|
2000
|
|
|
Ohar bedi, hala ere, pertsonaren egoerari buruzko proiektu guztietan egoera zibila soil soilean arakatu dugula, gizakien egoera politikoa konstituzioak zehazten baitu. Atzerritarrak ere aintzat
|
hartu
ditugu, beren beregi arautzeko noraino izan daitezkeen, gai zibiletan, frantsesen parekoak eta noraino, ostera, horiengandik banatuak.
|
|
|
Halaber, efektu higigarri batzuk higiezin moduan
|
har
daitezke, norberak ere efektu horiek har ditzakeelako funts eta beste objektu zibilen gauza erantsi eta menekotzat.
|
|
|
Halaber, efektu higigarri batzuk higiezin moduan har daitezke, norberak ere efektu horiek
|
har
ditzakeelako funts eta beste objektu zibilen gauza erantsi eta menekotzat.
|
|
|
Bestera, euskal foru zuzenbidearena, ohitura eta usadioen bidez sortua eta ekanduak moldatua, premia eta behar zehatzetarako; jabetza eskubidea familiaren mesederako sakon mugatu duena. Aita ama familiakoak aintzat
|
hartu
ditu azken horrek eta etxeko ondasunak oinordeko bati emateko aukera eta abagunea arautu, betiere, xedetzat hartuta etxaguntza ahalik eta batuen eskualdatzea belaunalditik belaunaldira14.
|
|
|
Bestera, euskal foru zuzenbidearena, ohitura eta usadioen bidez sortua eta ekanduak moldatua, premia eta behar zehatzetarako; jabetza eskubidea familiaren mesederako sakon mugatu duena. Aita ama familiakoak aintzat hartu ditu azken horrek eta etxeko ondasunak oinordeko bati emateko aukera eta abagunea arautu, betiere, xedetzat
|
hartuta
etxaguntza ahalik eta batuen eskualdatzea belaunalditik belaunaldira14.
|
|
|
izate eta aiurri bateraezintasuna ez da froga zehatz eta legezko baten objektua izan. Azken batean, halakoan oinarri
|
hartzeak
, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al dago munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Legeek euren eskuetan dagoen oro egiten dute ezkontzetan desbideraketa eta gaitzespenak saihesteko, horiek konponezinak baitaitezke; kontratuegileei den askatasunik zabalena ekartzen diete; kontratuari ere publizitate itzela; gurasoen adostasuna eskatzen dute, adostasun hori
|
hartzen
dutelako, gurasoen arretak moldatua eta sentimendurik hunkigarrienek ukitua, beste edozein zuhurtziaren gainetik. Neurri horiek gorabehera, legeek ez badute euren objektua betetzen, ez dira eurak salagarritzat hartu behar, gizateriaren ahulezia berezkoak baino.
|
|
|
Legeek euren eskuetan dagoen oro egiten dute ezkontzetan desbideraketa eta gaitzespenak saihesteko, horiek konponezinak baitaitezke; kontratuegileei den askatasunik zabalena ekartzen diete; kontratuari ere publizitate itzela; gurasoen adostasuna eskatzen dute, adostasun hori hartzen dutelako, gurasoen arretak moldatua eta sentimendurik hunkigarrienek ukitua, beste edozein zuhurtziaren gainetik. Neurri horiek gorabehera, legeek ez badute euren objektua betetzen, ez dira eurak salagarritzat
|
hartu
behar, gizateriaren ahulezia berezkoak baino.
|
|
|
Dibortzioa ere elkarrekiko adostasunak ekar dezake, ezkontza bera elkartea delako kari hori oinarri
|
hartuta
. Elkarte hori, esan gabe doa, ez litzateke betierekoa izango.
|
|
|
Gaitzak eta ajeak ere ez ditugu aintzat
|
hartu
dibortziorako arrazoien artean. Senar emazteak ez al dira elkartu zorion nahiz zoritxarrerako?
|
|
|
Dibortzioaren kontuak Familiaren Kontseilupekoak ziren; guk epaitegien esku jarri ditugu. Justiziaren parte
|
hartzea
saihestezina da pisu honetako gorabeheretan. Familiaren Kontseilua, agi denez, zer eskatu eta aurretik huraxe emateko prest dago.
|
|
|
Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz askoren taldea baino, beti zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik. Senideak erraz
|
har
daitezke amodio edo gorrotoaren susmagarritzat, alderdi bata nahiz bestearen aurka: joko horretan zein interes eduki eta horiek eragin bizia dute euren interesen gainean.
|
|
|
Familia bakoitza elkarte bereizi eta apartekoa da. Horren gobernua familia handiari ardura zaio, horrek
|
hartzen
baititu bere barruan beste guztiak.
|
|
|
Baldintza eta era horiek batuketa horren izaera ezagutarazi eta ondorioak ere bermatu egiten dituzte. Horra
|
hartu
ditugun arreta guztiak, ezkontzaren prestutasun eta zehaztasunerako.
|
|
|
Hartara, halakorik egiteko itxura ematen badute ere, funtsean, ez dute besterik egiten lege naturalaren gogoa gizartearen premiei egokitzea baino. Lege positibo horiek dira, bestalde ere, aintzat
|
hartu
dutenak senar emazteek elkarri agindutako uste horretan duela ezkontzak erroa eta sustraia. Bada, arauzko ezkontza, moldeaz eta zuzenbideaz burutua, bakarra da seme alabak legeztatzeko bidean.
|
|
|
Bada, arauzko ezkontza, moldeaz eta zuzenbideaz burutua, bakarra da seme alabak legeztatzeko bidean. Ostera, seme alaba legezkotzat
|
hartu
dira itxurazko ezkontzarenak, hau da, ezkontideek legezkotzat hartu duten ezkontza horrenak, baldin eta ezkontza hori alderdiek modu askean egin badute, euren egoerari dagokiona betetzeko eta ordenapean bizitzeko, ezkontza amodioaren bertute eta garbitasunean.
|
|
|
Bada, arauzko ezkontza, moldeaz eta zuzenbideaz burutua, bakarra da seme alabak legeztatzeko bidean. Ostera, seme alaba legezkotzat hartu dira itxurazko ezkontzarenak, hau da, ezkontideek legezkotzat
|
hartu
duten ezkontza horrenak, baldin eta ezkontza hori alderdiek modu askean egin badute, euren egoerari dagokiona betetzeko eta ordenapean bizitzeko, ezkontza amodioaren bertute eta garbitasunean.
|
|
|
lehena, ezkontzaren izenari berberari gehitzen zaiona, izen hori nahikoa baita seme alaba horien sortzea garbitzeko. Bigarrena, halako konpromisoa
|
hartu
dutenen onustea da, aberriak aintzat hartzen baitie horiei seme alaba legezkoak sortzeko gogoa. Batuketa zintzoa osatu dute horiek; legeak ezarritako manuari heldu diote, seme alaba legezkoak izatekotan.
|
|
|
Gizartean negozioak aurrera daitezen diruak salneurria behar du; bestela, ez dira mailegu emaileak izango edo, hobeto esanda, halakoak badira ere, legeen egonkorkeriari mendekua
|
hartuko
diote horiek itxurazko itunen bidez, urraketaren arriskua garesti ordainduta. Lukurreriarik itzelenak gertatu dira, korritua debekatu denean.
|
|
|
Lege korrituaren finkatzea ez dugu aztertu. Finkatze hori gobernuari dagokio; eta gobernuak gai honetan
|
har
ditzakeen neurriak ezin lasterkeriaz ondu.
|
|
|
Tenore horretan, legeak, gizakien makurrak aurretiaz ikusteko edo zuzentzeko dira; halako zintzotasuna, halako tolesbakotasuna erakutsi behar dute. Gaitz oro eta norbanakoek gauzatu ditzaketen abusu oro ere aurreikusi behar direlako ideia aintzat
|
hartu
behar bada ezinbestean, galdua da dena. Formalitateak amaigabe ugalduko dira, herritarrei ez zaie emango bestelakorik, babes okerra baizik eta konponketa gaitza baino okerragoa izango da.
|
|
|
Liluramenduetan ez gaitezen eror: hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte
|
hartzea
edo erregistroaren legearena den bezalaxe. Fiskoak elkartasun egokia gauza dezake legeriarekin eta beraren interesetara ekarri ordena eta gobernu zuzena; edozelan ere, arreta handiarekin jokatu beharra dugu; betiere, adi egon behar batuketa horietan, legeriaren edo ordena eta gobernu zuzenaren asmoa beheratua izan ez dadin ogasunaren pean.
|
|
|
Arazo horietan, Estatuaren esku
|
hartzea
ezin utzizkoa dugu, behar beharrezko baita baten bati oinorde izateko eskubidea ematea eta zatiketa modua ere finkatzea. Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da ikusten, lehen so batean bederen, bestelako jaberik Estatua baino.
|
|
|
Lau dira, agerian bederen, Frantziako Kode Zibilaren egiletza euren gain
|
hartu
zutenak. Portalis, Tronchet, Maleville eta Bigot Preameneu, horiexek dira taldekide haien izenak.
|
|
|
Aintzat
|
hartuko
ditugu ageriko lau horiek eta Cambaceres magistratua, berori izan baitzen kode proiektu zenbaitzuen egile eta maizenik ere, Napoleonen aholkulari errimea lege gorabeheretan.
|
|
|
Erregearen aldeko omen eta haren salbamendurako egitasmoetan ibilia. Horren ondorioz, atzerriko bidea
|
hartu
izana. Gerora ere, Zaharren Kontseiluaren kide eta hainbat kargutan jardun ondoren, Brumaireren 18ko estatu kolpeak ekarri zuen, Bonaparteren eskutik, Estatu Kontseiluaren legegintza sailera.
|
|
|
Horregatik, herri zibilizatu guztietan nabarmen da, legeen santutegiaren aldamenean eta legegilearen zaintzapean, halako goiburu, ebatzi eta doktrinaren gordailua, egunero eraberritzen dena, epaitegietako eztabaiden praktika eta gatazkak direla bide. Gordailu hori aldioro areagotzen da aurreko jakituriarekin, eta
|
betidanik
hartu ohi da legeriaren osagarri zinezkotzat.
|
|
|
Familia bakoitza elkarte bereizi eta apartekoa da. Horren gobernua familia handiari ardura zaio, horrek
|
hartzen
baititu bere barruan beste guztiak.
|
|
|
Bi gizakien arteko elkarte batean, ezinbestekoa da elkartekide bati boto haztatua ematea, oinarri
|
hartuta
abantailadun sexuari aitortzen zaion lehentasuna. Horretan du erroa senarraren aginpideak.
|
|
|
Aldi hori bitartean, senar emazteek eta seme alabek, teilatupe berean bizi eta interes preziatuak batera dituztela, laztan gozoen ekandua
|
hartzen
dute. Senar emazteek elkar maitatzeko premia dute, premia betierekoa.
|
|
|
Izadiaren esanetan bilatu dugu gobernu horren egitasmoa. Bi gizakien arteko elkarte batean, ezinbestekoa da elkartekide bati boto haztatua ematea, oinarri
|
hartuta
abantailadun sexuari aitortzen zaion lehentasuna. Horretan du erroa senarraren aginpideak.
|
|
|
Askatasun eza, bahiketa, norbanako zehatz batekiko errakuntza, horiek guztiak ere, izadiaren eragozpenak dira, ezkontzarako adostasuna baztertzen dutelako. Gurasoen edo tutoreen parte
|
hartzea
lege positiboek agintzen dute eta horren ez izanak ez du erakartzen beste ondoriorik deuseztasun zibila baino. Legegileak ezar ditzake, ordena publikoa gogoan duela, ezkontzarako egoki deritzen eragozpenak.
|
|
|
Nazio batek ez baditu bere egoeran ikusten zio handiak arrazoi politikoari jarraitzeko, zuhurtasun handiz jokatuko du, arrazoi zibila gidaritzat
|
hartzen
badu. Arrazoi hori ez doa inoren aurka, elkarren arteko lehiakeriak baztertu eta familien arteko gorrotoak saihesten baititu.
|
|
|
Gauzen ordenaren aurka doa, halaber, herriaren partaide izan arren familia kide ez diren horiei oinordetza eskubidea zabaltzea, eskubide hori baita, herri zibilizatu guztietan, ez herritarrarena, ezpada familiaren barnekoa. Legeak, ezkontzak arautu ondoren, ezin halakoak familia baten kidetzat
|
hartu
. Horiei bermatu behar zaie, huts hutsean, eta ekitatearen eredura, gizalegeak eurentzat eskatzen duen laguntza.
|
|
|
Garai baten isla dira horren pentsamendua eta horren esanak, Frantziako Iraultzak une jakin batean asmatu zuen hizkera berriaren adierazle. Patrie, peuple, nation, cite, citoyen... eta abarrek esangura bestelakotsua
|
hartzen
dute giro horretan. Hala adierazi da behin eta berriro azken urte hauetan15.
|
|
|
Aberriaren eta Gobernuaren aurrean gara erantzule hala gure egiteko handia gauzatzeko
|
hartu
dugun ideiaz nola berori garatzeko behar izan dugun moldeaz.
|
|
|
Hain zuzen ere, halakoak ikusten ziren botere arbitrario baten borondate aldakorraren aurkako behaztoparik sendoenak. Neurri gogorrak
|
hartzera
, aldiz, zalantzan jar zitezkeen —areago, deusezta ere bai— aginpidearen eta menpekotasunaren arteko lotura erkideak.
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta
|
har
dezaketen onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei:
|
|
|
Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren modu berberean jarraitzen dute. Gizakiok, ostera, ez dute egundo ere atsedenik
|
hartzen
; beti lanean dihardute eta etenik gabeko jarduera horrek, inguruabarrek modu desberdinean baldintzaturik, berez sortzen du, unean unean, halako konbinaketa, egitate edo ondorio berriren bat.
|
|
|
Horigatik, herri zibilizatu guztietan nabarmen da, legeen santutegiaren aldamenean eta legegilearen zaintzapean, halako goiburu, ebatzi eta doktrinaren gordailua, egunero eraberritzen dena, epaitegietako eztabaiden praktika eta gatazkak direla bide. Gordailu hori aldioro areagotzen da aurreko jakituriarekin, eta
|
betidanik
hartu ohi da legeriaren osagarri zinezkotzat.
|
|
|
Turkian jurisprudentzia ez da artea eta baja k bere gogara agin dezake, goragoko aginduak aurkakoak izan ezik. Han dira ikusgarri justiziaren bila doazenen izu eta ikara, hura eskatu eta
|
hartzean
. Zergatik ez gertaera bera gure epaileen aurrean?
|
|
|
Arras bestelakoa da gai zibila, hemen jurisprudentzia behar beharrezkoa baita. Gai zibil guztiak legeen bidez arautzea ezinezkoa da; hartara, beharrezkoa da norbanakoen artean egon daitezkeen eztabaidak amaitzea eta horretarako eztabaidok ebatzi beharra dago herritar bakoitza bere kausaren epaile egin gabe, betiere aintzat
|
hartuta
subiranotasunaren lehen zama justizia dela.
|
|
|
Ezin legegilearena izan, legegilea baita justizia edo ekitate orokor horren ministraria. Justizia eta ekitate orokor horrek, bestalde ere, inguruabar zehatzik aintzat
|
hartu
gabe, gauza eta pertsonen arteko unibertsalitatea hartzen du bere barruan. Norbanakoen artean sorturiko legeak, alderdikeriaren susmagarri izateaz kanpo, beti atzera eragingarriak eta ez zilegiak izango lirateke batzuentzat, baldin eta horien arteko gatazkak lege horien parte hartzearen aurrekoak badira.
|
|
|
Ezin legegilearena izan, legegilea baita justizia edo ekitate orokor horren ministraria. Justizia eta ekitate orokor horrek, bestalde ere, inguruabar zehatzik aintzat hartu gabe, gauza eta pertsonen arteko unibertsalitatea
|
hartzen
du bere barruan. Norbanakoen artean sorturiko legeak, alderdikeriaren susmagarri izateaz kanpo, beti atzera eragingarriak eta ez zilegiak izango lirateke batzuentzat, baldin eta horien arteko gatazkak lege horien parte hartzearen aurrekoak badira.
|
|
|
Legeak guztientzat du araurik; gizakiak multzoan
|
hartzen
ditu, ez norbanako gisa; ezin ditu norbanakoen egintzak edo herritarrak elkarrengandik bereizten dituzten liskarrak zertu. Osterantzean, egunero egin lirateke lege berriak; halako anizkeriak lege horien duintasuna eta betetzea itoko lituzke.
|
|
|
Gure arbasoek Justinianoren Bilduma idoro zutenean, halako goi argibidea izan zuten. Aldi hartan
|
hartu
zuten gure epaitegiek molde arautuagoa, eta epaitzeko botere ikaragarria ere oinarri batzuen menpe jarri zen.
|
|
|
Zenbait teologok ez zuten besterik ikusten, ezkontzaren esparruan, sakramentua baizik; juriskontsultorik gehienek, bestera, kontratu zibila. Hirugarren batzuek, hala ere, ezkontza antzaldatzen zuten, egintza misto moduan
|
hartuz
, alegia, aldi bereko kontratu zibil eta eliz kontratu moduan, bi izate horiek bertara bilduta. Lege naturala ez zen aintzat hartzen izadiaren lehendabiziko eta goreneko egintza horretan.
|
|
|
Horrela," Zur Theorie der Sozialwissenschaften" [Gizarte zientzien teoriari buruz] artikuluan123, Neurathek zientzi batasunaren ideia, harrezkero Vienako Zirkuluaren ezaugarria, aurreratu zuen. Comteren ideietan oinarritu zen, beregandik ezagutzaren izate unitarioa
|
hartuz
, eta Duhem eta Poincareren konbentzionalismoan. Ez zuen zientziaren batasuna ikerketa espezializatuen batuketa lez ikusten, zientzi jarduera gobernatzen zuten printzipio komunetan (gemeinsame Prinzipien) oinarrituriko zerbait lez baizik.
|
|
|
Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu behar baititugu. Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko zeukan menpekotasuna kontuan
|
hartu
behar izan zuen. Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino.
|
|
|
Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino. Oinarri hau uste oinarri lez
|
hartu
zuen, Peirceren pragmatismoan bezala. Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan ditzakeen usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak.
|
|
|
Peircerentzat ez bezala —honentzat usteak finkatzeko aukeraturiko metodoa tenporalki infinitua baita (pragmatismo infinitista); hau da, hura
|
hartzeak
helburu utopiko bat lortzeko behar den itxaronaldi etengabearen arriskua dakar—, Neurathen ustez denboraren gaia funtsezkoa zen. Denbora ez dago soberan eta jardun behar da, ekintzara abiatzea nahitaezko bilakatzen baita.
|
|
|
Neurathen aburuz, Descartesen metodologiak esparru teoriko eta praktikoaren arteko bereizketa onartezina
|
hartu
zuen abiapuntu gisa. Ikerketa teorikoa eta jarduera praktikoa desberdintzen zituen, Neurathentzat zilegi ez zen modu batean.
|
|
|
Alta, hausnarketaren, ezinezko kalkuluaren eta emaitzaren behartasunaren elkarketak Neurath bere joera pragmatikoaren oinarrizko noziorantz hurbildu zuen, hau da, zio laguntzailearen kontzepturantz. Jakin badakigu pertsona batek, egintza baten bidez emaitzak lor ditzan, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan
|
hartu
dituela. Alabaina, horietako bat aukeratzen badu abian jartzeko, eta egiterakoan mota orokorragoko printzipio bat erabiltzen badu, horrela sorturiko zioari, helburu zehatzekin zerikusirik ez duenari, zio laguntzailea nahi diogu deitu, laguntza bat baita zalantzati dagoenarentzat, nolabait esatearren.127
|
|
|
Baina denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera. Jakina, dio Neurathek, zioa aplika dezan, lehenengo eta behin bitartekari eta helburu guztiak aztertu behar ditu, hau da, ikerketaren aukera substantibo guztiak ase eta gero pasa behar da zioa aintzat
|
hartzera
. Hipotesi anitz izan daitezke, baina ez da hain zaila honelako egoera bat imajinatzea:
|
|
|
Txangozale galduen parabola Descartesengandik
|
hartu
zuen Neurathek haren ideiak garbiago erakusteko asmoz. Lau txangozale baso batean galtzen dira eta ez dakite nondik abiatu bertatik ateratzeko.
|
|
|
Badakite geldirik ezin dutela iraun, horrek beren amaiera suposatuko lukeelako. Batek bide bat aukeratzen du senez; beste batek beste bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak
|
hartzen
ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu denak neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa batzuen arabera, ibilbide batetik bideratzen da hura zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen moduagatik. Laugarrenak, azkenik, hirugarrenak egin lez, aukera guztiak metodikoki eta arretatsu analizatu ondoren, denak oso ahulak direla onartzen du.
|
|
|
Neurathek zalantzak izan zituen Carnapen ahalegin logiko matematikoez, Neurathen ustez horrelako ikusmolde batek munduaren irudi hertsiegia eta sinplista erakarriko baitzuen. Erkenntnis aldizkarian izandako lehenengo parte
|
hartzean
," Wege der wissenschaftlichen Weltauffasung" [Munduko ikusmolde zientifikoaren formak] artikulua aurkeztuz128, Neurathek Vienako Zirkuluaren joerarekin bat ez zetorren zientziaren arazoei buruzko ikuspegi historikoa zirriborratu zuen. Testuan enfasi positibista eta zientifista oro alde batera utziz, zientzi ezagutzaren muga eta posibilitateen ikusmolde pragmatikoa defendatu zuen.
|
|
|
Testuan enfasi positibista eta zientifista oro alde batera utziz, zientzi ezagutzaren muga eta posibilitateen ikusmolde pragmatikoa defendatu zuen. Zientzi eginkizunaren baldintza historiko, soziologiko, ideologiko eta linguistikoak azpimarratu zituen batik bat, eginkizun hura zerbait konplexua, ez lineala, kontingentea eta partziala bailitzan
|
hartuz
. Bere ustez, pentsatzeko moduen aldaketak gizarte edota teknika mailako eraldaketetatik hurbil zeuden, eta ez zuten ezagutzaren inolako metatze prozesu linealik jarraitzen, historiaren ikusmolde enpirista inozoak uste bezala.
|
|
|
Sasirrazionalismoaren arriskua, zientzi praktikan erabakia enuntziatu multzo batek ordezka dezakeela —zientziaren logikari esker, nolabait esatearren— posible dela uste denean agertzen da baita ere. Hau, adibidez, ondorioztatze logiko eta matematiko hutsen loturen esparruan da posible; esparru honetan, kontraesanak bilatu eta ondorioak ateratzen dituzten automatatzat
|
har
ditzakegu ikertzaileak.129
|
|
|
Russellen ontologismo sasirrazionalistaren arduren artean zegoen, esate baterako. Zientzi proposizio ororen izatea ezin genezake eskuratu Russellek uste bezala, ‘egia enpiriko absolutu’ batera joz eta kontuan
|
hartu
barik hizkuntza, subjektuaren eta komunitatearen menpe egonik, egia horren osagaia dela, errealitatearen parte, azken finean. Eta hizkuntzak, hain zuzen ere, zientzia egokiro ezagutzeko arbuiatu ezin ditugun aldaketa historiko eta soziologikoak jasotzen ditu:
|
|
|
Vienako Zirkuluak eratu gura zuen munduaren ikusmolde zientifikoa bateraezina zen nazien eta edozein totalitarismoren mundu ikuskerarekin. Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa
|
hartu
zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten. Zirkulukoak kritikoak ziren hizkuntza eta argumentazioaren auziekiko; naziak ez, hura gezurra hedatzeko erabiltzen baitzuten.
|
|
|
25. " Eseri, luma eta abakoa eskuan
|
hartu
, eta batak besteari esan: kalkula dezagun!" (LEIBNIZ, G.W.:
|
|
|
78 Alabaina, kontuan
|
hartu
behar da Carnap inoiz ez zela saiatu, ezta aldez aurretiko idazkietan ere, logika induktiboa logika zuzena bailitzan defendatzen. Garai batean hura onartu bazuen, zio pragmatikoengatik izan zen.
|
|
|
115. " Enpirismoaren bi dogma" (1951) artikuluan Quinek seinalatu bezala," [m] urnztagamtasun (reductivism) erradikalak, enuntziatuak unitateak bailiran ulertuta, sentimen datuen hizkuntza bat zehazteko eta geratzen den beste diskurtso esanahiduna, enuntziatuz enuntziatu, hizkuntza hartara itzultzeko eginkizuna
|
hartzen
du bere lepoan. Enpresa honetan sartu zen Carnap bere Der logische Aufbau der Welt ean" (QUINE, W.:
|
|
|
117 Esperientzia elementalak Russellen ‘sense data’ eta Machen ‘sentsazioen’ antzekoak dira, honako oinarrizko desberdintasuna izan arren: elementuak, atomo bananduak baino gehiago, gizabanako batek bizi izandako esperientziaren fluxutik
|
hartutako
zatiak dira. Carnapek aukeraturiko esperientzia hauek, neurri batean, Whiteheaden ‘denborazkotasunen’ antza dute:
|
|
|
Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke. Norbaitek aurresateak ematen baditu eta bere kabuz nahi baditu aztertu, bere sentimen sisteman ematen diren aldaketak
|
hartu
behar ditu kontuan, erlojuak eta erregelak erabili behar ditu; laburbilduz, ustez isolaturik dagoenak hizkuntza sentimenarteko eta ‘subjektuartekoa’ erabiltzen ditu jadanik.96
|
|
|
Zientzialariaren ideologia, beraz, ez zen ez Reichenbachen ez vienarren agendaren osagaia108 Eta, beren ustez, ez zuen inolako epistemologoren agendan parte
|
hartu
behar. Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira.
|
|
|
Berrinterpretazio hauek aintzat
|
hartu
dituzten partaide garrantzitsuenak, liburuan zehar ikusitakoaren arabera asma daitekeenez, Schlick, Carnap eta Neurath dira, jakina. Eta preseski beren inguruan jardun dute gehienbat analisi berrirakurtzaileek.
|
|
|
1) Aufbau ean garatzen den eraikuntza logikoaren zati handi bat sentimen esperientzia pribatuaren esparruan kokatzen zen — autopsikologikoaren eremua, zioen Carnapek— Eta eginkizun horretan, enpirismo tradizionalak ez bezala, Carnapek ez zituen sentsazioak edota sentimen datuak
|
hartu
ezagutzaren oinarri sendoa bailiran; horien ordez, berriz, berak ‘esperientzia elemental’ deiturikoak, bere esanahi holistan ulertuak117, aukeratu zituen, beren artean ‘antzekotasun erlazioen’ bidez lotzen zirelarik. Beraz, eta Gestalttheorie aren118 eraginpe garbian, Carnapek enpirista tradizionalarentzat ‘sentimen atomo’ primitiboak zirenak errefusatzen zituen eta, alderantziz, oinarri gisa hartu beharrean, bere teoriaren xede bat zirela erakutsi nahi izan zuen, hau da, eraikuntza logikoaren emaitza bat —’quasi analisiari’ esker lortutakoa—, eta ez premisa.
|
|
|
1) Aufbau ean garatzen den eraikuntza logikoaren zati handi bat sentimen esperientzia pribatuaren esparruan kokatzen zen — autopsikologikoaren eremua, zioen Carnapek— Eta eginkizun horretan, enpirismo tradizionalak ez bezala, Carnapek ez zituen sentsazioak edota sentimen datuak hartu ezagutzaren oinarri sendoa bailiran; horien ordez, berriz, berak ‘esperientzia elemental’ deiturikoak, bere esanahi holistan ulertuak117, aukeratu zituen, beren artean ‘antzekotasun erlazioen’ bidez lotzen zirelarik. Beraz, eta Gestalttheorie aren118 eraginpe garbian, Carnapek enpirista tradizionalarentzat ‘sentimen atomo’ primitiboak zirenak errefusatzen zituen eta, alderantziz, oinarri gisa
|
hartu
beharrean, bere teoriaren xede bat zirela erakutsi nahi izan zuen, hau da, eraikuntza logikoaren emaitza bat —’quasi analisiari’ esker lortutakoa—, eta ez premisa. Atomo edota adreilu horiek, hortaz, ez zuten inolako oinarririk osatzen, beroriek ere eraikiak baitziren.
|
|
|
2) Horri erantzuteko Carnapen Aufbau ari eman zaion interpretazio fenomenalista inozoaren aurkako beste faktore bat
|
hartu
behar dugu kontuan: aniztasuna.
|
|
|
Asko jota, sentimendu edo bizi jarrera bat adieraziko lukete, baina beti sinesmen justifikagaitzen gainean. Hau hobe ulertzeko,
|
har
dezagun Carnapen ‘babiga’ hitzaren adibidea:
|
|
|
Heideggerren diskurtsoak —’deusak deusten du’ [Das Nichts selbst nichtet/ The nothing nothings/ La nada nadea] eta antzeko adierazpenez betea—, deskalifikazio gogorrak jaso zituen bere jite guztiz absurdua zela eta60 Carnap eta Heideggerren arteko eztabaidak, 1929ko martxoaren 6an Davosen (Suitza) lehenengo aldiz elkarrekin topo egin eta gero, denborarekin, anglosaxoniar filosofia analitiko eta zientziazalearen eta kontinenteko filosofia antizientifikoaren arteko muga ia gaindiezin bihurtu zuen. Izan ere, Carnap, Vienan egon arren, filosofia analitikoaren lehenengoetako zutabea izan zen61 Heideggerren eta heideggertarren aldetik emandako erantzunak aintzat
|
hartu
gabe, Vienako Zirkuluaren partaideek, Neurathek eta Carnapek, batik bat, beren erasoa metafisikoei zuzenduriko galdera probokatzaile batean laburbiltzen zutela esan genezake, alegia: ‘Zer nahi duzue esan horrekin? ’ Esan beharrik ez dago ikuspegi honetatik heideggertarrak ezin duela ez bere terminoen erreferenteak seinalatu ezta bere adierazpenak egiazta edo errefusa ditzakeen modua zehaztu ere.
|
|
|
Izan ere, gure ardura (bakarra) analisi logikoan datza. Eginahal horri oraindik filosofia deitu behar badiote, izan bedi horrela; baina filosofiaren arazo tradizional guztiak kontuan ez
|
hartzea
aurresuposatzen du.63
|
|
|
Aipatu legez, filosofiak ez zuen nahi bere burua egia helburu gisa
|
hartzen
zuen enuntziatuen corpus bihurtu, zientziaren kontzeptu eta enuntziatuen argitze metodo baizik. Erakutsi beharra zeukan zeintzuk enuntziatuek zuten zentzua eta zeintzuk ez, esanahi horien —esanahirik izanez gero— esperientziarekiko lotura zein eta nolakoa zen erakutsiz.
|
|
|
bere izatea lan introspektibo gisa ez osatzea, hau da, aztertu beharreko magnitudeak egiaztagarri bihurtzea. Psikologia zientzia bateratuaren zati izan ahal izateko, beraz, behavioristika edo konduktismoaren itxura
|
hartu
behar zuen, hau da, ingurune fisikoa dela-eta gizakien jokaera edo portaera aztertzen zuen psikologiaren forma. Psikologiaren kasuan, Zirkuluak haren terminologia guztia termino fisikalistez osaturiko bakar batera murriztu nahi zuen, termino horiek ‘kinada’, ‘erreflexu’, ‘gizakien portaera’ eta antzekoak izanik:
|
|
|
Horrela, behaviorismo zentzu zabalean eta behaviorismo tradizionala bere" zentzu hertsiagoan" behin eta berriro bereizten ibiltzeko zailtasuna saihesten dugu. Zientzia bateratuaren zatia den diziplinari behaviorismoa deitzen badiogu zentzu zabalean, Vienako Zirkuluan orain arte ohitura izan bezala, Watson eta beste behaviorista batzuek aurreratutako tesi bereziak babesteko ardura
|
hartu
dugu.66
|
|
|
Zirkuluarentzat, beraz, etika giza ekintzen jatorriari —bere sentimen eta nahimenetan— buruzko ikerketa enpirikora murriztuko litzateke; hots, gizarte zientzien adar bat izatera —psikologia gehi soziologia—, ikerketa honen ezagutzazko alderdia aintzat
|
hartuz
gero, jakina.
|
|
|
Aintzat
|
hartu
dugun printzipioaren formulazioan zailtasun batzuk agertzen ziren:
|
|
|
Modu bat metodo kontrafaktikoak egiaztagarritasun metodo lez
|
hartzean
zetzan. Kontrafaktikoen forma aintzat hartuz —’baldin... orduan’ baldintzazkoarena() —, orain eta hemen hipotesi bat egiaztatu ezin duten gauzak hipotesia bera egiazta zezaketenak izan balira, orduan hipotesiak esanahia edukiko zukeen.
|
|
|
Modu bat metodo kontrafaktikoak egiaztagarritasun metodo lez hartzean zetzan. Kontrafaktikoen forma aintzat
|
hartuz
—’baldin... orduan’ baldintzazkoarena() —, orain eta hemen hipotesi bat egiaztatu ezin duten gauzak hipotesia bera egiazta zezaketenak izan balira, orduan hipotesiak esanahia edukiko zukeen. Baldintzazko kontrafaktikoez fidatzea —P izan balitz, orduan Q izango litzateke (Bengoetxeak bere botila uraren tiketa gorde balu, orduan iraganari buruzko enuntziatu bat egiaztatzeko froga bat egongo litzateke) — erabat problematikoa zen Vienako Zirkuluarentzat, enuntziatu esanahidunak esperientziaren enuntziatuetara murrizteko lehenengo ordenaren predikatuen logika erabiltzen baitzuten.
|
|
|
Ikusi dugunez —Wittgensteinen egibalioen taulan—, P aurrekaria faltsua denean, enuntziatu osoa egiazkoa da. Eta baldintzazko hauetan aurrekaria beti faltsua denez —oraingoa [de facto] ez den zerbait izan behar duelako, horregatik kontrafaktikoaren izena—, serioski
|
hartzen
badugu lehenengo ordenaren logika, baldintzazko kontrafaktiko oro egiazkoa den intuizioaren kontrako ideia onartu genuke —baldintzazko kontrafaktikoaren egitaularen definizio oro logika klasikoaren egitaulen berdinak izanez gero— Berdinak ez balira, orduan zailena baldintzazko kontrafaktikoak logika horren barne ezaugarritzea litzateke. Eta baldintzazko kontrafaktikoak logika klasikoan formalizatu ezin izan zirenez, Vienako Zirkuluarentzat erabilgaitz bilakatu ziren.
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipio liberalizatuarekin sortzen zen beste arazo bat hauxe zen: enuntziatu erabat sasikoak esanahiduntzat
|
har
zitezkeen. Adibidez, ‘gizakiak hilezkorrak dira’ bezalako hipotesi batek esanahia duela zioen printzipioak.
|
|
|
Zentzu honetan, partaide gogotsuena Carnap izan zen. Bere ibilbideak inferentzia induktibo razionalak egin ahal izateko erregela hertsiak eskainiko zituen berrespen teoria baten inguruko lana
|
hartu
zuen erreferente nagusienetakotzat. Auzi gakoa, egiaztagarritasunaren aldaketarena kasu honetan, Carnapek berak erakutsi zuen 1937ko" Testability and Meaning" [Testagarritasuna eta esanahia] idazki ospetsuan:
|
|
|
Nabarmena dirudi Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasun printzipioak esanahi mota bakar bat onartzen zuela —teorikoa, zientifikoa—, beste esanahi hipotetiko batzuk kontuan
|
hartu
gabe. Nola ez, egiaztagarritasuna esanahia soilik zientzi enuntziatuek dutela baieztatzen zuen tesi nabarira murrizteko mehatxua zekarren horrek.
|
|
|
Bavariako gerra zibila hasi eta atxilotua eta espetxeratua izan baitzen. Vienara itzultzea Max Weber eta Otto Bauer lagunen esku
|
hartzeagatik
soilik izan zen posible.
|
|
|
Haatik, Vienan ere ez zen antxume egon. Ailegatu bezain pronto eraikin eta etxeak konpontzeko zegoen erakunde batean parte
|
hartzera
sartu zen. Bizitza modu berri bateko diseinu arkitektonikoen erakusketa bat antolatu zuen, izugarrizko arrakasta lortuz eta, ondorioz, Vienako Udaletxearen babesaz, behin betiko erakusketa izatera helduz.
|
|
|
Eraginkortasun pedagogikoa igotzeko, ilustrazio grafikoekin osaturiko Entziklopedia bat egitea zuen xede. Baina naziek Holanda indarrez
|
hartu
zutenez, Neurathek ospa egin behar izan zuen berriro, oraingo honetan Ingalaterrara. Han bere ikus metodoaren erakusketa bat prestatu zuen C.K.
|
|
|
Vienako Zirkuluan inferentzia induktibo hauek legezkotzat
|
hartzeko
modurik onartu ez zutenek, legeen ikusmolde erabat artifizial eta batere ez erakargarri baten menpe ikusi zuten beren burua. Carnapek, bere hasieratan, Aufbau ean esate baterako, ‘Gizaki oro hilkorra da’ motako orokorpen batek hilda daudela dakigun gizakiei buruz soilik ari direla zioen; gauza bera esan genezakeen ‘Eguzkia egunero ateratzen da’ enuntziatuaren inguruan.
|
|
|
Feiglen hitzetan, indukzioaren printzipioa" prozedura bat da, maxima arauemaile bat, erregela operazionala" 90 Enuntziatu partikularrak —hauek dira berezko asertzioak— enuntziatu unibertsaletatik eratortzen dira, eta hauek bere zatiak bete eta gero soilik bilakatzen dira esanahidun eta baliozko. Horrela, adibidez, ‘Gizaki oro hilkorra da’, kasuz kasu partikularrak esleitzen zaizkionean esanahia
|
hartzen
duen eskema bat da, eta, berebat, partikularizazio hori aztertu eta egiazkoa ala faltsua den ikusten denean: ‘Sokrates hilkorra da’ konfirmatzen bada —eta horrela izan zen—, orduan hau da enuntziatu esanahiduna, eta ez orokorraren itxura duena.
|
|
|
Nola ez, auzia modu honetan ikusteko joerak salbuespenak ere izan zituen —ikus Lehen Eranskina— Erlatibitate orokorraren interpretazioak Schlick errealista izatera eraman zuen, baita pentsamendu eta errealitatearen arteko lotura kontzeptualizatzerakoan ‘emandakoaren’ nozioa at uztera ere, honek ezagutza mugatu besterik ez baitzuen egiten, erlatibitatearen teoriaren kontzeptu ugari ezagutzaren beraren esparrutik kanporatuz. Eta kontuan
|
hartu
behar dugu zientzia zela Vienako Zirkuluaren ikusmoldea oinarritzen zuena, ez alderantziz, askok maiz uste bezala.
|
|
|
Filosofia zientifikoa eraiki asmotan, Vienako Zirkuluko partaideek modu antagonikoan ikus zitzaketen zientzia eta filosofiako gertakizun desberdin batzuk
|
hartu
zituzten kontuan: alde batetik, ibilbide negatibo bat, filosofiarena alegia, horren historiaren baitan pentsamenduaren diskurtsoa kutsu metafisikoz apainduta agertzea ez zutelako batere gustukoa, bere jitea ulergaitz bihurtzen baitzen ez gutxitan.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren helburua egoera hura eraldatzea izango zen, eta jarduera horretan soilik tesi eta teoria zehatz batzuk gordeko zituzten, harrezkero bere aurrekari lez onartuak. Bestaldetik, ikuspegi baikorrago batean, XIX. mende amaieran eta XX.eko hasieran natur zientzietan, matematikan eta logikan izandako iraultzak aintzakotzat
|
hartuko
zituzten serioski. Hau ezin da ahaztu, gai honi buruzko eskuliburu askotan bezala, Zirkuluak zientziarekiko zeukan lotura ikustea beharrezkoa baita bere ondorio filosofiko garrantzizkoenak uler ditzagun.
|
|
|
Machen eta Humeren eragina oinarrizkoa izanda ere, zalantzarik gabe tesi hau astindu egin genuke enpirista eta positibistengandik Vienako proiektuan
|
harturiko
ideiak benetan zeintzuk izan ziren ikusteko, horien aukeraketa partzialki eta selektiboki garatu baitzuten. Humeren ideien teoriarekiko erlazioa, adibidez, ez da zirkulukideen idazlanetan inon agertzen; bere lema —eta teoria— enpirista soilik izan zen garrantzizkoa, bere maxima esperientzialista, alegia:
|
|
|
Gu hemen ibilbide nagusi bat erakusten ahaleginduko gara, Zirkuluaren jite enpirista eta positibista bere neurri juxtura mugatzeko. Mugapen honetan, Zirkulua oro
|
hartuz
, Hume, Comte eta Mach sartuko ditugu, alde batera utzitako Stuart Mill, Avenarius edota Helmholtz ere eraginkorrak izan zirela jakin arren.
|
|
|
B) Zergatikotasuna ez da arrazoimenari esker ezagutzen, esperientziari esker baizik. Hemen Humek bere burua guztiz newtondartzat
|
hartu
zuen, naturaren legeei buruzko edozein aurkikuntza esperimentalki lortu behar dugula azpimarratuz, ez a priori. Zergatikotasunaren kasuan, ondorioa ezin da zergatian aurkitu.
|
|
|
Orain epailea esperientzia hutsa da. Alta, behaketa zuzenean
|
hartutako
inpresioak gertakariren bat etortzeari dagozkio soilik, eta ez dute beharrezko loturarik ondorioztatzen. Goian aipatu bezala, ohitura da gauza bati zergati eta beste bati ondorio deitzera eramaten gaituena, biak segidan agertzen direnean; jarraian gertatuko diren objektua edo gertakizuna eta emaitza batera emango direlaren uste osoa.
|
|
|
Esperientzia ez da nahikoa A eta B ren arteko konjuntzioak justifikatzeko etorkizunari begira. Gehienez, probabilitateei buruz mintza gaitezke, jakinda, dena den, arrazoiketa probable bat gauza guztiak ohituren menpe daudela kontuan
|
hartu
behar duen sentsazioa besterik ez dela. Humeren eszeptizismoa, argi dagoenez, petrala zen.
|
|
|
Autore hau —Avenariusekin batera— enpiriokritizistatzat
|
hartzen
da oro har, baina enpirista edo positibistatzat ere lasai har genezake, bere hausnarketa zientziaren betebeharraren eta jatorriaren inguruan mugitzen baitzen. Horretarako ezagutzaren teoria psikologikoa eta filosofia esperimentalaren programa bat landu zituen XIX. mendeko azken laurdenean, Humeren enpirismoan gauzatuak eta ez horrenbeste, haatik, Comteren positibismo klasikoan.
|
|
|
Autore hau —Avenariusekin batera— enpiriokritizistatzat hartzen da oro har, baina enpirista edo positibistatzat ere lasai
|
har
genezake, bere hausnarketa zientziaren betebeharraren eta jatorriaren inguruan mugitzen baitzen. Horretarako ezagutzaren teoria psikologikoa eta filosofia esperimentalaren programa bat landu zituen XIX. mendeko azken laurdenean, Humeren enpirismoan gauzatuak eta ez horrenbeste, haatik, Comteren positibismo klasikoan.
|