|
2000
|
|
|
Lehenengo narraziotik
|
hasita
, deskribapenak betetzen ditu liburuaren orri gehienak, narrazio osoak. Kontaketa da nagusi, nola adierazi, egoera bat azaltzea, adieraztea." (88 or.)
|
|
|
Lilura, esaldi zehatz neurtuen elkar josketak isurtzen duen manierismoak. Lilura,
|
hasi
eta buka, istorio bakoitza bideratzerakoan erakusten duen birtuosismoak." (22 or.)
|
|
|
Sarrionandiaren ipuinen estiloa aski karakteristikoa zen sariak irabazi zituzten bere lehenengo bi ipuinetatik
|
hasita
, Jon Miranderen eragin handia nabari zuelarik baina narrazio liburu hau argitaratu zuenerako, narrazio estilo definitua eta guztiz pertsonala baitzuen. Idazle delikatua, fina, kosmopolita eta eruditotzat aipatu dute beti kritikoek.
|
|
|
Narrazioak (Elkar, Donostia, 1983). Narrazioak liburuarekin
|
hasi
ziren Sarrionandiaren ipuin edo narrazio labur autonomo deritzenak hamarnaka argitaratzeko moldea. Narrazioak edo ipuinak hamarnaka bildurik eta amaiera aldera oharrez horniturik argitaratu ditu, lehenengo honetan ezezik, Atabala eta euria eta Ifarraldeko orduak bildumetan.
|
|
|
Militante bizitza eta poeta bizitza banatzeko eginkizuna planteatzen zuen elkarrizketa hartan. Geroxeago askoz poesia politikoagoa egin badu ere, ez zen horrela gertatu idazten
|
hasi
zenean. Bada poema politikorik, noski, bere Izuen gordelekuetan barrena liburuan, baina ez zen hau bere ardatza.
|
|
|
Hamairu istorio labur dira eta ipuin bakoitzaren hasieran itzultzaileak egileen eta obren iruzkin eta aipamenak egiten ditu. Poesian bezala, narratiban ere Sarrionandiarengan Jon Miranderen eragina nabaritu genezake, aurrerago aipatuko ditugun bere lehenengo bi ipuinen estiloan eta taxuan ez ezik, umore beltzeko narrazio hauek itzultzeari ekin ziolako, zuberotarrak
|
hasitako
arloari jarraipena emanez. Bestalde, umore beltzeko ipuinen arloan badira zenbait adibide Sarrionandiaren ipuin originalen artean ere esate baterako," Ukabilka" ipuina Ifarraldeko orduak liburuan (1987).
|
|
|
Denboraren tratamenduari dagokionez, gehienetan lineala da, gehienbat ipuinetan, ipuinak hasieratik amaierara denbora lerro jarraituan doaz. Bakanak dira amaieratik
|
hasten
direnak," Sonbreilu baten historia" bezalakoak. Gainerakoan, denboraren zehazgabetasun edo atenporaltasun hori gehiago azpimarratzeko asmoz edo, anakronismoak sarrarazten ditu" Ginebra erregina erbestean" deritzan ipuinean bezala.
|
|
|
Idazleek aldiz, bereziki 1980z geroztik idazten
|
hasitakoek
, Sarrionandiaren Izuen gordelekuetan barrena eta Narrazioak liburuek beraiengan izandako eragin nabarmena aitortu izan dute, eta kritikoek ere, 1980ko mugarri horren garrantzia azpimarratu izan dute, B. Atxagaren Etiopia eta Izuen gordelekuetan barrena argitaratzeak markaturikoa.
|
|
|
Eleberriak irakurtzeko orduan ohituta gauden patroiarekin hautsi egiten du beste bat sortuz, baina berri honetan galtzeko arrisku handia dago. Irakurlea gogoz
|
hasten
da jostorratza eta haria jarraituz, baina hainbeste bira eta jira eman ondoren bidea galdu, interesa erori eta istorioa bera eleberriaren pisu guztia sustengatzeko arazoekin aurkitzen da. (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Udazkenean
|
hasi
eta udazkenean bukatzen den bidaia sentibera aurkezten du Mintegik urtearen lehena eta urtearen azkena sinbolizatzen dituen udazkenaren gainean. (...) Eta horretarako, nostalgiaz jositako liburu samurra dakar, udazkenetik udazkenera berezia izango den urte baten kontakizuna tarteko.
|
|
|
Edorta Jimenezek honela goraipatzen du Linazisororen lorpena: " Zein erraz
|
hasten
den kondatzen, eta gero zelan sortzen dituen hari berriak, halako moduan non irakurlea ikaratu egiten den, jakingo ote duenentz idazleak guztietatik armoniatsu tenk egiten. Jakin, jakin du, alajaina" (Egunkaria)
|
|
|
Gainera," bukaeran barne ezinegon areagotu horrek luzatu egiten du bidaia fisikoa, berriro gertaraziz." (Egunkaria XII). Izan ere, Mari Jose Olaziregik aipatzen duen bezala," protagonistaren erabaki ausarta amaieran, guztiarekin eten eta berriro
|
hastera
bultzatzen duena" (Egunkaria III) nabarmentzekoa da, erabaki hau hartu izanak luzatuko baitu bidaia fisikoa. Erzillaren eleberrian legez, barne munduak gidatzen ditu bai ekintzak, bai sentimenduak, bai gogoetak.
|
|
|
Bizitza baten zikloa da azken finean agertzen zaiguna, bizitza askorena izan daitekeena. Xalotasuna, minak eragindako gogortasuna, gogortasunak eragindako minak, minak gainditzen
|
hasteko
beharrezkoa den barne ezagutza eta onarpena: bakardadearen ezinbestekotasuna.
|
|
|
Hasierako mendeku hori dela-eta, protagonistak ihes egin du, eta herri ezberdinetan bizitzen egon ondoren, Urduñan ezkondu eta seme alabak izango ditu. Dirua eskuratzeko, merkataritzan lanean
|
hasiko
da bere bi lagunekin, Tomas eta Ferminekin. Baina, Urduñan gertaera tamalgarri batean parte hartu du, eta herritik kanporatuko dute.
|
|
|
Narratzeko eran aurki daitekeen aniztasun bera ikus daiteke espazioan ere. Bilbotik
|
hasi
eta hainbat hiri ezberdinen aipamena egiten da: Reno, Hollywood,...
|
|
|
Hizkera arin, doi eta freskoan eskaintzen zaizkigun istorio," flash" edo egoerak dira"
|
hasi
eta bukatu" aise egiten diren estilokoak. (Ostiela!
|
|
|
Lehen zatian plano bakarra aurkezten zaigun arren, bigarren zatitik aurrera aurreikusgarria zirudien narrazioa korapilotuz joango da. " Honela, partitzeko orduan liburu osoaren haria zena ez da azkenean kristal zati hautsi bat baino, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat." (Egunkaria) Egileak berak dioskun bezala," Hasieran, beharbada, errealagoa, sinesgarriagoa da kontakizuna, baina apurka apurka gero eta gauza eta pertsonaia bitxiagoak
|
hasten
dira agertzen." (Egunkaria XII) Ondorioz, bigarren zatian aurrera egin ahala, eleberrian hiru plano ezberdin azaltzen zaizkigula ikusi ahal izango dugu. Hiru plano hauek bigarren zatiko lehen atalean egiten dute bat.
|
|
|
Hala ere, kasu honetan aurkakoa gertatzen da. Izan ere, hasieran narratzaile autodiegetikoa mintzatzen
|
hasten
bada ere, liburuaren bigarren zatitik aurrera, narratzaile autodiegetikoa alde batera utzi eta narratzaile estradiegetikoak hitz egiten digu. Honela, maila narratibo bakarrekoa zela zirudien istorioa bi maila edo hiru maila narratiboetara igarotzen da.
|
|
|
Bere lehen eleberrian Jon Alonsok genero beltza jorratu du. Istorio honen nondik norakoa Juandeaburre Fundazioan liburu baten lapurketarekin
|
hasten
da; beraz, hau izango da aitzakia narratiboa. Lapurreta bitxi honek zenbaiten susmoak piztuko ditu, baita irakurlearen ere.
|
|
|
Hilketa honen nondik norakoak ikertzeko Marlowe ren laguntza izango du. Izan ere, film baten argazkia ikusi zuenetik Chandler en liburuak irakurtzen
|
hasiko
baita. Beraz, dirua, droga, kaleko giroa,... izango dira liburu honetan aurkituko ditugun zenbait elementu.
|
|
|
Istorioaren iraupena ere zehazki adierazten da: 2004 urtean
|
hasi
eta 2008 urteko gogoetekin amaitzen da. Gainera, 2004 urteaz aritzean iraganean dihardu, eta 2008 urtea aipatzean, aldiz, orainaldian.
|
|
|
Bestalde, ipuin bilduma honetan zehazgabetasunetik zehaztasunera doan gradazio bat ikus dezakegu: izan ere, hasierako ipuinetan ez da kokalekua zehazten eta gero guztietan kokalekua zehazten
|
hasiko
da. Batzuetan denbora eta espazio oso zehatzak irudikatuko ditu:
|
|
|
Garai jakin batean kokaturiko ipuinarekin topo egin dugu. 1994ko abenduan
|
hasten
da kontakizuna eta amaiera 1995 urteko hasieran (urtarrila edo otsailean) koka dezakegu. Istorio honetan orduko hainbat gauzari egiten zaie erreferentzia:
|
|
|
Patxi, bestalde, zubererazko katixima baten inguruko tesia egiten ari den gazte bat da. Beraz, jolas modura
|
hasi
dena nahastuz joango da. Joko honen amaierak ezustea dakar.
|
|
|
Egunkari ezberdinetan estiloari buruzko hainbat iritzirekin topo egin dugu. Juaristiren aburuz," ez da gaizki idatzitako nobela, areago esango nuke, erraz irakurtzen da,
|
hasi
eta buka esaten den bezala; baina ez du gaur egun euskal nobelagintzak batik bat lortu duen maila erdietsi." (Pergola 87) Garikoitz Berasaluze, ordea, honela mintzatzen da:
|
|
|
Elaberriaren egiturak Joan Mari Irigoienen Babilonia eta Consummatum est nobela zoragarriekin gogorarazten du, honakoan ere kronologikoki lotutako bi istorio (garai berean agitzen baitira) izango baititu abiapuntu liburuak: batetik, Udarben
|
hasten
dena (Jaxinto gazteak On Ernestoren jauntxokeriari aurre egitea erabakitzen duenean), eta, bestetik, Urtuellan hasiera ematen zaiona (Jaxinto, Juxto anaiaren eraginagatik eta On Ernestorengandik ihes egitearren Urtuellara lan bila joaten denean). Jaxinto eta Juxto anaia udarbetarrak izango dira irakurleari bi herrien elkar topatzea ahalbideratuko diotenak. (Egan 48)
|
|
|
Fidel Ameriketan bizi den euskalduna da, gaztetan hara joandakoa. Euskal Herrira itzultzea erabakitzen duenean, berriz, gerrarako bidea ere pizten ari da eta orduan
|
hasten
da eleberria. (Egunkaria)
|
|
|
Eskerrak ematera igaro baino lehen, barkamena eskatu nahiko genieke, bereziki, hamarkada honetan hitz lauz idazten
|
hasi
eta aipatu ez ditugun idazleei. Bestalde, datozen orriotan aurki daitezkeen akats zein hutsengatik barkamena eskatzen dizugu, irakurle.
|
|
|
atzera aurrera asko daude, irakurleari loturak egitea eskatuz. Narrazioa protagonista bere buruaz beste egitera doan unean
|
hasi
eta ekintza hori burutzean amaitzen da. Hortaz, heriotzaren aurretik eginiko atzerakako begirada da testuratzen dena.
|
|
|
Zerrenda egiten
|
hasiz gero
, badituzte gauza komunak. Hor dago, adibidez, portuko giroa, badira beste batzuk ere...
|
|
|
Nire irakurketak eta nire asmoak mundu onirikotik errealistago batera joan dira orain dela hiru edo lau urte Carver irakurtzen
|
hasi
nintzenetik. (Argia 1739)
|
|
|
izan ere, kartzelaratua izan aurreko gorabeherak ditu kontagai. Pertsonaia nagusi hau kutxazain automatikoetan lo egin ohi duen mutil gazte bat da, eta horietariko gau batean neska batekin harremanetan
|
hasteko
aukera izango du. Kutxazainean jolasean ari direla, polizia dator eta ihes egin dute.
|
|
|
Agian, abentura mota gehiegi nahasten da nobelan, agian, zenbait puntu geratu da argitzeke... baina hala ere, irudimena eta kontatzeko grina ezin zaizkio ukatu egiteko honetan
|
hasi
berria den Joxe Belmonteri. (Egunkaria I)
|
|
|
Aranbarrik, bestalde, Emon biar yako eleberriaz gain Zapata ren oihana narratiba lana besterik ez du argitaratu. Hamarkadaren hasieran narratiba lanak kaleratzen
|
hasi
zirenek, berriz, jarraikortasunez ekin diote aukera horri, ibilbide zehatzak zedarrituz. Hau da, X. Montoiak lau narratiba lan argitaratu ditu; E. Jimenezek sei; eta Mujikak zazpi.
|
|
|
Ondoren, 90eko hamarkada honetan argitaratzen
|
hasi
direnak izango ditugu hizpide. Idazle berriek belaunaldi aldaketa ekarri dutela pentsatzekoa den arren, ez dugu horrelakorik ikusi.
|
|
|
Idazle berriek belaunaldi aldaketa ekarri dutela pentsatzekoa den arren, ez dugu horrelakorik ikusi. Izan ere, hamarkada honetan narratiba lanak argitaratzen
|
hasi
direnen artean, lau besterik ez baitira 70eko hamarkadan jaiotakoak: Harkaitz Cano, Ur Apalategi, Jasone Osoro eta Unai Iturriaga.
|
|
|
izan ere, egunerokotasuna oinarri izanik arrunta azalarazi eta bitxi bilakatzeko joera ikus daiteke. Gainera, aro modernoa niaren exaltazioarekin
|
hasten
denez, literaturan genero autobiografikoaren ildotik idatziriko istorioak nagusitzen dira: egunkariak, biografiak, memoriak,...
|
|
|
Izan ere, Zalduak aipatzen duen bezala, argitaletxeek ere ez dute horrelako bereizketarik egiten lan hauek guztiak sail bertsuetan biltzen baitituzte. Hortaz, ez dagokio lan honi horrelako sailkapen eztabaidatsuekin
|
hastea
. Halere, garrantzia handikoak iruditzen zaizkigu Zalduak esanikoak.
|
|
|
Bestalde, honako arrazoiek bultzatu gaituzte 90eko hamarkadan argitaratzen
|
hasi
ziren idazleen azterketari heltzera:
|
|
|
Haatik, ezin dugu ahaztu euskal literaturaren inguruko kritika publikoa batik bat hamarkada honetan zabaldu eta garatu dela. Izan ere, 1990 urtean Euskaldunon Egunkaria kaleratzen
|
hasi
zenetik (VII), egunkarietan euskal literatur lan gehienen berri ematen hasi dira, ordura arte lan batzuen kaleratzea ez baitzen aipatu ere egiten. Ordutik aurrera, pixkanaka gainerako egunkarietan ere euskal literaturari txoko txiki bat eskaintzen hasi dira.
|
|
|
Haatik, ezin dugu ahaztu euskal literaturaren inguruko kritika publikoa batik bat hamarkada honetan zabaldu eta garatu dela. Izan ere, 1990 urtean Euskaldunon Egunkaria kaleratzen hasi zenetik (VII), egunkarietan euskal literatur lan gehienen berri ematen
|
hasi
dira, ordura arte lan batzuen kaleratzea ez baitzen aipatu ere egiten. Ordutik aurrera, pixkanaka gainerako egunkarietan ere euskal literaturari txoko txiki bat eskaintzen hasi dira.
|
|
|
Izan ere, 1990 urtean Euskaldunon Egunkaria kaleratzen hasi zenetik (VII), egunkarietan euskal literatur lan gehienen berri ematen hasi dira, ordura arte lan batzuen kaleratzea ez baitzen aipatu ere egiten. Ordutik aurrera, pixkanaka gainerako egunkarietan ere euskal literaturari txoko txiki bat eskaintzen
|
hasi
dira. Egunkarian gaur egun erreseinak larunbateroko Begia gehigarrian kaleratzen dira (IX), eta lehenago Liluratura gehigarrian.
|
|
|
Egunkarian gaur egun erreseinak larunbateroko Begia gehigarrian kaleratzen dira (IX), eta lehenago Liluratura gehigarrian. 1992 urtean bai El Diario Vascon eta bai Egineko Liburuak gehigarrian
|
hasi
ziren euskal literaturari txokotxo bat eskaintzen. Egineko gehigarria gerora Igandegin() deitu zen.
|
|
|
Egineko gehigarria gerora Igandegin() deitu zen. Gara sortu zenean, 1999ko urtarrilaren 30ean, Mugalari gehigarrian argitaratzen
|
hasi
ziren literaturari buruzko iruzkinak. Deian, bestalde, 1994 urtean aurkitu ditugu lehen iruzkinak hasieran Igandeia() gehigarrian, gerora Ortzadar (1997) gehigarrian; eta El Correo Españolen 1996tik aurrera asteazkeneroko Territorios gehigarrian (III).
|
|
|
Deian, bestalde, 1994 urtean aurkitu ditugu lehen iruzkinak hasieran Igandeia() gehigarrian, gerora Ortzadar (1997) gehigarrian; eta El Correo Españolen 1996tik aurrera asteazkeneroko Territorios gehigarrian (III). Azkenik, El País egunkarian 1999 urtean
|
hasi
ziren euskal literaturako liburuen erreseinak kaleratzen.
|
|
2001
|
|
|
Fokalizazioaz hitz egiten
|
hasi
baino lehen, ahotsari dagozkion zenbait ezaugarri aipatzea gustatuko litzaiguke. Maila honetan iheslearen istorioa kontatzeko erabiltzen diren pertsona gramatikalen alternantzia aipatu nahi genuke.
|
|
|
Plano osoa 2 eta 3 pertsonan kontatuta dago, lehenengo kapituluan izan ezik. Hemen, 14 orrialdean" Arnasa hartzea automatikoki egin nahi nuke(...)" lehenengo pertsonarekin
|
hasten
da ihesaren kontaketa, segituan, 2 pertsonara pasatzen bada ere. Edozein modutan, azpimarratu beharra daukagu esku artean izan ditugun nobelaren bigarren eta zazpigarren artigalpenetan horrela bada ere, gaztelaniazko eta ingelesezko itzulpenetan bigarren pertsonarekin hasten dela ihesaren kontaketa.
|
|
|
Hemen, 14 orrialdean" Arnasa hartzea automatikoki egin nahi nuke(...)" lehenengo pertsonarekin hasten da ihesaren kontaketa, segituan, 2 pertsonara pasatzen bada ere. Edozein modutan, azpimarratu beharra daukagu esku artean izan ditugun nobelaren bigarren eta zazpigarren artigalpenetan horrela bada ere, gaztelaniazko eta ingelesezko itzulpenetan bigarren pertsonarekin
|
hasten
dela ihesaren kontaketa. Azken arazo hau alde batera utziz, aipatutako orrialdean bakarrik aurki daiteke lehenengo pertsona hori, eta bigarrenerako aldaketa progresiboa markatzen duela esango genuke (fokalizazioari dagokionez, bi pertsonen arteko desberdintasunik ez badago ere).
|
|
|
Bigarren pertsonaren erabilera dela-eta, ez ditugu nahastu behar Egunero
|
hasten
delako n (1969) berritsuaren kontaketan azaltzen dena eta hemen aurkezten zaiguna. Lehenengoaren kasuan, bigarren pertsona hori berritsuaren solaskide isila bilakatzen den bitartean (Camus-en La Chute (1956) nobelan azaltzen denaren parekoa), 100 metro n agertzen zaigun 2 pertsona hori kritikoek lehenengo pertsonaren destolestatze bezala definitzen dutena da.
|
|
|
Francisco Yndurain ek" La novela desde la segunda persona" artikuluan dioenez, pertsonaren kontzientziaren solas ezkutua eta oraindik kontzienteak ez diren sentimenduak azaltzeko 2 pertsona oso egokia da, 1
|
Hasi aurretik
azken oharra: azterketa hau burutu ahal izateko liburuaren bigarren argitalpena erabili dugu.
|
|
|
Saizarbitoria, R., 1969, Egunero
|
hasten
delako, 2 arg., (Donostia: Ustela, 1979).
|
|
|
Aurreko nobelagintzari oldartuz agertuko den korronte honek forma/ edukia arteko dikotomia apurtu zuen. Hori horrela izanik, gure nobelagintzaren bilakaeran Leturiaren egunkari ezkutua (1957) eta Egunero
|
hasten
delako (1969) nobelen artean hasiera batean ikusten zen" edukiaren eraberritzea" (Txillardegiren nobelaren kasuan) eta" formaren eraberritzea" (Saizarbitoriarenaren kasuan) defendatzean lengoaia narratiboan aldendu ezinezkoak diren bi alderdien banaketa arbitrarioa egiten zen4.
|
|
|
Eremu honetan koka daitezke Saizarbitoriaren lehenengo bi nobelak Egunero
|
hasten
delako (1969) eta 100 metro (1976). Lehenengotik bigarrenerako aldaketa eta bilakaerak badira ere, esan daiteke poetika bera dutela oinarrian.
|
|
|
Egunero
|
hasten
delako ren kasuan, kontaketa hau plano bikoitzean taxutzen da: estazioko berritsuaren eta Giseleren planoetan.
|
|
|
Saizarbitoriaren lehenengo bi nobelak: Egunero
|
hasten
delako (1969) eta 100 metro (1976) izan ziren euskal nobela modernoaren eragile sendoenak. Txuma Lasagabasterrek 1978an egin zuen euskal nobelagintzaren bilakaeraren azterketan, Saizarbitoriaren obraren ekarpen nagusienetakotzat jotzen zuen berrikuntza formalaren ezaugarriak aipatu zituen.
|
|
|
Lehenengo aldiz, euskal irakurleak ez du inongo eskizofrenia literariorik biziko euskarazko eta beste hizkuntzetako irakurketa literarioen artean. Saizarbitoriaren nobelek
|
hasten
duten aro honetan, behiala T. S. Eliot poeta nobeldunak" Tradition and Individual Talent" (1920) artikuluan esandakoa frogatuko da: Literaturak ez duela mugarik, eta literatur ondarearen berrirakurketak direla finean idazleek eskaintzen dizkigutenak.
|
|
|
" Azken argitalpenaren hitzaurrea" in Saizarbitoria, R., Egunero
|
hasten
delako, 6 argitalpena, Donostia, Erein, 2000, 9
|
|
|
Oroitzen naiz Egunero
|
hasten
delako ren modernotasun teknikoak liluratzen ninduten garaiez. Bati baino gehiagori oraindik ulertezina egiten bazaio ere, testuen ezaugarri formaletan barneratuz plazer hartzen dugunontzat amaigabea zen nobela honek eskaintzen zizkigun estrategien corpusa.
|
|
|
Unibertsitateko ikasle nintzela deskubritu nuen Saizarbitoria Dos Passos bezain berritzailea zela edo Camusen La Chute ko elkarrizketa teknikak donostiarraren lehenengo nobelan ere gauzatu zirela. Baina, batez ere, Egunero
|
hasten
delako k voyeur bihurtu gintuela esango nuke eta oraindik ere: " Gisèle Sergier, urte, kirrua, begi urdinak, luzea, eta mehea.
|
|
|
Eta horrela, Filologiako ikaslea nintzela jakin nuen, lehenengoz, Egunero
|
hasten
delako, ezer baino lehen, nobela moderno bat zela. Horren lekuko, orduan debozioz irakurtzen genituen Ibon Sarasolaren eta Txuma Lasagabaster irakasle maitearen hitzaurreak, Ezra Pound en jarraitzaile bailiran, modernismoaren lema:
|
|
|
Horregatik deritzot desegokia Egunero
|
hasten
delako gomendatzeko modernotasuna edo aitzindaritasuna bezalako argudioak soilik erabiltzeari, nobela hau, testu on guztien antzera, forma despliege hutsa baino zerbait gehiago baita. Mundua sentitu eta bizitzeko modu bat iradokitzen zaigu bertan eta hori onartuz, gizakioi barru barrukoak zaizkigun zalantzak bihurtzen dira hizpide.
|
|
|
Horregatik, nobela hau lehenengoz irakurtzen dutenei bertako pertsonaien bakardade izugarriaz ohartarazteko esango nieke, dela geltoki hits batean ezinbestez hitz egitera kondenatuta dagoen berritsu beckettiar horren bakardadeaz, dela amatasuna onartzea ezinezkoa egiten zaion Gisèle gaztearenaz. Itxuraz elkarren artean loturarik ez duten plano narratiboetan aurkeztuak, istorio hauek bizitza (zorionez) egunero
|
hasten
dela iradokitzen digute, eta hortxe dagoela koxka, egunero etengabe martxan jartzen diren istorio, drama, poz eta mixerietan.
|
|
|
Hori onartuz, Egunero
|
hasten
delako irakurtzera animatzen den edonor segituan ohartuko da nobela honetan ukitzen diren gaien gaurkotasunaz. Lehenengo begirada batean antzemango dituen erreferentzia literario nahiz soziohistorikoek (dela Sartre eta De Beauvoirrek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkariari egindakoa; dela J. Prévert, A. Huxley, Sartre edo Heideggerri egiten zaizkien aipuak) 60ko hamarkadan puri purian zeuden arazo eta eztabaidetara eramango badute ere, laster bere begirada gaur egun ere gertukoak ditugun gaietara lerratuz joango zaio.
|
|
|
Ez dakit gogoeta xume hauetan Egunero
|
hasten
delako nobelak nigan eragindako irakurketa amaigabeen berri ematen asmatu dudan. Edozein modutan delarik ere, ziur nago nobela honek oraindik konplize ugari aurkituko dituela euskal irakurleen artean.
|
|
|
Orain arteko hiru nobeletan (Egunero
|
hasten
delako (1969), Ehun metro (1976) eta Ene Jesus (1976)) poetika narratibo berean bata bestearen ondorio logikoa diren testuak eskaini dizkigu. Beste artikulu batean" isiltasunaren poetika" deitu genion ibilbide horretan3, modernitatearen amaieran Arteak bizitutako gatazkak eta zeinuaren adierazkortasunaren krisia irudikatu digu.
|
|
|
Laugarren nobela honetan, nobela irakurtzen
|
hasi orduko
igartzen den saio literario ausarta egin du Saizarbitoriak. Hamaika pauso, gure iritzi apalean, Saizarbitoriak orain artean egin duen ahalegin anbiziosoena gerta daiteke, nobelaren beraren luzeraz haratago, kontaketa biribila, oso" lotua" eskaintzen digulako.
|
|
|
Egitura lineala apurtuz, datuak behin eta berriro errepikatzen dira: istorioa 1973an edo
|
has
daiteke, Iñaki Abaituak Ortiz de Zarate ezagutzen duenean Bartzelonan, gerora, gutxienez, Enrique Casas PSOEko senadorea hiltzen duten arte luzatzen delarik: 1984ko otsailaren hogeita hiru arte, beraz.
|
|
|
kontaketa bera eten egiten da idazketa eta idazteko moduen gainean gogoeta egiteko. " Zilegi da historiari edozein pasartetatik ekitea" (7.or) dio narratzaileak, azken batean, nondik
|
hasten
den zehazteak ez baitu garrantzirik. Claude Simonen nobeletan irakurleak memoriaren zatiak harilkatu behar dituen moduan, hemen ere guri dagokigu zatiekin istorioa eraikitzea.
|
|
|
Nobela hau irakurtzen
|
hastean
, egituraz gain gehien harritzen gaituen alderdia pertsonaiena izan daiteke, dudarik gabe. Bere aurreko nobeletetako pertsonaiekin konparatuz, Hamaika pauso ko pertsonaia askok badute berezitasun nabarmen bat:
|
|
|
Saio honi jarri diogun izenburuan adierazten denez, mundua erromantizatzeko modu hori begiradan (lehenengo hiru nobeletan) eta oroimenean (azkenengo bietan) oinarritu da, eta hauexek izan dira, jarraian zehaztuko ditugun testu estrategiekin batera, poetika desberdinak testuratzeko egileak eskura izan dituen abiapuntuak.
|
Has
gaitezen, hortaz, azterkizun ditugun nobelek eragin dizkiguten irakurketak azaltzen, egileari eta bere garaiari buruzko hainbat datu eman ondoren.
|
|
|
Batxilergo ikasketak Donostia eta Gasteizen burutu ondoren, Ekonomia eta Soziologia ikasi zuen Friburgon (Suitza). 1975 inguruan Donostiako SIIS Informazio eta Dokumentaziogunean
|
hasi
zen lanean eta gaur egun bertan dihardu zuzendari. Horretaz gainera, Gaur Soziologia Azterketa taldean ere lan egin zuen.
|
|
|
Hori dela-eta, garaiko egoera eta gabeziek bultzatuta ekingo dio Saizarbitoriak idazteari. Egileak berak behin eta berriro adierazi duenez," akzidentez"
|
hasi
zen euskaraz idazten, bere garaiko euskal literaturaren pobreziak eta beharrak gaurkotzeko asmoz.
|
|
|
Saizarbitoriak gaur arte argitara eman dituen bost nobeletatik, lehenengo hirurek Egunero
|
hasten
delako (1969), Ehun metro (1976) eta Ene Jesus (1976) garaiko nobelagintzaren panorama errotik aldatu zuten. J. M. Lasagabaster irakasle eta kritikoaren esanak errepikatuz, Saizarbitoriaren nobelek euskal literatura modernitatearen atarian jarri zutela esango dugu.
|
|
|
Nagusiena, noski, XX. mende honen hasieran gailurrera iritsi zen Modernism europarraren emariek osatzen dutena izango litzateke. Alegia, Proust edo Woolf-ekin denbora kronologikoa gizakiaren barne denborarekin irauli zuena, edo Dostoievski eta Kafkarekin giza existentziaren absurdoa salatu zuena, edo kontaketari buruzko hausnarra Flaubert-ekin
|
hasi
eta Joyce edo Beckettenganaino hedatu zuena. Modernitate guztion artean, Saizarbitoriaren nobelagintzak mende honen erdialdera Frantzian sortu zen Nouveau Roman delakoarekin lotzen gaitu.
|
|
|
Plateamendu literario honetan sartuko genituzke Saizarbitoriaren aurreneko bi nobelak. Lehenengo euskal nobela modernoa deitua izan zen Egunero
|
hasten
delako n (1969), etengabe txandakatuz doazen bi plano desberdinetan aurkezten zaizkigu gertakariak. Batetik, abortatu nahi duen ikasle gazte baten istorioa kontatzen zaigu (Gisèle Sergier deritzonarena, hain zuzen) eta bestetik, pertsonaia ezezagun batek tren geltoki batean nahiz telefono kabina batean solaskide ezezagunekin dituen elkarrizketek osatzen duten planoa.
|
|
|
Ezin esan, nobela honek barneratzen dituen hari tematikoek ere berritasunik ekarri ez zutenik. Besteren artean, Egunero
|
hasten
delako n, arrazakeria eta matxismoa(" Lehendabiziko aldiz, emakume beltz bat Estatu Batuetako Kongresoan", 1997: 107) eta birjintasunaren inguruko eztabaida aipatzen dira (1997:
|
|
|
Beraz, abortoaren gaia 60ko hamarkadan puri purian zegoen gaia da. Horren adibide dugu, J. Juaristik gogorazi bezala (1987: 125), 1968ko udan kaleratu zen Humanae Vitae entziklika polemikoa, edo garai hartako film berritzaileenetan arazoak zuen protagonismoa3 Horiekin batera, etengabe kaleratzen
|
hasi
ziren abortoaren aldeko manifestuak gogoratu nahiko genituzke, eta bereziki, 1971n 343 emakumek sinatu zutena. Emakumeok guztiok abortatu egin zutela aitortzen zuten eta zerrendakideen artean, lehenengoa, S. De Beauvoir bera izan zen.
|
|
|
Gaurtik begiratuta, benetan aipagarria deritzogu Saizarbitoriak urte gutxitan egindako bilakaera literarioari. Bere lehenengo hiru nobelak Flaubert-ekin
|
hasten
den idazketaren hausnarketa helburu duen nobelagintzatik gertu egon arren, bada jauzi estetiko nabarmenik Egunero hasten delako eta Ene Jesus-en artean. Kritikoek modernitate eta posmodernitate arteko lehia gisara definitutakoa dakusagu bertan.
|
|
|
Gaurtik begiratuta, benetan aipagarria deritzogu Saizarbitoriak urte gutxitan egindako bilakaera literarioari. Bere lehenengo hiru nobelak Flaubert-ekin hasten den idazketaren hausnarketa helburu duen nobelagintzatik gertu egon arren, bada jauzi estetiko nabarmenik Egunero
|
hasten
delako eta Ene Jesus-en artean. Kritikoek modernitate eta posmodernitate arteko lehia gisara definitutakoa dakusagu bertan.
|
|
|
Aipatutako nobela honetan, Daniel Zabalegi protagonistaren fusilaketa da kontagai, eta testuan zehazten diren ezaugarri eta xehetasunengatik, 1975ean fusilatutako Anjel Otaegi ETAkidearen eraldatze literarioa soma daiteke bertan. Istorioa, beraz, 1973 inguruan
|
hasten
da eta 1984an ETAk Angel Casas senadorea hiltzen duenean amaitu. Harrigarria da nola, istorio nagusiak aurrera egiten duen heinean, Iñaki Abaitua protagonista esku artean duen Hamaika pauso nobelako Zabalegi protagonistaren patuarekin endredatzen doan.
|
|
|
Hortik, Gorde nazazu lurpean liburuak barneratzen dituen gizajo, galtzaile edo zorigaiztokoak.
|
Hasi
gerrak mixeria erdiragarrienak erakutsi zizkieten gudari zaharrengandik, edo maitatzeko ezintasun ia patologikoa duten Juan Martin edo entziklopedia saltzailearekin jarraituz, oraingoan ere bizitza" erromantizatu" egin digu egileak. Horren ondorioz, literatur lan onetan soilik soma daitekeen begirada gizatiarra, irakurleari egia ezkutukoenak azaleratuko dizkiona, gailentzen da liburuan.
|
|
|
Luzeragatik nobela laburtzat har genezakeen honek egitura nahiko lineala duela esango genuke. Saizarbitoriaren lan gehienetan bezala, oraingoan ere istorioa amaieratik
|
hasten
da eta ez da zail Eugeniaren eta Victoriaren harremanen ingurukoak ordenaturik datozen ataletan jarraitzea. Beste nobeletan hain maiz erabiltzen zituen errepikapenak gutxituz eta lehenengo pertsonari tinko eutsiz, istorioak berak garrantzi handiagoa hartzen du Rossetti-ren obsesioa n.
|
|
|
Aurreko lerroetan ikusi dugun modura, literaturaren eta idazketaren gaineko hausnarketez gain, gizon emakumezkoen arteko harremanak ditu hizpide Rossetti-ren obsesioa k. Bihotz bi nobelan
|
hasitako
ildoari jarraiki, sexuen arteko inkomunikazioak amodio kontzeptu desberdinak, gizon emakumeen arteko mixeria eta beharrak, berriro ere maisutasunez testuratu dizkigu Saizarbitoriak. Baina oraingo honetan senar delirante baten ordez, ironia handiz idazle gisara aurkezten den protagonista maskulinoaren sedukziosaioak testuratu dizkigu.
|
|
|
Ordura artean indarrean zegoen kultura ortodoxoari heterodoxia kultural eta politikoa kontrajarri zitzaion. Arestik literaturan
|
hasitako
iraultza, Mitxelenak euskararen batasunean eta Oteizak arte mailan emango dute.
|
|
|
Segituan ohartuko zarenez, molde eta abiapuntu oso desberdinez buruturiko kritika lanak eta hitzaurreak biltzen dira bertan.
|
Hasi
narratologiaren ildoan bideratutako" Fokalizazioa 100 metro n" artikulutik, eta irakurketa askeagoa aurkezten duen" Bihotz bi. Gerrako kronikak" artikuluraino, euskal nobelagintza modernoaren zutabe funtsezkoenetakoa dugun idazle donostiarraren bilakaera literarioa izan dugu aztergai.
|
|
|
" Ikuspuntua"," idazlearen begirada"," mundu ikuskera",... hainbat aldiz entzun ditugun hitzak izango dira. Baina hitzak hutsetik sortzen ez direnez, Literatur Teorian eta Kritikan ikuspuntuaren arazoaz hitz egiten
|
hasi
zirenetik, ordura artean ezezagun zitzaien alderdiaz ere ohartu zirela esan genezake. Horrela, XIX. mende bukaeran, arazo honen auzia sortu zenean (British Quartely Review n 1866an dagoeneko" point of view" hitza aipatzen da), testu narratiboei berezkoa zaien teknika honetaz kezkatzen hasi zirenek ez zuten, inondik ere, aurreikusi gerora gai honek emango zuen zeresan guztia.
|
|
|
Baina hitzak hutsetik sortzen ez direnez, Literatur Teorian eta Kritikan ikuspuntuaren arazoaz hitz egiten hasi zirenetik, ordura artean ezezagun zitzaien alderdiaz ere ohartu zirela esan genezake. Horrela, XIX. mende bukaeran, arazo honen auzia sortu zenean (British Quartely Review n 1866an dagoeneko" point of view" hitza aipatzen da), testu narratiboei berezkoa zaien teknika honetaz kezkatzen
|
hasi
zirenek ez zuten, inondik ere, aurreikusi gerora gai honek emango zuen zeresan guztia. Izan ere, harrigarri gerta badaiteke ere, XIX. mendeaz geroztik teknika narratibo guztien artean ikuspuntuarena izan da aztertuena, eta, hori frogatzeko, teknika honen inguruan sortutako bibliografia eta izen multzoari begiratzea besterik ez dago.
|
|
|
Gauzak horrela, ezinezkoa izango litzaiguke honelako artikulu batean ikuspuntu narratiboaren inguruan sortutako tirabira eta ikerlan guztien berri ematea, eta bestalde, gure helburua literatur kritikaren esparruan gaur egun arazo honen inguruan proposatzen den paradigma metodologikotik abiatuz 100 metro nobelaren azterketa egitea izanik, kontzeptu teoriko honen bilakaera historikoaz jardutea baino, askoz ere interesgarriagoa iruditu zaigu oinarrian dauden kezka galderei buruz zerbait esatea. Horretarako, ondoko lerroetan, XX. mendeko narraziogintzaren garapenaz zenbait ohar eginez
|
hasiko
gara.
|
|
|
Saiakera horrek torturaren izaeraz eta poesiaren izaeraz hausnartzen du, testu ederra sortu arte. Torturaz nola idatz dezakegun pentsatuz
|
hasten
du lana Berger ek. Ez da soilik samina azaltzea zaila dela, baizik eta torturak hitz egiteko elkar ulertzeko ahalmena kendu egiten digu, beraz, poesiaren sena eta bihotza jotzen du eta bertan hil.
|
|
|
bikiak betidanik izan dira herri ipuingintzan antzaren eta izaeraren arteko zubi. Geroago etorri ziren egilearen aurka errebelatzen diren pertsonaiak edo, beranduago, pantailetatik ihes egiten duten heroiak, edo komikietako orrialdeetatik joan eta munduan bizitzen
|
hasi
diren pertsonaiak.
|
|
|
Bukatu da ostera. Baina hasieratik bukatu arte, poetak bere nortasuna aldatu du, bidaia guztiak baitira iniziatikoak, eta hau ez da gutxiago, Behe Nafarroako kantan
|
hasi
eta Samuel Beckett-en zitan bukatu arte. Herritik deserrira, nortasunetik atzerrira, poetak bere nortasuna aurkitu nahi izan du bidaian.
|
|
|
Gauguin-ek eta berarekin batera Conrad, Stevenson eta Melville ren marinelek arrazoi bi dituzte Europa utzi eta bidaian
|
hasteko
. Batetik, gizarte ofizialak (burgesak, positibistak eta industrizaleak) sortu duen errealitatea arbuiatzen dute, bestetik, primitiboa, sorkuntzazkoa dena maite dute.
|
|
|
Gizakia pentsatzen
|
hasten
den momentutik, banandu egiten da, izaditik banandua agertzen da. Baina pentsalari horientzat gizadiaren eta izadiaren arteko banaketa ez zen bakarra.
|
|
|
Ez dakit beharrezko den, testuaren saminari begiratuz gero, testuaren historia gisako arinkeria batetik
|
hastea
idazkera hau. Baina barianteak garrantzizkoak izanik, paragrafo gutxi batzuk zuzenduko dizkiogu liburuaren norabideari.
|
|
|
Eta bihotz bikoitzeko pertsona dela askotan idatzi du Sarrionandiak. Tren ilun eta bustiak bikoiztasunaren aitorpen batez
|
hasten
da:
|
|
|
Lan honek, une honetan pitin bat bazterturik dagoen (eta Atxagak berak zioen) abangoardia literaturari hurbilketa egin nahi lioke. Mendearen hasieran zinemaren artea zabaltzen
|
hasten
den unean, irakurketa berria ikasi behar du jendeak, pantailan gertatzen den narrazioa ulertu nahi badu. Irudia irakurtzen ikasi behar dute, zinemak dakarren espazioaren eta denboraren hausketa unitate bihurtzen trebatu behar dute.
|
|
|
Arkeologoaren gisa, hiru alde desberdin aztertu ditugu.
|
Hasteko
bidaiaren mitoaren sakonera joan gara. Mitoa, den bezalakoa, klasizismoaren garaietan agertu eta sendotu bazen ere, Erdi Aroan hartu zituen gaur ezagutzen dizkiogun trazak.
|
|
|
Mitoa, den bezalakoa, klasizismoaren garaietan agertu eta sendotu bazen ere, Erdi Aroan hartu zituen gaur ezagutzen dizkiogun trazak. Orduan
|
hasi
zen bidaia mendebaldeko pertsonen kontzientzian sartzen. Sinbolo honen bigarren zentzua geografiaren konkistarekin loratu zen XVI. mendean, portugaldarrek eta espainolek egindako bidaiei esker.
|
|
|
Ordukoa da bitakora kaiera, ordukoak bidaia liburu benetakoak, garaikoak lur berrien deskripzio harrigarriak egiten. Hirugarren aldia kolonizazioarekin
|
hasten
da XIX. mendean. Erromantizismoak eta mende bukaerako literaturak bidaia erromantikoaren kontzeptua sortu dute eta, horrekin batera, marinel zaharraren irudia.
|
|
|
Agian, garai bateko testigantza da abangoardia hori, beste alde, Etiopiaz gain Ziutateaz lanean ere agertzen dena, Mari Jose Olaziriegik ikusi duenez (1993). Gure artean" isiltasunaren poetika" deitu dugun joerarekin bat dator Ziutateaz, Beckett-ek
|
hasitako
bideari jarraiki.
|