|
2010
|
|
|
Etxepareren lehen liburu hori bilduma bat da, luzera desberdineko hogeita sei saioz osotua. Horietariko hogeita bat lehenagotik artikulu gisa argitaratuta zeuden Eskualduna eta Eskualdun
|
ona
astekarietan, bitartean, eta gainerako bostak, tartean «Ameriketako orhoitzapenak», «Nor eskola emaile. Zer irakats» eta «Amodioa»?
|
|
|
Parentesi artean bezala, beste dokumentu bat erakutsiko dut, lehen ortodoxia horren pisua begien bistakoa bihur dakigun darwinismoari doakiola. Aipatuko dudana Eskualdun
|
Ona
astekariaren 1905eko zenbaki batetik hartua da, hots, hiruzpalau urtez izenaz aldatutako Eskualduna astekaritik. Izatez, bilduma osoa arakatu dut 1887tik hasi eta 1917 artean salbu eta 1913ko zenbakiak, hau da, 1500en bat zenbaki aztertu ditut banan banan, 52 aste bider 29 urte eginez.
|
|
2011
|
|
|
Gorago luzatu gara Etxeparek Abadiaz adierazitakoa azaltzen. Alderantzizko testigantza ere aurkitu dugu Eskualdun
|
Ona
astekariaren orrialdeetan, urriagoa eta kriptikoagoa izan arren. Alde horretatik, Abadiak Phindarretik su izendatu zuen 1904ko otsailaren bosteko bere zutabea, eta bertan hitzez hitz diosku" nahi nuke jakin zuen ganik ezagutzen othe zinduketen norbait, jaun edo andre, ez baitakit zointarik den, Phindar deitzen denik[...] nor den jakiteko gutiziarekin utzi bainu".
|
|
2013
|
|
|
Hastapenean, astekari «zuriek», «gorriek» bezala, euskara ez zutenanitz erabiltzen, eta Eskualduna astekarian ere frantsesa nagusitu ohi zen. Baina Eskualdun Ona gidatzen eta erredaktatzen zuten apaizek erlijioaren atxikitzeko zuten kezkak euskaraz gehiago idaztera bultzatu zituen, eta gisa hartan, Eskualdun
|
Ona
astekarian euskara frantsesari nagusitu zitzaion, eta euskarazkoartikulu gehiago argitaratzen hasi ziren.
|
|
|
Hots, Eskualdun
|
Ona
astekaria trantsizio garaia izan zen, eduki aldetik, euskararen lekuaren aldetik eta baita ere salmenta kopuru aldetik. Argi gelditzen dena da, izen batekin ala bestearekin, Eskualduna astekariaren banaketa antolatua zela, Elizak bultzaturik, eta herrietako apaizak banaketa hartan engaiatu zirela.
|
|
|
Ikasten ari zela idazten zituen koplak eta bertsoak. Manex Hiriart Urrutik maiz argitaratu zizkion Eskualdun
|
Ona
astekarian eta gero Eskualduna astekarian. Geroago, 1912an apaiztu zenean eta Hiriburuko bikario izendatu zutenean, Hiriart Urrutik Eskualduna astekaria egiteko laguntza galdegin zion, eta honek «laguntza baliosa» eskaini zion.
|
|
|
Ez da garbi ofizialki noiz arte izan zen zuzendari. Funtsean, Eskualdun
|
Ona
astekaria sortu zenean ere ez zuten zehaztu zein zen zuzendari berria. 1909an, ofizialki, Nicolas d. Arcangues zen zuzendari, baina de facto, Hiriart Urrutik betetzen zuen ardura hura.
|
|
|
Eskualdun
|
Ona
astekariak izen zaharrari lekua utzi zion garaian, Hiriart Urrutik beste kargu bat ukan zuen, Elizaren baitan. 1907ko abenduaren 10ean hil zen ordu arteko Baionako kalonje zen Gratien Adéma Zaldubi.
|
|
|
Baina, funtsean, 1904an edo 1905ean bilakatu zen, errealitatean, Eskualduna ko zuzendari. Eragin handia izan zuen, Eskualdun
|
Ona
astekarian. Alabaina, 1904an astekariak ez zuen izena bakarrik aldatu:
|
|
|
Gisa horretan, Eskualduna astekariaren azken zenbakia 1903ko abenduaren 31koa zen, eta haren lekua hartu zuen Eskualdun
|
Ona
astekariaren lehenbizikoa 1904ko urtarrilaren 8an agertu zen. Baina ez zen haserre edo zatiketa girorik nabari bi zenbaki horiek irakurtzean.
|
|
|
Talde zaharrekoek bide ona opa zioten talde berrikoei, eta errespetuz beteak ziren testu haietan ez zen haserrearen arrastorik ageri. Baina bereizte bat izan zela ezin uka, are gutxiago Eskualdun
|
Ona
astekariko lehen artikulua irakurri ondoan:
|
|
|
Ororen buru, 1904ko urtarriletik 1907ko abendua arteko epe horretan, Eskualduna astekari gisa ez bazen agertu ere, agertu ez zena izena baizik ez zen. Funtsean, aldizkaria bera zen, eta Eskualdun
|
Ona
astekariaren saila Eskualduna ren sailean sartzen da. Horren lekuko da, 1903ko abenduaren 31ko Eskualduna ren zenbakia 862 zenbakia zela, eta izena berreskuratu ondoan ukan zuen zenbakia, aldiz, 1082 zenbakia.
|
|
|
191 Aste horretan aldatu zen Eskualduna astekaria izenez. Alegia, Eskualdun
|
Ona
astekaria sortzearekin batera, erredakzioa egoitzaz aldatu zen.
|
|
|
Ongi ageri da Eskualduna astekariaren erredakzioa ez zela Baiona Ttipitik edo San Andres auzotik mugitu, salbu Victor Hugo eta Carmes karriketan egon zen garaian, baina hori ere doi doia Errobi ibaiaren bestaldean izan zen. Astekaria Baionako A. Lamaignère inprimategiak inprimatzen zuen, Eskualdun
|
Ona
astekaria sortu arte, hala nola 1887tik 1904ko abendu bukaerara. Gero, Eskualduna koek berek Franco Basque inprimategia sortu zuten, inprimeria tresnen jabe izan nahiz.
|
|
|
Hastapenean herri gutxitako berriak heltzen baziren ere, «Eskual Herria» saila gero eta mardulagoa izan zen urteak aitzina joan ahala. Eskualdun
|
Ona
astekariaren garaian, adibidez, «Eskual Herria» sailaz gain, «Ziberoan» saila ere egin zuten, Zuberoa herrialdea Lapurdi eta Baxenabarretik bereiziz. Hori, dena den, Zuberoko berriketari sare bat osatu zuelako froga zen.
|
|
|
Duhauk azpimarratzen duen bezala, lehen sei liburukiak eskuizkribuetarik zetozen. Zazpigarren liburuki honetan, bada eskuz idatzizko zati bat; gehienak, hala ere, bera bizi zela eta hil ondorengo urteetan argitaratutakoak dira, bai Eskualduna kazetan (eta 1908 1944), baita Eskualdun
|
Ona
astekarian ere (1904tik 1907ra).
|
|
|
Duhauk azpimarratzen duen bezala, lehen sei liburukiak eskuizkribuetarik zetozen. Zazpigarren liburuki honetan, bada eskuz idatzizko zati bat; gehienak, hala ere, bera bizi zela eta hil ondorengo urteetan argitaratutakoak dira, bai Eskualduna kazetan (eta 1908 1944), baita Eskualdun
|
Ona
astekarian ere (1904tik 1907ra).
|
|
2017
|
|
|
Era berean, Eskualdun
|
Ona
astekarian, 1905eko ekainean, artikulu bi agertu ziren ondoz ondoko zenbakietan, Nor nahi da joan! eta Canada tituluekin.
|
|
|
Urte berri
|
on
Astekari hunen irakurle guzieri desiratzen diegu urte berri on bat, osasun ona lagun. Urtean barna zabalduko ditugun berrietan, txar baino on gehiago izanen delako esperantzarekin.
|