|
2002
|
|
|
J. L. Alvarez Enparantza" Txillardegi" (1929) euskal kulturako pertsonaia nekaezina dugu,, ETAren fundatzaileetako bat eta unibertsitate irakaslea duela
|
oso
gutxi arte; intelektualak bere garaiko gorabehera historikoekin engaiatu behar duela uste izan du beti. Bere bibliografia oparoak arlo ugaritako lanak biltzen ditu, hala nola, fonologiari buruzko lanak, eta saiakera liburu ezagunak:
|
|
|
Adibideak nonahi dira: etorkinen kasuan, esate baterako, hartzaile duen gizarteko hizkuntza ondo menperatzen duenak ezagutzen ez duenak baino erraztasun handiagoa izango du gizarte berrian mugitzeko; ezaguna da gure artean, bestalde, duela
|
oso
gutxira arte, baserritik kalera jaitsi behar izaten zuten baserriko alabei erdara ikastea zenbat aholkatzen zitzaien, han, kalean, lana aurkitzeko edo bertara ezkontzeko.
|
|
2004
|
|
|
Baina zer nolako irakurzaletasunaz ari gara hizketan? Izan ere, irakurketa duela
|
oso
gutxi arte formatu klasiko jakin batekin identifikatu dugu: inprenta batetik ateratzen den paper orri edo liburuarekin.
|
|
|
Jarduera bolkaniko eta glaziar horren proba grafikoak “Nature” aldizkarian argitaratu dituzte gaur Europako planeta gorriko lehen esploratzaile orbitalaren kamerarekin lan egiten duten 40 ikertzaile alemanek, errusiarrek eta estatubatuarrek. Argazkietan ikusten denez, krater horiek kanporatutako labak Marteren azala birmoldatu du duela
|
oso
gutxi arte, eta, teorikoki, gaur egun aktibo egon daitezke. Argazki horien azterketak zehazten du Olimpo mendiaren alboko laba metaketek duela 3.800 milioi urtetik duela 100 milioi urtera arteko antzinatasuna dutela, eta horrek adierazten du Marteko sumendiek Lurreko krater handienak bikoiztu egiten dituztela batez besteko bizitzan.
|
|
2006
|
|
|
Zauri kronikoak, hala nola presio bidezko ultzerak, osasun arazo ez lehentasunezkoak izan dira beti, baina gaitz hori pairatzen duenarentzat eta bere ingurune hurbilenarentzat zoritxar larria da, bere osasun eta bizi kalitateari eragiten diona. Duela
|
oso
gutxi arte ez ziren osasun laguntzaren ondorio kaltegarritzat hartzen. Gaur egun gauzak desberdinak dira.
|
|
2007
|
|
|
Eta hobe horrela. Ez al duk gogoratzen orain dela
|
oso
gutxi arte zertan ibili garen?
|
|
2008
|
|
|
Orain
|
oso
gutxira arte uste izan dut libratzeko aukera izango genuela. Jakina, beldurra hor dago, boterea boterea delako.
|
|
|
Duela
|
oso
gutxi arte, gehienentzat alokairuan bizitzea ia pentsaezina zen, jabetzaren kulturarekin bat ez zetorren bizimodua, Espainian hain errotuta zegoena. Baina bai aukera erreala eta naturala, jatorrizko lekutik kanpo zeuden ikasle eta profesionalei lotua.
|
|
|
Duela
|
oso
gutxi arte, gizon askok etxean ematen zizkieten tratu txarrak emakumeei, uste baitzen hura pribatuaren eremuan gertatzen zela, eta han dena zela zilegi. Zorionez, gaur egun, lortu dugu legeak aldatzea baina ez pentsamoldea, halakorik gerta ez dadin eta edonork izan dezan aukera eraso horiek salatzeko.
|
|
2009
|
|
|
Testigantza zuzenak lortzea ez da beti erraza izan, beldurra gizarteosoan ondo errotzea lortu zuen Francoren erregimenak? eta are gutxiago artxibategietako dokumentuak kontsultatu ahal izatea, orain
|
oso
gutxi arte zenbait kasutan guztiz ezinezkoa. Ildo honetatik, azpimarratzekoa da Altafaylla Kultur Taldeak 1980ko hamarkadan egindako ikerketa lan estentsibobezain intentsiboa, gerra hasi zeneko berrogeita hamargarren urteurrenean argitaratu zena. Nafarroan izandako errepresioaren irudi beldurgarria datu zehatzen bidez helarazi zigun?
|
|
|
Adibide gisa, Amerikako Estatu Batuetako pertsonabeltzek erakutsi izan dute beti gaixotasun kardiobaskularretarako joera nabarmenkialtuagoa. Duela
|
oso
gutxira arte hipotesi onartuena zen osasun arazo horrek jatorrigenetikoa zuela, hots, beltzek zuriek baino zaurgarritasun genetiko handiagoazutela gaixotasun kardiobaskularretarako. Berriki, ordea, beste hipotesi bat espazioahartuz joan da:
|
|
|
Mendeetan egin izan da arrantzan Bizkaiko Golkoko uretan, eta euskal ontziak are urrunago ere joan izan dira bale, bakailao eta bizibide bila. Baina, aldi berean, itsasoak, urrunekoak eta gertukoak, oso ezezagun izan ditugu orain
|
oso
gutxira arte. Neurri handi batean oraindik ere misterio ugari dago argitzeko itsasoaz; baina ikerketa zientifikoak haren ezagutzarako egindako ekarpena, eta horrek gure eguneroko bizimoduan izandako eragina ikusgarria izan da.
|
|
|
Egia esan, duela
|
oso
gutxira arte Bierzon, Ribeira Sacran, Valdeorrasen egiten ziren mencia ardoak oso arinak, alkohol gutxikoak eta zahartzeko gaitasun eskasekoak izaten ziren. Orain gauzak aldatuz doaz, batez ere Bierzon eta Ribeira Sacran, baina baita beste eskualdeetan ere.
|
|
|
Orain dela
|
oso
gutxi arte oliba olioa eta arrain urdina jatea debekatuta zeukaten kolesterol maila altua zeukatenek, etengabeko ikaskuntza batean murgilduak gaudelako; eta horrela izatea hobe.
|
|
2010
|
|
|
Baina horretarako 1980ra arte itxaron behar izan zuten. Ordurako, eraikita zegoen Zubialde kiroldegia, eta hura izan da Jaialdiaren eszenatokia orain dela
|
oso
gutxi arte. Azken urte bietan, jatorrira itzuli dira, kalera.
|
|
|
Orain dela
|
oso
gutxi arte 50 laguneko komunitateetan bizi izan gara, gutxi gorabehera kontatzen du Fanok eta, horretarako, nahikoa da bi gaitasun hauekin: hizkuntzarekin sintaxiduna eta gramatikala eta bestearen jokaeraren ideia eredu bat eraikitzeko gaitasunarekin.
|
|
|
Topikoa da esatea Euskal Herriak ez duela unibertsitaterik izan duela
|
oso
gutxira arte, eta horrek esplikatzen duela gure hainbat arazo, horietako bat, adibidez, historialari abertzaleen mitozaletasuna eta prestaketa akademiko eskasa. Hori egia den ala ez, ez dut gaur eta hemen eztabaidatuko.
|
|
2011
|
|
|
Ikterizia batek ager dezake globulu gorriak (hemolisia) gehiago suntsitzen dituen edo bilirrubina kanporatzeko arazoak dituen edozein gaixotasun. Lehenengoen artean herentziazko anemia hemolitiko ezohikoak daude, baina baita duela
|
oso
gutxi arte Rh en bateraezintasunak eta ABO taldearen bateraezintasunak eragindako gaixotasuna ere. Bigarrenen artean, metabolismoaren gaixotasun arraroez gain, gibelean eragin dezaketen infekzioak eta malformazioak, hainbat motatako hepatitisa eta behazun bideen garapenean akatsak daude.
|
|
2012
|
|
|
Ez da derrigorra. Duela
|
oso
gutxira arte primeran bizi izan gara horiek gabe. Baina sare birtual horietan oso aukera politak sortzen dira.
|
|
|
hari eta sistema eragilea duten erabiltzaileei erantzutea zaharkitua bertsio zaharkitua erabiltzera mugatzen da; beraz, funtzioak galdu eta bilakaera teknologikotik isolatuta gelditzen dira. Duela
|
oso
gutxi arte, erabiltzaile tasa handia zegoen artean Internet Explorer 6 nabigatzailea erabiltzen zuten, aise gainditua eta disfuntzionala. Microsoftek kanpaina trinko bat egin behar izan zuen erabiltzaileek nabigatzailea hurrengo bertsioetara eguneratzea.
|
|
2013
|
|
|
Trena, duela
|
oso
gutxira arte, zerbait izan bada, elementu sinpatikoa izan da nire iruditerian. Urrutira joan gabe, joan den igandean sumatu nituen ama alaba bi tren biaje bat eginez, Zarauztik Donostiarakoa, haurraren gutizia hutsez.
|
|
|
Zuk badakizu horrek nola funtzionatzen duen. Azken aldiko berriak onak dira, maila horretan, eta berriro ere abertzale guztiak elkartzeko moduan gaudela uste dut, baina duela
|
oso
gutxi arte intrantsijentzia handia zegoen maila horretan.
|
|
|
Baina misterio bat da. Duela
|
oso
gutxi arte, hemen inguruan izan da jendea, Falangekoaesaterako, esku hartze zuzena izan zuena errepresioan, eta ez dute txintik esan. Eta badakigu 36ko uztailean eta abuztuan gazteak eguerdian Gazteluko Plazara aperitifa hartzera joaneta harro agertzen zirela nesken aurrean, nekatuta zeudela esanez, gau osoa «harat honat» ibili zirela eta.
|
|
2014
|
|
|
nola egin euren bidea, nola bilatu eurenintereseko gaiak, moldeak... ia saio guzti guztietan emakume bakarra baziren? Oraindela urte
|
oso
gutxira arte apenas egongo zen zineman aplikatzen den Bechdel testagaindituko zuen bertso saiorik, eta oraindik ere gutxiengoa dira. Hona testaren hirugaldera nagusiak (filmeren ordez bertso saio jarrita):
|
|
2015
|
|
|
Etxebizitza gisa eskrituratuak daude eta, orain dela
|
oso
gutxira arte, bulego bezala erabiliak izan dira. 43,43 m2 ko eta 43,33 m2 ko etxebizitzak dira, guztiz eraberritu behar direnak.
|
|
|
Horretarako, baina, garrantzitsua da tokiko komunikabideen sarea indartzea, eta euskara hain indartsu ez dagoen eremu geografikoetara hedatzea. Oro har, tokiko komunikabideen eskaintza arnasgune fisikoen mugekin bat egin izan du duela
|
oso
gutxira arte. Azken urteotan errealitate hori gainditzeko bidean mugarri inportanteak jarri dituzte Arabako Alea, Bilboko Uriola, Hego Uribeko Geuria eta Aiaraldea bezalako proiektuek.
|
|
|
Eta normala da, berez, guztiek hori pentsatu izana, nire ingurukoek ere pentsatu izan baitute orain dela
|
oso
gutxi arte, nire aspaldiko lotura hori deskubritu eta aiko maikoka jakinarazi didaten arte, eta apur bat espantuka ere, sekretu bat ezkutatu izan banie bezala, lotsatuta, nire asmoa ez zen arren hori, inondik ere. Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean.
|
|
|
1980ko hamarkadaren erdian heldu zen Kubara, Gobernuak Eliza Katolikoarekiko jarrera ireki eta malgutu zuenean. ? 1984an irekitzen hasi zen Gobernua, baina
|
oso
gutxi artean. Gainera, guregana oposizioko jendea etortzen zen, eta guk beti ateak ireki dizkiegu haiei ere.
|
|
|
Haserrea asaskatzeko bidea izan da oinazea eragitea, bide pozgarria sarritan: orain dela
|
oso
gutxi arte ez da izan lurrean krudelkeriarik gabeko jairik (oroit zezenketak). Harrigarria da, baina kaltearen eta kaltetuak kaltegileari eraginiko minaren izaera trukagarria ez da berriki baizik auzitan jarri.
|
|
2016
|
|
|
ekarpenak ez zaizkio duela
|
oso
gutxi arte aitortu.
|
|
|
Ez dago drama latzagorik munduan? Urrutira jo gabe, ez al du ETAk zure herrikide mordoa asasinatu, duela
|
oso
gutxira arte. Zergatik ez duzu horretaz hitz egiten, bazterrak nahastu gabe?
|
|
2017
|
|
|
Amilsentzat, une honetan garrantzitsuena lurpeko ekosistema hori ulertzea da. Gezurra dirudien arren, lurpeko bizia Darwinek iragarri zuen duela 150 urte, baina orain
|
oso
gutxi arte, ez gara hasi hori ikertzen, inork ez zuelako sinesten harkaitz baten barruan bizia egon zitekeenik. Orain, badakigu baietz.
|
|
|
Merkatu ekonomia koordinatu askotan, segurtasun sarea daukatenez, gizarte kohesioa handiagoa da merkatu ekonomia liberaletan baino, besteak beste, kapital kulturala, ezagutza eta kapital ekonomikoa modu orekatuagoan daudelako banatuta (ikus V. kapitulua). Beraz, funtsezkoa da ulertzea Alemaniako ekoizpen erregimen koordinatuak, sistemaren erdigunean goi mailako hezkuntzako eta lanbide heziketako programak jarriz, kalitate maila altuko ekoizpena eta, beraz, produktibitate maila altuak lortu dituela orain dela
|
oso
gutxi arte; betiere ikuspegi konparatibo batetik. Hauek dira produktibitate mota horren oinarriak:
|
|
|
Bortxatu egin ninduten, ez behin eta ez bitan?. Duela
|
oso
gutxi arte, bere inguruko gertuenek baino ez zekiten. Seme alabek ere, berriki; emazte ohiak ez zuen inoiz jakin.
|
|
|
Herri jakintzan, esaterako, asko dira apaizen gehiegikeriei erreferentzia egiten dieten esaera zahar eta erranairuak. Jakina zen, beraz, baina izena falta izan zaio arazoari orain
|
oso
gutxira arte: abusuak.
|
|
|
Kreditu osoa eramateaz gain, 1962 urtean Medikuntzako Nobel Saria eskuratu zuten, M. Wilkinsekin batera. Franklinen lana itzalean egon da urte askoan eta bere ekarpenak ez zaizkio duela
|
oso
gutxi arte aitortu.
|
|
2018
|
|
|
Elkarteen zerrendari eta datuoi begiratuta, ikus daiteke azken 50 urteotan etengabe sortu direla elkarteak eta taldeak Zumaian,
|
oso
gutxi artean, eta gero eta gehiago azken urteotan; hazkunde hori erlazionatuta egon daiteke diru-laguntzak eskuratu ahal izateko elkarte formal gisa eratu beharrarekin. Deigarria da, baita ere, elkarte gastronomikoek beti irautea denboran, behin sortuz gero sendo, bilatu eta aurkitu dituztelako bazkide berriak erakartzeko formulak.
|
|
|
Orain dela
|
oso
gutxi arte, kontsortzio lege izeneko ezkontza legeak zioen zerbitzaria ugazabarentzat zen horixe bera zela emaztea senarrarentzat. Hirugarren batek, axolagabekeriaz, inoren emazteari kalte egiten bazion, senarrak salaketa jar ziezaiokeen ezkontza galerengatik, zeinen barruan sartzen baitziren, etxeko lanak eta umeen zaintza ez ezik[?] emaztearen maitasuna, txera, laguntasuna, konpainia eta sexu zerbitzuak ere?.
|
|
|
Duela
|
oso
gutxi arte, ez da posible izan ezkontza kontratua egiteko garaian bertan ezer zehaztea kontratu horren bukaerari buruz. Ingalaterran, adibidez, 1700 urtera arte ez zen dibortziorik izan (a mensa et thoro dibortzio bat eskuratu zitekeen auzitegi eklesiastiko batek onartuz gero, baina gero ez zegoen aukerarik berriz ezkontzeko), eta, 1857ra arte, parlamentuko lege pribatu baten bitartez baino ezin zen eskuratu dibortzioa.
|
|
|
Beti izan da emazteen mendekotasun sexualaren alde egin duenik, baina, duela
|
oso
gutxi arte, apenas izan den prostituzioaren defentsa baldintzagaberik. Garai batean, esaterako, prostituzioa gaitz beharrezkotzat jotzen zen emakume gazteak bortxatuak izan ez zitezen eta ezkontza eta familia babestuta egon zitezen gizonen sexu irriken desmasiatik; horrez gainera, bizibidea atera behar zuten emakumeen zailtasun ekonomikoen eta oro har pobreziaren ondorio zoritxarrekotzat ere hartu izan da jarduera hori, eta, beste inoiz,, legezko prostituzioa?
|
|
|
Garai batzuetan, besterik gabe, emazteak zuzenean baztertu dituzte enplegutik; Australian, esaterako, 1902tik 1966ra, emakume ezkonduek debekatua izan zuten zerbitzu publikoak ematea, eta, are, Victoriako Estatuan, debeku hori ez zuten kendu duela
|
oso
gutxi arte: 1973 urtera arte, hain zuzen.
|
|
|
Edonola den, Mirenek erantzun zion halako batean galderari, estrategiak baino zentzu komunak eta manera onek eta tipoaren so zuzen eta berehalakoak ekarrita, eta bai, ezagutzen zuen ebentoan joko zuen taldea, abeslaria ezagutzen zuen zehazki eta pertsonalki, orain dela
|
oso
gutxira arte bere pisukide izandakoen koadrilakoa zen-eta.
|
|
|
Ezker abertzaleari dagokionez, berarentzako historikoki berria den fenomeno bat kudeatu du. Duela
|
oso
gutxi arte ezker abertzalearen barruan hierarkia oso garbia zegoen: goian zegoen abangoardia militarra deritzona, eta behean zeuden bere beso politiko eta sozialak.
|
|
|
Baina" betetako helburuen" akta bilatzen zuten kideentzat erabaki kontraesankorra zen bide legalak edo etsaiarenak zirelako duela
|
oso
gutxi arte onartzen ez genituen legeak baliatzearena. Horiek betetzea eta ezartzen zaizkigun zigorrak onartzea eskatzen zaigu; zigorrak eta legeak onartu eta betetzea, delitu arruntak dituzten presoei ezartzen zaizkienak bezala, harrotasun modukoa eta gure aldeko arrazoibidea izan denean legeak preso politiko gisako ebazpenekin ezartzen zizkigutela.
|
|
2019
|
|
|
Neguko solstizioan ere sua protagonista dugu, eta gure arbasoek abenduaren 24ko gauean enbor handi berezi bat erretzen zuten etxeko tximinian. Subilaro, Olentzero edo Eguberri enborra deitu izan zaio eta orain dela
|
oso
gutxi arte oso zabalduta izan den usaia edo ohitura dugu.
|
|
|
Zenbait herritan patatak erretzen dituzte Jondoni Joaneren gaueko suan eta gero bertara hurbildu direnen artean banatzen dituzte denek jan ditzaten. Lehen, eta duela
|
oso
gutxi arte, oroitzapen txarrak ekartzen zituzten arropak edota objektuak surtara botatzen zituzten, eguzki berriak zorte hobea ekarriko zielakoan.
|
|
|
Ondoren, saiatuko gara erritual hau komunitateak zituen konpromiso zabalagoen testuinguruan kokatzen, eta horretarako Bisitaaztertuko dugu eta hori nola betetzen zen, bizitzako igarobide une nagusietan, hala nola jaiotzan, gaixotasunean eta heriotzan. Bukatzeko, duela
|
oso
gutxi arte komunitatean izan dituen ezaugarri batzuk azalduko ditugu.
|
|
|
2015ean 630 biztanle zituen auzoak, nagusiki baserriz eta duela hamarkada batzuk sortutako nukleo urbano txiki batez osatua. Beraz, baserrigunea izan da duela
|
oso
gutxi arte, eta halako bizimodua eta ohiturak mantendu ditu oraintsu arte. Ereñotzuko auzo udalak eskatuta, 70eko hamarkadan galdu eta 2012an berreskuratu berri duten atsolorraren ohiturari buruzko ikerketa lan xumea egin genuen orduan.
|
|
2020
|
|
|
duela
|
oso
gutxi arte
|
|
|
Ziur aski, SARS CoV utzi duen lehen ikasgaia hau da: gure gizarte antolaketa orain dela
|
oso
gutxi arte uste genuena baino askoz ere ahulagoa dela. Birus berri baina nahiko arrunt batek agerian utzi du espezie hilgarria garela, bizi garen inguruneaz dugun ezagutza uste genuena baino dezente behin behinekoagoa dela, gure osasun sistemak uste genuena baino askoz ahulagoak direla eta, behar berriei erantzun behar dienean, ehun ekonomikoa nahiko zurruna dela.
|
|
|
AITITA eta amuma urte luzetan egon ziren elbarri, biak etxean. Orain dela
|
oso
gutxira arte laidogarria zen etxeko zaharrak egoitzetan sartzea. Amak modu tatxabakoan zaindu zituen gurasoak.
|
|
|
Esate baterako, sarritan, ez zaio erreparatzen egungo euskal hiztun gazteek duten profil nagusiari, ezta horrek lituzkeen ñabardurei ere. Jakina da, egungo gazte euskaldun gehienak hiztun berriak direla (Ortega et al. 2013), baina orain dela
|
oso
gutxi arte, ez da behar bezala berezitasun horretan sakondu.
|
|
2021
|
|
|
Plaza hegemoniko batean “demostratu behar hori” handiagoa da eta begirada gehiago daude zure esperoan. Umorezko konplizitate hori, nolanahi ere, gizonezkoek gizonezkoekin eraikitakoa izan da gehienbat duela
|
oso
gutxira arte. Hamaika aldiz entzun eta ikusi dugun umore motaren aurrean prestatuta gaude, azpian gordetzen dituen botere harremanak ikusezin egiteraino domestikatuak.
|
|
2022
|
|
|
Onartu behar dut orain dela
|
oso
gutxi arte ez nuela ia mendi korrikalaririk ezagutzen. Aurtengo Zegama Aizkorri ikusi eta gero hasi nintzen gehiago jarraitzen mundu hau.
|
|
|
Mal Walton seme bakarra izan zen, eta aitak jaio aurretik abandonatu zuen. Ama eta amonarekin bizi izan da duela
|
oso
gutxi arte:
|
|
|
Baina umeena ikaragarria da. Haur kontzeptua bera, orain dela
|
oso
gutxira arte, esklabo kontzeptuaren pareko zen. Ez ditugu pertsona bezala kontuan hartzen eta tratatzen.
|