|
2000
|
|
|
Bera zen, Kode Zibilaren autuetan, taldekiderik jakintsuen eta eragileena. Bera ere, beste
|
hirurokin batera
sinatu arren, jarraiko orrialdeotan dugun Kode Zibilaren atariko hitzaldiaren egilea.
|
|
|
Areago, 1789 urtean bertan Versaillesko Estatu orokorretarako deialdia erregeak egin eta Ipar Euskal Herriko lurraldeetan nabari zen aspaldiko foruak zaintzeko gogoa.
|
Hiru
lurraldeotako lege beregainak ziren jokoan. Hango herritarren atxikimendua, bistan da, irabazia zuten horiek aspalditik9.
|
|
|
Baina zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin? Hegselmannek garbi aurkeztu lez," zein da enpirismo logikoaren eta (in) kultura politikoaren arteko erlazioa?" 133 Ikusi dugunaren arabera, eta Horkheimerren burugabekerien aurka, munduaren ikusmolde zientifikoak ondorio latzak ekar ziezazkiokeen nazien ideologiari, batik bat
|
hiru
zio hauek direla eta:
|
|
|
Oro har, eraikuntza sistemak garatzeko dauden aukeren ikuspegi orokor bat lortu ahal izateko, sistemaren zenbait moduen araberako oinarriaren arazoa eztabaidatuko dugu orain, eta ez bakarrik hemen erabiliko dugun modua. Oinarria osatuko duten objektu fisikoen hautaketarako
|
hiru
abagune seinalatuko ditugu, hirurak soilik adibideak izanik, beste abagunerik salbuetsi gabe horrekin.119
|
|
|
Oro har, eraikuntza sistemak garatzeko dauden aukeren ikuspegi orokor bat lortu ahal izateko, sistemaren zenbait moduen araberako oinarriaren arazoa eztabaidatuko dugu orain, eta ez bakarrik hemen erabiliko dugun modua. Oinarria osatuko duten objektu fisikoen hautaketarako hiru abagune seinalatuko ditugu,
|
hirurak
soilik adibideak izanik, beste abagunerik salbuetsi gabe horrekin.119
|
|
|
Fenomenalismo honen defentsak, gainera, ‘ilusioen argumentuaren’ babesa jaso zuen. Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek
|
hiru
dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako.
|
|
|
Fenomenalismo honen defentsak, gainera, ‘ilusioen argumentuaren’ babesa jaso zuen. Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia
|
hiru
dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako.
|
|
|
Nola izan da onartua, filosofo enpirista logiko dogmatiko huts gisa ala enpirismo logikotik haratago hasiko ziren fruitu askoren haziak landatu zituen filosofo ireki gisa? Interpretazio zuzen eta osoaren helburua gutxienez
|
hiru
zatitan bana dezakegu:
|
|
|
Zirkuluaren
|
hiru
koordenatu nagusiak filosofiaren historiaren baitan aurki ditzakegu. Enpirismoa, positibismoa eta logika berria dira.
|
|
|
Comteren filosofia
|
hiru
zatitan ikustatzen da egokiro: historian —hiru egoeren legea—, zientzian eta gizartean.
|
|
|
Testuinguru honetan,
|
hiru
egoeren proposamena izan zen bere filosofiaren esplizitazioa, aurrekari nabariak Saint Simon eta Turgot izan arren. Comtek berak esan bezala, gure espekulazio guztiek hiru egoera teoriko ezberdinetatik igaro behar dute, eta teologiko, metafisiko eta positibo ohiko izenek nahiko ongi ezaugarrituko dituzte hemen.
|
|
|
Testuinguru honetan, hiru egoeren proposamena izan zen bere filosofiaren esplizitazioa, aurrekari nabariak Saint Simon eta Turgot izan arren. Comtek berak esan bezala, gure espekulazio guztiek
|
hiru
egoera teoriko ezberdinetatik igaro behar dute, eta teologiko, metafisiko eta positibo ohiko izenek nahiko ongi ezaugarrituko dituzte hemen. Lehendabiziko egoera behin behineko eta prestakuntzazko lez ulertu behar da; bigarrenak xede galkor bat besterik ez du suposatzen.
|
|
|
Garapen hau guztiz garrantzitsua zen Machentzat, berarentzat zientzia esperimentalak ez zirelako oinarrizko elementuez arduratu behar, beraien arteko erlazio eta funtzioez baizik. Hauei esker, esperientziaren objektuen kategorizazioa lor zitekeela uste zuen; Machek
|
hiru
talde proposatu zituen: objektu fisikoak eta nire gorputza, alde batetik; norberaren objektu psikikoa, bestetik; eta, azkenik, besteon objektu psikikoak.
|
|
|
Haatik, 1929ra arte ez zen Zirkulua behin betiko eta autonomoki finkatu, beste talde batzuekin ere harremanak mantendu arren, Berlineko taldearekin batik bat. Hau ‘Filosofia Enpirikoaren Elkarte Berlindarra’ deitzen zen, eta 1929an, Vienako Zirkuluarekin batera,
|
hiru
ekitaldi antolatu zituen: Zientzia Zehatzen Epistemologiaren Kongresua, Fisikako Elkarte Alemaniarraren Kongresua, eta Matematikarien Elkarte Alemaniarraren Kongresua.
|
|
|
Joera hau zela eta, handik gutxira ‘Filosofia Zientifikoaren Elkartea’ deitzera aldatu ziren. Bere partaideen artean, besteak beste, Hans Reichenbach, Karl Gustav Hempel eta Kurt Grelling zeuden;
|
hirurek
harreman estuak zituzten Vienakoekin. Ikusmolde zientifikoaren oinarri teorikoak, hortaz, ongi finkatuak zeuden Vienako Zirkuluaren eta Filosofia Zientifikoaren Elkartearen elkarlana zela eta.
|
|
|
Batik bat, Schlick, Carnap eta Neurathi buruz ari gara, Reichenbachekin batera —hau Berlinen—, laurak izan baitziren enpirismo logikoari identitate ezaugarri ahaztezinak erantsi zizkiotenak. Ikus ditzagun, orduan, lehenengo
|
hiruren
ibilbideak.
|
|
|
Lan hau 1922an Hans Hahnek emandako mintegi baten ondorioz ezagutu zuen, eta hortik aurrera bere lan guztiek Wittgensteinen eragin nabaria zamatu zuten. Batez ere,
|
hiru
tesi hartu zituen44: 1) egia logiko eta matematikoak egia a priori sintetikoak errefusatuz azaltzea.
|
|
|
Aitzitik, langile klasearekin identifikatzen zuen bere burua, fintasun bereizleetatik urrun.
|
Hiru
aldiz ezkondu zen, bigarrenean Hans Hahnen alaba zen Olga Hahnekin.
|
|
|
Horrela, hasieran konparazioa zirudiena, orain funtsean zentzurik gabekoa dirudi. Hala eta guztiz ere, aipatu dizkizuedan
|
hiru
esperientziek (eta beste batzuk gehi nitzakeen) nolabait berezko, erabateko balioa dutela iruditzen zaie sentitu dituztenei, niri adibidez. Baina esperientziak direla badiot, dudarik gabe gertakariak dira; han eta momentu hartan gertatu dira, epe batez iraun dute eta ondorioz deskriba daitez
|
|
|
Frazerren Urrezko abarra liburuari dagokionez, azpimarratu nahi zituen puntu nagusiak hurrengo
|
hirurak
ziren, nire ustez: (1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza jakin bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min eman diola sinesten duela.
|
|
|
|
Hiru
ataletan hurbildu da Pasquale Frascolla Wittgensteinen matematikaren filosofiara. Lehen atalean, Tractatus aren aritmetikaren filosofiari ekin dio.
|
|
|
Zalantzarik gabe, laurak lan apartak dira kontsultarako.
|
Hiru
azkenak bibliografia hutsak dira, liburu gida gisa eta testurik gabe. Lehenengoa, berriz, Wittgensteinen lanak XX. mendeko filosofian, filosofia analitikoan hain zuzen, izan duen harrera aztertzen du.
|
|
|
(" 1 bat besterik ez dago" esatea beste hau esatea bezain zentzugabea da: " 2+ 2,
|
hiru
orenetan, berdin 4".)
|
|
|
Testu mekanografiatuan, Frazerren lanari dagokion zatia 10 orrialdekoa da eta, gutti goiti beheiti, euskaratu dugunaren lehenengo zatia da. Jarraian, testu mekanografiatutik hartutako
|
hiru
ohar zati dauzkagu. Hiru ohar zati hauek motzagoak dira.
|
|
|
Jarraian, testu mekanografiatutik hartutako hiru ohar zati dauzkagu.
|
Hiru
ohar zati hauek motzagoak dira.
|
|
|
2
|
Hiru
zatitan argitaratu zen G.E. Mooreren" Wittgenstein’s Lectures in" Mind aldizkarian: 63 zenbakian (1954, 1 eta 289 orr.) eta 64 zenbakian (1955, 1 eta 264 orr.).
|
|
|
• 1903 Linz-eko eskolan sartu zen,
|
hiru
urtez ikasteko. Eskola honetan (epean) ikaskide famatu batekin egin zuen topo:
|
|
2001
|
|
|
Olerkigintza filosofia baino gutxiago dela5 adierazteko,
|
hiru
dira Platonek erabiltzen dituen argumentu nagusiak. Lehenik eta behin, jakintzari dagokionez, olerkaria ez da gai egiazkoak eta faltsuak diren baieztapenak bereizteko, ezta egiazko baieztapenak egiten dituenean berauek justifikatzeko ere.
|
|
|
Egiarik gabeko jakintza, desberdindu gabeko integrazioa, lehia elkarreragile hunkigarria: hauek dira poesiaren
|
hiru
hutsuneak filosofiaren aurrean. Nola ulertzen du bada, Platonek, filosofia?
|
|
|
Platonek erregimen honi egiten dion kritika
|
hiru
puntutan laburbiltzen du. Lehenik eta behin, bere sistema ekonomikoa inperialista eta merkantilista da; untzi atenastarrek mediterraniar arro osoan zehar garraiatzen dituzte beraien produktuak.
|
|
|
Platonek geometria aritmetikara bihur zitekeela pentsatzen zuen, dimentsio geometriko guztiak bata bestean bihur baitaitezke: bolumenak bata bestearekiko elkarzutak diren lau puntuk eratzen dituzte, azalera
|
hiru
puntuk, lerroa bik, eta honela, guztia, azkenik, zenbaki bat besterik ez den puntura bihurtzen da. Eta aritmetika zenbakien esparrua da.
|
|
|
Arimak, gorpuzten denean, pertsonarengan portaeraren
|
hiru
modulazio (Platonek arima modu edo arimaren atal deitzen die) sortzen ditu: ugaltzea eta elikatzea bilatzen dituen plazerraren printzipioak gidatzen duen portaera, arima begetatiboa deiturikoa; ausardia eta kemena bere bertute oinarrizkoenak dituen arima suminkorra, bulkada eta indar psikologikoaren egoitza; eta pentsatu, hausnartu eta errealitateaz jabetzen den arima kalkulatzaile edo razionala.
|
|
|
Gizartearen egitura lanaren banaketa teknikoaren ardatzaren inguruan harilkatzen da, eta lan maila bakoitzari gizarte klase edo giza talde konkretu bat dagokio. Ezagutzaren banaketa teknikoak
|
hiru
premia ase behar ditu. Lehena, biziraupen materiala:
|
|
|
noizean behin, aldi berean bere ezaugarri moral, intelektual eta fisikoengatik nabarmentzen den gudarietarik bat aukeratuko da. Eta
|
hiru
ezaugarri hauez gain, arimaren zati razionala gailurreraino garaturik izango du. Honela, boterea eta itzala uztartuko dituen pertsona honen zereginak ekintza sozial oro koordinatzea eta gizartearen osotasunarentzat portaeraren ispilu izatea izango dira.
|
|
|
nahasketa" analogikoa". Kafesnea edaterakoan gertatzen den bezala, bi osagai beharrezko ditut, esnea eta kafea; baina horrekin bakarrik ez dut nahikoa, agian kafe zapore gehiago izatea nahiko baitut, eta orduan
|
hiru
laurden kafe eta laurden bat esne eskatuko ditut, edo agian esne zapore gehiago izatea nahiago izango dut, eta orduan hiru laurden esne eta laurden bat kafe eskatuko ditut: edaria erregela aritmetikoek gobernatzen dute, zorrozki gobernatu gainera.
|
|
|
nahasketa" analogikoa". Kafesnea edaterakoan gertatzen den bezala, bi osagai beharrezko ditut, esnea eta kafea; baina horrekin bakarrik ez dut nahikoa, agian kafe zapore gehiago izatea nahiko baitut, eta orduan hiru laurden kafe eta laurden bat esne eskatuko ditut, edo agian esne zapore gehiago izatea nahiago izango dut, eta orduan
|
hiru
laurden esne eta laurden bat kafe eskatuko ditut: edaria erregela aritmetikoek gobernatzen dute, zorrozki gobernatu gainera.
|
|
|
Analogiaren zentzua hauxe da:
|
hiru
kide emanda, laugarren batekin duten harremana ezagut daiteke a priori, baina ezin da laugarren kide hau ezagutu zuzenki. Esperientzian hura bilatzeko erregela besterik ez dut.
|
|
|
Ondorioz," esperientzia hautemapenen beharrezko elkar loturaren errepresentazioaren bidez baino ez da ahalgarria" (B218 (E203)), dio analogien oinarri orokorrak. Eta zehazkiago, denboraren
|
hiru
formetatik (iraunkortasuna, segida eta aldiberekotasuna) substantzia, kausa eta elkarreraginaren erabilera arautzen duten oinarri esakuneak sortzen dira. Hauek denboraren forma ezberdinen aniztasunean batasuna eta sintesia sortzeko moduak dira, denboraren determinazio orokorraren erregelak eta, beraz, esperientzia ororen baldintzak.
|
|
|
materia espazioan higikorra da indar higikorra duen neurrian. Hemen kokatzen dira Newtonen
|
hiru
lege mekanikoak. Azkenik, fenomenologia azaltzen du Kantek, eta bertan higikorra aztertzen du hau berez esperientziaren objektu izan daitekeen neurrian.
|
|
|
Ahalgarria, erreala eta beharrezkoa lotuta daude, edozer gauza
|
hiru
hauek izango da egoera bakoitzean dugun ezagutza mailaren arabera. Ahalgarria denari ezin zaio ezer gehitu objektuaren edukian horrela erreala bihurtzeko, baizik eta hautemapenarekin harremana da gehitzen dena.
|
|
|
|
Hiru
inferentzia modu onartzen ditu Kantek, kategorikoa, hipotetikoa eta disjuntiboa. Lehenak arimaren ideia sortzen du, bigarrenak izadiaren ideia eta hirugarrenak, azkenik, jainkoaren ideia.
|
|
|
Horretarako, judizio mota guztiak jasotzen dituen taula bat ematen du. Taula
|
hiru
judizio motez osatutako lau taldek osatzen dute.
|
|
|
Bestalde, horrelako ikerketa batean arreta desbideratzea baino ez lukete lortuko. Honi gehitu behar zaio 10 urte inguru lana prestatzen igaro ondoren (1772ko otsailean Kritika
|
hiru
hilabetetan bukatuko zuela aipatu bazuen ere egiatan 1781ean ikusi zuen argia liburuak) azkenean testua bera hiru hilabetetan idatzi zuela (seiehun orritik gorako lanaz ari gara). Kemp Smith-en arabera Kritika ‘patchwork’ bat izango litzateke:
|
|
|
Bestalde, horrelako ikerketa batean arreta desbideratzea baino ez lukete lortuko. Honi gehitu behar zaio 10 urte inguru lana prestatzen igaro ondoren (1772ko otsailean Kritika hiru hilabetetan bukatuko zuela aipatu bazuen ere egiatan 1781ean ikusi zuen argia liburuak) azkenean testua bera
|
hiru
hilabetetan idatzi zuela (seiehun orritik gorako lanaz ari gara). Kemp Smith-en arabera Kritika ‘patchwork’ bat izango litzateke:
|
|
|
Kanten azterketak eremu ezberdinak ukitzen ditu, une bakoitzean sail berezi bat argitzen saiatzen da, eta ondorioz eremuak bereiztuta daudela dirudi. Kanten filosofiaren batasuna aurkezteko zentzuzkoa dirudi berak jarritako
|
hiru
galderak hartzea ardatz gisa.
|
|
|
Nire arrazoimenaren interes guztia hurrengo
|
hiru
galderetan bateratzen da:
|
|
|
Esaldi analitikoak a priori dira, ez baitira esperientziatik eratortzen. " Hirukiak
|
hiru
alde ditu" esaldia hartzen badugu, berehala ikusten dugu ‘hiru alde izatea’ predikatua subjektuan jadanik jasoa dagoela, eta besterik gabe esaldiaren beharrezko egia, beraz, nabarmena gertatzen da. Esakune hauek ezagutza ziur bat ematen dute, baina tautologia hutsak dira; kontraesanaren printzipioaren arabera analiza daitezke eta, beraz, subjektuan jadanik zegoena argitu besterik egiten ez dutenez gero, ezin digute ezagutza berririk eman.
|
|
|
Sentsuzko begiespenaren forma hutsak espazioa eta denbora dira. Orduan, begiespenaren forma hauen dedukzioa egiten du Kantek
|
hiru
ideia nagusi hauen arabera:
|
|
|
Galdera hau Kantek aurrean dituen
|
hiru
zientziei aplikatzen die. Matematika eta Fisika egiazko zientzia gisa jadanik irmoki eratuta daudenez, galdera honela birformulatzen da:
|
|
|
Kzaki gorenaren izateari buruzko froga hauek
|
hiru
mota nagusitan biltzen ditu Kantek (ez legoke besterik), eta zorrozki kritikatzen ditu: 1) Froga fisiko teologikoa, esperientzia determinatu batetik abiatzen dena.
|
|
|
Beharrezkotasunik eskatzen duen izakirik ez dago, beharrezkotasuna judizioetan soilik ematen da. Hiruki baten
|
hiru
angeluek 180 gradu osatzen dituzte. Hori beharrezkoa da, baina ez da beharrezkoa hirukirik existitzea.
|
|
|
Baina adigai soilekin berehalako sintetikotasun hori ezin da inolaz ere lortu, adigaitik irten behar delako beste osagai baten bila. Filosofian axiomak ezinezkoak dira, Matematikan soilik dira posible eraikuntzaren bidez." Gertatzen den guztiak kausa bat du" esaten badugu alde batetik eta"
|
hiru
puntu plano batean daude" bestetik, bigarren esakuneak espazioan egiten den eraikuntzaren baldintzak aurkezten ditu eta espazioaren begiespena baino ez du behar; lehenengoak, ordea, adigai soiletatik irten eta denboraren segida behar du, hau da, dedukzio edo froga bat du bere baliotasuna argitzeko.
|
|
|
Horrela, ongi gorenaren idealaz hitz egitera iristen da, eta bertan liburuaren hasieran aipatu ditugun
|
hiru
galdera ezagunak aurkezten ditu:
|
|
|
Zerbait egiatzat hartzeak
|
hiru
maila hauek ditu, bere bi alderdiak kontuan hartuz gero, hau da, subjektiboa, edo konbikzioa, eta objektiboa, edo ziurtasuna. Iritziak badaki ez dela egiaren oinarri nahikoa ez subjektiboki ezta objektiboki ere.
|
|
|
biak ken ditzaket. Era berean, hirukia jarri eta bere
|
hiru
angeluak kentzea kontraesankorra da, baina ez dago kontraesanik hirukia eta angeluak ezabatzen baditut. Antzera, Jainkoa badela uka dezaket, zeren kasu honetan subjektuaren beraren izatea eskatzen dugu eta hori ezerk ez du eskatzen; beraz, kontraesanik gabe esan daiteke jainkoa ez dela.
|
|
|
‘Izaki maitaria’ bai. Hau da,
|
hiru
maila daude ‘Ich denke’ esaeran, euskaraz argi eta garbi bereizten ditugunak: 1) ‘ari’ 2) ‘naiz’ 3) ‘pentsatzen’ Oinarrizko maila ‘ari’ tzearena da, maitatze arena.
|
|
|
Erantzun hauek,
|
hirurak
, gizakiaren gizaki denez ekintza orotan ematen dira eta azaltzen dira gizakiagan. Ez gizakiaren potentzia batean, beragan (bere gogoan) baizik.
|
|
|
Areago. Hasieran esan dugu ez dela erraza ona, egia eta ederra
|
hiru
aurpegi desberdin ote diren zehaztea ala aurpegi berbera hiru alderditatik begietsita. Baina hau bai dela argia, niretzat:
|
|
|
Areago. Hasieran esan dugu ez dela erraza ona, egia eta ederra hiru aurpegi desberdin ote diren zehaztea ala aurpegi berbera
|
hiru
alderditatik begietsita. Baina hau bai dela argia, niretzat:
|
|
|
Nik, hemen, gizaki helduari buruz dihardut, osasunez beteari eta bete betean gizaki gisa diharduenari. Eta gizaki helduak maitea duenari
|
hiru
izen aipatuak ematen dizkio: egia, ederra, ona.
|
|
|
Kristauen Itun Berrian bada gai honi buruzko esaera bat, latinez eta euskarazko irakurraldian ulerterraza ez dena: " Bere bizia (uxn) maite duenak galdu egingo du; baina mundu honetan bere bizia (uxn) gutxiesten duenak betiko bizitzarako (Z<n) gordeko du." 96 Guk ‘bizitza’ hitz bakarrez erabiltzen duguna, grekoz
|
hiru
hitzez adierazten da Itun Berrian: fiios, uxn, Z®n hitzekin.
|
|
|
Ona, egia eta ederra
|
hiru
aurpegi desberdin ote diren zehaztea ala aurpegi berbera hiru alderditatik begietsita, gauzarik zailenetakoa da. Baina gauza bat izan edo hiru, guk denak maite izaten ditugu.
|
|
|
Ona, egia eta ederra hiru aurpegi desberdin ote diren zehaztea ala aurpegi berbera
|
hiru
alderditatik begietsita, gauzarik zailenetakoa da. Baina gauza bat izan edo hiru, guk denak maite izaten ditugu.
|
|
|
Ona, egia eta ederra hiru aurpegi desberdin ote diren zehaztea ala aurpegi berbera hiru alderditatik begietsita, gauzarik zailenetakoa da. Baina gauza bat izan edo
|
hiru
, guk denak maite izaten ditugu. Gogoratzea besterik ez dago zein gogotsu aritzen garen eta zenbateko lanak eragiten dizkigun egiaren bila jarduteak, edo ederraren sortzeak edo behatzeak.
|
|
|
Zerbaitez gogoetan ari, zerbaiten gogoa izan, zerbait gogoan eduki:
|
hirurak
dagozkit niri. Gogoa da —gogoa naiz— nire adimenaren, nahimenaren eta oroimenaren gidaria9 Ni, gogoa, naiz etxe honetako jauna.
|
|
|
5
|
Hiru
hitz hauen esanahia honela bereizten dut: gurak, animalia izatetik datozkit; nahiak, adimendun eta nahimendun izatetik; gogoak, aldiz, adimen eta nahimen ahalmenen jaun maitagogo izatetik.
|
|
|
Bestalde, gure maitajardunak
|
hiru
eratako maitagaiak maita ditzake: maitagogo ez diren maitagarriak, beste maitagogoak, norbera.
|
|
2002
|
|
|
Orain arte proposatu izan diren planak zorrotzegiak, batzuk, gozoegiak, beste batzuk, eta, oro har, garestiegiak izan dira. Ondoko
|
hiru
neurri edo arauak ezin baliagarriagoak izango dira, ezbairik gabe, oraino egin diren akats ugariak saihesteko.
|
|
|
Presoak behar bezala banatzeko hirugarren sistema bat ere badago: leotzen luze zabala handitu eta bertan bi,
|
hiru
edo lau preso jarriko ditugu elkarrekin bizitzen. Elkarren arteko asimilazio halako bat bilatzen du sistema honek.
|
|
|
Frantziako espetxeei dagokionean, Vasseur, Veronique, Medecin chef a la Prison de la Sante, Le cherche midi editeur, 1998 (gaztelaniazko edizioa: Lo que yo he visto en la Sante,
|
Hiru
, 2001).
|
|
|
Honela hasi zen hitz atzeetan lanean, hutsuneak betetzeko, eta hitz atze horiek jatorrizko Gutunak baino askozaz ere luzeagoak bihurtu ziren. Hitz atzeen izenburuek ere erakusten dute Panoptikoak espetxe gisa zuen indarrean jarria zuela arreta Benthamek, horren gainerako funtzio posibleetan baino gehiago10 Gutunak eta Hitz atzeak 1791n11 argitaratu ziren Dublinen eta Londresen,
|
hiru
grabatu argigarrirekin batera; edizio horri esaten zaio sarritan lehenengo" argitalpena", nahiz eta Benthamek berak zera esan zuen: lana," inprimatu den arren, ez da sekula publiko egin hemen" (Londresen, alegia) 12; eta geroago adituak bat etorri ziren lana ez zela" argitaratu, hitzaren zentzu hertsian" 13.
|
|
|
Dorre batek hartuko du eraikinaren erdigunea: horixe izango da ikuskatzaileen gela; nolanahi ere den, presoen ziegak ez bezala, dorreak ez ditu
|
hiru
solairu baizik edukiko, horietako bakoitza bi leotz lerro zaintzeko pentsatua baitago. Ikuskaritza dorrea pertsiana garden batez estalitako galeria batek inguratuko du; horrexek emango dio ikuskatzaileari, inork bera ikusi gabe, leotzetan gertatzen dena ikusteko, begiratu bakarrean preso guztien herena zaintzapean edukitzeko eta esparru txiki batean mugituz, dena minutu bakarrean ikusteko ahalmena; izan ere, nahiz eta ikuskatzailea bertan egon ez, presoei bera han dagoela sinetsaraztea, bertan egotea bezain baliagarria baita.
|
|
|
Lehentxeago aipatu dudan bezala, panoptikoa zirkulu forma duen eraikin bat da, zeinak barruan beste eraikin zirkular bat duen (ikus irudia). Kanpoko zirkunferentzian presoak leudeke, ziegetan banatuak, bakoitzean bi,
|
hiru
edo lau preso bildu daitezkeelarik. Ziega barruak ikuskatzaileen bistara daude.
|
|
|
Benthamen aburuz, Panoptikoak
|
hiru
erregela bete behar ditu bera sortu duen helburuari erantzun nahi badio: ekonomiaren erregela, goxotasunaren erregela eta zorroztasunaren erregela.
|
|
|
|
Hiru
erregela hauekin batera, alor ezberdinak jorratzen dira, hala nola, sexuen sailkapenaren printzipioa edota klase eta kidegoen arteko sailkapena. Sailkapenaren printzipioak bezala oraindik ere eragina izango duten hezkuntza eta lanaren10 arloek ere bere merezimendua jasoko dute idatzietan zehar.
|
|
2003
|
|
|
— Nondik atera duzu bada, Glauko? Ez al dakizu urte asko direla Agaton hemen bizi ez dela eta oraindik ez direla ezta
|
hiru
urte ere Sokratesekin denbora egon eta esan ala egiten duen guztia egunero jakiten saiatzen naizenetik. Hori baino lehen harat honat nenbilen egokitzen zitzaidan tokian, zerbait egiten nuelako ustetan, eta beste inor baino ta173 malgarriago nintzen, ez zu orain baino gutxiago, filosofian baino lehenago beste edozertan jardun behar dela uste duzuna.
|
|
|
Lehenik gizakiaren izaera eta bere bizipenak ikasi behar dituzue, gure antzinako izaera ez baitzen oraingo bera, bestelakoa baizik. Hasteko
|
hiru
ziren gizakien sexuak, eta ez bi orain bezala, ar eta eme, izan ere hirugarren bat ere bazegoen biotatik parte e zuena, eta bere izena gorde da, bera ordea desagertuta dago, androginoa baitzegoen orduan eta ar eta emetik bietatik itxura eta izen komuna zeukan. Orain ordea ez da erdeinuan gelditutako izena baino.
|
|
|
Eta zuzen zebilen orain bezala atzera ala aurrera joan nahi zuenean, eta azkar korrika egitera oldartzen zenean itzulipurdika dabiltzanak bezala zebilen hankak zirkuluan biratzen zutik erori arte, eta orduko zortzi hanka haien gainean jira-biraka azkar zebilen. Eta honako arrazoi honengatik ziren sexuak b
|
hiru
eta horrelakoak: hasieran arra Eguzkiaren ondorengoa zelako, emea lurrarena, eta biotatik parte zuena Ilargiarena, Ilargiak biotatik parte duelako ere.
|
|
|
32 Lege aldaezinen eta nahierarakoen arteko lehenengo desberdintasun horri buru emateko, aipatu behar da bereizketa horretan, jainko legeen eta gizaki legeen arteko bereizketa sartu dela, baita lege naturalen eta positiboen artekoa ere. Hobeto esanda, lehenengo
|
hirurek
lege bakarra osatzen dute, lege natural eta aldaezin bakarrak jainko legeak direlako, eta gizaki legeak, ostera, positiboak nahiz nahierarakoak direlako, gizakiek ezarri, aldatu eta indargabetu ahal dituzten neurrian.
|
|
|
44 Erromatarrentzat, zuzenbide publikoko legeak ziren errepublikari buruzkoak, eta zuzenbide pribatuko legeak, berriz, gizabanakoen inguruko guztiak, azken horiek
|
hiru
taldetan banatuz: zuzenbide naturala, jendeen zuzenbidea eta zuzenbide zibila.
|
|
|
Ildo horretatik, seme alaben senipartea zehazten duen legeak bi xedapen barneratzen ditu: batek agintzen du seme alabek gurasoen oinordetzaren zati bat jaso behar dutela, eta hori aldaezina da; besteak zehazten du zati hori jarauntsiaren herena edo laurdena izan behar dela, eta hori, berriz, nahierarako legea da, kopuru hori izan beharrean, jarauntsiaren bi herenak edo
|
hiru
laurdenak izan zitezkeelako, legegileak hala nahi izanez gero.
|
|
|
|
HIRU
GAITZ MOTA, GIZARTE ORDENA ASALDATZEN DUTENAK
|
|
|
1 Gizartean
|
hiru
gaitz mota bereiz daitezke, eta gaitz horiek haren ordena asaldatzen dute. Gaitzok, izatez, jarraikoak dira:
|
|
|
Delitu horien zigorra ere lege zibilei dagokie. Lege zibilek
|
hiru
bide erabiltzen dituzte delituei aurre egiteko: lehenik eta behin, egileak zigortzen dituzte; bigarrenik, eta ahal den neurrian, haiek eragin duten gaitza konpontzen dute; eta, hirugarrenik, kriminalak geldiarazi edo kontrolatzen dituzte, zigorraren eredu gisa.
|
|
|
Munduko politikaren gaiak
|
hiru
klasetakoak dira, lehen azaldu diren hiru lege mota horien araberakoak: batzuk jendeen zuzenbidekoak dira; beste batzuk zuzenbide publikoarenak; eta enparauak, zuzenbide pribatuarenak.
|
|
|
Munduko politikaren gaiak hiru klasetakoak dira, lehen azaldu diren
|
hiru
lege mota horien araberakoak: batzuk jendeen zuzenbidekoak dira; beste batzuk zuzenbide publikoarenak; eta enparauak, zuzenbide pribatuarenak.
|
|
|
5 Munduko politikaren gaiak
|
hiru
klasetakoak dira, lehen azaldu diren hiru lege mota horien araberakoak: batzuk jendeen zuzenbidekoak dira; beste batzuk zuzenbide publikoarenak; eta enparauak, zuzenbide pribatuarenak.
|
|
|
5 Munduko politikaren gaiak hiru klasetakoak dira, lehen azaldu diren
|
hiru
lege mota horien araberakoak: batzuk jendeen zuzenbidekoak dira; beste batzuk zuzenbide publikoarenak; eta enparauak, zuzenbide pribatuarenak.
|
|
|
Aurreko horiek guztiek galdatzen dute, hain zuzen ere, erkide izan eta legeen xehetasunik ñimiñoenak ere ulertzeko beharren beharrenak diren
|
hiru
tratatu orokorrak aintzina ematea.
|
|
|
3, 4 Ordena horri ekinez, liburu honen gai guztiak bi zatitan banatuko dira; lehenean, betebeharrak aztertuko dira, eta, bigarrenean, oinordetzak. Horien aurreko, atariko liburua,
|
hiru
tituluez moldatua: lehen tituluan, legeen izaera eta interpretaziorako erregela orokorrak; bigarrenean, gizabanakoak; hirugarrenean, berriz, gauzak.
|
|
|
Baina ez, adibidez, materiaren teoriaren bilakaerari; edo, esate baterako, Darwin eta Pasteurren garaitik egun arteko zientzia biologikoen eboluzioari. Zehatzago esanik, materiaren auziari lotuta gutxienez
|
hiru
teoria nagusi izan ditugu lehian antzinatik: teoria kontinuistak, teoria atomistak, eta biak elkartzen saiatu izan diren teoriak.
|
|
|
Irudi kritiko horren arabera, zientziaren filosofia post positibistaren baitan erlatibismoak eta eszeptizismoak soilik dute lekua —zinismoa ez aipatzearren— Zuzenak dira kritikak, alabaina?
|
Hiru
egileek mahaigaineratzen dutena mehatxu gisa ikusi behar dugu, azken buruan. Feyerabend, Kuhn eta Popperren kritikoen gehiegikeria oso urrun ailega daiteke.
|
|
|
Feyerabend, Kuhn eta Popperren kritikoen gehiegikeria oso urrun ailega daiteke. Esaterako, Theocharis eta Psimopoulosek gertuko
|
hiru
arrisku aipatu zituzten tonu katastrofistan (Theocaris & Psimopoulos 1987: 597):
|
|
|
Hoberena, jakina, beren lanak ezagutzea da. Aurkezten ditugun
|
hiru
artikuluak 1960 eta 1970eko hamarkadetan zientziaren filosofian sortutako haztegi eferbeszentearen isla dira.
|
|
|
Honen ustez, termino horren hogeita bat esanahi desberdin aurki ditzakegu Egitura n.
|
Hiru
taldetan batu daitezke:
|
|
|
Horiek horrela, zientziagintza normaldua paradigma baten baitan dagoen komunitate bateko zientzialarien gehiengoaren jarduera dela esan genezake —aipatutako
|
hiru
esanahiak aintzat hartuz— Zientziagintza normalduaren garrantzia, Kuhnen arabera, erabatekoa da, zientzialariak maneiatzen dituen arazoak garrantzitsuak direla onartzen laguntzen baitu, baita horiei irtenbidea emateko behar diren baliabideak justifikatzen ere. Ondorioz, zientzialari ‘normalduak’ bere paradigmaren baitan ontzat ematen diren postulatuen araberako emaitza erdietsi behar du.
|
|
2004
|
|
|
Honela, bada, zalantzari ekitean inora ez daraman bide antzua alde batera utzi nahi du eta
|
hiru
helburu izango dituen prozesu bati lotuko zaio: 1) eszeptizismotik eratorriko liratekeen ondorio arbuiagarriak saihestea; 2) jaiotzen ari zen zientzia berria, eta baita filosofia ere, ordura arte nagusi izan diren ezaguerei aurre egiteko tresna sendo batez hornitzea; 3) agintezko argudioak zeukan indarrari aurre egiteko arrazoizko bidea zein izango litzatekeen ondo trazatzea.
|
|
|
Zalantzak
|
hiru
urrats
|
|
|
Badakigu berak eskolan ikasitakoak eta bere garaian egiatzat jotzen zen guztiak ez ziola inolako segurantziarik eskaintzen, eta hau guztia nahikoa argiro geratuko zen azalduta Diskurtsoaren lehen orrialdeetan; baina, azpimarratu dugun legetxe, zalantzaren prozesua ezin zen hor geratu eta ezagutzeko ahalmen guztiak hartuko ditu Descartesek jomugatzat. Honen berri emateko Meditazio metafisikoetako bigarren atalean eskaintzen digun ahalmen horien kritikari begiratuko diogu, eta ohartuko gara
|
hiru
urratsetan eskaintzen digula bere argudiapena. Hasteko, sentimenezko ezagutzari zuzentzen dion kritika aurkituko dugu, baina hemen bi une bereiziz:
|
|
|
Descartes ahaleginduko da erakusten badagoela oinarri bat egoera horiek guztiak batzen dituena, egongo da nahitaezko egitura baterakoi bat ametsetan, edozein motatako irudikeriatan edo iratzarrita gaudenean bizi ditugun hautemateetan. baina aritmetika, geometria eta era hauetako gainerako zientziek —oso gauza bakunez eta orokorrez dihardutenak, ia kontuan izan gabe gauza horiek naturan existitzen diren ala ez— badute ziurra eta zalantzarik gabekoa den zerbait. Zeren iratzarrita egon edo lotan egon bi gehi
|
hiru
beti bost izango baita, eta karratuak ez du sekula lau alde baino gehiago izango. Eta ez zait iruditzen halako egia nabarmenez inolako faltsutasunik susma daitekeenik.13
|