|
2005
|
|
|
1 Bizkai Gipuzkoetakoanitz lekutan, hala
|
nola
Nafarroako Bortzirietan, azentua bereizgarriada.Hitz gehienakarauorokorbatenbidez azentuatzendirenbitartean, bestehitzbatzuek azentuera bereziaedomarkatuaerakusten dute.Eskualdehonetan zehar(= Txillardegi1985mendebaldekoazentu saila) aurkitzendiren azentu arauak nahikoa desberdinak badira ere, hitz markatuetan bat etortze harrigarria aurkitzen dugu, Mitxelenak (1977: 391) ikusizuenbezala.Adibideb...
|
|
|
Daniloffeta Hammarberg (1973) autoreek, segmentufonetikobatekbesterenbateandueneragingisaeJkarrenondokoebakerenbatetortzemodu AHO BELARRIEN] ARDUERAMALGU MOLDAKORRETANBAOTEALDAGAIZTASUNIK, ruetan sinplifikatuz, ezkerrerakoeta eskuinerako koartikulazioa bereizten badaere, kontua askozerekonplexuagoa da; izanere, ezdabakarrikaurretik edoondorendatorrensegmentuari aurrehartzeaezaugarriak aldaraziz, askotan, errealitatean, artilukatzaileeneskutik (e.b., ezpainenaurreratzeetaborobiltzea) koordinatutakohainbat mugimendu morfema mugengainetikhedatzen dira aurreratuzartikulatzaileenjarreraondotik doazen segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza diren ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemendik datar, hizketan arigarenean, ahoskuntzorganoek oharkabean (bainaezimitazioz) behinetaberrizegitenduten mugimendu kontrolarenalderdikorapilotsua.Artikulaziozkoetaakustikazkodatuesperimentaletan aurkitzenden aldakortasunfonetikoarenarazoak, artikulatzailebakoitzarenmugimenduenoinarrian dauden kontrolprintzipioen arazoorokorra aztertzera eraman ditu jakitunak. ...ean, egoeraezberdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan ez ezik, fonologian etaseguruenik hizkuntzarenbestezenbaitosagairenazterketa emaitzetaneremurgiltzera.Argihila, neure buruariezbesteri, egitendizkiodan galderakdira, hots, aldez aurretik programatuaedo planifikatua ote ekoizpen prozesua?
|
Nola
liteke, bada, seinale fisikoakkanporatzeko, denboraezinagolaburrean (segundoko 15hizketa hotsezberdin kanpora baititzakegu) hots asmoa edoesanasmoakodatzea horrenbeste agindu (psiko) neuromotorkoordinatuz, ra, bata besteen ezaugarriak gainjarriz definitzendute; Lagefoged ek (1975,48) definitzen du.
|
|
|
Nolaegitenduguentzumen organoen eskutik uhinakustikoan jarraia, aldakorra, erredundantea... dena, iragazieta komeni zaigunaedobeharduguna bainoeziragazteko unitate linguistikoetan?
|
Nola
kontrolatzenditugu erritmoa, hizkera doinuaetamugimenduak. Helduonoharmenak iragazten dituenak zeinunitate dira: fonemak, morfemak, hitzakedoesaldiak. Edomoduholistikoan hartzen duinformazioguztia, bereosoan. Aireanzeharhedatzendirenahots uhinakjasoaznolaezagutzenduguadiskidearen ahotsa, egoeraantzematen, esatendigunainterpretatzenedoulertzen mezua. Nolalitekeelkarrizketanarigareneanmaizaskotan uhinakustikoetanezdagoena, kanporatzenezdugunaereentzutea?
|
|
|
Interesgarria da ikustea
|
nola
V. bertsoan lehenbiziko hiru neurtitzak ber dinak diren xehetasun ttipi bat goiti beheiti: Gurutze harek zuen 1 Kurutze hark baitzuen eta nola osoki aldatu duen azkena.
|
|
|
Interesgarria da ikustea nola V. bertsoan lehenbiziko hiru neurtitzak ber dinak diren xehetasun ttipi bat goiti beheiti: Gurutze harek zuen 1 Kurutze hark baitzuen eta
|
nola
osoki aldatu duen azkena. Nork daki nola eta nondik Baigorriko zapatainak eta elizako xantreak ikasi zuen latinezko Romatarrek idazten du neurtitzaren neurriaren zaintzeko eta hori euskal fonetikaren kontra labarum hitzaren erran nahia edo, orduko ideien arabera, kontsonanteak berdinak izanez, lokarri bat sortu zen lauburu eta labarum en artean latinek kantabro zaharrei harturik hitza.
|
|
|
Gurutze harek zuen 1 Kurutze hark baitzuen eta nola osoki aldatu duen azkena. Nork daki
|
nola
eta nondik Baigorriko zapatainak eta elizako xantreak ikasi zuen latinezko Romatarrek idazten du neurtitzaren neurriaren zaintzeko eta hori euskal fonetikaren kontra labarum hitzaren erran nahia edo, orduko ideien arabera, kontsonanteak berdinak izanez, lokarri bat sortu zen lauburu eta labarum en artean latinek kantabro zaharrei harturik hitza.
|
|
|
Ildo beretik joateko eta hala
|
nola
ikusi dugun kontsonanteen berdintasuna lauburu eta labarum en artean, halaber jokatuko da Dibarrart Tuba/ eta tabalarekin VI. bertsuan.
|
|
|
orai arte.
|
Nola
munduko lehen mintzaiak ukan dezake erdaratik hastea. Hain dira irrigarriak holako ideiak, baliatu behar baita irria eta umorea haien kontra joaiteko.
|
|
|
Hona
|
nola
hasten den:
|
|
|
Bainan, dirudienez, Sarara igorrikako kantua jadanik idatzia izan zen; aldaketa batzuk eginik, agertu zen osoki eztitua, kenduz bertso garratz batzuk hala
|
nola
|
|
|
Orduan, alde batetik, Le Réveil basque, Paueko astekaria, Berdoly k sortzen du 1886an eta handik laster, 1887an, Louis Etcheverryk Baionan Eskualduna astekaria. Bien arteko gudukak hiruzpalau hauteskundetan erakusten du gorrien eta xurien arteko eztabaida eta
|
nola
emeki emeki errepublikazaleak nagusitzen diren bai itsas aldean eta bai barnekaldean.
|
|
|
Oraiko euskaldun fededuna jarraikitzen zaie arbasoei, lehen bezala orain ere, sanoki bizi baita Jainko bakarraren baitan sinetsiz. Bi aldiz errepikatuz gure hitza (gure arbasoetan, gurek) Dibarrartek azpimarratzen du
|
nola
euskaldunen historian, belaunaldiz belaunaldi, seinale lehena den fidelitatea, erlisione sainduan egoitea eta irautea.
|
|
|
framazona.
|
Nola
ez da sartuko Dibarrart, hain elizatiar izanez, XIX. mendearen azken laurdeneko eztabaidetan, segituz Adema Zalduby edo Michel Elissamburu. Badaki ilun peko jende horiek lanean ari direla Elizaren kontra eta kutsadura berri hori sartzen ari dela, emeki emeki, Euskal Herrian.
|
|
|
Antoine d' Abbadie-ren lore jokoetan, 1879tik hasiz, Iparraldean eta Hegoaldean ospatzen baitira aldizka, agertzen dira zazpi probintzien aipamenak, hala
|
nola
Klaudio Otaegiren olerki batean: Elkar gaitezen denok Napar Euskaldunok, 1881ean Iruñeko jaietan.
|
|
|
Ez daiteke ulert bertso hau ez baldin bada kontutan hartzen zer ziren besta horiek, 1892koa
|
nola
1894koa, abuztuan garela eta Donibane Lohizunera etorriak direla estranjerrak, hala deitzen baitziren orduan. Haiek ere gomitatuak dira.
|
|
|
zia,
|
nola
ikusten duen euskaldunen geroa zazpien arteko besarkadarekin.
|
|
|
Becerro de Bengoaren ikuspegiari jarraituz, berraztertu eta ara katu litzateke?. Oraingoan landuko dudana, literaturaren inguruko gaitzat ere har daitekeen historiografiaren ardatzak erakusten eta Euskal Herriko historia
|
nola
gihartu eta garatu den azken bi mendeotan erakusten saiatuko naiz.
|
|
|
Baina
|
nola
sortu, asmatu, garatu, gihartu eta indartu da azken mendeotan euskal historia. Berez ez dago ezer ere, beraz, Euskal Herriko historia, lan tzeko esparrua sortzen doa, gaur egun euskal historia edo Euskal Herriko his
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer
|
nola
gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna...
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak;
|
nola
edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala
|
nola
, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txilla... Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko zientifikoan ere. Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako guztia hizkuntza komunetik urrun dago neurri handian eta horrelakoak
|
nola
irakurri erabiltzen dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide hauek hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu behar ditugunean hainbat arazo sortzen zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak: Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu?
|
|
|
Sarrera hitzaldia frantsesez egin zuela Etienne Decrept ek, bere berrogoi ta hamar euskaltzale lagun khartsuen aitzinean, aitortzen digu idazkariak, nahiz gerla denboran hil edo zauritu lagunak aipatzean, hala
|
nola
, Clément d' Andurain eta Georges Lacombe bi adiskide euskaltzaleak, gogorki konde natu zituen iragan gerlako bost urte luzeetan gertatu izigarrikeria mota guziak zuzenetsi eta berdin goraipatu nahi izan zituzten hizlari edo idazle ahobero ak, berek arauz seme bat gerlan galdu ez zutenak.
|
|
|
Iskribariak aipatzen ditu oraino zuzendaritzaren bizpalau xede berri, hala
|
nola
, Baionako jaun apezpikuari eskatzeko erabakia Jean Saint Pierre bezalako euskaltzale argitu batek Seminario Handiko apezgaiei euskara apur bat irakats diezaien, edo Jaun prefetari galdetzekoa Paristik eta behere horita rik osasun bila datozen mutiko eta neskato kanpotarrak bertze eskualde bate tara igorriak izan daitezen, zeren eta boz emaileen lerroa kanpotar izenez egu netik egunera betet...
|
|
|
Euskaldunak ez garela besteen idurikoak. Norat nahi joan dadin, Euskaldunak bere traka berezia badu... bere eskuairea... bere gauzei behatze ko moldea; hala
|
nola
baititu bere mintzaira eta ohidurak.
|
|
|
Gure irakasle zenak errana zuen lehenago Euskal Herriko historia eta geografia apur bat behar luketela ikasi Euskal Herriko ume guziek eta atsegi nekin jakin du orai jakitate hori etsaminetan ere baliagarri duketela beren ama hizkuntza bezala. Eskerrak igorri ondoan Vichy rat Carcopino jaun minis troari, euskarari egin dion fagore handiaren gatik (sic), ikusi behar da
|
nola
hobekienik balia eskola orenez landa eskaintzen den asteko ordu eta erdi hura.
|
|
|
1942ko urtarrilaren 23ko zenbaki honetan, ordea, honela lotzen zaio berriz auziari: Errana dugu
|
nola
etxekandere batzu arizan diren zernahi erranka katixima euskararen kontra. Heien arrazoinak altxatu genituen, bat salbu:
|
|
|
Eta horra
|
nola
Uztaritzeko gure irakasle zenak ihardokitzen zuen Baionako diosesian populkatzen hasiak ziren jaun andere erdalzalei: Ez, ape zek ez die euskaldunei euskaraz eskaintzen bere erakaspena mesprezioz, baina bai errespetuz.
|
|
|
Politikatik aparte bazeraman buruan beste ardura bat: bilduta zituen hizkuntzalaritzako datuak eta ikerketak
|
nola
argitaratu. Aukeratutako paper onean nahi zituen argitalpenak egin eta 1850.eko urtarrilaren 3an, Paristik Kent konderriko Maidstone herrira joan zen.
|
|
|
a2) Esana dugunez, lokailuek, morfologi jatorri gardena dute eta horretan oinarriturik, hasiera batean perpaus mailako funtzio bat zutela pentsa daiteke, eta zenbaitetan gaur egun ere badute funtzio hori. Lokailu modura, ordea, testu mailako funtzio bat hartzen dute, horrelakoetan perpaus mailan ere
|
nola
edo halako funtzioa betetzen dutelarik.
|
|
|
(55) Baina alferrik. Zeren
|
nola
baituen libertatea, eta heure burua eta
|
|
|
Voltoire 230 Mehatxatuek araño jaten dute ogia agertzen da OEH n s.u. (orobat iturri bereko mehatxatzen bat ere); kasu zematu ren baliokideari.11 Ez dakit Azkue izanik haren iturri aitortua
|
nola
dakarren OEH k B hau, hark (AN b, BN gar, Se) baitu me (h) anu n, (AN BN s, G) me (h) anatu n eta (AN, BN, S) zaba lagoa edo zehaztasun gutxiagokoa me (h) anuzko n; ez dirudi Azkuek bere euskalkian en tzun edo irakurria zuenik. OEH n s.u. batzen diren adibideen artean ere ez dut jatorri horretakorik aurkitu.
|
|
|
Gehiegi ote haien arteko edozein lotura ukatzeko? Ez dut uste, m z n(* mezana) izan bai taiteke tarteko seguruenik metatesi honetan.Menaza > >: ·mezana > >: ·zemana > zemai proposamena epaitzeko gogora bedi zemai ren lurraldean eta orobat gertatzen da beaza eta mehatxa mehatxu renetan ez dela menaza ren (beste) aldaerarik 1haren sinonimo eta eratorri modernoago den amenaza renak baizik; izan ere,
|
nola
horrelakorik espero huraxe baita menaza ri dagokion bilakabidea delako lurralde horretan. Abagadaune ren (nahiz atzizki ezaguna edeki ondoko abagada ren) for mak bere mailegu izaera salatzen badu, Mitxelenak esan bezala, bide da erabakitzea zertan den haren jatortasun eza. Etorki zehatza anekdota hutsa bada ere, honela jokatzea emankorragoa gertatuko da etorkizunean mailegu haboro eta horien bilakabideaz gehiago ezagutu baitugu euskal morfe men egitura baldintzak eta baldintza horien aldaketaz irizpideak landuaz.ltxura batean hiru silabako hitza luze begitandu zitzaion Mitxelenari eta morfema tamainari buruzko uste horren arabera (cf.
|
|
|
Izan ere, abaga horrek izartxoa eraman behar bide du (ik. 14 oharra) eta ez zaigu esaten nondik eta
|
nola
atera edo berreraiki den;
|
|
|
Ni kazeta egilea naiz idazten zuen beti. Hogeita bost bat urtez ari izan zen Eskualdunan, nahiz lehenagotik ere hasia zen, hala euskaraz itzultzen
|
nola
frantsesez idazten Baionako La Semaine astekarian (Lafitte: 1971:
|
|
|
Bere gaztetik eta hain luzaz kazetan idatzirik, kazeta baten egitekoez ongi jabetua, ez da estonagarri Hiriart Urrutik oso garbi finkatu nahi izatea
|
nola
zerbitzatu irakurleen interesak, nola behar ziren jokatu kazeta eta kazetariak, eta areago, nola behar zen idatzi. Irakurleen interesez axola handia zuen, bizi pide, laborantza eta abere hazkuntza, diruaren goiti beheiti, merkatu, osaga rri, etxeko gora beherez (Lafitte:
|
|
|
Bere gaztetik eta hain luzaz kazetan idatzirik, kazeta baten egitekoez ongi jabetua, ez da estonagarri Hiriart Urrutik oso garbi finkatu nahi izatea nola zerbitzatu irakurleen interesak,
|
nola
behar ziren jokatu kazeta eta kazetariak, eta areago, nola behar zen idatzi. Irakurleen interesez axola handia zuen, bizi pide, laborantza eta abere hazkuntza, diruaren goiti beheiti, merkatu, osaga rri, etxeko gora beherez (Lafitte:
|
|
|
Bere gaztetik eta hain luzaz kazetan idatzirik, kazeta baten egitekoez ongi jabetua, ez da estonagarri Hiriart Urrutik oso garbi finkatu nahi izatea nola zerbitzatu irakurleen interesak, nola behar ziren jokatu kazeta eta kazetariak, eta areago,
|
nola
behar zen idatzi. Irakurleen interesez axola handia zuen, bizi pide, laborantza eta abere hazkuntza, diruaren goiti beheiti, merkatu, osaga rri, etxeko gora beherez (Lafitte:
|
|
|
1969: 399) esaeran oinarritzen da ondokoa, non Eskualdun Onaz eskuinetik eta ezkerretik
|
nola
mintzo diren azaltzen digun: Batzuen arahera Eskualdun Ona harea hezen hila da, eta maltsoa; hor tzik ez, etsaiaren ausikitzeko; ez koskatzeko adarrik. Balinhadu ere, hare kur kuilak hezala, sar ateraka erahilki adarrak; den gutieneko haize hotzak izitzen.
|
|
|
Ondoko testua aheratsa da konparazio iradokitzaileetan, egilearen ikus pegiaren erakusle ere hai: 72ZER DAKARKIO HIRIART URRUTIK EUSKAL KAZETARITZARI. Erraiten dautzuet harrigarri dela oraiko gazteen ikustea: neskatokoak ostoila idor batzu baino arinago, pinpirina iduri, ortzi adarraren zazpi kolore ak soinean, jauzika, itzulika, xirimolaka, haize hegoak errautsa
|
nola
derabila. Bardin bardina.
|
|
|
Anafora eta epi fora, polisíndeton (bereziki eta juntagiluaren errepikapena kontaeran) eta anadiplosiak ederki baliatzen ditu. Hona
|
nola
egileak, bere ikuskera ezkorra adierazteko, lokuzio bat oinarri hartuta garatzen duen anadiplosia hirukoitz bat beheranzko gradazioan: Alta bada urteak ditu, buruz behera goazila, gero eta apalago: zalditik astora, astotik urdera, urdetik lurrera (EO 4,).
|
|
|
nena, Legrand; eta Pradet Balade,...
|
nola
erranen dut. Gazteena.Ateraldi hau zela eta, solas bat altxatzen diote eta Hiriart Urrutik erantzuten: gazteena zela, irri egiteko solas bat zen hori, holako bat erraten ahal da, gizon bat gogokoa ez denean.
|
|
|
an dudana; burutik behera egiten daukute bertze hura (EO 33,). Alabaina lizentzia da Hiriart Urrutiren irakurleekiko jarrera eta ezauga rrietarik bat, hots, irakurleen beharriak zaurtzeaz gogoetatu gabe garbiki mintzatzea edo itsuski, noiz
|
nola
. Ironia irri edo umorezkoa da beste ba tzuetan eta trufa gozoaren erakusburu politik bada.
|
|
|
Azken honetan, euskal kazetaritzan orain baino lehen askoz erabiliagoa (Kirikiño, Lizardi etab.), kazetaria irakurleari (Manex) mintzatzen zaio zuzenki, alegia hizketan ari, honen gogoa eme atxikitzeko.Arto bat osorik iresteko aho bat idekirik hor zagote so, bi begiak ezin aski zabalduz:
|
Nola
hori, Manex. Errazu berriz.
|
|
|
Euskararen adierazkortasun eta libertateaz jabetuta, euskal esamolde jator eta bereziei gogoa emanik, joskura berriak
|
nola
sor, pikoak ontsa nola atzeman zerabilen gogoa, idazte lanean gozatuz eta oroz batean bere hatsa ahi tuz. Egungo euskal kazetari nola idazleek, euskara berez bere jar dadin edo gaztelania frantsesetarik bereizi nahi luketenek, balukete haren hiztegi jori eta bizi, joskera zalu, figura, hots eta erritmoaren senaz den bezainbatean zer ikas.
|
|
|
Euskararen adierazkortasun eta libertateaz jabetuta, euskal esamolde jator eta bereziei gogoa emanik, joskura berriak nola sor, pikoak ontsa
|
nola
atzeman zerabilen gogoa, idazte lanean gozatuz eta oroz batean bere hatsa ahi tuz. Egungo euskal kazetari nola idazleek, euskara berez bere jar dadin edo gaztelania frantsesetarik bereizi nahi luketenek, balukete haren hiztegi jori eta bizi, joskera zalu, figura, hots eta erritmoaren senaz den bezainbatean zer ikas.
|
|
|
Euskararen adierazkortasun eta libertateaz jabetuta, euskal esamolde jator eta bereziei gogoa emanik, joskura berriak nola sor, pikoak ontsa nola atzeman zerabilen gogoa, idazte lanean gozatuz eta oroz batean bere hatsa ahi tuz. Egungo euskal kazetari
|
nola
idazleek, euskara berez bere jar dadin edo gaztelania frantsesetarik bereizi nahi luketenek, balukete haren hiztegi jori eta bizi, joskera zalu, figura, hots eta erritmoaren senaz den bezainbatean zer ikas.
|
|
2019
|
|
|
R. M. Azkue, halaber, gerra zibil aurreko lexikografiako zenbait lankiderekin harremana berreskuratzen saiatu zen, hala
|
nola
Gipuzkoako M. M. Zubiagarekin (SI). 248 Mundu Gerra amaituta, nazioarteko harremanetarako aukera ikusi zenean, A. Irigarayk, orobat, Euskaltzaindia Frantziako kidez osotu arte itxarotea beharrezko ikusten zuen. Gero ikusiko dugunez, A. Irigarayk posta harremana berreskuratu zuenean 1947an P. Lafitterekin, lexikografiako koordinazioa izan zuen kezka nagusietakoa.249 Bestalde, R.
|
|
|
Bilboko idazkariaren gerraondoko aktetan, esaterako," zadorlari" (idazkari)," ekauta" (diputazio) edota" ijeki" (ale) bezalako neologismoak erabiltzen ziren. Hura izan zen gerraondoko zeregin akademiko nagusia, hala denbora
|
nola
gastu aldetik. Dena dela, 1949ko iraila iri247 Antza denez, Akademiaren sorreran J. Urquijori euskaltzainburu izatea eskaini zioten, baina ez zuen onartu (Gavel 1950:
|
|
|
Garai gogorrak ezagutu ditu erakundeak bere ibilbidean, garai gogorrak eta ilunak. Gerrak sortutako egoera makurrera egokitu ahal izan zen erakundea, ordea,
|
nola
edo hala egoerari eutsi egin zioten garaian garaiko agintariek, garai oparoagoak etorriko ziren esperantzarekin, bistan denez. Eta etorri ziren, etorri:
|
|
|
|
Nola
Elissalde gure adiskide jauna da orko bakarra, nik eskatu dut 4 toki merezi dutela bederen Iparraldecoek; eta oyetan lehena zu, jauna; baietz ere erran didate.
|
|
|
L. Villasanteri emandako erantzun hitzaldia (1952) ere bidali zion J. Zaiteguiri, baina honek ez zuen argitaratu, hitzaldian Eliza katolikoari egiten zitzaion kritika gogorregia omen zelako. Euzko Gogoan jesuiten edota frantziskotarren gerra zibileko jarrera frankista ez ezik, Bilboko elizbarrutiaren euskararekiko axolagabekeria ere
|
nola
kritikatu zen ikusita, F. Krutwigen epaiak bidegabea dirudi (cf. Ibinagabeitia 1952a; 1954b; Krutwig 1986:
|
|
|
Auzi ekonomikoekin jarraituta, 1951z geroztik etenda zegoen NFDren diru laguntza ere hizpide izan zuten. Bestalde," Jefatura Nacional de Estadística" ren Bizkaiko ordezkaritzak laguntza eskatu zion Euskaltzaindiari, Bizkaiko toponimia ofizialeko euskal izenen ortografia eta esanahia zehazten laguntzeko.938 Akademiaren idazkariak poz handiarekin erantzun zion eskariari, Espainiako Gobernuaren instituzio ofizialak aintzat hartzen zituelako hala euskara,
|
nola
Euskaltzaindia bera.939
|
|
|
306 J. Caroren beste hipotesi batzuk, hala
|
nola
euskalkien eta Antzinaroko tribuen arteko korrelazioa, zalantzan jarri zituzten (cf. Michelena 2011a).
|
|
|
Euskeldunek ere artu bearra dugu mundu berri ortan bizi leku. Baña bizi lekua
|
nola
ta nori ta zertako eskatuko, orduko ilak ba’gaude. Ilak aski dute, ustel lekutzat, lur azpia (Alderdi 1952).
|
|
|
[I] azarritakoaren ostikatu eskubidea, ala iazarrten duenaren bortxaren eskubidea, indarrtsuenaren legea othe? Zergatik ezta orain euskaraz predikatzen orain hogei urthe duela predikatzen zen herri guztietan? 802
|
Nola
dago Elizaren zuzentarzuna hizkuntzazko muga herrietan, eta euskaldunik askoren minoriak dagozen lekhuetan, adibidez: Gorlitzen, Plentzian, Sopelanan, Berangon, Algortan, Derion, Sondikan, Erandion, Zaratamon, Basaurin eta a.?
|
|
|
Argi zegoen gerraondoko Akademiak ezin zituela bete 1920ko araudiak ezartzen zituen baldintzak. Besteak beste, berriz arautu behar zen diru eta giza baliabidez urrituta zegoen Akademiaren batzarrak eta kargu aldaketak
|
nola
egin. Halaber, batzarretara joaten ez ziren eta lanik aurkezten ez zuten euskaltzainek kargua galdu luketen ala ez erabaki behar zen.
|
|
|
1187 Linguistika aldetik, ekarpen oso puntualak egin zituen, hala
|
nola
" korr" morfemaz eztabaida etimologikoa eragitea 1954an A. Tovar, D. de Inza, R. Lafon edota A. Arrue artean (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
Interesdunei ere disimulurik gabe jakinarazi zien, hala
|
nola
Gipuzkoako buruzagi karlistari: " yo he pensado hace mucho que está Vd. llamado a ocupar sitiales más altos y lo mismo que yo opina un compañero de la Academia". 1197 Abertzaleek, noski, zalantzaz hartu zituzten izendapenok.1198 Hala ere, Euskaltzaindiaren egoera hauskorraren erakusgarri, I. M. Echaideren nahia gorabehera, 1954ko urrian izendatutako bi euskaltzainorde berriek ez zuten sarrera hitzaldirik egin.1199
|
|
|
Pétain eta Ch. Maurras kolaborazionistak ordezkatu ez baldin bazituzten,
|
nola
kanporatuko zituen Euskaltzaindiak bere kideak batzarretara agertzen ez zirelako? 1202 Auzitegi Goreneko idazkariak honela deskribatu zion bere egoera F. Arocenari: " soy, aunque durmiente, miembro de la Academia de la Lengua Vasca". 1203
|
|
|
Hain zuzen, berehala sortzen den galdera da
|
nola
lortu zuen bizirik irautea Akademiak diktadura frankistan, esaterako, Eusko Ikaskuntzak (eta honen RIEV aldizkariak) linboan jarraitzen zuen bitartean. Propagandarako erakunde kolaborazionista izan al zen?
|
|
|
Euskara estandarra arauturik gabe zegoen neurrian, garrantzi handiko urratsa zitekeen Euskaltzaindiak Diccionario español vasco normatibo bat argitaratzea, artean 1920ko ortografia baitzen Akademiak zehaztutako arau bakarra. Hura izan zen 1940ko hamarkadako proiektu akademiko nagusia, hala denbora
|
nola
gastu aldetik, baina euskaltzainburuaren heriotzak ezinezko bilakatu zuen hiztegia amaitzea.
|
|
|
Izan ere, berak zuzentzen zuen Baionaldeko astekariak eman zuen iraileko batzarraren berri, zenbait xehetasun gehituta, baina Pirinio Behereetako euskaltzainen Akademiarekiko urruntasuna islatzen zuela: " Eskuararen batasunari erabili dute elhe, baina ez dute orainokoan erabaki
|
nola
hel chede hortarat. Bilhatzea ere bada zerbait" (Herria).
|
|
|
M. Lecuonak Euskaltzaindiaren 1954ko martxoaren 26ko batzarrean bildutakoei (I. M. Echaide, J. Gorostiaga, A. Irigaray, L. Michelena eta N. Echániz elizgizona) irakurri zien hitzaurrean adierazi zuenez, argitalpenak euskararen batasuna helburu zuen: "
|
Nola
–Gero’ren argitaratze berri au, guztiontzako era errezean, Euskaltzaindiaren idazkeran eta ortographian antolatuz" (Axular 1954:
|
|
|
R. M. Azkueren gutuna J. B. Egusquizaren izenean, Euskaltzainburua abertzaletzat salatutako beste elizgizon batzuei laguntzen saiatu zen, hala
|
nola
Bilboko Santa Mª de Begoña ko koadjutore izandako Federico Orbeari (ABA RMA: F. Orbearen gutuna R.
|
|
|
1934an frantziskotarren Arantzazuko santutegian babestuta zegoen, itzulpen biblikoarekin jarraitzeko. Akademiako idazkariordeari bibliografia eskariak egin zizkion, hala
|
nola
J. Duvoisinen Biblia(). 25
|
|
|
L. Villasante, bestalde, Arantzazuko auzo euskaldun hutsean bizi arren, erdaraz funtzionatzen zuen instituzio erlijioso bateko kide zen.
|
Nola
erdietsi zitezkeen zientziaren, artearen, literaturaren edota unibertsitatearen gorengo mailak, eguneroko erabilera oinarrizkoan huts eginda? 699 Erabilera formalerako, prosa zen lehentasunez landu beharrekoa, euskara estandar bat finkatu nahi baldin bazen, 699 F. Krutwigek begiz jota zuen beste idazle bat, Belokeko monasterioko J. Diharce" Iratzeder" beneditarra zen, bion belaunaldikoa... F. Krutwigen gutuna L. Villasanteri,). eta hori behin eta berriz adierazi zion L. Villasanteri gutunetan, erretorikoki arrakasta izango zuen Grezia klasikoarekiko paralelismoa eginez.700
|
|
|
R. M. Azkuek bere idazlan nagusietan folklorearekiko maitasuna eta akademizismo normatiboa
|
nola
uztartu zituen aztertu zuen (cf. Kintana Goiriena 2008:
|
|
|
Eta azkenez, azkenez gaurko," Gernika" ko oiekin ere eztakit
|
nola
gagozan, Krutwig iaunaren karta bat dela bide. Oso asarre dira, eta egun gutiren buruan azalpenen bat iaso ezpadezate, errebistaren orrietan asarre sumina agertuko omen dute aren aurka.
|
|
|
Uztailera arte Europan zabaldu ez zen Euzko Gogoaren 1952ko lehen zenbakian, F. Krutwigen" Nibbana" poema hinduista argitaratu zen, baina baita A. M. Labayenen" Euskera’ren batasuna" artikulua ere, ezizenpean, berriz ere gipuzkera osotuaren tradizioan eta euskaltzain gaztearekiko oposizio erabatekoan (Labayen 1952; cf. Iztueta & Diaz 2007: 303). 741 Hain zuzen, A. M. Labayen jeltzaleak ezin zuen ulertu
|
nola
izan zitekeen L. Villasante bezalako buruargi bat haren gogaide. Gutunez zuzendu zitzaion frantziskotarrari, horrek Cantabria Franciscanan idatzitako artikulua zela-eta:
|
|
|
Nire iritzi motzean bear ditugunak: Goretti, Ama Semeak Arantzazu kondairan, Etxaniz’en
|
Nola
idatzi euskeraz Kanta kantari, Noni eta Mani eta antzeko idazlanak dira.
|
|
|
F. Irigaray" Larreko" hil zenean hori bera gogoratu zuen EAJ PNVren agerkariko berriemaileak: " Letradunak —ola esaten baitzuen berak—
|
nola
bildu xista moderatuak, Mundu Gerra ondotik Austriako presidente zenak, adierazi zuen argien F. Krutwigek jarraitutako bide kulturalista: " Sólo las clases cultas pueden poseer una conciencia de cultura nacional comunitaria, cuya expresión encuentran en los cultos, en la lengua literaria de su nación" (apud Recalde 1982:
|
|
|
Gerra zibilak eta diktadura frankistak sortutako eten soziokulturalak, eta F. Krutwigen harrokeriak, ikuspegi hori zena baino berriagotzat jotzera eraman zuten. P. Lafitterekin hitz egitean, euskal burgesiaren arazoa Frantzian
|
nola
konpondu zuten galdetu omen zion:
|
|
|
" El estudio de la lengua vasca y el restablecimiento de su empleo para todos los usos, desde los más modestos a los más excelsos, será la obra más solida y eficaz que puedan realizar Vdes.". 492 Baina Lliga ren buruzagiek, EAJ PNVk ez bezala, Burgosko Gobernu kolpistaren alde egin zuten gerra zibilean (Borja de Riquer 1997). 493 elearen maitatzera zen aren ametsa. Etzuen ulertzen
|
nola
egon ditezken alde. Zenbat eta zenbat aldiz entzunda gitzayo auxen eta ez bertzerik zela euzkeraren suntsitzeko aria" (Alderdi 1949).
|
|
|
Euskaltzaindiaren soŕtarauak= Estatutos de la Academia de Lengua Vasca. Horren arabera, Akademiaren helburua euskara zaindu eta lantzea zen, hala filologiaren arloan
|
nola
gizarte erabileran. Horregatik, Euskaltzaindiak bi sail nagusi izango zituen:
|
|
|
Halaber, euskarazko idazketa eta irakurketa areagotzeko, literatura lehiaketak antolatu eta idazlan klasikoen eta erlijiosoen itzulpenak sustatu behar zituen. Bestalde, hala euskarazko dokumentu zaharrak jaso eta argitaratzeko
|
nola
euskal hizkuntza nahiz literatura katedrak sortzeko asmoa agertzen zuten. " Ikerleen" sailarekin gertatu bezala, 1920ko estatutuek ezarritakoa baino maila apalagoan ibili behar izan zuen" yagoleen" sailak ere, eguneroko prentsan euskarazko presentzia testimoniala ziurtatzea ere nekeza zen garaian.
|
|
|
J. Carok ere latinaren eragina nabarmendu zuen 1940ko hamarkadako lanetan. Nafarroako ikerlariaren ikuspegi orekatua, aldiz, muturrera eraman zuten gaitasun gutxiagoko beste ikertzaile batzuek, hala
|
nola
M.ª Luisa Guazak, Bilboko Udalak argita610 ABA EUS: N. Oleagaren gutuna I. M. Echaideri,.
|
|
|
Esperantoa, latina, gaztelania eta batez ere euskara omen zekizkien, baina ez zen gauza ikerketa filologiko sakonetan murgiltzeko.192 Hala ere, ikasliburu interesgarriak idatzi zituen, hala
|
nola
Manual del vascófilo (1913). Edizioa L. Lezama Leguizamón karlista aberatsak ordaindu zuen eta hari eskaini zion liburua.
|
|
|
Pertsonalki ezagutu zuen G. Lacombez adeitasunezko hitzak izan zituen. Agnostiko liberalaren eta apaiz katolikoaren arteko arrazoien distantzia nabari zen arren, interes komunak izan zituzten
|
nola
filosofian hala linguistikan. Ikuspegi ezberdinetatik, biek nahi izan zuten euskara literario autonomoagoa, erdaren ez horren menpekoa.
|
|
|
Dena dela, erbesteko aldizkariak zenbait izendapen ez zituen aipatu, hala
|
nola
Alemaniako Karl Boudarena(), agian arrazoi politikoengatik (cf. Gernika 1951a:
|
|
|
Hortik abiatzen ziren, hain zuzen, tesiarekin erantzun nahi nituen galdera nagusiak.
|
Nola
lortu zuen Euskaltzaindiak 1941ean berriz batzarrak egiteko baimena eskuratzea, Eusko Ikaskuntzak, esaterako, izoztuta jarraitzen zuen bitartean. Frankismoak bere politika linguistikoa zuritzeko erabili zuen tresna izan zen?
|
|
|
Ikusten dugu bakea eta sentzu ona ere nausitzerat dotzila.
|
Nola
ez zautan atsegin eginen zure hitz maitagarriak. Eskerrik beraz eta zorionak ere bihotz bihotzetik.
|
|
|
Agian J. M. Barandiaran bezalako elizgizon erbesteratuekin topo egitea saihestu nahi zuen kosta ahala kosta, beraren jarrera politikoa aurpegiratu ziezaioketelakoan. Izan ere, entzuleen artean erbesteko kide esanguratsuak egon ziren, hala
|
nola
Ikuskaren burua (Barandiaran 2009: 775). 530 Nolanahi den, I. M. Echaidek lehen aldiz hartu zuen mahaiburu izateko ardura.
|
|
|
" Los discursos de Dassance y Elissalde fueron dos perfectas nulidades" (Iztueta & Iztueta 2006: 430). 534 1951ko irailean Hendaian egin zen Eskualzaleen Biltzarraren urteroko jaialdian ere, Uztaritzeko alkateak elkartea artean
|
nola
eratu zen azaldu zuen oso laburki. Gure Herria berpiztuan argitaratutako idazlanaren oinarria izan ziren ikerketa xume horiek:
|
|
|
Bainan" oro ala deus" ka artzeak ez dut uste atherako duen eskuara lerra bidetik. Ahal den neurrian zerbaiten egitea, guti bada guti,
|
nola
diokezu hain gaizki dela. Agirre berriz Bilbon jarririk ikusi artean, zertako uts eskuara urtzerat eta hiltzerat, nehork deus ere egin gabetarik?
|
|
|
Gerra zibilean arrisku bizian egon ondoren, Nafarroako medikuak hari harian ikasi zuen bere abertzaletasunaren eta diktadurak mugatzen zuen posibilismoaren artean ibiltzen: esanguratsua da
|
nola
mozorrotu zuen bere ohiko" Irigaray" deitura" Yrigaray" grafia arkaistarekin, adibidez. Bera eta euskaltzainburuordea J. M. Caballero presidentearekin bildu ondoren, I. M. Echaideri idatzi zion GPDren laguntzarekin" charlas literarias" direlakoak antolatzeari buruz.
|
|
|
" Eta gaiñera erriari dirua eskatu nai diogu? Zertarako eta
|
nola
, baiña, ezpaitugu ezer ere egiten?". 1078 Dena dela, maiatzean A. Irigarayk aldizkariaren baimena bideratzeko laguntza eskatu zion CSICen Madrilgo argitalpen zerbitzuan lanean ari zen J. M. Azaolari. Horren arabera, aldizkaria CSICen izenean argitaratzeko asmoak huts egina zuen lehenago, eta RSVAPen laguntzarekin argitaratzeko aukera aztertzen ari ziren.1079
|
|
|
, 1984," Nun eta noiz ezagutu nuen R.M. Azkue jaun agurgarria, eta
|
nola
egin nion azken agurra", BRSVAP, XL, 408
|
|
2021
|
|
|
Botere politiko ekonomikoarekin osagarritasun eta elkarrelikatze harreman bat duen lidergo moral eta intelektualari deritzo hegemonia, eta bertatik jariatzen den diskurtsoak, diskurtso hegemonikoak, 4 Definizioa osatzerakoan ‘herri kultura’ terminoa erabiltzen badu ere, gerora ‘kultura popularra’ hobesten du: ...bi hauek —hots, herria eta kultura gizarteko gainontzeko gatazketatik at baleude bezala ulertzeak dakartzan arazoak— gainditu asmotan, nolabait herri kulturari buruzko hausnarketan" klase dimentsioa" sartu beharra ezinbesteko bihurtzen zaigu(...)" kultura popularraz" mintzatzean, horixe lortu nahi izan dugu, alegia, gizarteko gatazkak kulturan eta kulturaren bitartez
|
nola
birsortzen eta garatzen diren ikustaraztea" (id: 250). zabaltzen duen errealitatearen errepresentazioaren katexiak hegemonikoak ez diren taldeen ulerkerak (eta ondorioz, euren kontzientzia) erabat baldintzatzen duela azpimarratzen du.
|
|
|
Estatuaren botereak eta merkatuaren indarrak ezartzen duten kultur kapitalaren ezberdintasunean, euskal kultura desjabetua da, hala kultur kapitalari dagokionez —euskal kultura ez baita kultura nagusia, ez" kultura landu" gisa, ez eta hegemoniko gisa—,
|
nola
kultur kapitala sortzeko edo" metatzeko" beharrezko dituen baliabideei dagokienez: komunikabideak, kultur politika, kulturaren industria, e.a.; azken funtsean, botere politikoaren eta ekonomikoaren eskura dauden baliabideak.
|
|
|
58 Erromantizismo frantsesean sortu zen olatuari jarraituz ekin zion Urkizuren iritziz: " Frantzian kanta bildumak argitaratzeari jarraituko zitzaizkion garaian literatur gizon ospetsuak, hala
|
nola
Théodore Hersaut de La Villemarqué zeinak 1839an bildu zuen Bretainako kanta multzoa itzulpen frantsesa eta doinuak emanez. Gérard de Nerval poetak ere plazaratu zituen 1842an frantses balada zaharrak, piztuz ahantzixeak zeuden antzinako kantak.
|
|
|
prentsak ikuskera eta baloraziorako irizpide berrien eraikuntzan jokaturiko papera. Horrela, Iparraldeko prentsaren orrialdeetan pixkanaka
|
nola
bertsolaritzari genero literario deitzen zaion jasotzen du, nola kazetariek bertsolari edo saio hobeak eta txarragoak bereizteari ekiten dioten eta, gerora, nola bereizketa horien atzean dauden irizpideak azaltzen hasten diren:
|
|
|
prentsak ikuskera eta baloraziorako irizpide berrien eraikuntzan jokaturiko papera. Horrela, Iparraldeko prentsaren orrialdeetan pixkanaka nola bertsolaritzari genero literario deitzen zaion jasotzen du,
|
nola
kazetariek bertsolari edo saio hobeak eta txarragoak bereizteari ekiten dioten eta, gerora, nola bereizketa horien atzean dauden irizpideak azaltzen hasten diren:
|
|
|
Propagandarako funtzio hori ez da karlistaldietara mugatuko, eta ezta bertsopaperetara ere. Asko dira gerraurreko abertzaletasunak bertsolaritza
|
nola
baliatu zuen aipatzen duten egileak, eta Kepa Enbeita bertsolariak ildo horretan eginiko lana aipatzen da, Basarrik nola testigua hartu zion... Xabier Lasak datuak ere eskaintzen ditu:
|
|
|
Propagandarako funtzio hori ez da karlistaldietara mugatuko, eta ezta bertsopaperetara ere. Asko dira gerraurreko abertzaletasunak bertsolaritza nola baliatu zuen aipatzen duten egileak, eta Kepa Enbeita bertsolariak ildo horretan eginiko lana aipatzen da, Basarrik
|
nola
testigua hartu zion... Xabier Lasak datuak ere eskaintzen ditu:
|
|
|
Labordek azaltzen du
|
nola
bertsolaritza ikuskizun modernoaren parametroetara ekartzeko ahalegina gertatzen den Abbadieren Lore Jokoetatik hasita:
|
|
|
prentsak ikuskera eta baloraziorako irizpide berrien eraikuntzan jokaturiko papera. Horrela, Iparraldeko prentsaren orrialdeetan pixkanaka nola bertsolaritzari genero literario deitzen zaion jasotzen du, nola kazetariek bertsolari edo saio hobeak eta txarragoak bereizteari ekiten dioten eta, gerora,
|
nola
bereizketa horien atzean dauden irizpideak azaltzen hasten diren:
|
|
|
Bertsolaritza bere antzinatasuna milaka urtekoa izan daitekeela nabarmentzeko Antzinako Greziako artzain jolasekin lotzen duenean ere, gerora Manuel Lekuonak eta beste hainbatek esango dituztenen aurrekari izango da: " Virgiliok esaten du bere artzai jolas edo Eglogaetako batean,
|
nola
bein batez ari ziraden Tirzi eta Damon apustua egiñik itz neurtuetan jokatzen, Platon erabakitzalle zutela, eta onek eman zuela bere debede edo falloa itz neurtuan, jokalari biak berdiñean utzitzen zituela" (1990: 147).
|
|
|
12 Bazka ona ikustean
|
nola
astoek irrintzina, hala arnoa dastatzean koplariak umor ona.
|
|
|
Zubimendi bera da bertsolari txapelketak berriro ere martxan jartzeko erabakia noiz,
|
nola
eta zergatik hartu zen argi asko azaltzen duena: " Honek [Basarrik] asmatutako bertso bati zaio zor Bertsolari Egunaren sortzea, eta bera izan zen lehenengo saritua" (2002:
|