2000
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek
|
oso
pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
Azkenik, aditzera eman beharra dut, giza eskubideen alde
|
oso
erabilgarria den liburu bat badela, 1981ean Unescok argitaratua eta geroztik hamasei hizkuntzatara itzulia; euskaraz ere 1999an Bilboko Unesco Etxeak emana digu Leah Levin andere idazle ingelesak prestaturiko Giza eskubideak: galde erantzunak deritzana.
|
|
Baina alferrik, ez zuen ulertu nahi. Gaineratzen nion esanaz, herriak bere izate naturalean errespetatzen ez badira,
|
oso
normala zela horien aldetik burujabetzaren eskaria. Zeren mundua orotarikoa denez gero, bakoitzak beretik osatzea dela legezkoena, elkarkidetzan biziko bagara.
|
|
Gai honetaz
|
oso
gomendagarria deritzat Gregorio Monrealek hain argi eta zehatz Deia egunkarian, 2000ko martxoaren 27an, eskaini zigun artikuluari,. De la acometida mediática y sus antecedentes?. Hor ikus genezake historiagile askok eta askok zein premiazkoa duten historia ezagutu beharra eta gai horietan zentzuz jokatu beharra.
|
|
Seme alabak eskolatu nahi zituzten gurasoek ordea, ezin ba kexatu, beren haurrak ikasketarik gabe geldituko ziren beldurrez. Jokaera horren lehen lekukoetariko bat dugu, nik dakidanez behintzat, Nafarroako Galipentzu herriko maisua, 1730 urtean era horretan haurrak zigortzen zituena, Jose Mateo zeritzan galipentzuarrak urte horretako irailaren 14an Orreagako artxiboan utzi zuen lekukotasunak dioenez; Bernardo Estornés Lasak bere liburuetariko batera
|
oso
ongi eraman zituen euskarak historian zehar izan dituen gertakariak, Canto y cantares de Euskalerria. Poemario nacional vasco (1994) delakoan.
|
|
Horiek izan ziren Kontseiluko gehienek azaldu zituzten argudioak. Argitasunaren aldetik begiraturik,
|
oso
zentzuzkoak, alegia. Eta ondorioak hor daude, 1999ko urtarrilaren 22an, kontseilukide gehienek beraien dimisioa aurkeztean.
|
|
Historian zehar euskarak edonon izan ditu eragozpenak, baina Arabakoak
|
oso
larriak izan ziren, bereziki eskoletatik hasita. Orain, horren berri ez dakitenei edo jakin nahi ez dutenei aditzera emateari on deritzat, guztion onerako.
|
|
Aita Agustin Kardaberazen Euskeraren berri onak (1761) irakurri baizik ez dago. Han agertzen dituen salakuntzak, Araban gertatzen zenari buruz,
|
oso
larriak dira. Liburuaren hirugarren kapituluko 16 orrialdeetan agertzen zuenez, berri onaren ordez berri txarrak dira.
|
|
–Bai,
|
oso
ondo. Laztana.
|
|
Txemak ez zekien. Soilik erlojuari azken begirada bat bota ziola, neskaren berbaldia ziplo eten zuen"
|
oso
begi politak dituzu" moduko esaldi bat ahoskatu zuela, eta neska harriturik geratu zitzaiola so, batere politak ez ziren begi haiekin. " Eta gainera oso atsegina zara".
|
|
Soilik erlojuari azken begirada bat bota ziola, neskaren berbaldia ziplo eten zuen" oso begi politak dituzu" moduko esaldi bat ahoskatu zuela, eta neska harriturik geratu zitzaiola so, batere politak ez ziren begi haiekin. " Eta gainera
|
oso
atsegina zara".
|
|
Klik txiki bat heldu zitzaion belarrira, eta bere amarekin lotzen zuen sokatxoaren pisurik ez zuen gehiago nabaritu. Klik txiki bat eta bederatzi hilabetez, bere bizitza
|
oso
hartan, amarekin izan zuen lokarria eten zioten.
|
|
Baina berba gutxi egin zuen, eta bazirudien bere lana gehiago zela gure arteko hizketaldia kontrolatzea. Lehendik ere, mutil hauek ikusi nituen unetik, ez nituen
|
oso
gogoko izan; eta, zer esanik ez, Ralph haren portaera gorrotagarria egin zitzaidan.
|
|
"... con contraseña". Eta modu etsiagoan" Eider"," Txema" (bereziki hau,
|
oso
modu etsian)," Rocío"," Irlanda"," Eire", aterpetxeen jabeen izenak... Txemari otu zitzaion hura Eiderren azpikeria berri baten hasiera izan zitekeela.
|
|
Izan ere, famatua egin zen nire astakeria hura, eta orduan ze emakumek izango du nirekin juntatzeko balorea? Baina beno, kontua da pokerrean
|
oso
garai txarra ari nintzela pasatzen, eta Allis kabroi hori nire egoeraz aprobetxatu zela. Eta hala, herritar ugari biltzen zen gauero gure mahaiaren inguruan, partidak ikusteko irrikan.
|
|
Lehenengo ilaran jesarri zen, zergatik jakin gabe. Elizara zergatik sartu zen ere jakin gabe, berak bezalako ateo batek han aurreko gurutziltzatuaren babesa zertarako behar zuen
|
oso
ondo ulertu gabe. Baina zer egingo zuen berak?
|
|
Ze, hara: zuk arantzazko koroa duzu, eta ezin da esan
|
oso
jarrera erosoan ipini zaituztenik, baina ez duzu kexatzeko arrazoirik: mundu guztiak gurtzen zaitu.
|
|
Ezin azaltzeko modukoa. Besapeetatik izerdi ttantta apur batzuk sortzen zaizkit egoera horretan, ez da
|
oso
erromantikoa hori kontatzea baina; eta lepotik belaunetaraino luzatzen zaidan hozkirri bat sumatzen dut segituan. Desiatzen nago bihar goizean berriro hasteko.
|
|
Gonbidatu ninduenak barrezka erantzun zidan ezetz, tokirik ez banu bere etxera joango nintzela lotara, eta telefonoan txanponak sartzearen keinua egin zuen bere emazteari deitzeko, afari berezia presta zezan agintzeko. Eskerrak emanez irten nintzen tabernatik aterpetxerantz, eskerrak batez ere Irlandan bakarrik sentitzea
|
oso
zaila delako, eta horregatik.
|
|
neska bakarti bat egiten ikusten dutenean automatikoki pentsatzen dute neska horrek bidaiatzeko baino beste zerbaiterako gogo gehiago izan behar duela buruan. Ninfomaniatik beherako ezer ez zaie kabitzen astazakil horiei, baina hala ere lasaitzeko esan dit,
|
oso
gutxitan gertatzen dela. Holakoetan serio mantentzea izan da berak erabili duen teknika, hitzik ez egitea eta begirada errepidean galtzea.
|
|
Baina orain
|
oso
berandu da, eta gainera hortxe dabilkit Rocío orain ere ez dakit zer esaten. Hobe dut, hortaz, esaten ari zaidanari kasu pittin bat egitea.
|
|
Gehiago oraindik:
|
oso
posible zela Eiderrek bere buruaz beste egin izatea. Arrazoi sinplea zen, bai.
|
|
Ralph
|
oso
urduri zegoen, gero eta gehiago mugara hurbiltzen ari ginen heinean. Esan diot lasaitzeko, furgoneta osteagatik ez digutela isun handiegia jarriko.
|
|
Auzo honetara iristean mural handi batek agurtzen du bisitaria: " You are now entering Free Derry", eta hortik ez
|
oso
urrun beste hamaika irudi aurki daitezke: Bloody Sunday gogoratzen dutenak, borroka armatuari buruzko etxe baten tamainako irudiak, presoen zerrendak, eskubide zibilen aldekoak...
|
|
Baina ez dut idazteko gogorik, Belfast ikusteak zirrara bereziegirik sortu ez didan bezala. Burua non dudan
|
oso
ondo dakizu, Bitakora laguna, eta hori da ezinegona sortzen didana: beldur handia ematen dit deskubritu berri dudan Eider aske hau nire herrian kokatzeak.
|
|
Eta honek izorratzen nau. Ez etxera bueltatzean gerta daitekeenagatik, baizik eta pentsamendu hauek ez didatelako uzten Ralphekin momentua
|
oso
osoan bizitzen. Maite dut Ralph, inoiz inor maite izan ez dudan bezala.
|
|
" Iepa, potxola!" bota zidan ikusi bezain pronto. " Ez zaude
|
oso
beltzaran, e?", eta nik irribarre egin nion, alferrik baita esatea ez naizela hondartzan egon.
|
|
Gero bazkaltzera eraman nahi ninduela aitortu zidan, harrerak bere pisuan jarraipena izan zezan, gaua luzatzeko asmoz. Baina ezetz esan nion, eskerrik asko baina ez,
|
oso
nekatuta nengoela eta nahiago nuela etxera joan eta atseden hartzea.
|
|
Lanean,
|
oso
jende gutxi zegoela aprobetxatuz, dei bat egin dut Derryra.
|
|
" Nire antza zuenarekin, ezta?", galdetu dit. Ez dakit postal hura bidaltzea
|
oso
ideia ona izan zen. Hona heldu naizenetik hiru bat bider baino ez dut ikusi Jabi:
|
|
Hirugarren aldia da Jabi osabaren baserritik agertzen dela. Barkatu, Bitakora, azken aldian
|
oso
nahastuta nabil, eta ez naiz konturatu osaba Pedroren heriotzaz ez nizula ezertxo ere aipatu. Ospitalera eraman eta egun gutxira hil zen, hantxe bertan, gorputza hoditxoz beterik.
|
|
Amaitu zaio hemengo egonaldia.
|
Oso
konplikatua zen Ralph hemen mantentzea, Txema eta Jabi hain hurbil izanda. Noiz arte izango den ez dakit, baina badaezpada ere agur esan diot denbora luzerako.
|
|
Afrikako sabanako lehoiek ez dute hobeto egiten gazela zauritua harrapatzeko momentuan. Aspaldiko partez elkarrizketaren artea galduta zuen Txemak, ia hamar urte baitziren ligatzen ez zuela, eta bestela ere ez baitzen
|
oso
iaioa solaskidearen arreta mantentzen eta hizketaldia pizten. Baina oraingoan asmatu zuen:
|
|
" Orange Day a dela-eta, Belfast, Derry eta Newtownards hirietan oraindik unionista eta errepublikarren arteko liskarrak baretu ez direnean, IRAk atentatua burutu zuen atzo arratsaldean bost militante lealistaren kontra. Atentatua egiteko moduari erreparatuta, poliziak adierazi zuen azken aldian
|
oso
gutxitan erabilitako sistema jarri zuela praktikan IRAk, beti ere hasierako susmo eta hipotesiak betetzen badira. Dirudienez, lealisten taldean norbait infiltratzea lortu zuten, eta haren bidez jakin ahal izan zuen IRAk noiz, non eta nola burutu aipatutako ekintza.
|
|
Rocío
|
oso
berandu agertu zen, ia gauez. Ez dakit nondik ibili zen," don’t worry" batez erantzun baitzion nire galderari, eta segituan amodiotan bildu ginen, biak neure ohean, herenegundik erabiltzen dugun ohe bakarrean.
|
|
Ahalegindu naiz atzo nondik ibili zen jakiten, eta mutil horiek nola ezagutzen zituen, baina keba, ez dit
|
oso
erantzun zuzenik eman, eta nahiago izan dut gehiago ez ekitea. Ze goxo sartzen den kolakaoa etxetik hain urrun.
|
|
Errepidea eta autoa
|
oso
atzean utzi nituen, eta suposatu nuen udaberrian hura guztia urez beteta egongo zela, baita ni nengoen tokia ere. Herri hartara heltzeko berrehun bat metro geratzen zitzaizkidan, baina ordurako argi ikus nitzakeen etxe guztietako horma eta leihoak; eta askoz ere urrunago, abuztuko beroak eta ortuen egarriak hurrupatuta, urtegiko lau tantak.
|
|
Harrigarria zen urtebete lehenago, 1993an, zenbat gauza gertatu zen Txemaren bizitzan. Urtarrilean postu bat egin zuen gora lanean, otsailean tumore bat kendu zioten bere aitari, martxoan pisua erosi zuen, apirilean Londres hankaz gora utzi zuen IRAren bonba batek, eta beraz Irlanda ernaldu zitzaion bihotzean Eiderri, eta garagardo botila altxatu zuen; maiatzean bakarrik,
|
oso
bakarrik sentitu zen; ekainaren 30ean Rocío García de Mainueta azaldu zen urte askoren ondoren; uztailean Eider hegazkinean desagertzen ikusi zuen, eta 26 egun bata bestearen atzetik joan zitzaizkion (astiro, berunezko, mantso, bero); abuztuan, irailean, urrian, azaroan, abenduan ez zuen gogoratzen, ezerk ez zuen erlieberik hilabete horietan.
|
|
Kontua da martxoa ez ezik apirila ere ziztuan joan zela, eta noski, maiatzean
|
oso
gutxitan azaldu zen Eider pisutik, Irlandako bidaiaren prestaketetan baitzegoen buru belarri murgilduta, eta Irlanda ez zen beste edozer bigarren mailara pasatzen zuen automatikoki.
|
|
Ez dakit zergatik den: inoiz ikusi dituzten neskarik politenak garelako, alaienak eta orainaldi perfektu baten jabe garenak; edo bestela, lurmutur honetan ez delako
|
oso
normala bi neska eskutik helduta joatea. Berdin zait.
|
|
Akaso zakarregi jokatu dut zurekin: noski,
|
oso
maja zegoen garai batean ere gerta zitekeen istripua. Baina ematen du hor zorteak ere gure aurka nahi izan duela, zorteak edo dena delakoak ze... ze nik ez dakit zer pentsatu ere...
|
|
Ez zekiten ordenagailua pizten ere, eta nola jakingo zuten artxibo baten barrura sartzen... Geratzen zen bakarra Txema zen, nahiz eta
|
oso
gutxitan azaldu Eiderren etxetik, eta beraz ez zen lar arriskugarria testu horiek irakurtzeko. Eta gainera, azken aukera hori absurdoa zen guztiz, euren arteko konfiantzak ez baitzuen antzeko hesien beharrik.
|
|
Ez dut denbora larregi izan hiria behar bezala ezagutzeko, etxetik ekarri dudan Irlandako gida honen arabera hamar mila leku interesgarri baitaude Dublinen, eta beraz, larrialdiko aukeraketa bat eginda, hiru edo lau tokirekin konformatu behar izan dut. O’Connel Street eko postetxe historikoa, Trinity College, Grafton kalea eta kantoiz kantoi egindako ibilbide ez
|
oso
zehatzean aurkitu dudan elizaren bat, horiek izan dira nire gidaren iritziz denboraz estu dabilen bidaiariak ikusi beharreko batzuk. Eta bai, ahalegindu naiz 1916ko altxamenduaz geroztik postetxeko hormetako zokoren batean ikusgai dauden bala aztarnak aurkitzen, nolabait ere irudikatu dut Padraig Pearse iraultzailea, independentzia oihuka aldarrikatuz postetxeko eskaileretatik; eta Trinity College imajinatu dut Oscar Wildek bere pasilloak zeharkatzen zituen garaietan.
|
|
Hasierako garaiak etorri zaizkit gogora handitasunaren kontu horiek aipatzean, Txemarekin ibiltzen hasi nintzeneko garaia alegia. Gertatu zen herriko bi mutil ingelesa ikasteko akademia batean sartu zirela, euretako bat gainera
|
oso
guapoa. Eta nola gertatzen den gasolina arrasto bat erretzean, halaxe izan zen herriko neska gehienekin ere, mutil horren atzetik hasi ginela denok.
|
|
Gehiegi idazten dela diotenen kontra, ahots berri bakoitzak edertu egiten baitu gure barne paisaia, liburu berri bakoitzak aberastu gure mundu ikuskera. Nobela bat da Gabiriaren lehen obra hau, tamaina politekoa gainera(
|
oso
ohikoa ez den gauza), eta nik edonori gomendatuko niokeena, idazlan fresko, arin, atsegin eta mamitsua delako. Frogak behar dituenak, aski du kontakizuna irakurtzen hastea.
|
|
|
Oso
erromantikoa da abiapuntua, baina kontuz, ezer ez baita lehen begiratuan dirudiena. Ustekabe ugari ditu Txemak zain, eta irakurleak irribarrez deskubrituko ditu bideko sorpresa horiek guztiak.
|
|
Ez ote dugu aski, arrazoin horren frogatzeko, Nafarroako erregina Margaritaren Heptameron eta Axularren Gero elkarren ondoan ipintzea eta konparatzea, ikusteko zein denborak ziren batarenak eta zein bertzearenak? Bai, badakit
|
oso
liburu diferentak direla, konparaezinak eta juntaezinak alde batetik, jeneroetarik hasi eta prosaren azken gorabeheretaraino; baina, bertzetik, zalantzarik ba ote dago, batari zein bertzeari darion spirituaz denaz bezainbatean, ezen Gero k ez duen zabaltasuna eta irekitasuna duela Heptameron ek, gizarte libreago eta permisiboago baten aieru eta seinale.... Eta ez al zaizu iduritzen, ildo beretik, ezen mosen Bernat Etxepa reri ere neke eta gaitz gertatuko zitzaiola egun hainbat poemaren skribatzea, nola skribatu baitzituen bere denboran?
|
|
Mattin eta biok anitzetan joaiten ginen harat, baita osaba Joanikot ere, zeinak
|
oso
ere atsegin baitzuen, dakizun bezala, animalien eta hegaztien studioa, eta, horrela, behin baino gehiagotan ikusi izan genuen nola piztiak egiten zuen jauzi leihorantz, orroka, handik ihes egin nahiko balu bezala.
|
|
Aita Bartolomek
|
oso
ongi zerabilen euskara, baina gazteleniaz mintzatzeko ohitura zuen, eta gurekin ere halaxe aritu zen bazkari osoan. Honekin ez dizut erran nahi, jaun André, ezen jesuita guztien jokabidea halakoa izan zela, zeren eta ezagutu izan baititut nik euskararen alde mintzatu izan diren jesuita sutsuak ere.
|
|
Bien artean bera zegoen, aitona Nikolas, zeina betean harrapatu baitzuen aitzinetik zetorren olen krisiak eta beheraldiak, ondikotz. Guztien erranetan, bertzalde, ez zen hartu beharreko neurriak hartzeko gai izan, eta, hargatik,
|
oso
mementu gaitzak iragan genituen jauregian.
|
|
Izan ere, zenbat gezur hitz horren ifrentzuan ere, jaun André! Erraiten du François de la Rochefoucauldek bere Maximes izeneko liburu sonatuan, zeina neure gutunetarik batean adierazi bainizun ezen
|
oso
ere laket nuela: " Munduak maizago saritzen du meritu iduria, meritua bera baino".
|
|
FUSILEN eta kanoien tratu biribil hark zernahi merezi zuen. Eta aitari, jakinik ezen dukea
|
oso
zezenzalea zela eta zaldi gainean ongi baino hobeki toreatzen zuela, bururatu zitzaion ezen on izan zitekeela horrelako festa berezi baten moldatzea eta prestatzea; bigarren arrazoin bat ere bazuen hartarakotz, 1660ko urte hura Urbiaingo herriaren fundazionearen hirurehungarren urteurrena zenez: estakuru bikaina zen konmemorazione hura, beraz, aitaren asmoetarako, tiro batez bi txori hiltzerat deliberatzen zela.
|
|
Ez, segur ezetz. Baina haurrak josteta du maite, eta osabak ere
|
oso
atsegin zuen batzuetan josteta... eta hala umetzen zitzaidan behin baino gehiagotan ni gizondu nahi ninduena. Eta egun hartan, berdin.
|
|
Baina erran beharra dut ezen, hatsarrean bederen, haserre ediren nuela osaba Joanikot... hain haserre, non ez baitzion kasurik ere egin eskuan nekarkion presentari: ...xeko studiorat nindoala —zeren, jakin zuenetik ezen aitona Nikolasek testamentean urroztarren dorretxea esleitzen ziola, hango goi solairuko gela prestatu baitzuen bere eginbeharretarako; eta zeren, bisitan genituen handikiak jauregian geratzen zirelarik, dorretxerat egin baikenuen osaba Joanikotek, Mattinek eta hirurok, haiei leku egiteko—; haren studiorat nindoala, bada, dorretxetik ez
|
oso
urrun, or baten zaunkak aditu nituen, zeinak baitziren Arkimedesenak, osabak Akilesen ondotik izan zuen orarenak; eta Arkimedesenganat hurbiltzean, oharturik ezen sugegorri batekin ari zela, lurrean bizpahiru urratserat zegoen makila bat jaso, txakurra baztertu, eta lauzpabortz kolpez akabatu nuen narrastia; eta eskuan hartu, eta osabarenganat egin nuen, disekzioren bat edo egiteko asmotan, zeren...
|
|
—Ongi, Joanikot,
|
oso
ongi, akort nagok hirekin, guztiz akort, zeren eta, hautuen egiteko orduan, etxekoak eta auzokoak dituk lehenbizi. Eta Ubarneko dama ene konfiantzako emaztekia duk, eta haren semea ez duk gutiago izanen...
|
|
—eta, betartea iluntzen zitzaiola, erran zidan—: Izan ere, aita Bartolomeren itzalak kezkatzen naik, zeren eta,
|
oso
oker ez banago, gure jesuita ez baita jaun Marcel handiaren ezpalekoa... eta haren hitz sutsuak gerlarako deia dituk. Jauregia eta gure inguru osoa trentotarren sakristia bihurtuko dik jesuita honek denborarekin, ikusiko duk... eta guk prestik egon genikek orduko.
|
|
Izan ere, erran berri dizut ezen, gogoratzen dudan neurrian, sentitzen zuena erraiten zuela aitona Nikolasek eta erraiten zuena sentitzen: ez zuela deus ere gordetzen, alegia, eta zen bezalakoa onartzen zuela etxeko iragana... nahiz eta ez nagoen
|
oso
segur, zeren eta iragan hark bere kontradikzionea baitzuen, kontzientzian barrena itzal bat bezala luza zekiokeena, eta uste dut ezen itzal hark ere egitekorik aski eman ziola, ez dakit bizitza osoan, baina bai bizitzaren azken aldian. Eta segur nago eta gero eta segurago nago ezen itzalpean nahi izan zuela itzal hura, baina ezin izan zuela, halako suertez, non itzalak itzali baitzuen aitona bera ere, finean.
|
|
—Han Italian behin eta bi aldiz izan ninduan galtzaile. Eta
|
oso
gaizki ibili ninduan denbora batean, pobre eta errumes, hik ongi dakian bezala. Eta orain garaile naizela, ez nagok ergelkeria baten egiteko...
|
|
Eta ezetz erraiteko gogoa etorri zitzaidan, baina ez nintzen ausartu. Eta nik ez dakit bera ere
|
oso
pozik ote zegoen, zeren, eskaileretan goiti gindoazela ere, bere burua zuritu bertzerik ez baitzuen egin: " Zer uste du saindujale horrek, ni hain inozoa eta hain inozenta naizela?
|
|
Kontulari batek ere sinatzeko moduko kontua zen hura —zehatza, orekatua eta hutsik gabea—, eta osabak ere estimatu zidan, itxura batean, kontuaren perfekzione hura, zeren,
|
oso
oker ez banago, enekin haserretu orde, ezpainetan keinu hura igarri bainion, irri baten itzala izan zitekeena. Eta, aurkikuntza harekin edo animaturik, erran nion:
|
|
Galde diezadakezu, jaun André, nola egin niezaiokeen esker oneko irri hura aita jesuitari, osaba Joanikotek haren gutiesterat bulkatu baninduen, bere mesprezuzko erran haiekin, Bartolo goiti eta Bartolo beheiti, eta nik ihardetsiko dizut, alde batetik, ezen ene baitan ez zela oro aita Bartolomeren aurkako mesprezu eta arbuio, zeren eta aita Bartolome
|
oso
mintzalari ona baitzen eta miresten bainuen nik alde horretarik; eta ihardetsiko dizut, bertzetik, ezen amaganat iraulirik nituela orduko, ene konbertsione iduriko haren ondoren, osaba Joanikotenganat luzaroan bideratu nituen sentimenduak —estimua eta maitasuna—, eta sinesten hasia nintzela ezen apez hura Jainkoak jarri zidàn bitartekoa zela, Jainkoaren bidetik gida ahal izan nitzan ne...
|
|
—Atzo erran nizuen ezen guarnizinoko soldaduak arduratzen direla gizonen arteko liskarrez; orain, berriz, erran dizuet ezen zaldun horiek, edo, zalduntxoak, hobeki,
|
oso
liskartiak direla; eta, akabatzeko, erranen dizuet ezen, nola haien nagusiak inguruko etxaldeetako jaunik jauntsuenak diren, guarnizinoko soldaduek ez dituztela aintzakotzat hartzen zalduntxoen bilaukeriak... eta, beraz, nahaskeriarik eta aharrabiderik nahi ez baduzue, haiekin ez sartzea duzue onena.
|
|
Eta osoa ez dena osoaren zati bat baizik ez da. Eta, helduko banio berriro, hatsarretik, arrazonamendu honi, jakinik ezen desordenaren erdian zati bat naizela —edo zati batzuk, harat eta honat barreiatuak— eta ez
|
oso
, ondorea izanen litzateke ezen zatiaren zati bat nintzatekeela. Eta, berriro helduko banio, zatiaren zatiaren zati bihurtuko nintzateke... eta azkenean atomo bat bihurtuko nintzateke, deus ez.
|
|
Eta hura halakoa zen eta harekin ikasi nuen ezen ezin ahantz zitezkeela plazer tipiak eta apurrak plazer handien izenean; eta, nola haren etxetik ez
|
oso
urrun mendi tipi bat baitzegoen, norat joaiten baikinen noizik behin paseoan, hala, harekin ikasi nuen, orobat, ezen bezain ederra izan zitekeela bidea; eta, are gehiago, zeren harekin ikasi bainuen ezen ez zela gainaren eta gailurraren atzemaitea conditio sine qua non a mendiaz eta mendiaren ederraz gozatzeko.
|
|
Izan ere, arestian erran dizuedan bezala, indiar batzuk bisitatzetik etorri berria naiz, eta zer erranen dizuet nik, bada...?
|
Oso
jende ona dela, egoismoak eta harrokeriak kutsatu gabea: indiar gorri batzuk dira, hemen ez ezik Santo Tomásen inguruan ere bizi direnak.
|
|
Zeren baitzirudien ezen ordu arte hain kontra izan nuèn Fortuna bera ere neure alde eta fabore jarri zela behingoz, noiz eta heldu bainintzen jaun Ve nancio Roblesen etxalekurat, zeina baitzegoen Nueva Andalucíako iparraldeko kostatik hurbil, Cumanátik ez
|
oso
urrun.
|
|
Lope Agirrekoaren eta bere marañon en amets ezinezkoa...! Eta haiek ere hemendik ez
|
oso
urrun ibili ziren, bidaia ezin penosago hartan, ibai Amazona sen barrena...! —eta, barrendik hats hartzen zuela, amets baten ertzetik bezala, eratxiki zuen—:
|
|
Amoriozko kanta bat zen hura,
|
oso
ere atsegin nuena, nahiz eta neure buruari ez nion artean amorio konturik trazatu, zeren eta amorioa ez baitzen artean ene beharra eta nezesitatea, zientziaren eta filosofiaren mundurat ninderamaten jaun Marcelen eta osaba Joanikoten irakaspenak aski eta sobera balitzaizkit bezala.
|
|
Eta ni hantxe geratzen nintzen bide erdian, nori sinetsi ez nekiela, zeren osaba Joanikot
|
oso
jakintsua omen zen, astronomoa, matematikoa eta ez dakit zenbat gauza gehiago, baina nola nik, artean, Felisa osaba Joanikot baino hagitzez maiteago bainuen, eta, nola maite duen ezjakinak gehiago omen dakien maite ez duen jakintsuak baino, zeren maitasuna baita jakintasun ororen gaineko jakintasuna, hala, Felisaren ipuinekin geratzen nintzen azkenean.
|
|
Eta, jakina, emazteki hura oroitzen dudan bakoitzean, esker onez oroitzen dut, ezinbertzean. Izan ere, nola babestu ninduen umetan haren sabel zabal joriak, izuak handik edo hemendik mehatxatzen ninduenean... eta nola sentiarazi ninduten haren beso sendoek ahulezian sendo, eta nola, haren gorputz osoak, neure deusezean
|
oso
!
|
|
Izan ere, imajinazino beroa behar da, zozoa adimendutsu idurikatzeko, zeren kantari apartak dira zozoak, baina ez
|
oso
argiak. Osaba Joanikotek erakutsi zidan hori, urtxintxen ohiturak studiatzen ari zen aldi hartan, urroztarren goiko bordan.
|
|
Eta galdetu diot ondoren ea noiz etor daitekeen gurerat, eta hark ihardetsi dit ezen ezin izanen zuela abuztuaren lehen egunetarat arte, Hondarribian geratu behar zuelako, Manti lla na ko kondearekin baterat, Espainiako armadaren hornizoinekin loturikako bertze hainbat konturen aitzinatzeko. Eta erran diot ezen abuztuaren 11n ospatzen ditugula Urbiainen santaklarak, eta orduan etor zitekeela egun batzuetarako dukesarekin, baita Mantillanako kondearekin eta kondesarekin ere, haiek hala nahi balute... eta dukeak baietz, santaklaretarako etorriko zirela guztiak, hiru egunetarako, zeren ez baitzuen zalantzarik ezen Mantillanako kondeak ere onartuko zuela gonbita,
|
oso
ere festazalea zenez gero —eta, bi eskuak goiti jasotzen zituela, gaineratu zuen—: Ez al da hori berri zoragarria?
|
|
Jauregitik ez
|
oso
urrun bazen, baso ertzean, zelai zabal bat, norat eramaiten baikenuen tigrea gurdi batean, begiak oihal batez estalirik, eta norat erakartzen baitzuen aitak inguruetako ehiza, morroiek lagundurik beti ere eta morroiek soilik, ez orek, zeren eta hauek, halakoetan, etxean uzten baikenituen, tigreak arretarik gal ez zezan eta ehizaren bidetik desbidera ez zedin, orei zien ezinikusi hura zela kausa. Halarik ere, ehiza ugaria zen arren, ez zen beti gauza segura eta, izaiten ez zenean, guhaurk eskaintzen genion, libratzen genituela, hartarakotz, kaiola batzuetarik, bat banaka, untxiak edo erbiak, Uraitzeko hudozain baten trabailuari esker geureganatzen genituenak; eta kentzen genion tigreari begietarik oihala, eta untxien eta erbien gibeletik abiatzen zen hura, jauzi arin ezin bizkorragoetan.
|
|
Eta, inguru hartan bizpahiru morroi geratzen zirela, gainerakoak basoan sartu eta luzaz ibili ginen tigrearen bila, harik eta nihaurk arrasto batzuk aurkitu —zeren, osaba Joanikot bezala eta osabak berak irakatsia, trebea bainintzen egiteko haietan— eta, arrastoei jarraikiz, tigrea atzeman genuen arte, harizti batean, atzaparretan basurde bat zuela, ez
|
oso
handia, baina ezta tipia ere.
|
|
" Eta...?" Eta erregeordeak bertze irri bat eskaini, eta erran zioan: " Zure demanda
|
oso
ere kontuan edukitzekoa iduritu zaigu, zeren eta, ikusirik zer arrakasta izan duzun zeure Laiotzako olarekin...", eta hara heldurik isildu egin zuan.
|
|
Izan ere, negozioek hartaraturik, aitak bidaia luzeak egiten zituen kanporat, eta osaba genuen orduan, osaba ez ezik, aita ere edo aita ordeko. Eta osaba txantxazalea zen
|
oso
, zientziaz ari zitzaigunean izan ezik... Eta, txantxa haien aitzinean, Mattin eta biok edonoiz hasten ginen irri karkaraka, eta amari ere, ahantzirik behingoz kontua hartu eta erantzuki egin behar zigula neurriz kanpoko barreak egiteagatik, irri tipi bat marrazten zitzaion ezpainetan.
|
|
Eta, hala, noizik behin, biek ala biek tiro pare bana egiten zieten zapi zuri biribil batzuei, zeinak jopuntutzat hartu eta harat edo honat lotzen baitzituzten, zuhaitzen bati, harkaitzen bati edo bertze zernahiri. Aita
|
oso
ehiztari ona zen, punteria izugarria zuena; aitaren ondoan, berriz, osaba Joanikot ehiztari eta tiratzaile eskasa zen; baina nola ez zen osaba ehiztari eskasa izanen, baldin, alde batetik, ehiza atsegin ez bazuen, eta baldin, bertzetik, usoaren edo oreinaren aiduru zegoela ere, buru zirrituren batetik Pitagorasen teorema edo Arkimedesen printzipioa sartzen bazitzaion, ez zekielarik, finean, pieza... Hala, bada, aita osaba Joanikot baino hagitzez ere tiratzaile hobea zen; ez, ordea, kanoiarekin!
|
|
Hala, bada, aita osaba Joanikot baino hagitzez ere tiratzaile hobea zen; ez, ordea, kanoiarekin! Izan ere, ehizan bezala, aitak bere berezko sena eta bere begia baliatzen zituen, zeren eta ez baitzen gai osabak egiten zituen kalkuluen egiteko, eta begia eta sena, sena eta begia,
|
oso
ere luze edo oso ere labur geratzen zitzazkion, tiroen inpaktuek ongi adierazten zutenez; osabak, aldiz, erraiten zuen: " Eman niri objektiboaren posizionea, kargaren datuak... eta ez dut huts eginen"... eta, tiro egiteko orduan, sartuko zuen bala, morroi pare batek lagundurik; sartuko zuen bolbora; emanen zion kanoiari, objektiboaren eta berak matematikoki eginikako kalkuluen arabera, behar zuen inklinazionea, eta haren tiroa ez zen jopuntutik urrun ibiliko.
|
|
Hala, bada, aita osaba Joanikot baino hagitzez ere tiratzaile hobea zen; ez, ordea, kanoiarekin! Izan ere, ehizan bezala, aitak bere berezko sena eta bere begia baliatzen zituen, zeren eta ez baitzen gai osabak egiten zituen kalkuluen egiteko, eta begia eta sena, sena eta begia, oso ere luze edo
|
oso
ere labur geratzen zitzazkion, tiroen inpaktuek ongi adierazten zutenez; osabak, aldiz, erraiten zuen: " Eman niri objektiboaren posizionea, kargaren datuak... eta ez dut huts eginen"... eta, tiro egiteko orduan, sartuko zuen bala, morroi pare batek lagundurik; sartuko zuen bolbora; emanen zion kanoiari, objektiboaren eta berak matematikoki eginikako kalkuluen arabera, behar zuen inklinazionea, eta haren tiroa ez zen jopuntutik urrun ibiliko.
|
|
Zeren eta, dakizun bezala, Felisa izan nuen nik, neure lehen urteetan, ama bihotzeko eta odolaren erdiko; eta haren bularreko izan nintzen, eta haren bularrek zaindu ninduten. Eta nola babestu ninduen umetan haren sabel zabal joriak, noiz eta izuak mehatxatzen baininduen handik edo hemendik... eta nola sentiarazi ninduten haren beso sendoek ahulezian sendo, eta nola, haren gorputz osoak, neure deusezean
|
oso
! Eta usain berezia zuen eta bere berea, zeren eta haren azal esnetsuari esne usain berezia baitzerion, eta esne usain hura ere bertze aterbe bat zen ene bakardadearentzat, ene malenkoniarentzat eta ene segurantza faltarentzat.
|
|
—Oroitarazi nahi dizut ezen zure hitz horiek
|
oso
ere larriak direla eta arauz kanpokoak, laugarren manamenduaren kontrakoak, eta, halatan, bekatu mortalean zaudela, amari zor diozun begirunearen hausteagatik, eta...
|
|
Baina kontrakoa ere ez da gezur tipiagoa izan enetzat. Zeren bertze muturrean ere bizi izan bainaiz, jan edanetarat eta emaztekietarat emana, eta urgoitu eta gogaitu nintzen azkenean, nahiz eta aitortu behar dizudan ezen iragan nituela
|
oso
mementu onak ere.
|
|
—Egia duk ezen Joanikot eta Maddalenen amoriozko historia ezin ederragoa izan dela, baina halakoak bakanetan gertatzen dituk eta
|
oso
zirkunstantzia berezietan... eta gertatzen dituk, batik bat, inguruko jendea amoranteen kontra agertzen denean eta hauek, halarik ere, berea atxiki nahi izaiten dutenean, sasi guztien gainetik eta hodei guztien azpitik, nola gertatu baitzen hire osabaren kasuan. Zeren, bertzenaz...
|
|
...zan direla, estatuaren eta elizaren arauetan eta egunorozko azturetan eta ohituretan moldatuak, baina ezagutu izan ditut, halaber, arau horietarik atera izan diren bakan batzuk, edo, atera izan ez badira ere, arauen arteko zirrituetarik kanporat beha jarri izan direnak eta, behakoaren behakoaz, ikusmoldea aldatu izan dutenak, nahiz eta gero beren izatasuna bertzeei ezkutatzen ibili izan diren, edo
|
oso
giro eta gune mugatuetan azaldu behar izan duten: kapitaina izan zen horietarik bat, bere pentsatzeko manera partikular harekin, eta bere hitz egiteko modu harekin, zeren, gaizki hitz egin behar zuenean, batik bat marinelen aitzinean, mila maradizinoz eta bertze hainbat juramentuz josten baitzuen bere solasa, baina ongi baino hobeki moldatzen zen, orobat, bera baino jende ikasiagoarekin ere, baita filosofiaz, zientziaz eta teologiaz mintzatu behar izaiten zuenean ere, zeren, batetik, irakurriak baitzituen Montaigneren Entseiuak eta itsasoaz mintzo ziren bertze liburu batzuk ere, eta zeren, bertzetik, kapitaina ere bertze filosofo bat baitzen, bizitzaren eskolan ikasia... portuetako eskolan, beregainki, portuetako bizitzak bizitzaren zinezko porturat balerama bezala.
|
|
Uste baino hobeki ulertu zidan. Bozaren jabea urrundu eta, istant bat geroago, zorrota baten murmur bizigarria aditu nuen ez
|
oso
aparte.
|
|
Etxearen neurriko sala ñimiñoa zen: telebista aparatu bat, bideoa azpian zuena, besaulki bat, zur merkeko mahai tiki angeluzuzena, funtzionala
|
oso
, eta bi aulki, halaberekoak. Egongela bat, bertze hamar mila bizitegitakoen gisakoa hiriko auzo honetan.
|
|
Ez diat uste bakarrik ere gelditzen denik hemen, bere fitxa gabe —" karpeta" pentsatu baina" fitxa" erran nuen— Nik neronek ere... —haren gorpuzkera murritza zurruntzen sumatu nuen— neurea izanen diat nonbait ere, hemendik ez
|
oso
urruti.
|
|
Betaurrekoen kristal
|
oso
bakarretik, Charlyren hatz zuzena ikusi nuen pistolaren zakurraren gainean pausatzen. Beldurrak botilako lepoaren inguruan tinkatu zizkidan hatzak.
|
|
Haiek berehala bota zigutean erretolika, eriaren berme konstituzionalak eta istorio. Beharrik Ramirez dugun gurekin,
|
oso
konbentzigarria beti...
|
|
Oraingoa, idatzizko kazetaritzaren historian lekurik emanen ez bazioten ere, borobiltzat jo nuen: " Atso ezezagunaren azken egoitza", irudimentsua
|
oso
. Horrez landa, 5.300 karaktere idatzirik nituen aferaren gaineko jakingarri berri guztiekin.
|
|
Doi doian ohartu nintzaion ganberaren antolaketari: ohe bakarra lorezko edredoiduna, arropa meta galanta gainean zuena, ikasteko mahai bat karpetaz eta apuntez betea, liburuetarako apalategi bat eta ate arrosetako armairua, haur irudiz apaindua, iragan ez
|
oso
urrun baten oroigarri. Anak, argi nagusia iraungi eta mahaiaren gaineko lanpara ttipiaz ordezkatu zuen, esku batekin kontzen zidala beti.
|
|
Txalotu ezina; ez nuen amarekin zalapartarik nahi, eta are gutiago haren ahizpa bihotzekoa zela kausa. Buruz buru jarri zitzaidan mahaira, makur,
|
oso
makur, eta kafea zerbitzatu zuen bere katilura. Argituz geroztik zenbatgarrena zuen galdetzeko puntadan egon nintzen, baina gaia desbideratu nahi hutsagatik bere tentsio kontuak solasera ekartzea zitalkeria iduritu zitzaidan.
|
|
—Gaurkoz, bertze horrenbertze izanen duk agian. Hiru orrialde baititut hiretako,
|
oso
osorik.
|
|
Kristinaren mintzoa maila batez goititu zen xamurtasunaren eskalan. Lekuz kanpo
|
oso
, gauzak ongi aztertzera. Alabaina, errana naiz orain berri, larunbat horretan banuela, inoiz izan eta, mainaturik sentitzeko premia.
|
|
Hobe, beraz, liluramenduaren bukaerak tripa betexea atzematea. Batzuetan praktikoa naiz
|
oso
.
|
|
7.023 karaktereko informazioa, Tomasi mailegatutako grabazioez baliatuta gehienbat, eta 2.098 karaktereko kronika sasi literarioa, hilotzaren erreskatearen inguruko hileta giro udatiarraz. Burua
|
oso
erne ez izan, eta nire lanaren atal nagusia moldatzerakoan baino hagitzez ere denbora gehiago egin nuen horretan. Hala ere, ongi erabilitzat jotzen nuen, ageri agerian utziko baitzuen Isabel Sanjosek gure lehiakideenean lardaskatuko zuen adreilu aseptiko bizigabearekiko aldea.
|
|
Orobat, ohiko sumarioak idatzirik nituen, baita lehen orrialdeko laburpena —1.240 karaktere— eta argazki oin sail bat ere, bertze hainbertze portretaren lagungarri. Patxik eta biok erabakita, horietariko lauk halako serie bat osatzen zuten, zinematografikoa
|
oso
, nire kargu utzitako egunkariko erdiko bi orrialdeetan:
|
|
Ez zuen
|
oso
interesaturik ematen. Lehenagoko denboretan ere, nire lanak ez zion lilura handirik sorrarazten.
|
|
Ogia ahoan sartzen ari nintzen une horretan. Doi doian erantzun nion haren" kaixo!" ez
|
oso
ozenari.
|
|
—Hori
|
oso
gaizki zagok.
|