|
2003
|
|
|
JokinZaitegi (Arrasate, 1906; Donostia, 1979) Jesusen Langundian sartuzen14 urterekin, etaLoiolanikaskideizanzituenAndima Ibiñagabeitia, berelagunik
|
onena
, etaEstebanUrkiaga Lauaxeta, besteakbeste. Euskarasustatzekohelburuarekin, latinetagrekerazkoidazleklasikoenlanak euskaratzeariekinzioten:
|
|
|
Hauda, EtxeparemedikuadaEskualzaleenBiltzarraribizitasunaxiringatuziona.Berareneskutikiritsiziren, besteakbeste, euskara sariketak mailadesberdinetan, haurrentzatetaapaizgaientzat?, lurralde etakantonamendukaantolatuak, eta geroraurtetaneta urtetaniraunzutenak.JonCasenaveksariketahorietanikusinahidueuskalirakurleria potentzialazabaltzekoEtxeparekbideratuahaleginhandibat, euskaraberasustatzeazgain. ...akizunak.Kasurako, 1930ean32 apaizeketabeste14euskaltzalekantolatuzituzten46herritakohaurren norgehiagokak.Etxeparekbereeskukohartuakzituen, seminariohandiko apaizgaieiegineraztenzizkietenidazlanak, eta, artahandiz, errotikaztertzenzituen; lanhorienkritiketan, sarritan, guztizilusionatutaagertzenzaigu, ikustenzuelarikzenbaiturterenburukogaztehoriekgureidazlehoberenetarik izangozirela.Gero, idazlan
|
onenak
GureHerriaaldizkarian argitaratzenzituen, eta horrelaeginzirenezagun, PiarresLafitteetaLeon Leon aipatuezgainera, Pikoxet, Mazeris, DominiqueBeheti, Oltzomendi, Etxegoren, Lartzabal, LeonPoxeluetabeste.
|
|
|
Denadela, eskutitzariberrirohelduz, ezdakiguasteanbehingo elkarrizketahorietanzerargitukozutenelkarrenartean:, harekinguhaur, askotanmintzatugira, baihaurrenaltxatzeaz, baijakitatehutsarenhedaduraz, baiAlemaniakofilosofogoibeltsuez, baigirixtinogarbiarenalegrantziaz;
|
onez
oneanmintzatugira, gizonez gizon, gibelekobortarikgabe: aitordut ezginelabetiados, frangotanbakotxagurehartanginaudelakantitugabe; bainanerranbehardutmaizetaardurahitzberekogertatzen ginela, bederabideeginikere?. Nolanahi, Lafittekazkeneanartegiraitzuliden ardigalduabailitzenirudikatudubetiEtxepare:. Ustedutbereazkenhilabetetan bakeajarrizitzaiolabihotzeaneta mehatz, Etxeparekamoreemanzuelabai fe...
|
|
|
Bizkitarteaneskola urtheberriakbiziguzikotzbeharzionarima zaurtu.Otsogaztebatengosearekinausikianlotuzitzaionfilosofiari: ...durik, bertzeaklekukoak erranik.Eremuhandiakaldizoraingoibelgelditzenzaizkon, bereziki erlisionekoirakaspenak: mixteriohoriekxilatunahikozituen, adimenduarengozagarri, etaezin! Orduanburutikiraganzitzaiongaubatez, beharbadaharenfedeaburu berokeriaz bertzedeusezzela: menturazaitetametarikhasetaeskola emailetaraino (haur demborako errientbateksalbu), denekhantuziotelagogoasinestehutsbezain alferrez;
|
onez
oneansegurki, bainanhalere... Irudipenetsigarrihorrek durduzatua, ezzakiennoratitzul.Aldebatetikothoitzamaite, erlisioneamaite, heieriukoezeginnahi, ezahalzirelakoanoroamets; eta bertzaldearima zolanhalakoilhunixilbat, bethizirikanarizitzaiona: –ezhaurkeriarik, Joanes, othoitzeginezhihaurkenganatzendukheure burua!?. Gaixomuthikoa.AmaBirjinarihel kaarizen ixtantbateta berrizeredudakahoahestenzion.
|
|
|
Itauneedogaldera
|
onek
, antsinatikemondautseburu austeandiaiakitundaiakinzaleai.
|
|
|
Berkeley kotaldearenhipotesiakbazeukanberealde, batetik, artikuluanbertanaurkezturiko datu mordoa. Bestalde, hipotesia, heinhandi batean, testagarriazen: baldinetainpaktuaegiatangertatubazen, talkadarenaztarnarikgeldituegingozennonedonon, edota, kasurik
|
onenean
, kratererraldoibat.Talka kraterralokalizatzea, kasurako, hipotesiarenaldeko osofrogapisuzkoazatekeen.Etagarrantzitsuagodena: fosil erregistroak suntsitutako taldeenbat batekodesagerpenaerakutsibeharkolukehainjustuzabormeteorikoenmailan, buztinezkogeruza horretan.Zientzia munduapil pileanjarrizen, areago, elektrizatueginzen: batzueklaudorioederrakedukizituztenhipotesiausartarenalde, etabestetzueka...
|
|
2006
|
|
|
OSABARENJARRAIKIN
|
ONAK
, ILOBAK:
|
|
|
Orduz geroztik, xehetasunberriakaurkitu ditugu, garrantzizkoak direnak:(...) ahozko tradizioakgauzaberakesatendituelaBerdabiori buruz eta Bortegarairi buruz. Eta kidetasun honek argibide
|
onak
ematena dituelBerdabioren zenbait kontur Bodegarairiesker argitzeko, etaalderantziz.
|
|
2007
|
|
|
Ez dugu sarrera hau bukatu nahi lana osatzeko lagundu diguten guztiei geure esker
|
onak
eman gabe.
|
|
|
Gure lanerako hain inportanteak izan diren kontsultaturiko La, tteren eskutitzak eskuetan eduki ahal izan ditugu Piarre Andiazabali esker; gure eskerrik
|
onenak
berari.
|
|
|
Azkenez, ez bereziki, mila esker Piarres Xarrittoni, tesi honen gaiaren ezagutza handienetarikoa duenari, eskerrik asko eskainitako informazio baliotsuagatik. Eskertzekoa da eskaini didan harrera
|
ona
ere berarengana jo dudan guztietan, eta ez da gutxitan izan, pazientzia handiz galderei erantzun izana eta zekien hainbat datu eskuratu izana. Eskerrik asko, bene benetan.
|
|
|
Izan ere, Iparraldeko Elizak paper erabakigarria izan zuen orduko jarduera politiko, ekonomiko eta sozialean: botere politikoa zuen partidu eskuindarrak
|
ontzat
hartzen zuen pentsamolde eliztiarra, Elizaren ideiek bat egin zuten era berean aipatu hamarkadetako politika eskuindar kontserbadorearekin.
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Félix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal hizkuntza zainduko zuen erakundea eratzeko proposamena egin zuten25 Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku utzi zuten lana, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia berriaren estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak
|
ontzat
hartu zuen 1919ko irailean, Euskaltzaindia sortuz.
|
|
|
Eta nik uste demokrata kristaua izan den gehienik, haren tendentzia hori zen. Berak erraten zuen gazte zelarik, Action> Française> hortan pixka bat zeregina zuela bainan gero urrundu zen, konprenitu zuelarik ez zela bide
|
ona
, Pierre Andiazabalekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1997ko azaroaren 8a.
|
|
|
Berdolyren Le> Réveil ek harreman
|
onak
izan zituen Estatu Batuetan argitaraturiko California ko> uskal> Herria rekin. Amerikako emigranteentzat egindako astekaria izan zen, 1893tik 1897ra arte baino iraun ez zuena.
|
|
|
Argitalpen horren egilea, J. P. Goytino, errepublikazalea zen, Ameriketako zein Frantziako errepublikanoen aldekoa, eta sarritan transkribatzen zituen Le> Réveil> Basqueren artikuluak. Jakina, California ko> Euskal> Herriaren Eskualdunarekiko harremanak ez ziren hain
|
onak
izan118.
|
|
|
Erregetiarrek ez zuten errege gai bera sustengatzen, ez eta bonapartixtek inperadore gai bera. Errepublikano girixtinoek kontra zituzten gorriak, hauiek erlisionerik ez baitzuten nahi; bai eta bertze xuriak, hauiek ez baitzuten uste izan zitakela errepublika
|
onik
, Herria> 25 urte, Herria, > 1969.
|
|
|
Polizak ez du buru egiten ahal gizon errabiatu horien. Gazeta gorriak berriz gizon horier etsenplu
|
onak
emaite orde gehiago asalda arazten dituzte135.
|
|
|
Ez dugu bada, gure ustez, erran egiarik eta zuzenik baizik. Erran dugu Aita Sainduak kontseilatzen gituela bakearen gatik eta erlisionearen gatik, Errepublika
|
on
bat onets dezagun. Erran dugu egia.
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Felix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal hizkuntza zainduko zuen delako erakundea eratzeko proposamena egin zuten279 Bizkaia, Gipuzkoa, Araba zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku utzi zuten lana, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia berriaren estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak
|
ontzat
hartu zuen 1919ko irailean.
|
|
|
behar dautzuet berehala aitortu ez naizela hoinbertze goretsia izaiteko. Ezen, zuen lanetan deus
|
onik
egitekotz, lagun bakochak behar lituzke jakin gure Euskal herriko mintzaira mota guziak. Eta nik erranen dautzuet lañoki ez dakizkatala batere ez Bizkaiako ez Gipuzkoako eskuara bereziak.
|
|
|
Gaëtan Bernovillez iritzi
|
ona
azaldu zuen Jacques Mestelanek: Cest toujours avec plaisir que nous voyons M. Gaëtan Bernoville.. parler de ce pays basque quil aime et décrit avec tant de charme338.
|
|
|
Presque toujours bien informé au point de vue bibliographique358, kasuren baten Vinsonek esandakoaren kontra agertu zen: J. Vinson dit à tort que lusage de ces enchèrtres est tombé en désuétude359 Vinson gramatikalariak zituen alde
|
onak
eta txarrak azaldu zuen Georges Lacombek ere:
|
|
|
Azkenez Piarres La, ttek Leónen liburuaz adierazi zuen: Léon Jauna aphezak lan eder eta
|
ona
egin dauku... Eskualzaleen Biltzarrak bortz ehun libera eman diozkanez geroz garrait sari449.
|
|
|
Gure urgazle Gavel Euskaltzaindiari bere lan eder bat eskeñi dio. Lan
|
onen
izena: Primera> arte> de> la> Gramática> vasca, Gure> errian> lendik argitaratua.
|
|
|
Observaciones> sobre> la> ortografía> vasca.> Euskaltzaindiaren aburu, txosten ta iritxia nai lituzke ta Gure Herria, ta Eskualduna ren izenean bialtzen digu. Lan
|
onen
bidez, idazkeraren batasuna aitatzen da, Bidasoaz aruntz eta onuntzko idazleak ontan batera ibili ditezen, Bilbon Gure etxean, 1930ko Ilbeltzaren 24an, Euskera.> Euskaltzaindiaren lan eta agiriak,... 13 or.
|
|
|
Beraz, Isaac López de Mendizabalek lehenengo eta Frederic Saint Jaymek beranduago, Egutegi bana prestatu zituzten, gipuzkera eta lapurtera euskalkiak erkatuz. Jules> Moulier> Oxobi-k abegi
|
ona
egin zion López de Mendizabalen Egutegiari: Atseginekin hartu dugu López Mendizabal Ixaka gure adiskideak eginikako Euzkel Egutegia479.
|
|
|
Lanak baitira ordean... bai eta alfer lan... Agian, astidunen jostarazteko, jarraikiren zaio Elexalde
|
ona
hain alegeraki hasi duen sailari. Bainan othoi!
|
|
|
Henri Gavelen ikuspuntutik Lhanderen Hiztegia goi mailakoa zen eta espero zuen, lologoek abegi
|
ona
eskainiko ziotela, zeren eta:
|
|
|
oso lagun
|
ona
(Charles dElbéek); adimentsua, hala ere bere> rua> akatsekin> (Jean Etcheparek); dokumentatua, herri literatura tradiziozko erara idazten dakiena (Piarres La, ttek); neurtizlari nagusia, aditua euskal hizkuntzan (Jules Moulierek).
|
|
|
dokumentu interesgarriak argitaratu ditu (Henri Dopek); jakintsua (Henri Gavelek); historialari
|
onenetarikoa
(Georges Hérellek); zehatza (Pierre Lhandek); intelektualki, dagarria (Philippe Veyrinek).
|
|
|
artikulu interesgarriak ditu (Henri Dopek); kolaboratzaile
|
ona
(Jules Moulierek).
|
|
|
Veyrinek itxaropenez espero zuen Euskal Museoaren sorrera: Si lon considère lintérêt provoqué par la création du Musée Basque de Bayonne, il est permis, croyons nous, davoir bon espoir537; Laurent Apestéguyk ere abegi
|
ona
egin zion Museo berriari:
|
|
|
hemen dabiltzan arrotzen deskantsatzeko eta argitzeko, chede
|
ona
! Eskualdunentzat ere ez liteke kalte ikustea zer artarekin dauzkuten biltzen eta ohoratzen, hoin errecheki galtzerat uzten ditugun ohidura ederrak...
|
|
|
Pierre Amoçainek begi
|
onez
ikusi zuen Madeleine de Jaureguiberryk sorturiko taldea: Le mouvement des Begiraleak est bien parti, elles feront certainement la pige aux jeunes gens.
|
|
|
Jeanne Salhak dioenez: osaba zuen ere pintatzailea, eta Eizagirre hori izan da izigarri
|
ona
hemen, eskuara bazekien ongi eta vedetta, gure vedetta, Jeanne Salharekin izandako elkarrizketa, Donibane Lohizune, 1997ko azaroaren 22a.
|
|
|
Amoçaini oso
|
ona
iruditu zitzaion urtarrileko zenbakia, baina gerokoetan gorabeherak sumatu zituen:
|
|
|
Jean Biataranak, bere aldetik, begi
|
onez
ikusi zuen Aintzina> Euskal Herritik kanpo zeudenei bidaltzea:
|
|
|
Herriaren pentsamoldeari dagokionez, Jean Saint Pierrek aditzera eman zuen aldizkariaren helburu nagusia Euskal Herriaren zein Frantziaren
|
onerako
lan egitea izango zela: Frantzia eta Eskual Herria biak bihotzean nahi luke bere ildoa barna eta chuchen ereman814.
|
|
|
Elizarekiko loturari dagokionez, hasiera baten Euskalzaleek ez zuten talde erlijioso bezala espresuki aritzeko asmorik838; mugimenduaren jardueran, ostera, ikusten da euskalzaleek leial jarraitu ziotela pentsaera kristauari (La, ttek berak Aintzinan adierazi zuen apezpikua herrietako zaindari
|
onena
izango zela839). Gai horretan bat gatoz Malherberekin, beronek dioenean talde euskalzaleak, Elizarengandik independiente aritzeko asmoa izan bazuen ere, Elizaren babesa bilatu zuen gero, taktika moduan, Action> çaiseren gaitzespenaren ostean arriskutsua izango litzatekeelako Elizaren hierarkiatik at aritzea840.
|
|
|
eta Clément Mathieu. Apaizgaitegi Txikiaren zuzendaria?. Bellevue kalonjeak, Donibane Lohizuneko parrokiaz arduratzen zenak, ostera, ez zuen begi
|
onez
ikusten euskalzaleek parrokiaren lokaletan egiten zituzten biltzarrak, herritarren egoera ekonomiko eta soziala hobetzeko helburua baitzuten844 Azkenez, Maurice Souberbielle Uztaritzeko alkateak ere, Eskualzaleen Biltzarraren aholkularia izan arren, mes, dantzaz ikusten zituen euskaltzaleen asmoak.
|
|
|
Jean Etcheparek Eskualdunan idatzi zituen artikuluak antzemateko lagungarri oso
|
ona
izan zaigu Piarres Xarrittonen liburua: Etchepare> mirikuaren> idazlanak>(). > Euskal Gaiak, Donostia, 1984.
|
|
|
Thomas Aguirre: Esker
|
ona
eta kontzientzia, 1935eko ekaina.
|
|
|
Bertzen irakurgaietan, 1929, 94, 190, 278 orr. Aita Lhande
|
onari
, 1929, 268 orr.
|
|
|
Lege molde berriari buruz ez mintza lasterregi, Elizak ez du, ez baietzik ez ezetzik manatzen, Irakurgai tzarrez eta
|
onez
,.
|
|
|
De Gaulle n alde
|
onak
, Bokaleko lantegiez,.
|
|
2008
|
|
|
Esan dugun bezala, markaketarako, gure intuizioak erabiliko ditugu, eta hala izaki, subjektibotasunari lotuta egongo dira ezinbestean. Horren alboan, corpusak objektibotasuna jartzen digu agerian; alegia, guk
|
ontzat
eman ditugun esaldietan age rian azaldu dena bederen, badakigu zilegi dela. Hori, hortaz, oso kontuan hartzekoa izango da gure eskuzko lanarekiko konparagarri.
|
|
|
Baina, zenbat dira azalak apaintzera baino harantzago doazenak? Zenbat, itxura
|
oneko
sagar ustelak saltzen ez dizkigutenak?
|
|
|
Kritikatzeko aukera hori, gehienetan, Administrazioak berak sustatu du, eta harrera
|
ona
izan du, zalantzarik gabe. Garai honetako herritarrak ez ditu berez eta besterik gabe Administrazioaren jardunak onartzen.
|
|
|
Zerbait gaizki iruditzen bazaio edo ulertzen ez badu ez da isilik geratzen lehengo moduan; aitzitik, salatu egiten du gaizki egindakoa eta, beharrezkoa denetan, behar den tokira jotzen du auzia argitzeko. Alde horretatik, ondo atondutako idazkiak estrategia
|
onak
dira Administrazioarentzat.
|
|
|
Eta idazkeraren oinarriak menperatzen dituzten idazleek, badakite ezinbestekoa dela hiztunak esandakoa apaintzea edo hiztunak esan ez dituen elementuekin hornitzea, esan duen hori, beterik gabe, ondo ulertu ahal izateko. Bestalde, badakigu transkripziorik
|
onenak
ere nekez isla dezakeela informazioa komunikatzeko garrantzi handia daukaten hamaika gauza.
|
|
|
hori/ aurreko urtian bezelaxe// bakarrikan orain/ haunditu dan mila ta bostehun miloi hoiek/ ba bueno badaoz hamar mila miloi/ errepideetarako dijoazela/ edo portuetarako/ edo infraestrukturako// eta nik uste det hori
|
ona
dala// eta beste bi mila eta bostehun ere/ ba dijuaz laguntza bezela/ lan kontrato berri hoieta/ bai relevo ta sustitucion/ deitzen jakona/ hoiek/ hoiei erraztasuna emateko// eta nik uste dut ba hori/ ba ondo dago/ bihar zan gauza bat da// baino/ aldaketa haundi haundi haundirikan horrek ez dut uste dakarrenik (GB.E)
|
|
|
Nire senda kuntza galdeketa arrazionalismoz itoa, praktika zintzoez galdetzeko egina zen. Zorionez grabatzen dugunean eta grabatzen dugulako abantailarekin berriemaileak anekdoten edo beste gertaeren kontatzen uzten ditugu eta orduan azti botika, erreme dio bitxiak, praktika zahar zuzen eta okerrak, ustekizun
|
on
eta txarrak galdetu gabe agertu zitzaizkidan. Bai honelako anekdota jakingarri asko bildu omen dituzte Hizkuntza Atlasean ibili direnek.
|
|
|
Gure herrietan, euskaraz galdetzeak abantaila handia du. Berriemaile
|
onek
, nahiz erdal eskola zerbait izan edo eskola hori jasan dutelako, euskaraz trebeago dira bai eta erdal kultura arrazionalistek sortu debekuak ahazten dituzte. Hots, gu ez gara eskola maisu trufalariak.
|
|
|
Euskalkien mapa egikeran, oraintsurarte, hizkuntzalariek egin dituzten aldake tak, nik orain dakardan eliza eta foru eskualde zaharrak, hizkuntzaren historiaren lagungarri izan daitezkeela, gutxik erreparatu dute. Beroren diziplinatik lan oso
|
onak
egin dituzte, historialariek gutxiago, ia denak erdaldunak izan direlako. Elizaren ikus pegitik ere, gai honetaz, propioki, egin den lanik ez dut ezagutzen.
|
|
|
Baskoiek ez zuten erromatarren aurkako indarrik egin, erromatarrak eta bas koiak elkarren artean aski armonia
|
onean
bizi zirelarik, dirudienez. Kontua da, noiz edo noiztik edo haienetako zenbait bihurtu ziren, baskoak?, hau da, euskaldunak modura, esan nahi dut, historia ikuspegitik:
|
|
|
Baina euskara erabat normalduko bada, oso barneratuak ditugun uste ustel bi ere zeharo baztertu dira. Uste dute batzuek Euskara Batua dela euskara, eta, uste dute besteek, Euskara Batua dela euskara
|
ona
. Uste bi horiek ez dira inondik inora ere egiak eta zuzenak, eta kalte askoren sortzaile dira, gainera.
|
|
|
1 Gauzak, nonbait, ez erabat zuri ez erabat beltz ez direnez, euskararen osasun
|
ona
erakusten duten argibideak ere ba omen diran han hemen. Iñigo Aranbarrik (2001:
|
|
|
Laburbilduaz, gauza bat dakar egoera honek agerira: euskararen osasuna ez dela nahi genukeen bezain
|
ona
. Egia da euskararen osagai bat, Euskara Batua, asko indar tu dela, baina hizkera> bat> besterik ez da Euskara Batua, eta euskarak osasuna izango badu, bere osagai guztiak, bere hizkera> guztiak> indartu behar dira.
|
|
|
Hainbesteko soiltzeak gozakaitz bihurtu du, eta hori dela-eta, euskaratik ihesi joan, eta erdaran aurkitzen du euskaldun askok babesa eta jolasa. Gaur egungo gazte askok euskaraz, eta oso euskara
|
onean
, gainera, egin ohi ditu eskolako zereginak, baina erosoago eta lasaiago ari dira erdaraz lagunarteko giroan, adar soinuan dihardutenean, edo barreneko sentimenak adierazi nahi dituztenean.
|
|
|
Euskara Batua dela euskara
|
ona
uste du gure arteko askok, eta hori ez da erabat gezurra. Behinik behin, ona da zenbaitek> darabilen Euskara Batua.
|
|
|
Euskara Batua dela euskara ona uste du gure arteko askok, eta hori ez da erabat gezurra. Behinik behin,
|
ona
da zenbaitek> darabilen Euskara Batua. Baina egiaren alderdi bat besterik ez da hori.
|
|
|
Zeharo bestelakoa da, ostera, joan den hamarkadotan Euskara Batuaren inguruan zabaldu den irudia: euskara
|
onarekin
, euskara jasoarekin berdindu dute askok eta askok Euskara Batua, eta gertatu dena ikusteko, geure inguruko edozein herri euskal dun har dezakegu adibide.
|
|
|
Honekin guztionekin, hiztunak bere buruan konfiantza eta ziurtasuna izatea bilatu behar da, horixe delako, hain zuzen, gurasoen eta seme alaben arteko hizkuntza lotura gauzatu ahal izateko ezinbesteko baldintza. Norberaren euskara gaiztoa den konplexuak baztertu, eta gure betiko euskara
|
ona
dela, edo izan daitekeela, sinestu behar dugu.
|
|
|
Euskal Herriko herri askotan, ikastolara eta eskola euskaldunetara bidali dituzte gurasoek euren seme alabak, eurek ez zekiten euskara?
|
ona
–ikastera.
|
|
|
ikastera. Eta ikastetxeetan euskara
|
ona
ikasten da, dudarik gabe, baina gazteen eguneroko jardunean egitura okerrak ere sortzen eta hedatzen dira oharkabean, eta baita ondo sustraitu ere, gurasoek eskolaren eta gainerako eragileen lana osatzen ez dutenean. Baina, jakina, gurasoek ez badakite euskara, ona?, nor ausartu gazteek darabilten euskara zuzentzera?
|
|
|
Eta ikastetxeetan euskara ona ikasten da, dudarik gabe, baina gazteen eguneroko jardunean egitura okerrak ere sortzen eta hedatzen dira oharkabean, eta baita ondo sustraitu ere, gurasoek eskolaren eta gainerako eragileen lana osatzen ez dutenean. Baina, jakina, gurasoek ez badakite euskara?
|
ona
–, nor ausartu gazteek darabilten euskara zuzentzera. Gazteek, lau pertsonaren atxiloketa eman zen atzo gauean?
|
|
|
Baina beste urrats bat ere egin da Euskal Herriko herri askotan: gurasoak eurak ere ikastetxeetara doazen seme alaben euskara?
|
ona
–ikasten hasi dira.
|
|
|
Gurasoek, jakina, urtebetetzea>/ > eguna> eta pelotan> jokatu> esan ohi dute euren bizi guztian, baina euren bizi guztikoa, euskalgaiztoa? omen denez, oraingo euskara?
|
onera
–moldatu behar, nahitaez.
|
|
|
Gaixotasun honen sintomak aspaldi agertu ziren azalera, baina ez zen behar bezalako sendagairik ipini. Aspaldi ikusi zen gazteen euskara ez zela espero bezain
|
ona
, eta aspaldi ikusi zen betiko euskaratik nabarmen aldentzen zen hizkera exotiko eta berria garatzen ari zela, erditxantxetan erdi benetan, Marteko> Euskara> deitu dudana.
|
|
|
corpusetan frogatzen dira proposamenak. Ez da corpusaren beharra planteatzen; eztabaida tamainan eta edukian dago, corpus orekatua, handia eta
|
ona
izatea zaila baita.
|
|
|
Erreferentzia corpusaren ezaugarrietako bat handia izatea dela dio EAGLESek, eta adibideek ere hala erakusten dute. Hala ere, horrekin batera
|
ona
izatea ere aipatzen du, kalitatea behar da.
|
|
|
Teoria berriek dioskute, gorago adierazi bezala, DAut> eredutzat hartu izana ez dela kasualitatea, ez eta bertatik bertara alde batera utz daitekeen xehetasuna: gaztelaniazko hiztegirik
|
onena
–osoena, egin nahi izan zuelako izan zen, hain zuzen, zeren eta bere ageriko asmoa gaztelaniazko kultura osoa euskaratzea izan baitzen9.
|
|
|
Egun ere, halakorik ez ote dugun maizegi egiten azalera daiteke. Zorionez, horretan ere badugu pausoa tentuz emateko aukera eta Larramendirena aintzat har tzeko,
|
onean
eta txarrean, zuzenean nahiz okerrean. Hona hemen azken gogoetak:
|
|
|
Datu hauek soziolinguistikoki duten garrantzia nabarmendu nahi dut, hemen. Guztiz garrantzizkoa da azken> fiñean, >... bezalako esapideek hiztun zaharrei belarriko mina ematen dietela esplizituki beraiei jasotzea, agerian uzten baitu hiztun hauek jabetzen direla hizkuntza nola ari den aldatzen eta ez dituztela begi
|
onez
hartzen gazteleraren eraginez sarturiko esapide hauek.
|
|
|
bateko, Euskaltzaindiko ordezkariak bertan izan behar dira; eta, besteko, zuzenbideko adituek ere parte hartu behar dute. Horrela bakarrik berma daiteke emaitzarik
|
onena
erdiestea.
|
|
|
2) Orain arteko kezka nagusia literatura tradizioa biltzea izan bada ere, eta guztiz bidezko da, literatura tradizioan, idazle
|
onenen
erabileran oinarritu baita beste leku batzuetan ere hizkuntza estandarra, ezin dugu ahantzi gurean ahozko tradizioak duen pisua, eta hor dugun hitzen altxorra. Euskal> ko> Hizkuntza> Atlasa> egiteko, esaterako, ehundaka grabazio egin dira.
|
|
|
–Kontzeptu horiek, kanpotik ekarritako hitzekin edo euskal sustraizkoekin behar ote diren adierazi, hori beste auzi bat da. Beharbada batzuetan bide bat, eta besteetan beste bat jarraitzea izango da
|
onena
–.
|
|
|
Hemen, mendetako tradizioa izan arren, erdal jatorriko hitzak baztertu eta horien ordez euskal ordain, jatorrak? ezartzeko ahalegin bizian genbiltzan bitartean, Iparraldeak betiko bideari eutsi zion (ez nuke aipatu gabe utzi nahi, hala ere, idazle
|
onenek
asmatu zutela gehiegikerietatik ihes egiten). Giro horretan, hiru hizkuntzako hiztegia izan arren, euskara abiapuntu zuen ondare lexikografikoa utzi zigun Azkuek; horretaz gain, irizpide jakinetan oinarritua:
|
|
|
Amaitzeko, interfaze
|
on
eta txarren ezaugarriak laburbilduko ditugu:
|
|
|
Interfaze>
|
onak
|
|
|
Harrera
|
ona
aurreikusi nahi delarik, ipuin kontalaria eskeintzera datorrena aurrez desia eragitea bilatzen du. Baliabide hau honela gauzatua aurkitu dugu:
|
|
|
entzundako ipuinen bat kontatzera animatzen da entzulea, gogoratzen zaizkio une batzuk, eta abar. Agurtu eta eskerrak ere ematen zaizkie entzuleei bukaeran, edo oporraldi
|
onak
igarotzea desiatu, garaiaren arabera. Hau da hain zuzen,, saio guztietako azken ahozko ekoizpena.
|
|
|
Sentimenduak sentimendu, denok baditugu sentimenduak, eta sentimenduak
|
onak
dira. Euskalkien auzian, sentimenduak pil pilean daude hainbat bihotzetan, eta hori ona da:
|
|
|
Sentimenduak sentimendu, denok baditugu sentimenduak, eta sentimenduak onak dira. Euskalkien auzian, sentimenduak pil pilean daude hainbat bihotzetan, eta hori
|
ona
da: nire iritziz behintzat, oso ona da; baina itsumenik gabe.
|
|
|
Euskalkien auzian, sentimenduak pil pilean daude hainbat bihotzetan, eta hori ona da: nire iritziz behintzat, oso
|
ona
da; baina itsumenik gabe. Mesedez, itsutu gabe.
|
|
|
Hortaz, eginahalak eta bi egin behar ko ditugu esku artean dugun gai garrantzitsu bezain minberari (euskalkien gaiak alde koak eta kontrakoak ditu geurean, bertzeetan bezala) erantzun zentzuduna eta landua emateko. Horretan asmatzen badugu, uste dut euskararen
|
onerako
izanen dela Nafarroan.
|
|
|
4. Halatan bada gure eskuara zurtz jabegabeko, eta hainbertze mendez mende arrokapean, itsaso, eta uhinpean galdu ordean bezala dabilan hunentzat, nahi nuke bilhatu aitzindari, eta buruzagi
|
on
bat bakharra; erran dut bat eta hura bakharra, zeren asko orduz hainitz aitzindari, eta buruzagiren izatea baino, hobe balizate osoki bathere ez izatea: Nam> regit> Dominus> conquassabit> capita> in> terra> multorum> (Ps.
|
|
|
109). Aitzindari, eta buruzagi hainitz den lekhuan behin ere ezta enkontru
|
onik
, aitzitik han kausitzen eta izaiten ohi dira nahastura, gudu, eta eskatima franko: handik dio Iskiribu Sainduak ere:
|
|
|
handik dio Iskiribu Sainduak ere: Omne> regnum> (Luc, 11 v. 17) Hargatik beraz aitzindaria edo buruza gia behar da izan, lehen erran dudan bezala, bakharra, baina hura
|
ona
eta behar bezalakoa?. Joannes Etxeberri Sarakoaren Lan> hautatuak, > Lur ed., Donostia, 1972, 115 orr.
|
|
|
Alde horretatik, lehenagoko panorama hura sakonki aldatua denez gero, eus kalkiekiko pertzepzioa ere birkontsideratu beharra daukagu. Adibide argi bat ipintze ko, antzinan Bizkaiko ikuspegi hertsitik, bizkaieraren batasuna egiteko orduan, ikasi> forma aukeratu bazen, jaurerri honetan erabiltzen ziren beste aldaerak baztertuz (ikesi, >), berauek, linguistika aldetik, hautatua bezain
|
onak
izan arren, oraingo honetan Euskal Herri osorako nazio hizkuntza planteamenduan, gauza bera egiteko ordua heldu da erro bereko beste aldaera guztiekin ere. Eredu batuan aulki, > atera, > koitza, > r, > r, > gezur, > raso, > e, > roitu> edo soro> hobetsirik gelditu diren unetik, euskalki ezberdinetan ahoz esaten diren alki, > atara, > bakotxa, > bedar, > barri, > bezela, > elexa/ eleiza, > edur, > > eskeini/ eski ni, guzur, > burraso, > roitu> edo solo> aldaerak holakotzat hartzen ari dira, hots, forma idatzien> aldaera mintzatu> hutstzat, dialektologoentzat biziki interesgarriak, baina hizkuntza idatzian inolako sarrerarik izan behar ez dute nak, duzti, > erten, > galazo> edo uzen> berba aspaldian baztertuek ere merezi ez zuten arra zoi berberagatik.
|
|
|
eta Badihardugukook, eta oro har Deba Arrokook, berriz, aditza berbeta eskualdeka finkatu nahi dugula eta zenbait fonetismo idaztea hobetsi dugula, fonetismo barik idaztea ere
|
ontzat
emanda.
|
|
|
Gainera gogoan izan dezagun Kontzejupetik> aldizkaria barne kontsumokoa dela, Oñatin irakurtzen dela, eta ale batzuk agian Bergaran edo Arrasaten, eta herri horie takook ere gustura irakurtzen ditugula Oñatiko euskera
|
onean
idatzitako testuak. Azken batean, Amandriak> entzuteak edo irakurtzeak ez diola inori kalterik egiten, eta bai askoren begiak eta belarriak gozatzen.
|
|
|
Eta orain geure buruari begiratuz, pentsatzen dut Badihardugukoak ere apalta sunez eta begirunez jokatu behar dugula. Bizkaian gehiengoaren sentiberatasuna eta jarduna bizkaiera batuaren aldekoa bada, dirudien bezala, errespetatu eta
|
ontzat
eman behar dugu.
|
|
|
Hori zela eta, Mitxelenak ardura handiz jokatu zuen euskara batua alde bateko eta besteko euskaldunen arteko batasunaren adierazle izan zedin, euskalkien arteko oreka, toki guztietako emaitza eta aberastasunen bilgune, proiektu nazional horretan euskaldun guztiok partaide eta eroso senti gintezen, guztion etxe amankomunean. Horrela uler daiteke, adibidez, aditzaren batasunean puntu askotan mendebaldeko eta ekialdeko euskalkien ezaugarri batzuk onartzeko agerturiko jarrera
|
ona
, erdialdeko adizkeren osagarri.
|
|
|
Euskal bokalak ez dira itsasaldean bezainbeste desagertzen. Eta hortan, orain dikan, andereñoek badakite euskara
|
ona
erabiltzen, zeren eta hasieran lehenik etxeko euskara irakatsi baitute, maisu eta maistrak ziren zuberotarra zekitenak, gisa batez edo bestez idazten zutenak eta azkenean, euskara batua ondotik sartu da eta geroztik ikasi dute eta diplomak erdietsi.
|
|
|
Azkenik, merkatuan dagoen hiztegi eskaintza ere orain dela hogeita bost urte baino askoz handiagoa da eta, gure iritziz, hori
|
ona
da. Egia da batzuetan zalantzak plazaratu izan direla hiztegi ugaritasunari buruz, euskaldunok mota bakoitzeko' hiztegi bat' aski edo, areago, hobe genukeela esanez.
|
|
|
Baina adibide horiek eraikuntza sintaktikoetara eramango bagenitu, behar bada, lehenago joko genuke IS (GEN) etara ISetara baino, alegia: oso jaki on eta edari
|
onen
zale, oso jaki on eta edari on zale baino. Baliteke hizkuntzaren prozesamenduarekin lotura izatea:
|
|
|
Baliteke hizkuntzaren prozesamenduarekin lotura izatea: zenbat eta sintagmak edo perpausak osagai gehiago (eta urrunago) izan, orduan eta osagaiak nolabait lotzeko premia handiagoa (Oroi Axularren on da/ gauza
|
ona
da). (Ortiz de Urbina (1998), Axularren ezen en erabileraz, ikuspegi honetatik).
|
|
|
nortasun propioa azpimarratzeko ere. Edonola ere, Bonapartek ezarri zuen euskalkien banaketa hartu dugu ardatz bezala2, oraindik, neurri
|
on
batean, jarraigarria dena, eta lan honetarako bereziki aprobetxagarria, berak bilduriko testuek banaketa horri eran tzuten diotelako3 Baditugu, honela, zenbait testu hizkera bakoitzerako Bonaparten eskuizkribuetan eta, beharrezko den bezala, garai berekoak dira4 Esan beharra dago, hizkera guziak ez daudela berdin ordezkatuak, hizkera batzutako testurik biltzen ez delako. Horrela Ip (GN) ko Arakil, Araiz, Gipuzkoako azpieuskalkiak murritz geldi tzen dira; era berean, Hg (GN) ko Iltzarbe eta Mendebaldekoak; eta, neurri on batean, (Aezk) ere, testu guziak dotrinaren itzulpenak baitira.
|