|
2013
|
|
|
Zuzenbidearen izaera zientifikoa galdu egin zen, eta, ondorenez, zuzenbide horri, zuzenbide arrunt? deitu zitzaion, denboraldi horrek berezko zuen latin arruntarekin gertatzen zen bezala, garai horretako latina
|
hizkuntza
erromanikoetan transformatu baitzen. Beste iritzi batzuek nahiago izan zuten honako ideia hau indartzea:
|
|
|
Herri horiek bilakatu ahala, eurentzat beharrizana zen tribuen legeak idatziz jasotzea. Nabarmentzeko modukoa da ez zituztela lege horiek idatzi euren
|
hizkuntza
propioetan, baizik eta burokrazia eta zuzenbidearen hizkera horretan, latinez, alegia. Kopiatzaile galiar erromatarrez baliatu ziren horretarako, haiek ohituta baitzeuden zuzenbide erromatarraren lexikoa erabiltzeko zeregin horretan.
|
|
|
herrian); Konstantinoren jaioterri berekoa zen, beraz. Justinianoren ama
|
hizkuntza
latina zen (Ekialdeko enperadoreen artean, bera izan zen hizkuntza hori izan zuen azkena). Baina hezkuntza greziarra hartu zuen Konstantinopolisen.
|
|
|
herrian); Konstantinoren jaioterri berekoa zen, beraz. Justinianoren ama hizkuntza latina zen (Ekialdeko enperadoreen artean, bera izan zen
|
hizkuntza
hori izan zuen azkena). Baina hezkuntza greziarra hartu zuen Konstantinopolisen.
|
|
|
historiari muzin egin gabe, modu dinamiko batez erakustea, hasiera hasieratik gaur arte, zuzenbide erromatarraren bilakaera eta zereginak. Hartara, amaigabeko iradokizunen iturria dago bertan, batez ere, Euskal Herriaren ikuspegitik, bertan elkar bizi izan baitira eta oraindik ere, bizi baitira hizkuntza (euskara) eta zuzenbidea (foruak) beregainak, mendeetan zehar lurralde bera partekatu dutenak mendebaldeko kultura juridikoaren ardatz nagusiekin, alegia, latin
|
hizkuntzarekin
eta zuzenbide erromatarrarekin.
|
|
|
Ibilbide luzeko estekadura hori, garai eta inguruabar desberdinetan ondu eta mamitu da. Azpimarratzekoa, nolanahi ere, euskara
|
hizkuntzak
jaso duen hiztegi juridikoa eta instituzionala: lege, errege, debekatu, jende, bake, borondate?, latinetik ekarria eta barneratua eta egun ere, euskaldun aho mihietan barra barra ari dena.
|
|
|
lege, errege, debekatu, jende, bake, borondate?, latinetik ekarria eta barneratua eta egun ere, euskaldun aho mihietan barra barra ari dena. Aldamenean, euskararen berezko berba juridikoak (hilburuko, alkar poderoso, bide zorrak,?) eta tartean, osagai desberdinetako gizartea,
|
hizkuntzari
eta zuzenbideari dagokienez.
|
|
|
Hainbatez eta Euskal Herritik begiraturik, erromatar
|
hizkuntza
eta zuzenbidea, bateko, eta euskal hizkuntza eta zuzenbidea, besteko, laukote sendo baten zimentarriak dira. Esan gabe doa, hari beretik joanez, lau horien arteko uztardura zabalak historian zehar bilbatzen direla:
|
|
|
Hainbatez eta Euskal Herritik begiraturik, erromatar hizkuntza eta zuzenbidea, bateko, eta euskal
|
hizkuntza
eta zuzenbidea, besteko, laukote sendo baten zimentarriak dira. Esan gabe doa, hari beretik joanez, lau horien arteko uztardura zabalak historian zehar bilbatzen direla:
|
|
|
6 Halako harremanek euren lorratza utzi dute zuzenbidearen
|
hizkuntzan
. Hartara, Euskal Herriko herrialdeek esparru juridiko bateratu eta beregaina osatu ez arren, Foru herrialde desberdinek euren zuzenbidea adierazten dute hizkuntza erromantzeen bidez (gaztelania, okzitanoa, frantsesa?).
|
|
|
6 Halako harremanek euren lorratza utzi dute zuzenbidearen hizkuntzan. Hartara, Euskal Herriko herrialdeek esparru juridiko bateratu eta beregaina osatu ez arren, Foru herrialde desberdinek euren zuzenbidea adierazten dute
|
hizkuntza
erromantzeen bidez (gaztelania, okzitanoa, frantsesa?). Euskara bera bizirik eta gizartean erroturik dago, horiekin batera Euskal Herrian eta maila apalean bada ere, hizkuntza juridikoa da.
|
|
|
Hartara, Euskal Herriko herrialdeek esparru juridiko bateratu eta beregaina osatu ez arren, Foru herrialde desberdinek euren zuzenbidea adierazten dute hizkuntza erromantzeen bidez (gaztelania, okzitanoa, frantsesa?). Euskara bera bizirik eta gizartean erroturik dago, horiekin batera Euskal Herrian eta maila apalean bada ere,
|
hizkuntza
juridikoa da. Era idatzian baino, ohiturazko moldean ari da euskara, foru izateari dagokion legez.
|
|
|
Era idatzian baino, ohiturazko moldean ari da euskara, foru izateari dagokion legez. Bide horretan, alabaina, berehala barruratzen ditu, lehen latinarekin egin zuen bezalaxe, hainbat hitz eta esamolde,
|
hizkuntza
erromantzeen aldetik hartuta, horrela erakutsiz horien harrera eta bertaratzea, mendez mendeko hizkuntzen eta zuzenbidearen arteko ukituaren bidez.
|
|
|
Era idatzian baino, ohiturazko moldean ari da euskara, foru izateari dagokion legez. Bide horretan, alabaina, berehala barruratzen ditu, lehen latinarekin egin zuen bezalaxe, hainbat hitz eta esamolde, hizkuntza erromantzeen aldetik hartuta, horrela erakutsiz horien harrera eta bertaratzea, mendez mendeko
|
hizkuntzen
eta zuzenbidearen arteko ukituaren bidez.
|
|
|
Esan gabe doa, horren ikuspegia erabilgarria dela legelari diren eta ez direnentzat. Hirugarrenez ere, euskarazko itzulpen egokia lortzea izan da helburu,
|
hizkuntzaren
kalitatea eta zehaztasun juridikoa bilatzen dituena. Horretan saiatu da lanari ekin dion taldea, lehendik ere taxu horren ahaleginak egin dituena.
|
|
|
Justinianoren lana zerbait gogoangarria izan arren eta berori argitaratzeko zalaparta bazter utzita, lan horrek ez zuen harrera handirik erakarri. Latinez idatzita zegoenez, Bizantzioko jurista gehienek ez zuten ulertzen, euren
|
hizkuntza
greziera baitzen. Erakundeak lanaren bildumarietako batek, Teofilok, Parafrasis izeneko bertsioa egin zuen grezieraz.
|
|
|
Erromatar zibilizazioaren ezaugarri nagusien artean, zuzenbidea eta
|
hizkuntza
nabarmen gailendu ziren. Izan ere, bi biok, ius zuzenbidea eta latin hizkuntza, harreman hertsietan izan ziren Erromatar Inperioaren barne eta inguruko herrien zuzenbide eta hizkuntzekin.
|
|
|
Erromatar zibilizazioaren ezaugarri nagusien artean, zuzenbidea eta hizkuntza nabarmen gailendu ziren. Izan ere, bi biok, ius zuzenbidea eta latin
|
hizkuntza
, harreman hertsietan izan ziren Erromatar Inperioaren barne eta inguruko herrien zuzenbide eta hizkuntzekin.
|
|
|
Erromatar zibilizazioaren ezaugarri nagusien artean, zuzenbidea eta hizkuntza nabarmen gailendu ziren. Izan ere, bi biok, ius zuzenbidea eta latin hizkuntza, harreman hertsietan izan ziren Erromatar Inperioaren barne eta inguruko herrien zuzenbide eta
|
hizkuntzekin
.
|
|
|
historiari muzin egin gabe, modu dinamiko batez erakustea, hasiera hasieratik gaur arte, zuzenbide erromatarraren bilakaera eta zereginak. Hartara, amaigabeko iradokizunen iturria dago bertan, batez ere, Euskal Herriaren ikuspegitik, bertan elkar bizi izan baitira eta oraindik ere, bizi baitira
|
hizkuntza
(euskara) eta zuzenbidea (foruak) beregainak, mendeetan zehar lurralde bera partekatu dutenak mendebaldeko kultura juridikoaren ardatz nagusiekin, alegia, latin hizkuntzarekin eta zuzenbide erromatarrarekin.
|
|
|
XV. mendearen erdian Paviako humanistak, Italiaren iparraldean, izututa geratu ziren jurista klasikoen testuak Digestoan zatituta aurkitu zituztenean. Euren ustetan, Tribonianok, Justinianoren ministroak, bilduma egin zuenean, testuak zatitu ez ezik, moztu ere egin zituen, eta
|
hizkuntz
barbarismoak sartu zituen. Elegantiae linguae latinae lanean, Lorenzo Vallak jurista klasikoak goraipatu zituen, baina Triboniano eta Erdi Aroko iruzkingileak gutxietsi zituen, Accursiotik hasi eta Bartolorekin amaituz, latin hain eskasa erabiltzeagatik.
|
|
|
Elegantiae linguae latinae lanean, Lorenzo Vallak jurista klasikoak goraipatu zituen, baina Triboniano eta Erdi Aroko iruzkingileak gutxietsi zituen, Accursiotik hasi eta Bartolorekin amaituz, latin hain eskasa erabiltzeagatik. Vallaren aburuz, begi bistan zegoen
|
hizkuntza
zuzena erabiltzea ez zela euren kezka nagusia, eta, horrexegatik, ez ziren jurista trebeak izango. Vallak frogatu zuen «Konstantinoren Dohaintza» izenekoa agiri faltsua zela; Erdi Aroan zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren interpretatzaile gehienek kautotzat hartutako agiri horren ariora, ulertzen zen enperadoreak aldi baterako boterea eman ziola aita santuari.
|
|
|
Faltsukeria frogatzeko, Vallak bi oinarri erabili zituen: batetik, Dohaintza izenekoan erabilitako
|
hizkuntza
; eta, bestetik, anakronismo bat, alegia, Konstantinok Erromako gotzainari Konstantinopoliseko patriarkaren gaineko jurisdikzioa eman ziola ulertzea, garai hartan ez baitzegoen halakorik. Azken buruan, humanismoak zuzenbidearen iturriei buruzko jarrera kritiko berria sorrarazi zuen.
|
|
|
Ildo berari segiz, Doneauk ulertu zuen berari zegokiola zuzenbidea aztertzea, alegia, subjektu pribatu bakoitzari egoera desberdinetan bere ius izenekoa esleitzen zion zuzenbidea aztertzea. Latina edota Europako beste hainbat
|
hizkuntza
aztertuz gero, ikus zitekeen hitz berbera erabili ohi zela, hala nola, ius, recht edo droit, zuzenbide objektiboa nahiz eskubideak adierazteko, edo, beste hitz batzuez esanda, betebeharren zuzenbidea nahiz gauza saltzeko eskubidea aipatzeko; esangura bikoitz horren azpian ingelesez sekula agertuko ez den anbiguotasuna zegoen. Doneauren iritzirako, ius hitzak gizabanakoari dagokion eskubide subjektiboa adierazten du eskuarki; ondorenez, berarentzat zuzenbidea eskubideen sistema zen.
|
|
|
Hain justu ere, arau multzo horrexeri deitu zitzaion Ius commune lehenbizikoz. Kontzeptua erakargarria zen, kontinenteko alde askotan tribu desberdinak batzen hasi zirelako, eta, aldi berean, latinaren dialektoak entzuten zirelako
|
hizkuntza
germaniarraren ordez, ezari ezarian.
|
|
|
Geroko lan batek ere eredu berberari ekin dio: Lan hori Lo Codi izenez ezagutu zen eta Proventzako
|
hizkuntzan
idatzi zenez gero, horren ostean latinaren erabilpen unibertsala hautsi zen.
|
|
|
Zazpi Partidak deitutakoa herri
|
hizkuntzan
idatzita zegoen, eta ez, ordea, latinez; edukiaren aldetik, testu hori oro hartzailea zen, ondoko gai guztiak jorratu baitzituen: legearen eta ohituraren kontzeptu orokorrak, prozedura, jabetza, ezkontza eta ezkontideen jabetza, kontratuak, heriotzaren ziozko oinordetza eta zigor zuzenbidea.
|
|
|
Azken horiek filosofia moralaren diskurtsoan sartu ziren XVII. mendeaz geroztik, zuzenbidean eta nazioarteko harremanetan nagusituz. Horrenbestez, zuzenbide erromatarra «arin bihurtu zen jurisprudentzia unibertsalaren
|
hizkuntza
frankoa».
|
|
|
Europako mugimenduaren eta horrek ekarritako erakundeen ondorioz, azken bi hamarkadetan berpiztu egin da Justinianoren zuzenbidearen inguruko arreta, zuzenbide hori antzinako Europa batuaren zuzenbide gisa ikusten delako; aldi berean, Erdi Aroko Ius communeren gaineko interesa ere indartu egin da, nazio mugak gainditu ostean zuzenbide hori modu eta
|
hizkuntza
berean agertzen delako leku guztietan. Europar Batasuneko erakunde juridikoak, maiz sarri, ius commune berriaren hasiera gisa deskribatu izan dira.
|
|
|
Ohiturak batzeko mugimenduaren eskutik lortu nahi zen ohiturak idatziz biltzeko lan bat, baina horren ondorioz ohiturok zaharkituak geratu ziren; ildo bertsutik, ahalegin izugarriak egin behar izan ziren, Pariseko Ohitura lanean oinarritutako ohiturazko zuzenbidearen muin erkidea identifikatu ahal izateko. 1679an Luis XIV.ak Frantziako zuzenbidearen «errege irakasleak» izendatu zituen unibertsitateetan, horiek herri
|
hizkuntzan
irakasteko, eta ez latinez. Irakasle horien joera izan zen zuzenbide orokorra azaltzea, oinarri moduan eskualdean errotuen zeuden ohiturak hartuta; horrez landara, zuzenbide erromatarraren zenbait atal ere jorratu zituzten, eskualdeetako parlamentuek jasotako atalak, hain justu ere.
|
|
|
Codex Theresianusaren lehenengo idazkerak, 1766an egindakoak, halako konpromisoa ezarri zuen probintzietako zuzenbide tradizionalaren eta zuzenbide erromatarrak zein ohiturazko zuzenbideak eratorritako osagaien artean. Testu horretako 8367 artikuluak bertako
|
hizkuntzan
idatzi ziren, kategoria erromatarren arabera sailkatuta. Testu horrek erasoak jasan zituen alde guztietatik, hala kontserbadoreen aldetik, euren lurralde pribilejioak galtzeko arriskua ikusita testua urrunegi zihoalako, nola erreformisten aldetik, testu horrek ez zekarrelako aurrerapauso handirik.
|
|
|
Zuzenbidearen printzipio orokorrekin batera adibide argigarriak eskaintzen zituen beti, araua praktikan nola aplikatu erakusteko. Pothierren lan hori segidan itzuli zen beste
|
hizkuntza
batzuetara, XIX. mendeko Europa osoan zehar transakzio guztietan erabiltzeko moduko eredu bihurtuz.
|
|
|
Savignyk zioenez, zuzenbidea ez zen arrazoiak esklusibotasunez sortutako zerbait, iusnaturalistek baieztatu zuten moduan, ezpada gizarte zehatz bateko tradizioaren eta ethosaren ondorioa. Nazio bateko edozein erakundek,
|
hizkuntzak
eta zuzenbideak esaterako, herri izaera hori erakusten du, eta aldatuz joango da, gizartea aldatzen den heinean. Legeria, gainera, garapen juridikoaren tresna bihurtuko da, gizartearen hastapenetan ohitura eta praktikarekin gertatu den bezala eta gizarteak aurrera egin ahala juristen arteko eztabaida izan den moduan.
|
|
|
Greziera,
|
hizkuntza
, 17, 26, 27, 40, 41, 43,
|