptuok denborarekin besteentzat ere auzikatu gabeak gelditu direnik, eta, ondorioz, ikusi behar
|
genuke
haien esanahia eta balioa horientzat ere ez dela ja umetako hura (horregatik ez badituzte ere baztertu). Haurtzaroa denoi pasatzen zaigu, eta haurtzaroko burutazioekaz denoi ere ez zaigu beste erremediorik gelditzen urteekin, edo abandonatzea edo birpentsatu eta eraldatzea, ez baditugu behintzat altxor sentimental soil bezala oroipenean gorde nahi.
|
|
|
Lanak, eginbeharrak, arazoak betiko menpetasunean zerabiltzan gizon eta emakumeen tartean. Dena
|
zuten
haiek morrontza. Obligazioa zuten lanaren jaun, erlijioaren jaun, ohitura eta usadioen jaun.
|
|
|
Barrabilak moztu zizkioten, eta sute batera bota, bere begien aurrean. Gero barruko erraiak banan banan kendu eta sutara bota
|
zituzten
haiek ere. Tripak, eta horrelakoak.
|
|
|
Frantsesak ostatura etortzen ziren udan, hiru lau familia beren alaba ilehoriekin, eta guk inbidiaz begiratzen genien neska maripertxenta haiei. Bagenekien ez
|
genuela
haiek bezalakoak izan behar, ez genuela haiek bezalakoak izan nahi ere, baina, zertan ukatu, bazuten frantsesitek guk ez geneukan beste distira bat. Batere lotsarik gabe ateratzen zuten mingaina izozkiak miazkatzeko, eta guri ere ahoa pixka bat irekiarazten zigun keinu hark, hain zen erakargarria eta itsaskorra.
|
|
|
Frantsesak ostatura etortzen ziren udan, hiru lau familia beren alaba ilehoriekin, eta guk inbidiaz begiratzen genien neska maripertxenta haiei. Bagenekien ez genuela haiek bezalakoak izan behar, ez
|
genuela
haiek bezalakoak izan nahi ere, baina, zertan ukatu, bazuten frantsesitek guk ez geneukan beste distira bat. Batere lotsarik gabe ateratzen zuten mingaina izozkiak miazkatzeko, eta guri ere ahoa pixka bat irekiarazten zigun keinu hark, hain zen erakargarria eta itsaskorra.
|
|
|
Zarautzen bertan. Zer zela eta jokatu behar
|
zuten
haien ondorengoen ondorengoek beste modu batean argentinar batekin. Herriko plazan norbaiten burua haga puntan mantentzea zen kontua.
|
|
|
Ikastetxeko fraideek mutilak zigortzen zituzten, tiragoma klaseetara eramateagatik, baina Domingok atsegin
|
zuen
haien arauei ere kontra egitea, horregatik eramaten zuen tarteka berak egindako arma, kolkoan edo sartuta, hiruzpalau harri ere bai patrikan, zer gerta ere, ikastetxean edo ikastetxetik irtetean erabiltzeko, eta horregatik eraman zuen eskolara, ordenako fundatzailearen izenean urtero antolatzen zutèn festan; goizean goiz, sotanadunek ikasle guztiak patioan formatu, eta han, kanpaina meza antzeko bat eman zuten, otoitzen eta predikatzaile batek bozgorailu batetik jaurtitako suzko aldarrien artean; patioko kantoi batean baziren lau platano, karratu bat osatzen zutenak, eta hantxe jartzen zuten aldarea; gero, jolasak antolatzen zituzten:
|
|
|
Domingo mementoan ohartu zen ezen anai arrebak izututa zeudela: aski
|
zuen
haien galdetzeko edo hitz egiteko moduari erreparatzea, ezusteko aurkikuntzaren ekaizpean naufrago batzuk iduri; baldintza haietan, jakina, anai arreben gainetik sentitzen zen Domingo, baina, sentimendu hura atsegina zen arren, ez zen, agian, berak une hartan gehien irrikatzen zuena, bai baitziren anai arreben gainetik egoteko beste era batzuk ere:
|
|
|
Bi kapitain zeuden haiekin, Daireaux eta Campet izenekoak. Henrikeren bi ondokoek nola halako adiskidantza egina
|
zuten
haiekin honatako bidaian. Ni ez nintzaien hurbiltzen.
|
|
|
Domingo mementoan ohartu zen ezen anai arrebak izututa zeudela: aski
|
zuen
haien galdetzeko edo hitz egiteko moduari erreparatzea, ezusteko aurkikuntzaren ekaizpean naufrago batzuk iduri; baldintza haietan, jakina, anai arreben gainetik sentitzen zen Domingo, baina, sentimendu hura atsegina zen arren, ez zen, agian, berak une hartan gehien irrikatzen zuena... bai baitziren anai arreben gainetik egoteko beste era batzuk ere: haiek irabaztea eta haiek bere alde jartzea zen, esate baterako, era haietako bat, eta ez txarrena; hura izan zitekeen abagunea, gainera, aspaldi ez bezala isilik baitzituen anai arrebak –baita Teofilo Maria eta Damaso ere, noiznahi kontra egiten ziotenak, orain mespretxu eta orain burla–, berari gutxieneko begirune batekin entzuteko prest; izan ere, bazirudien ezen anai arrebek lur bat behar zutela non lehorreratu, eta bera –Domingo– lur hura eskaintzeko moduan egon zitekeen une hartan, gero gerokoak:
|
|
|
Ikastetxeko fraideek mutilak zigortzen zituzten, tiragoma klaseetara eramateagatik, baina Domingok atsegin
|
zuen
haien arauei ere kontra egitea... horregatik eramaten zuen tarteka berak egindako arma, kolkoan edo sartuta, hiruzpalau harri ere bai patrikan, zer gerta ere, ikastetxean edo ikastetxetik irtetean erabiltzeko, eta horregatik eraman zuen eskolara, ordenako fundatzailearen izenean urtero antolatzen zutèn festan; goizean goiz, sotanadunek ikasle guztiak patioan formatu, eta han, kanpaina meza antze... futbol partida bat, lasterketak... baita eltze hauste bat ere, lau platanoen inguruan, aldarea kenduta gero.
|
|
2010
|
|
|
Ni ere Gorki edo Korolenkorekin hasi nintzen, baina hara: aitor
|
dut
haien kontakizunetan biktimen aldeko jarrera nagusitzen zitzaidala, baita autoreek deskribatzen zituztèn zapalkuntza istorioen errealitate gordina zilipurdikatzeko gogoa ere, baina aitor dut, halaber, ez nuela neure sentimenduen ontasuna Gerhardek predikatzen zidàn paradisuaren errealitatea ziurtatzeko froga ezinbestekotzat hartzen; aitzitik: zurigarri merkea iruditzen zitzaidan, goseak ez baitu janariaren presentzia bermatzen, ezta egarriak urarena ere.
|
|
|
Gutxitan egon naiz hain suminduta. Behin baino gehiagotan aitortu dizut Teofilo Maria eta Domingo baino hagitzez ere koldarragoa nintzela, haiek heroien kastakoak baitziren, zuk ere
|
baduzu
haien ukitu bat, Gabino, nik uste, eta ni ez; baina hara:
|
|
|
Quesseneten lantegian egin zituen kalkuluak: ...uak baitziren haien kontrola eta lanaren eta produkzioaren egonkortasuna, fabrikaren martxa ona eta etorkizuna bermatzen zituztenak; Teofilo Mariak buruan zituen, halaber, langileen artean sari gisa banatu beharreko pizgarri eta eragingarriak, bakoitzaren jarreraren eta produkzioaren araberakoak; Teofilo Maria, beraz, bere ideiekin eta betiko ideiekin itzuli zen Frantziatik, baina programa bat ere
|
bazuen
haiek bideratzeko asmotan, eta hartan agertu zitzaigun berritzaile.
|
|
|
–Jarraitu egin genuen eginahalak egiten. Batasunarekin bilera bat egin genuen Eguberrietako loteriaren egunean, abenduaren 22an uste dut, eta esan genien gu prest geundela hiruren arteko bilerak berriro hasteko; alderdi sozialistarekin ere hitz egin genuela eta uste
|
genuela
haiek ere eserarazteko aukera bazegoela, baina horretarako ona izango litzatekeela beraien artean [PSE EEren eta Batasunaren artean] hitz egitea. Batasunekoek esan ziguten beraiek prest zeudela hiruren artean berriro esertzeko:
|
|
|
–Benetako bi pertsonaia dira, baina haien memoria gogoz ezabatu zuten ondorengoek. Mane tonek K.a. IV. mendean Ptolomeo I.arentzat Egiptoko historia irakurri zuenean, gogoan zituen XVIII. dinastiaren hondarreko hainbat errege erregina, baina ez
|
zituen
haien izenak ezagutzen, eta gutxi gorabeherako izen itxuraldatuekin ordezkatu zituen. Garrantzitsuena da Akhenaton ez dela bere izenarekin aipatua?.
|
|
|
Normalean esperientzia handikoak izaten dira. Eta ez
|
baduzu
haien laguntzarik behar, laster ohartuko dira beraiek horretaz. Eta orduan bakean utziko zaituzte.
|
|
|
–Orain esmalte pixka bat eta kito. Gogorra behar
|
du
haiek bezalakoa izatea, ezta?
|
|
|
Orduan jabetu nintzen: Jaimeri belauneko tiroa nik sartu niola uste
|
zuten
haiek, edo ekintza horrekin zerikusia nuela behintzat. Eta gurasoek nahiz Mikelek hala uste bazuten, berdin pentsatuko zuen herriko jende guztiak.
|
|
|
Bere fabrika, bere etxea, bere semea. Bereak
|
zituen
haiek, eta elkarri lotuak hirurak ere, bere gogoan behinik behin.
|
|
|
Aurrekoari emandako hamar milei gehitxo iritzita esku erakutsiaren zenbatekoa apaltzea erabaki zuela Jaimek, besterik gabe? Zer gutxi dakigun, gehien dakigula uste
|
dugun
haiei buruz ere.
|
|
|
Gutxitan egon naiz hain suminduta. Behin baino gehiagotan aitortu dizut Teofilo Maria eta Domingo baino hagitzez ere koldarragoa nintzela, haiek heroien kastakoak baitziren —zuk ere
|
baduzu
haien ukitu bat, Gabino, nik uste— eta ni ez; baina hara: nik ere banuen neure lurren baitan lotan zetzàn landare kaxkar erdi idor bat, baldintza berezi batzuetan piztu, hazi eta bere fruitua eman zezakeena:
|
|
|
Ni ere Gorki edo Korolenkorekin hasi nintzen, baina hara: aitor
|
dut
haien kontakizunetan biktimen aldeko jarrera nagusitzen zitzaidala, baita autoreek deskribatzen zituztèn zapalkuntza istorioen errealitate gordina zilipurdikatzeko gogoa ere, baina aitor dut, halaber, ez nuela neure sentimenduen ontasuna Gerhardek predikatzen zidàn paradisuaren errealitatea ziurtatzeko froga ezinbestekotzat hartzen; aitzitik: zurigarri merkea iruditzen zitzaidan, goseak ez baitu janariaren presentzia bermatzen, ezta egarriak urarena ere.
|
|
|
Quesseneten lantegian egin zituen kalkuluak: ...uak baitziren haien kontrola eta lanaren eta produkzioaren egonkortasuna, fabrikaren martxa ona eta etorkizuna bermatzen zituztenak; Teofilo Mariak buruan zituen, halaber, langileen artean sari gisa banatu beharreko pizgarri eta eragingarriak, bakoitzaren jarreraren eta produkzioaren araberakoak; Teofilo Maria, beraz, bere ideiekin eta betiko ideiekin itzuli zen Frantziatik, baina programa bat ere
|
bazuen
haiek bideratzeko asmotan, eta hartan agertu zitzaigun berritzaile.
|
|
2011
|
|
|
Nahiago nikek tolosarrak holakoak balira: toulousaines
|
dituk
haiek, ez tolosarrak. Igualeko, gauza batzuetan behintzat.
|
|
|
Izaki zango luze horiei begira eman nuen tarte luze bat: haien gona labur ia inexistenteak luzatzen edo mozten, muga ondo kalkulatuan jartzen alegia, ikusi nituen; beren ispilu txikiei begira ezpainak behin eta berriz margotzen erreparatu nituen, edo beren zigarrokin gorriz margotuak keinu ikasiz lurrera botatzen ondoren, eta Nadia ez
|
nuela
haien artean sekula aurkituko erabaki nuen.
|
|
|
Juankruz harrituta. Berak uste beste guztientzat sekretuak zirela bere ametsak, eta hara non lagunaren hitzek adierazi inguruko jendeak
|
bazuela
haien berri. Eta, gainera, denek zekitela postu hura ez zela berarentzat izango.
|
|
|
Bizitzeko ezer ez
|
duten
haien gorpu hotzak biltzeaz nazkatuta.
|
|
|
Askotan entzun ditu teologo eta filosofoak berari buruz hitz egiten eta, umorez hartu izan ohi
|
ditu
haien hitzak: Herio demokratikoa omen da.
|
|
|
Fenellaren aita urrats bizi, urduriz lehiatzen zen. Aldamenean zetorren amama zalapartan, beroki beltz zaratatsua soinean; oso bizkor zihoazen eta berak, aldian behin, jauzi txiki lotsatu bat egin behar
|
zuen
haien parean jartzeko.
|
|
|
Isildu egin zen. Ezin
|
zituen
haien aurpegiak jasan.
|
|
|
Garizumatik garizumara ikusten dute elkar. Grina eta suhar handien albisterik ez
|
du
haien oheak.
|
|
|
Mendialde hartan akabatu du mandatari bat, barrenak zartatu dizkio haren amoranteari, jakin gabe Campoamor ontzikoa ordaintzera etorri zaion armadorearen emazte ohia zela berak eta bere kideak bortizki zamalkatu zuten soin ederra. Padul goitizenez bataiatu zuen emakumeak bere burua gerran, Erriberagoitiko herrixka baten toponimoa hartu baitzuen Kasi Iturrizak izengoititzat, gurasoen omenez, Gesaltza ingurukoak
|
baitzituen
haiek. Paul gaitzizenarekin geratu zen Errepublikako lerroetan, ustezko genero aldaketa eta guzti.
|
|
|
egunkariak saltzen dituenak, taberna zaharreko langileak, denetarik saltzen duen dendako gizon zimurtuak, plazako pizzeriako zerbitzari aspertuak, figuranteak dirudite, egunero turistarentzat irribarre egiten dutenak, ikuslerik gabe ere antzokira egunero joaten diren aktoreak. Ohitu egin behar
|
genuen
haien presentziara.
|
|
|
–Aukera bat da Frantziako Erresistentziako kideak izatea. Gazteak ziren, armaturik zeuden, eta alemanek interesa
|
zuten
haiek harrapatzeko.
|
|
|
Arinduraz ikusi zuen jende berri asko zegoela bulegoan. Nolabaiteko itxaropena
|
zuen
haiekin harreman berri bat has zezakeela, baina ez zuen ilusio handirik egin.
|
|
2012
|
|
|
Eta gehiago: Benitorekin kantuan ari ziren eta orduan hainbesteko arrakasta
|
zuten
haiek denak etxean daude, eta beren kantu guzti haiek ahanzturaren sareetan harrapatuak.
|
|
|
Jon ez zen haiengana hurbildu. Irudipena
|
zuen
haien zeharkako begiradek mezu iluna bidaltzen ziotela: –Ez zenuke hemen egon behar.
|
|
|
Bitartean, Xabier eta Miren entzuten zituen egongelan. Jonek ez
|
zituen
haien hitzak ulertzen, baina, doinuaren arabera, ez ziren oso giro gozoan ari. Berriz ere marrazki bizidunak pantailan agertzea lortu zuenean, Jonek karrikako atearen hotsa entzun zuen.
|
|
|
Testuak estudioaren sona handia azpimarratzen zuen lehenengo paragrafoan eta nagusiaren curriculuma bigarrenean. Yale, King, s Cross, Millennium Bridge, Royal College of Art. Hitz gakoak letra handiz idatzita zeuden, ezagutzen ez
|
zituenak
haien garrantzia balioetsi zezan. 10:20.
|
|
|
Arratsaldeetan, umeak ikastolatik bueltatu ondoren, haien ogitarteko eta zukuak poltsatik atera bitartean, Mercè Rodoredaren nobelei buruz ari zitezkeen, edo Ramon Saizarbitoriari buruz, Mariak gaztelaniaz irakurria zuena, ez baitzekien euskaraz. Ez ziren besteak bezalakoak, amatasunak ez
|
zuen
haien burmuina anestesiatu, beste ama askori gertatzen zaien bezala. Lorategi pribatua hiriaren multzoaren barneko azpimultzoa zen.
|
|
|
Kapitainari galdegin nion, ea ausartuko litzatekeen gizon kopuru horrekin ontzia bereganatzera; izan ere, ez baitzitzaidan egokia iruditzen, ez ni eta ez nire zerbitzari Ostiral uhartetik urruntzea, atzean zazpi gizon utzita, nahikoa lan
|
baikenuen
haiek bereizita mantentzen eta behar zutenaz hornitzen. Leize zuloko bostak lotuta edukitzea erabaki nuen; hala ere Ostiral egunean bitan joaten zitzaien behar zutena eramatera; beste biei, berriz, janariak garraiarazten nizkien leize zulotik urrun samarreraino, eta handik Ostiralek jasotzen zituen.
|
|
|
Bidaia oso atsegina izan zen. Beheko lurretan erbiak, edo erbi itxura zutenak, eta azeriak aurkitu nituen; baina ordu arte aurkitutako mota guztien ondoan oso desberdinak ziren, eta ez
|
nuen
haiek jateko asmorik, batzuk hil nituen arren. Ez nuen, ordea, ausartegia izateko arrazoirik, janari premiarik ez bainuen, eta neukana oso ona zen gainera, batez ere hiru mota hauetakoak:
|
|
|
Gogor ikasiz lortua
|
nuen
haien hizkuntzaren ezagutza maila on samarra; baina aspertua nengoen hain jaramon gutxi egiten zitzaidan irla batera mugaturik egoteaz, eta lehen aukera izatean handik irtetea erabaki nuen.
|
|
|
Amaitu nuenean, eta aurrekoan bezalaxe itzuli egin zitzaienean nire hitzaldiaren funtsa han zeuden gainerakoei, hizketaldi ederra izan zuten beren artean hango hizkuntzan, eta ez batere barrerik gabe nire kontura. Azkenean, nire interpretari izandako zaldun berberak esan zidan zenbait hutsegitetan zuzentzeko erregutzen ziotela besteek, giza izaerari berez dagokion zentzugabekeriaz egin bainituen huts haiek, eta aitzakia horrengatik erantzukizun txikiagoa
|
nuela
haien ustez. Struldbruggen espeziea herri haren bereizgarri zela, ez baitzegoen halako jenderik Balnibarbin edo Japonian, non izana baitzuen bere Maiestatearen enbaxadore izateko ohorea, eta han konturatu zela bi erresuma haietako jendeak nekez sinesten zuela hori gerta zitekeenik, eta lehen aldiz gaia aipatu zidanean azaldu nuen harriduragatik nik ere gauza guztiz berritzat eta oso sinesgaitzat hartzen nuela iruditu omen zitzaion.
|
|
|
Houyhnhnm hitzak zaldia esan nahi
|
du
haien hizkuntzan, eta etimologiaz, Naturako Perfekzioa. Adierazkortasuna falta zitzaidala esan nion ugazabari, baina ahal bezain azkar hobetuko nuela; eta denbora laburrean gauza harrigarriak kontatzeko gai izatea espero nuela; niri irakasteko aukera guztiez balia zitezela agindu zien pozik bere behor, potto eta pottokari eta etxeko zerbitzariei, eta egunero bizpahiru orduz bera ere arduratzen ze... Hauek pozik hitz egiten zuten nirekin; galdera asko egiten zidaten, eta ahal nuen bezalako erantzunak ematen nizkien.
|
|
|
Eta azkenik, berak ikusia zuenez, herrialde hartako animalia guztiek berezko gorrotoa omen zieten yahooei: ahulagoek ez
|
zuten
haiekin topo egin nahi eta indartsuagoek ihes egiten zieten; beraz, guk adimenaren dohaina dugula kontu eginda ere, ezin zuen ulertu nota erremedia zitekeen izaki orok gure aurka agertzen zuen berezko ezinikusi hori; ezta ere, beraz, nola otzan genitzakeen eta gure zerbitzari bihurtu. Halere, esan zuenez, ez zuen arazo honetaz luzaroago eztabaidatuko, irrika handiagoa baitzuen neure istorioa entzuteko, zein herritan jaioa nintzen eta hara iritsi aurretik nire bizitzan egindako eta gertatutakoak.
|
|
|
Yahooen beste gauza harrigarri bat harentzat, satsukeria eta zikinkeriarako joera bizia zen, gainerako animalia guztiengan garbitasunerako berezko joera zegoela zirudien arren. Lehenengo bi akusazioak oso pozik utzi nituen pasatzen erantzunik gabe, ez
|
bainuen
haietaz hitzik neure espeziekoen defentsan esateko, bestela, neure joeragatik, esango nukeen zalantzarik gabe. Baina azken puntuan egozten zitzaion berezitasunaz erraz mintzatu ahal izango nintzatekeen giza espeziearen alde txerririk egon izan balitz herrialde hartan (baina ez zegoen, zoritxarrez); zeren eta, yahooak baino lauhazkako gozoagoak badira ere, ezin dute, nire iritzi apalean, garbiagoak direnik bidezki uste izan; eta horrela aitortuko zukeen jaun ohoragarri hark ere, ikusi ahal izan balu jateko duten era nazkagarria, eta lokatzetan iraulkatu eta lo egiteko ohitura.
|
|
|
Esan diot jadanik irakurleari, bi urkila sendo zeudela finkatuta leihorik ez zeukan kaxaren aldean, eta zaldi gainean eraman ohi ninduen morroiak larruzko uhala sartu ohi
|
zuela
haietatik eta gero bere gerri inguruan lotzen. Hain egoera etsian nengoelarik, nolabaiteko igurtzi hotsak entzun nituen, edo entzun nituela uste izan nuen behintzat?, urkilak zeuden kaxaren alde hartan, eta kaxari tenk egiten ziotela eta bazeramatela itsasoan aurrera iruditu zitzaidan berehala; zeren eta, tarteka marteka nolabaiteko tenkadak sumatzen bainituen, uhinak leihoen goialderaino iritsarazi eta ni ia ilunpetan utziz.
|
|
|
Harridura eta alaitasun handiz hartu ninduten emazteak eta etxekoek, hiltzat jotzen baininduten seguru; baina aitortu beharra
|
dut
haiek ikusteak gorrotoz, nazkaz eta mespretxuz bakarrik bete ninduela, eta are gehiago haiekiko nuen lotura estua gogoratzean. Zeren eta, houyhnhnmen herrialdetik zoritxarrez deserriratu behar izan nuenetik, behartua nuen arren neure burua yahooen presentzia jasatera eta Don Pedro de Mendez ekin hitz egitera, halere nire oroimena eta irudimena beti zeuden houyhnhnm paregabe haien bertute eta gogoetaz beteak.
|
|
|
Lanpostu ofizialetarako jendea aukeratzerakoan, trebetasun handiak baino ohitura onak gehiago hartzen dituzte kontuan; zeren eta, gobernua beharrezkoa izanik gizateriarentzat, giza adimenaren gaitasun arrunta edozein gizarte mailari dagokiola uste
|
dute
haiek, eta Probidentziak sekula ez duela herri arazoen administrazioa misterio bihurtzeko asmorik izan, aparteko argitasuna duten pertsona gutxi batzuek bakarrik ulertzeko, hauetariko hiru nekez jaiotzen baitira mende batean. Aitzitik, egia, zuzentasuna, neurritasuna eta horrelakoak edozein gizakirengan egon daitezkeela pentsatzen dute; eta bertute hauen praktikak, eskarmentu eta borondate onarekin batera, edozein gizaki gaituko lukeela bere herniaren zerbitzurako, ikasketak eskatzen dituzten postuetan izan ezik.
|
|
|
Nahas mahas hartan zalapartatzen zen bizitza ugaria parteka banatuta zegoen halere, arlo desberdinetan sailkatua. Emmak ez
|
zuen
haietarik bizpahiru besterik hautematen, hauek beste guztiak ezkutatzen zizkioten eta hauek bakarrik gizadi osoa ordezkatzen zuten. Enbaxadoreen mundua zoru distiratsuen gainean ibiltzen zen, ispiluz jantzitako saloietan, urrezko mendeldun belusezko tapizez estalitako mahai obalatuen inguruan.
|
|
|
Moskun, argi dago, andereñoak jakintza arloan sartzen hasiak dira, eta ondo aritzen dira, bai horixe! Gure gizonak, oro har, guztiz zakarrak dira, eta emakume argi batentzat jansanezina izan behar
|
du
haien aurrean maitagarri agertu nahirik ibiltzeak. Printzesak oso gogoko ditu gizon gazteak; printzesatxoak, ordea, nolabaiteko destainaz begiratzen die; Moskuko usadioa berori!
|
|
|
Emakumeek, desiratu egin lukete gizon guztiek nik bezain ondo ezagutzea: izan ere, ehun aldiz gehiago maite
|
ditut
haienganako beldurra galdu eta haien ahulezia txikiak ulertzen ditudanetik.
|
|
|
Bandido horiek katu zaharrak baino bizitza gehiago daukate! Borrokan ikusiak
|
ditut
haietako batzuk eta, esaterako, baionetakadaz josita daudela ere, gorputzean baheak baino zulo gehiago dutela ere, sablea dantzatzeko gauza izaten dira. –Isilune laburra egin ondoren, kapitainordeak lurrean ostiko bat eman eta hizketan jarraitu zuen?:
|
|
2013
|
|
|
Egunero zerbait jateko eta droga erosteko beste lortzen zuen eskean, batez ere herrialdetik bazihoazen turistei esker. Kunaren beharrik gehiago izango ez
|
zuten
haiek soberan gelditu zitzaizkien txanpon apurrak ematen zizkioten.
|
|
|
Aldiz, beren artean sortu zèn giro abegitsuak mesfidantzazko ertzak jan eta halaxe joan zen tratu hura ere, adeitasun malgutasunen bidetik: batzuek bertzeez zituztèn iritziak eta informazioak oso ziren aldekoak. Omarrek paper erabakigarria jokatu zuen kontu hartan, bere ahotsarekin eta bere manera onekin musallemdarrak enegarren bider liluratzeaz gain, ez
|
baitzuen
haiei buruzko hitz txarrik izaten, hiriburutik herrixkara itzultzen zen bakoitzean?, ezkongaiak maiteminduta zeuden, eta zer ibili behar zuten gurasoek maiteminduen maitasun gurdiari trabak jartzen?
|
|
|
Horrelaxe egon zen, behi bat bezala, hitz haien hausnarrean, hitz bertsuak errepika eta errepika, harik eta, une batean, hilobitik ez oso urrun, sasi adaxka malgu arantzaz josi bat ikusi zuen arte, norbaitek han nahi gabe utzia edo hara egotzia edo haizeak auskalo nondik ekarria, metro bat luze; eta txilaba kendu, bakarrik jarraitzen zuen hilerrian, itxura guztien arabera? eta harekin, Ali profetaren jarraitzaile sutsuen antzera, behin edo behin ikusiak
|
zituen
haiek telebistan, baita hunkituta geratu ere, gurasoak bertze iritzi batekoak izan arren?, bizkarra zafratzeari ekin zion, behin eta berriz, eta berriz eta berriz?
|
|
|
Garrüzeko inguruko laborariek jakinen zuten zehatzago. Ez
|
nuen
haiei galdegiteko asmorik.
|
|
|
Agertu berriak niregandik bara batzuetara zeudelarik zutitu nintzen. Urratu eta adabaki gutiago ageri
|
zuen
haien arropak. Bilo zuriko batek egiten zuen haietan buru.
|
|
|
Bat bidean aitzinago eta bertzea gibelago ezarriak nituen gainerako biak. Bertze inor etorriz gero ahalik eta lasterrena gaztigu egiteko manatua
|
zuten
haiek. Jakesek mandoak geldiarazi zituen, bi eskuekin uhalei finki atxikita.
|
|
|
Lau seme alaba bizi zitzaizkion, bi mutiko eta bertze hainbertze neskatiko. Lauren etorkizuna poliki antolatua
|
zuen
haien aitak.
|
|
|
Jainkoak daki zer konprenitzen zuten. Gauza handirik noski, baina itsu bat ere ohartuko zen aferak itxura gaiztoa
|
zuela
haiendako.
|