|
2017
|
|
|
Izan ere, gure inguruan duten agerpen eskasa dela-eta, arriskua ez da handia, baina gerora begira, arriskua lazgarri bilaka daiteke. Arazo horri irtenbidea aurkitu nahian,
|
hainbat
elkarte sortu dira kaleko drogak aztertzeko. Gainera, Europar Batasunak hainbat saiakera egin ditu arazoari konponbidea bilatu nahian:
|
|
|
Arazo horri irtenbidea aurkitu nahian, hainbat elkarte sortu dira kaleko drogak aztertzeko. Gainera, Europar Batasunak
|
hainbat
saiakera egin ditu arazoari konponbidea bilatu nahian: zenbait erakunde sortu ditu droga horien detekzio goiztiarra egiteko eta Internet bidez substantzia psikoaktiboak saltzen dituzten denda birtualak kontrolatzeko.
|
|
|
Herrialde gutxi dira substantzia psikoaktibo berrien kontsumoaren inguruan kontrola egiten dutenak: Estatu Batuak eta Europar Batasuneko
|
hainbat
estatu, behinik behin. Espainia, 2012 urtean hasi zen substantzia berri hauen jarraipena egiten.
|
|
|
Horren ondorioz, Espainiako Estatuan 11 substantzia legez kanpo utzi dira azken hamar urteetan. Gainera, 2017 urtean kontrolpean jarri dira drogen sintesirako erabiltzen diren
|
hainbat
lehengai, 2009 urtean Europar Batasunak adostutako legeari jarraituz (7).? –
|
|
|
|
Hainbat
eta hainbat elikagairen bidez transmiti badaiteke ere, kasu gehienak honako hauekin erlazionatuta egon dira: barazki gordinak, esnekiak (gazta bigunak), haragi egosiak eta arrain ketuak.
|
|
|
Hainbat eta
|
hainbat
elikagairen bidez transmiti badaiteke ere, kasu gehienak honako hauekin erlazionatuta egon dira: barazki gordinak, esnekiak (gazta bigunak), haragi egosiak eta arrain ketuak.
|
|
|
Bi nahasteek harreman estua dute.
|
Hainbat
ikerketaren arabera, nahaste depresiboen prebalentzia hirukoitza da minbizia igaro duten gaixoetan (3). Hori azaltzen duten hainbat aldagai daude.
|
|
|
Hainbat ikerketaren arabera, nahaste depresiboen prebalentzia hirukoitza da minbizia igaro duten gaixoetan (3). Hori azaltzen duten
|
hainbat
aldagai daude. Alde batetik, ezin da ahaztu minbiziaren diagnosiak eragindako estres egoerak depresio jokabidea garatzeko aukerak areagotu egiten dituela, baina badira beste arrazoi biologiko batzuk.
|
|
|
Zitokinak molekula mezulariak dira, gorputzeko periferian izandako hantura prozesuen inguruko informazioa garunera helarazten dutenak. Baina funtzio horrez gain,
|
hainbat
prozesu fisiologikotan eta neurokimikotan ere parte hartzen dute (7).
|
|
|
|
Hainbat
ikerketak hantura faktoreen eta depresioaren larritasunaren arteko korrelazioa antzeman dute (8). Gainera, hantura prozesuak garatzen dituzten gaitzek (minbiziak, besteak beste) depresio nahasteekin intzidentzia handiagoa dutela ikusi da (9).
|
|
|
Estresaren eta depresioaren arteko harremana ere oso estua da, batez ere, estres soziala bada.
|
Hainbat
autorek diotenaren arabera, estres egoeretan askatutako glukokortikoideen erregulazio okerra gauzatzean, depresio jokabidea eragingo luketen prozesu biologikoak areagotu egiten dira (10). Hala ere, estres egoeren aurrean ez dugu denok berdin erantzuten, eta norbanakoen estrategia ezberdinek uste dugun baino zerikusi handiagoa izan dezakete gure garunean, estresak eragiten dituen ondorioak baldintzatu baititzakete (11).
|
|
|
Hanturazko zitokinen eta depresioaren arteko harremana baieztatzen duten datuak izan arren, depresioaren kontrako
|
hainbat
farmakok ez dute substantzia hori ardatz hartzen. Norabide horretan esku hartuko luketen farmako berriak aurkitzeko zailtasun nagusia zera da:
|
|
|
Badirudi orokorrean sintoma hori ere ama hizkuntzan agertzeko joera handiagoa dagoela, baina edukiaren eta etiologiaren araberako aldakortasuna ere deskribatu da.
|
Hainbatek
diote eduki mehatxagarria daukaten haluzinazioak bigarren hizkuntzan agertzen direla sarriago, eta toxikoek sortutakoak hizkuntza batean baino gehiagotan ager daitezkeela.
|
|
|
Pankreatitis akutuan hipobolemia egoera eman ohi da sarritan, pazienteak edateko arazoak dituelako, eta sabelaldeko hirugarren espazioak bolumen galera eragin dezakeelako. Shock egoeran badago, hidratazio indartsua hasi dugu, serum isotonikoa emanez,
|
hainbat
adituk dioenez orduko 300 mL-ko erritmoan. Shock egoerarik ez badago, hidratazio arinagoa egin behar da.
|
|
|
Behin ospitaleratzea eginda, oso garrantzitsua da pazientearen ebaluazio jarraitua egitea, 12 orduan behin gutxienez, lehen lau egunetan (19).
|
Hainbat
larritasun zeinu kliniko, analitiko eta erradiologiko deskribatu dira (ikus 1 irudia), baina oso balio prediktibo positibo baxua dute. Zaila denez aurreikustea zein pazientek garatuko duen Hanturazko Erantzunaren Sindrome Sistemikoa, bai analitikoki eta bai bestelako metodoak erabiliz, jarraipen klinikoa eta analitikoa oso garrantzitsuak dira, organo gutxiegitasunen bat garatzen badu, horiei aurre egiteko (20).
|
|
|
1 taulan bi sailkapenok deskribatzen ditugu. Dena den, gure ikerketa taldeak ikusi du Determinanteetan Oinarrituriko Sailkapenak
|
hainbat
arazo dituela, talde berean bilakaera ezberdineko pazienteak sartzen dituelako: organo gutxiegitasun mantendua duten pazienteak, baina nekrosi infektaturik garatzen ez dutenak batetik; eta organo gutxiegitasun mantendurik ez dutenak, baina nekrosiaren infekzioa garatzen dutenak bestetik.
|
|
|
Ongi ezagutzen da arazo honek osagai heredagarri garrantzitsua duela (batez besteko% 79), baina faktore genetikoez gain gaixotasunean eragin dezaketen beste
|
hainbat
ingurune faktore deskribatu dira: burualdeko traumatismoak, NSZko infekzioak, entzefalopatia hipoxiko iskemikoa, jaiotzean pisu baxua, erditze goiztiarrak, zilbor hestearen prolapsoa, preeklampsia, haurdunaldian zeharreko gernubideetako infekzioak, alkohol kontsumoa, amaren estresa, baldintza sozioekonomikoak, etab. (1).
|
|
|
Gai honen inguruan, ADHNan eragina izan dezaketen faktoreak azaltzeko erronka izan dute ikertzaile ugarik. Horrela, haurdunaldian tabakoa erretzea, ADHNa pairatzeko arrisku faktore garrantzitsua dela aurkitu dute
|
hainbat
ikerketak. Baina horren harira, eztabaida ugari dago asoziazio hori tabakoak umetoki barnean eragiten dituen efektuengatik ote den (4).
|
|
|
Baina horren harira, eztabaida ugari dago asoziazio hori tabakoak umetoki barnean eragiten dituen efektuengatik ote den (4). Aurretik egindako
|
hainbat
ikerlanen arabera, haurdunaldian zeharreko tabakoaren kontsumoak (batez ere amarenak) ADHNaren garapenean eragina zuela ikusteaz gain, tabakoren kontsumoak ez ezik, nikotina txaplatek ere eragina zutela argitu zen (5, 6). Horretaz gain, kasu kontrol ikerketa batek dio haurdunaldian erre zutenen haurrek portaera arazo eta jokaera desafiatzaile eta borrokalari handiagoa zutela (7).
|
|
|
INMA (Infancia y Medio Ambiente, Haurtzaroa eta Ingurumena) Espainiako
|
hainbat
lurraldetako (Asturias, Valentzia, Sabadell, Menorca, Granada, Ribera de Ebro eta Gipuzkoa) jaiotzen kohorte ikerketa prospektibo eta multizentrikoa da, ikerketa talde ugarik osatzen dutena. Airean, uretan eta elikagaietan dauden kutsatzaileek umekian, jaioberrian eta umearen hazkuntzan nahiz garapenean eduki ditzaketen eraginak aztertu nahi izan dira proiektu horretan; xede hori lortu nahian sortu zen INMA.
|
|
|
Orain arte ADHNaren eta haurdunaldian zeharreko tabakismoaren inguruan dauden ikerlanetako emaitza kontrajarriak ikusita, ondoriozta daiteke ez dagoela argudio nahikorik erlazio zehatz bat ezartzeko. Gainera, lehen aipatutako ikerketa norvegiarraren arabera, ADHNaren kasu kopurua
|
hainbat
urtetan zehar egonkor mantendu den bitartean, erretzaileen kopurua murrizten ari da. Benetan tabakoak ADHNaren garapenean eragina izango balu, bien prebalentziak proportzionalak lirateke eta ez alderantziz proportzionalak errealitatean gertatzen den moduan (9).?
|
|
|
Lan honek
|
hainbat
muga ditu. Lagina ez da handia, 323 ama/ ume bikote.
|
|
|
Indarguneei dagokienez, esan beharra dago INMA proiektua kohorte prospektiboa dela, zeinean eremu sozioekonomiko eta ingurumen ezberdinetan bizi diren familien jarraipen zorrotza egiten den. Jarraipen horretan, ingurumen datuak kontuan hartzeaz gain,
|
hainbat
egiten dira denboran zeharreko ezaugarri fisiko, neurologiko eta sozioekonomikoen inguruko datuak jasotzeko. Gainera, aintzat hartzekoa da. orobat, informazioa modu objektiboan jaso dela, galdeketa hau pasatu baino lau urte lehenago.
|
|
|
Arreta defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua (ADHN) umeengan arazo hedatua da gure gizartean. Haurdunaldian tabako kontsumoarekin lotu izan da
|
hainbat
ikerketatan, baina lotura kausal hori ondo finkatu gabe dago gaur egun. Ikerketa honen helburua zera da: emakume haurdunen tabako aztura eta haien haurdunalditik jaiotako 4 urteko umeen ADHNa ikertzea.
|
|
|
Maila sozial baxuko eta, batez ere, lehen mailako edo ikasketa gabeko gurasoen umeek ADHNaren arriskua areagotuta zeukaten. Kohorte ikerketa honetan amei haurdunaldiaren 32 astean tabakoari buruzko eta
|
hainbat
aldagai sozioekonomikori buruzko galdeketa egin zitzaien. Gainera, gernuko lagin batean kotinina neurtu zitzaien.
|
|
2018
|
|
|
Horrela, zitokinen kontzentrazioa igotzeak gaixotasunaren agerpenean eragina izan dezakeela proposatu da, depresioaren modulatzaile bezala jokatuz. Hori horrela dela pentsatzeko
|
hainbat
arrazoi daude. Hasteko, depresioa IL?, IL, TNF?
|
|
|
sistema immunearen hiperaktibazioa eta horrekin erlazionatutako seinalizazio jauzi guztiak, zitokina proinflamatorioen mailak igotzeaz gain, glukokortikoide eta sistema immunearen desorekarekin eta funtzio neuropsikiatriko kaltetuekin erlazionatuta egon daitezke. Izan ere, depresioa duten pertsonen LZRan IL?, IL eta TNF, zitokina proinflamatorioen mailak handituta daudela aurkitu da garuneko
|
hainbat
gunetan, hala nola hipokanpoan (8).
|
|
|
Animalietan eginiko azterketek periferiatik garuneranzko seinale inflamatorioen
|
hainbat
transmisio bide aurkitu dituzte, hala nola bide humorala (muga hematoentzefalikoa zeharkatuz), bide neurala (zitokinen lotura nerbio aferenteen zuntzetara) edo bide zelularra (monozitoen lekualdaketa garun baskulatura). Gainera, gizakietan egindako aurkikuntzetako batek adierazi duenez, periferian erantzun inflamatorio eta immune bat ematen denean, TNF, aren aktibazio akutuak garuneko zitokina proinflamatorioen mailak kronikoki igotzen ditu.
|
|
|
Beren buruaz beste egin duten depresiodun gaixoen post mortem garunetan berezko erantzun immunearen osagai diren hantura zitokinen espresioaren igoera aurkitu da. Gainera, depresiodun pazienteen garunetako
|
hainbat
gunetan, hipokanpoa, PFC eta hipotalamoa adibidez, mikrogliaren aktibazioa deskribatu da. Hori gutxi balitz, neuroirudi teknikekin burututako azterketa batean, non translokazio proteina (TSPO) markatu den (aktibatutako mikroglian, makrofagoetan eta astrozitoetan gainespresatzen dena), asaldura depresibo nagusia duten pertsonen garunetan mikrogliaren immunoaktibazio handiagoa dagoela aurkitu da.
|
|
|
Hori gutxi balitz, neuroirudi teknikekin burututako azterketa batean, non translokazio proteina (TSPO) markatu den (aktibatutako mikroglian, makrofagoetan eta astrozitoetan gainespresatzen dena), asaldura depresibo nagusia duten pertsonen garunetan mikrogliaren immunoaktibazio handiagoa dagoela aurkitu da. Ikerketa gehiagotan frogatu denez, periferiako estimulu immune indartsu baten aurrean, endotoxinaren administrazioa adibidez, boluntario osasuntsuen garuneko
|
hainbat
gunetan zelulen aktibazioa antzeman da markatutako TSPO ligandoen bitartez (19).
|
|
|
Depresiodun pazienteen garuneko
|
hainbat
gunetan, PFC eta hipotalamoa adibidez, astrozitoen aktibazioa deskribatu da (19). Gainera, astrozitoak gai dira mikroglia aktibatzeko, NSZko hantura erantzuna areagotuz.
|
|
|
Depresioan hartzaile glutamatergikoen aktibazioaren igoera gertatzen dela proposatu da. Hori frogatzen duten
|
hainbat
ikerketa burutu dira. Esaterako, IFN, terapia jasotzen duten pazienteen garuneko gune batzuetan, gongoil basaletan adibidez (prozedura ikasketarekin edo eguneroko portaerekin erlazionatuak), glutamato mailen igoera deskribatu da eta igoera horren eta agertutako sintoma depresiboen artean korrelazioa dagoela ikusi da (19).
|
|
|
Depresioaren teoria neuroinflamatorioaren arabera esan bezala, berezko erantzun immunearen zitokinak periferiatik iristen diren momentutik aurrera NSZan hantura prozesua piztu eta etengabe indartzen joango litzateke,
|
hainbat
mekanismo eta kalteren bitartez (3.irudia): glutamatoaren erregulazioan gertatutako asaldurak, azido kinolinikoaren bidezko NMDA hartzaileen aktibazioa, neurotransmisio glutamatergikoaren gainaktibazioa, kalteak oligodendrozitoetan. Oligodendrozitoak neuronak inguratzen dituzten mielina sareak ekoizten dituzten zelula glialak dira eta NSZan gertatzen den hantura jauziarekiko bereziki sentikorrak dira.
|
|
|
BDNFa neurogenesia eta neuroplastikotasuna (neuronen arteko komunikazio egokia ziurtatzen duen ezaugarria) bultzatzen dituen faktore neurotrofikoa da. Depresioan garrantzia hartu duen faktore neurotrofikoa da, gaixotasun neurologikoekin erlazionatutako
|
hainbat
aurkikuntza egin direlako. Esate baterako, eszitotoxikotasuna sortzeaz gain, gehiegizko glutamato mailen bidezko NMDA hartzaileen aktibazioak BDNFarenekoizpena jaistea eragin dezakeela ikusi da (20).
|
|
|
Depresioa gaixotasun multifaktoriala den heinean, atzetik
|
hainbat
kausa eta faktore daude, koadro sintomatiko ezberdinak agertzea eragiten dutenak. Hortaz, gaitz mental hau eragiten duten mekanismoak ulertzea ezinbestekoa da tratamendu eraginkorra ezarri ahal izateko.
|
|
|
Orain arte lortutako datuen arabera, hantura eta erantzun immunea itu bezala dituzten tratamenduen potentzial terapeutikoa ezagutzea garrantzitsua izan daiteke depresioaren tratamendurako.
|
Hainbat
entsegu klinikotan lortutako emaitzek COX2 inhibitzaileek antidepresiboen efektu terapeutikoetan eragin sinergikoa dutela frogatu da. Celecoxib ez gain, beste antiinflamatorio batzuek ere eragin antidepresiboak izan dituzte beren eragin antiinflamatorioekin batera.
|
|
|
Gaixotasunaren etiologiari dagokionez, oraindik ezezaguna den arren, ikerketa askok adierazten dute faktore genetikoen, faktore psikosozialen eta neurotransmisioaren eta maila hormonalen asalduren konbinazioak depresioa eragin dezakeela (3). Depresio endogenoaren etiologia eta fisiopatologia argitzen jarraitzeko asmoz, azken urteetan
|
hainbat
hipotesi garatu dira, non gaixotasuna ikuspuntu ezberdinetatik aztertu den, eta horietatik aipagarrienak teoria monoaminergikoa eta teoria neurotrofikoa dira.
|
|
|
Teoria honek depresio endogenoaren etiopatogenia nerbio sistema zentralean gertatzen den aktibitate monoaminergikoaren (noradrenergikoa edota serotonergikoa) gutxitzearekin erlazionatzen du. Bi neurotransmisoreen sinapsietan, bai maila presinaptikoan bai maila postsinaptikoan, gertatzen diren
|
hainbat
mekanismoren asalduren ondorioz, tarte sinaptikoan erabilgarri dagoen noradrenalina edo/ eta serotonina kantitatea murriztua egongo litzateke (1 irudia); horrela, bi sistemen funtzioa kaltetuz eta horiekin erlazionatutako garuneko beste zati batzuetan ere eragina izanez, hala nola hipokanpoan (oroimenarekin erlazionatua), garunaren aurreko kortexean (PFC) (egoera animikoarekin erlazionatua), hipo...
|
|
|
|
Hainbat
ikerlanek beste ikuspuntu batetik aztertzen dute teoria hau. Neurotransmisoreen sistemen desorekaz gain, haien hartzaileen erregulazioaren desoreka bat ere proposatzen dute.
|
|
|
Depresioa bezalako gogo aldartearen asaldurekin gehien erlazionatu den faktore neurotrofikoa garunetik eratorritako faktore neurotrofikoa (BDNF) deiturikoa da, plastikotasun neural eta neurogenesiaren erregulaziorako ezinbestekoa dena. Tirosin kinasa erako bere hartzaileari lotuz, TrkB delakoa,
|
hainbat
seinalizazio bide bultzatu eta neuronen dendriten arborizazioa kontrolatzen du, esate baterako (3). Estresak eta kortisolak neuronen biziraupenerako eta sinapsien egokitasunerako hain garrantzitsua den BDNFaren mailei eragiten dietela deskribatu da.
|
|
|
Ondorioz, estresari erantzuna ematean (homeostasia alda dezakeen edozein estimulu fisiko edo psikologikoren aurrean), helburu nagusia oreka fisiologikoa modu azkar eta eraginkorrean berreskuratzea izango da. Horretarako, organismoak
|
hainbat
mekanismo martxan jarriko ditu, adibidez, lehenik eta behin, nerbio sistema sinpatikoaren (NSS) aktibazio azkarra, arreta areagotu eta organismoa arrisku egoera baterako prestatzeko, behar ez diren portaera guztiak inhibituz, eta, ondoren, HPA ardatzaren aktibazioa, glukokortikoide mailak igoarazteko (9).
|
|
|
HPA ardatzaren kontrola hartzaile intrazelular batzuek, bereziki, hartzaile glukokortikoideek (GR), daramate. Horregatik, paziente deprimituetan GRen zenbatekoa eta/ edo funtzioa gutxitua egon daitekeela proposatu dute
|
hainbat
ikerketak. Horretaz gain, beste ikerketa batzuek antidepresiboak GR mailak igotzeko gai direla ikusi dute, glukokortikoideen funtzioa berreskuratuz (12,13).
|
|
|
Estres estimuluei eta glukokortikoide maila plasmatiko baxuei erantzuteko askatzen da, bere sintesi propioa erregulatzeko gai delarik.
|
Hainbat
funtzio betetzen dituzte organismoan glukokortikoideek, hala nola estresaren erantzunaren kontrola, gluzido, lipido eta proteinen metabolismoaren kontrola eta sistema immunearen inhibizioa (ezaugarri antiinflamatorio eta immunogutxitzaileak dituzte) (9).
|
|
|
Horietako batek, adibidez, asaldura depresibo nagusia duten pazienteek plasman, gernuan eta likido zefalorrakideoan (LZR) kortisol maila handituak azaltzen dituztela aurkitu zuen (16). Izan ere, jakina da depresioa pairatzen duten pertsonen erdiek, gutxi gorabehera, hiperkortisolemia dutela, tratamendu antidepresiboarekin itzulgarria dena; eta are gehiago, hiperkortisolemia kroniko batetik bereizten den gaixotasuna, hau da, Cushing sindromea, duten gaixoetan ere depresio tasa altuak agertzen direla ikusi da. Horretaz gain, eta tratamenduari dagokionez, depresioan erabiltzen diren
|
hainbat
farmako antidepresibo eraginkorrek kortisola erregulatzen duten substratu neuroendokrinoetan jarduten dute. Emaitza hauek adierazten dute depresioaren zenbait alderdi HPA ardatz desorekatu batek sor ditzakeela (7).
|
|
|
Depresio nagusia asaldura neuropsikiatriko ohikoenen artean dago. Gaixotasun mental honen etiologia eta oinarri fisiopatologikoak azaltzeko
|
hainbat
teoria proposatu dira, hala nola teoria monoaminergikoa edo neurotrofikoa. Hala ere, oinarri neurobiologikoak oraindik ez dira ezagutzen, sistema ezberdinen parte hartzea izanik proposatzen dena.
|
|
|
National Institute of Aging eta American Heart Association en jarraibideen arabera, jatorduetan gatzaren erabilera kontrolatzea da neurririk egokiena, eguneko 1.500 miligramo izanik aholku gomendagarriena. Datu hori
|
hainbat
ikerketak babesten dute, gatzaren gutxitzeak presio arteriala gutxitzen duela ikusi baitute (20,21), eta gainera arratoietan ikusi dute gatz gehiegi erabiltzea gaixotasun kardiobaskularren arrisku faktore garrantzitsua dela (21). Baina ikerketa honetako hipertentso gehienek(% 73) gatza beti edo batzuetan erabiltzen zuten; azpimarragarria da talde horretan gehienek(% 84) adierazi zutela elikadura egokia zutela.
|
|
|
Espainiako azken datuek adierazten dutenez, helduen% 15ek obesitatea du eta% 37k gainpisua, horrek adierazten du bi pertsona heldutik bat pisu arruntetik gora aurkitzen dela (1,2). Obesitateak eragin zuzena dauka beste
|
hainbat
patologiatan, hala nola II motako diabetes mellitus ean (DM2), hipertentsio arterialean (HTA), arazo kardiobaskularretan, zenbait minbizitan eta arnas arazoak agertzeko arriskua ere ekar dezake (3,4). Gainera, esan beharra dago obesitatea pairatzen dutenek hiru aldiz arrisku handiagoa dutela DM2 eta HTA izateko (3).?
|
|
|
Arestian esan bezala, jarduera fisikoak eta elikadurak
|
hainbat
gaixotasunetan eragin handia dutela gauza jakina da, gai horren inguruan ikerlan asko publikatuta baitago, horietatik gehienak interbentzio programak izanik (jarduera fisikoa edota dieta zehatzak ezarriz). Ostera, gaixoen ezagutza mailaren inguruan ez dago publikatuta lan askorik.
|
|
|
Terminologia Batzordeak, lanean hasi zenetik,
|
hainbat
jarduketa plan onartu eta gauzatu ditu, betiere Dekretuak Batzordeari ezartzen dizkion egitekoak kontuan: –Terminologiaren arloko lehentasunak ezartzea; lanerako proposamenak egin eta urteko jarduera planean sartzea; terminologiako lanetarako irizpideak proposatzea;?
|
|
|
– kontzeptu bakarra izendatzeko
|
hainbat
termino daudenean, horien arteko lehentasunak ezartzea;? –
|
|
|
Medikuntza arloa Terminologia Batzordeak ezarritako lehentasunen artean dago eta, hori dela eta,
|
hainbat
hiztegi egin dira espezializate eremu horretakoak. Terminologia Batzordeak onartu dituen lehenengoak Traumatologiaeta Hiesadira, honez gero erabiltzaileen eskuetan daudenak.
|
|
|
3 Terminoen gainean erabakiak hartzeko orduan atzemandako arazoak eta aplikatutako irizpideak.
|
Hainbat
adibide.
|
|
|
Izan ere, ikerketa honetan, gurasoen GMIa adin guztietan GParekin lotzen zen. Ezaugarri antropometrikoen herentzia genetikoan
|
hainbat
gene egon daitezke inplikatuta: erregulazio homeostatikoan, gosearen erregulazioan eta energia oreka mantentzean parte hartzen duten geneak (12,17).
|
|
|
Gipuzkoako Trauma Batzordea 2010 urtean sortu zen Orduz geroztik,
|
hainbat
ekimen bultzatu ditu paziente traumatikoaren atentzioa hobetzeko asmoz. Hilero biltzen dira partaideak Donostia Unibertsitate Ospitalean, eta, datuak aztertzeaz gain, gure sistema eguneratua mantentzeko azkeneko argitalpen eta joerak eztabaidatu eta haien ezartzea baloratzen du.
|
|
|
Era berean, Gipuzkoako Trauma Batzordea osatu zen 2010 urtean, espezialitate ezberdinen kideak biltzen dituena. Orduz geroztik,
|
hainbat
ekimen bultzatu dira paziente traumatikoaren atentzioa hobetzeko asmoz, azken hamarkadan ingresatutako traumatizatu larrien hilkortasuna% 16,7tik% 8,77ra jaitsi delarik gure lurraldean. Horrenbestez, argi geratzen da Trauma Sistemak erreminta baliagarriak direla eskura dauden baliabideak modu egokian kudeatzeko eta zauritutako pazienteei atentziorik onena emateko.
|
|
|
Xingola Burch en teknika bezain eraginkorra da eta baditu
|
hainbat
abantaila: ebakuntza denbora, ospitaleko egonaldia eta eguneroko ekintzetara bueltatzeko beharrezko denbora laburragoak.
|
|
|
PGIan tratamendu farmakologikoa erabil dezakegu, antimuskarinikoak edota beta 3 agonista adrenergikoak hain zuzen. EGIaren kasuan, ostera, kirurgiara joko dugu; badaude horretarako
|
hainbat
teknika, urteetan zehar hobetuz joan direnak, gaur egun erabiliena uretra azpiko xingolak direlarik, polipropilenozkoak. Xingolen eraginkortasun tasa altua da, mota ezberdinak daude bakoitza bere berezitasunekin eta horiek ezagutzea ezinbestekoa da pazienteari aholku egokiena emateko.
|
|
|
Badaude
|
hainbat
faktore gernu inkontinentziarekin erlazionaturik:
|
|
2019
|
|
|
|
Hainbat
urtetako datuak aztertzen ditugunean, denboran zehar praktika bera aldatu ahal izan dela kontuan hartu dugu. Beheko grafikoan (4 irudia) urte bitartean bihotz gutxiegitasunaren ondoriozOsakidetzako ospitaleetan ingresatutako pazienteak irudikatzen dira.
|
|
|
Beheko grafikoan (4 irudia) urte bitartean bihotz gutxiegitasunaren ondoriozOsakidetzako ospitaleetan ingresatutako pazienteak irudikatzen dira. Bost urte horietarako, bihotz gutxiegitasunaz gainera pazienteek altaren momentuan zeuzkaten beste
|
hainbat
patologia bildu eta irudikatu dira (ardatz horizontalean, patologia ezberdinak; bertikalean, patologia horiek zeuzkaten paziente kopuruak, %etan emanak)
|
|
|
4 irudian ikusi ditugun pazienteak bihotz gutxiegitasunaren kohorte batendira. Han partetxe adierazi dugun bezala, 2011tik aurrera Osakidetzako ospitaletan lehenengo aldiz ingresatutako pazienteei buruzko datuak bildu eta
|
hainbat
datu iturri gurutzatu ditugu, OBI (Osakidetza Business Intelligence) plataformako datu baseak eta kanpoko erregistroak (Hilkortasun Erregistroa).
|
|
|
Klinikoek idatzitako testuetan,
|
hainbat
sinonimo edo esanahi bereko esaldi erabiltzen dira gauza berbera adierazteko. Kardiologian, esaterako, kanporatze frakzioa hainbat modu desberdinetan azaltzen da idatzia, hala nola, fe?,, fracción de eyección? (gaztelaniaz), edo funtzio sistolikoaren aipamenaren pean.
|
|
|
Klinikoek idatzitako testuetan, hainbat sinonimo edo esanahi bereko esaldi erabiltzen dira gauza berbera adierazteko. Kardiologian, esaterako, kanporatze frakzioa
|
hainbat
modu desberdinetan azaltzen da idatzia, hala nola, fe?,, fracción de eyección? (gaztelaniaz), edo funtzio sistolikoaren aipamenaren pean.
|
|
|
Osasungintzaren eguneroko praktikan biltzen diren datu baseekin sor daitezkeen
|
hainbat
arazo ikusi ditugu, zailtasun maila ezberdinak dituztenak, datu kopurua erraldoia denean bereziki sortzen direnak.
|
|
|
1950eko hamarkadan, Isaac Asimov zientzia fikziozko idazleak Multvac izeneko ordenagailu erraldoia aipatu zuen
|
hainbat
kontakizunetan. Izena egiazko ordenagailuen izenetatik hartu zen:
|
|
|
|
Hainbat
erakunde ahaleginak egiten ari dira RWEaren analisia egiteko jarraitu behar diren pauso nagusiak adierazten eta estandarizatzen. Erabilitako metodologiak lortu luke RWEa lortzeko diseinatzen diren behaketan oinarritutako azterketen desabantailak murrizten.
|
|
|
–Azpiegituraren garapenean
|
hainbat
elementu sartzen dira: gaitasun fisikoa martxan jartzea, hau da, hardwarea; tresna eta metodo analitikoak garatzea; behar diren langileak trebatzea; jardun efiziente eta eraginkorrerako prozesuak ezartzea, eta arreta estrategiari eta faseei forma ematea.
|
|
|
Balio gutxiko praktika klinikoak saihesteko, azken urteetan
|
hainbat
ekimen sortu dira, esaterako:
|
|
|
Elkarrekintza estimatzeko eredu lineal multibarianteak erabili ditugu. Zenbat eta handiagoa PM2.5 eta NO2 arekiko esposizioa,
|
hainbat
eta T4 maila altuagoa; emaitza estatistikoki esanguratsua(?= 0,15, %95KT9: 0,02; 0,27, p= 0,019) izan da partikulen kasuan eta esangura estatistikotik gertu(?= 0,04, %95KT=:; 0,09, p= 0,099) egon danitrogeno dioxidoaren kasuan.?
|
|
|
Haurraren odolean T4 kontzentrazioa gutxitu egin dela antzeman bada, sortzetiko hipotiroidismoa dagoela adieraz (13) dezake, ordea. Euskal Autonomia Erkidegoan,
|
hainbat
jaiotzetiko gaixotasunei aurre egiteko, baheketa programa (14) egiten da, 1982tik, eta bilatzen diren gaixotasun horietako bat da hain zuzen ere, hipotiroidismoa. Kasu horretan, jaioberriaren orpotik ateratako odolaren tiroxina eta TSH mailak neurtzen dituzte.?
|
|
|
Haurdunaldiaren lehen eta hirugarren hilabeteetan galderak egin zitzaizkien parte hartzaileei, eta galde sorta horietatik atera ziren amari eta haurdunaldiari buruzko
|
hainbat
datu, hala nola amaren adina, ikasketa maila (lehen hezkuntza edo gutxiago, bigarren hezkuntza, unibertsitate ikasketak), etnia (kaukasikoa edo besteren bat), lanbidetik (20) lortutako gizarte maila (eskuz edo eskuz ez), tabakoarekiko aztura (haurdunaldiko 32 astean erretzen duen edo erretzen jarraitzen ote duen ala ez; esposizio pasiboa), alkohola edateari buruzkoa (amak edaten duen ala ez, eta ... –
|
|
|
Bestalde, beste
|
hainbat
lanetan bezala (6), (9), neguak jaioberriaren tiroxina maila alda dezakeela agertu zaigu lan honetan. Neguan jaio ez direnek batezbeste 1, 25µg/ dL gutxiago dute neguan jaio direnek baino.
|
|
|
Baina pizten duten interesa ez dago proteinak kodetzeko duten gaitasunaren baitan, RNA molekula modura funtzionalak direla aurkitu izanaren baitan baizik. LncRNA funtzional edo RNA gene hauek klase modura definitzen dituzten
|
hainbat
ezaugarri komun partekatzen dituzte: alde batetik, kromatina mailan transkribatzen diren DNA geneen marka epigenetiko berak dituzte, H3K4me3 (3 histonako 4 lisinaren trimetilazioa) promotorean eta H3K36me3 (3 histonako 36 lisinaren trimetilazioa) genearen gorputzean zehar, RNAm aren antzera lncRNA gehienen transkripzioa RNA polimerasa II k egiten du, 5?
|
|
|
Azken horiek interes berezikoak dira transkripzio aktiboko marka histonikoak erakusten dituztelako, zelularen barruan funtzionalak direla iradokiz. Izatez,
|
hainbat
ikerketak zelularen oinarrizko bidezidorretan duten inplikazioa erakutsi dute, minbiziaren garapenean izan dezaketen garrantzia azpimarratuz (12).
|
|
|
Marka horiek zelula bat bereiztean zelula alabetara pasatzen direla ikusi da, nahiz eta ez dagoen oso argi nola gertatzen den. Hala ere, lncRNAek beste
|
hainbat
funtzio betetzen dituzte zelularen nukleo eta zitoplasman (2 irudia), besteak beste, DNAren toleste eta isolamenduaren erregulazioa, RNAren transkripzio, moztitsasketa, itzulpen eta egonkortasunaren erregulazioa, egitura azpinuklearren antolakuntza, proteinen lokalizazioa egitura zelular jakinetara eta mikroRNAen lotura hauen funtzioa kontrolatzeko. Era berean, lncRNA batzuek peptido motzetara itzul daitezkeen ORF txikiak kodetu ditzakete (7).
|
|
|
LncRNA ugari deskribatu dira giza gaixotasunen garapenarekin erlazionatuta, bereziki minbiziaren testuinguruan. Zehazki,
|
hainbat
tumoretan onkogene, gene tumore supresore eta eraldaketa metastatikoaren gidari diren lncRNAk deskribatu dira, horien desregulazioak gaixotasunaren garapenean duen garrantzia azpimarratuz. LncRNAen adierazpen akastun hori gene kodetzaileen kasuan bezala alterazio genomikoen, erregulazio epigenetikoaren, transkripzio faktoreen edo egonkortasunean eragina duten faktoreen jardueraren ondorioa izan daiteke.
|
|
|
MEG3 Maternally expressed gene 3 (MEG3) tumore supresore modura deskribatutako lehen lncRNA da (3A. irudia). Minbizi mota ugaritan MEG3aren adierazpena era adierazgarrian murrizten dela deskribatu da; hala nola garuneko
|
hainbat
tumoretan, gibel, bular, giltzurrun, birika eta prostatako minbizietan, baita mieloma anizkoitza, sindrome mielodisplasikoa eta AML bezalako minbizi hematologikoetan ere (7, 16). AMLaren testuinguruan MEG3aren adierazpen murriztua eta promotorearen hipermetilazioa gaixo hauen pronostiko txarreko adierazle modura deskribatu dira (17).
|
|
|
Hortaz, m6A edo bestelako aldaketak irakurtzeko gai diren proteinen identifikazioan eta karakterizazio funtzionalean dago gakoa; izan ere, proteina horiek markaturiko RNA horren patua zein izango den erabakiko baitute, amaierako RNA ez kodetzaileen edo proteinen sintesia erregulatuz (27).
|
Hainbat
proteina ezberdin aurkitu dira m6A aldaketaren idazle, irakurle eta ezabatzaile gisa parte hartzen dutenak. METTL3 entzima izan da lehena, metiltransferasa funtzioa du eta funtsezko proteina bezala deskribatu da m6A aldaketa idazteko garaian.
|
|
|
Orain arte ezagutzen den m6A marken gehiengoa RNAm an aurkitu bada ere, funtzio zelular ezagunak dituzten lncRNAetan ere detektatu dira berriki. Esaterako, RNAm aren transkripzioa eta moztitsasketa erregulatzen duen MALAT1lncRNAn (Metastasis Associated lung adenocarcinoma transcript 1)
|
hainbat
m6A gune aurkitu dira, MALAT1transkriptoaren bigarren mailako egitura, eta ondorioz funtzioa, mantentzeko ezinbestekoak direnak (31). Era berean, XISTRNA ez kodetzaile nuklearrean ere m6A gune ugari identifikatu dira, eta YTHDC1 proteina gune horietara batzea ezinbestekoa da X kromosoma baten isilarazpena era egokian burutzeko (29).
|
|
|
Gutxienez 57 RNA metiltransferasa identifikatu dira giza zeluletan, haietatik 5 behintzat m5C aldaketan eragin zuzena dutenak; NSUN1/ 2/ 3/ 4/ 6/ 7, NSUN5a/ b/ c, DNMT2 (RCMT metiltransferasak) eta TET familiako proteinak hurrenez hurren. NSUN2k
|
hainbat
RNA ez kodetzailetan 5 zitosina metilatu dezakeela ikusi da, eta horrek zelula amen garapenaren erregulazioan eta minbizi zelulen garapen eta metastasian garrantzi handia duela deskribatu da. Aldiz, DNMT2k, DNA metiltransferasa bezala ezagutu den arren, RNAt eta RNAr aren metilazioan ere parte hartzen duela ikusi da (25, 33, 35). m5Cren funtzio biologikoak RNA eukariotoan ezezaguna izaten jarraitzen du gaur egun (31).
|
|
|
Bestalde, TET familiako TET1/ 2 eta TET3, hm5C (hidroximetilzitosina) bitartekari moduan erabiliz, m5C aldaketaren ezabatzaileak direla dirudi. Hau da, proteina horiek m5Cetik hm5Crainoko bidea ahalbidetzen dute, ondoren hm5Ctik berriro zitosinarainoko buelta erraztuz (31). m5C detektatzeko teknika espezifikoekin transkriptoma ikertzean m5C marka ugari aurkitu dira
|
hainbat
lncRNAtan. Esaterako, modifikazio horrek XISTen funtzioa erregulatzen duela ikusi da; izan ere, in vitro ikerketetan XISTen m5C markaren presentziak PRC konplexu errepresiboak lotzea eragozten duela frogatu da (34).
|
|
|
Hala ere, oraindik ez da marka honen entzima irakurlerik ezagutzen, eta ez da ezabatzailerik aurkitzea espero itzulezina dela uste baita (33). Hala ere, gaixotasunekin erlazionatutako
|
hainbat
RNAtan pseudouridilazio guneak antzeman dira, funtzio garrantzitsuak betetzen dituela iradokiz. Hala nola, pseudouridinak RNA baseen parekatzea aldatzen du, eta RNAren ezaugarri fisiko kimikoetan ere eragin zuzena izan dezake, horrela, RNAren egitura aldatuz, baseen parekaketa hobetuz eta RNAren egiturari zurruntasuna emanez.
|
|
|
Berriki, RNAm an modifikazio hau jasaten duten ehunka posizio deskribatu dira, posizio hauek finkoak, induzigarriak zein ehun espezifikoak direlarik (24). LncRNAei dagokienez, berriki burututako, seq (pseudouridina sekuentziazioa) ikerketei esker, pseudouridilazio guneak aurkitu dira
|
hainbat
lncRNAtan, besteak beste XISTeta MALAT1lncRNAetan. Hala ere, modifikazio hauen funtzioa oraindik ezezaguna da gaur egun (24).
|
|
|
Lan honetan, alde batetik, RNA ez kodetzaile luzeen (lncRNA) ezaugarri nagusiak eta minbiziaren garapenean horiek duten garrantzia laburbiltzen saiatuko gara. Izan ere, gaur arteko emaitzek tumore solido zein hematologikoen garapenean
|
hainbat
RNA ez kodetzaile luzek izan dezaketen paper kritikoa azpimarratu dute. Bestalde, epitranskriptomaren alorra ere pil pilean dagoen garai honetan, zientzialariek interes handia dute RNA molekuletan dauden aldaketa biokimikoek izan dezaketen garrantziaren ikerketan.
|
|
|
Dastamen estimulazioa: limoi baten garraztasunetik txokolatearen gozotasunera mingaineko dastamen papilak kitzikatzen dituzten
|
hainbat
jaki edo elikagai erabiliko dira zentzumen honen kitzikapenerako.
|
|
|
Orduko hartan, Snoezelen emozioetan oinarritutako terapia multzo baten partetzat jotzen zen, eta xedea, batik bat, oinarrizko ikaskuntza prozesuetan desgaitasun nabarmena zuten gaixoen ongizatean ardaztu zen; baita eguneroko ohiko zereginak egiteko zailtasunak adierazten zituzten pazienteen erlaxazioan ere (1). Geroztik, Europako
|
hainbat
herrialdetara, Estatu Batuetara, Kanadara, Australiara eta Asiako herrialdeetara hedatu zen. Denbora aurrera joan ahala, ZATaren erabilera klinikoa dementzia pairatzen zuten erien zainketara bideratu eta barreiatu zen batez ere (7).
|
|
|
4 Snoezelen terapiaren eragina beste
|
hainbat
gaixotasunetan
|
|
|
Nahiz eta azkenengo hamarkadan Snoezelen terapia dementzia gaixotasunaren osaketara bideratuta egon,
|
hainbat
ikerketak terapia honen erabilera beste gaitz bazuen hobekuntzarako tresna baliagarri gisa frogatu eta egiaztatu dute.? –
|
|
|
Izan ere, berri txarra jasotzen duten eriek, Snoezelen saioen eraginkortasuna dela bide, ez dute antsietatea tratatzeko farmakoen beharrik izaten. Ikerketa hauen emaitza argitaratu eta gero,
|
hainbat
herrialdetan zainketa aringarrietara bideratuta dauden zentroek interes nabarmena izan dute, gela berezi hauek euren pazienteen ongizatean eta bizi kalitate mailan ekar dezaketen onurak bultzatuta. Hala ere, aditu askoren aburuz, eta etorkizunari begira, terapia honen fidagarritasuna ziurtatzen duten ebidentzia enpiriko eta ikerketa gehiago liratekeela uste da (31).
|
|
|
Terapia honen eragin positiboa haurrek eta nerabeek maiz izaten duten arreta defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmenduan frogatu da.
|
Hainbat
patologia psikiatrikotan eta erditu berri diren emakumeek pairatzen dituzten gogo aldarte aldaketetan ere frogatu da, erditu ondorengo depresio indizeen murrizketa adierazgarria izan delarik (33, 34, 35, 36).
|
|
|
Horrez gain, berrikuspen bibliografiko honetan zehar
|
hainbat
gaixotasunetan deskribatua izan den bezala, Snoezelen terapiaren eraginkortasuna ez da epe luzera mantentzen. Hori dela-eta, gela hauen eskuragarritasuna ezinbestekoa da, baita pazienteen engaiamendua eta motibazioa ere terapia honen inguruko egitarauetan jarraiki parte hartzeko.
|
|
|
Snoezelen terapia, zentzumen anitzeko terapia (ZAT) ez farmakologiko eta psikosoziala da; zazpi funtsezko zentzumenen estimulazioan edo erlaxazioan oinarritzen dena, hain zuzen ere. Pertsonon ongizatea eta norberaren bizi kalitatea hobetzea du helburu nagusia.Ikusmen, entzumen, ukimen, dastamen, oreka, propriozepzio eta usaimen zentzumenak
|
hainbat
objekturen bitartez kitzikatzen dira: argiztapen artifizialaren, musika lasaigarri edo terapeutikoaren, ehundura ezberdinen eta hainbat lurrinen eta elikagaien bidez, besteak beste.
|
|
|
Pertsonon ongizatea eta norberaren bizi kalitatea hobetzea du helburu nagusia.Ikusmen, entzumen, ukimen, dastamen, oreka, propriozepzio eta usaimen zentzumenak hainbat objekturen bitartez kitzikatzen dira: argiztapen artifizialaren, musika lasaigarri edo terapeutikoaren, ehundura ezberdinen eta
|
hainbat
lurrinen eta elikagaien bidez, besteak beste. Terapia honen erabilera dementziaren sintoma fisiologikoak eta portaera aldaketak arintzeko hautabide eraginkor gisa bistaratu da azken hamarkadan.
|
|
|
Horrez gain, aipatzekoak dira Rett sindromean, garun lesio traumatikoan, zainketa aringarrietako programetan eta garun paralisian Snoezelen terapiak eragiten dituen onura nabarmenak. Azterlan honek Snoezelen terapiaren inguruko
|
hainbat
ikerketa biltzen ditu. Kontzeptuaren deskribapen zehaztua eta Euskal Herriko udalerrietan azken urteotan terapia honi eman zaion erabilera terapeutikoaren zein pedagogikoaren azalpen orokorra azaltzen dira.
|
|
|
Kontzeptuaren deskribapen zehaztua eta Euskal Herriko udalerrietan azken urteotan terapia honi eman zaion erabilera terapeutikoaren zein pedagogikoaren azalpen orokorra azaltzen dira. Horrez gain,
|
hainbat
gaixotasunen aurrean terapia honek ekar ditzakeen efektu mesedegarrien edo mugen eta gabezien deskribapena jorratuko da ikuspuntu kritiko batetik.
|
|
|
Snoezelenek pertsonon bizi kalitatea hobetzea du helburu nagusi. Hornikuntza bereziarekin zuzkitutako geletan gauzatzen da, eta funtsezko zazpi zentzumenen estimulazioa argiaren, soinuaren,
|
hainbat
ehunduren, lurrinen edo elikagaien bitartez bideratzen da (3). Musika lasaigarria edo terapeutikoa, aromaterapia, kolore ezberdinetako burbuila tutuak, ur zutabeak, olio esentziak, ispilu bolak, zapore ezberdinetako jakiak, ikusmen zuntzak, pantaila proiektagailuak, masajeak, dardaragailuak eta ukimena garatzeko erremintak izaten dira 30 minutuko saioetan geletan tresnatzen diren objektu ohikoenak; baita pazienteen esperientzia sentsorialak lantzeko eskaintzen diren tresna eraginkorrenak ere (4).
|
|
|
Hori dela-eta kartzinogenesiaren erresistentzia terapeutikoarekin erlazionatu dira.
|
Hainbat
zelula ama ezagutzen dira: garapen enbrionariokoak, ehun helduetakoak eta minbizi zelula amak.
|
|
|
Wnt, Notch, Hedgehog eta hazkuntza faktoreak. Egoera normalean, seinalizazioa aktibatzean ligando hartzaileak eta
|
hainbat
molekula erreakzio kateatuan nukleora bideratzen dira eta gene ezberdinen transkripzioa eragiten dute; beste gauza batzuen artean, zelulen proliferazioan, desberdintzapenean, heriotzean,? –
|
|
|
Idazki honetan azalduko dugu nola erlazionatzen den seinalizazio bide horien desregulazioa kartzinogenesiaren sorrerarekin, bereziki minbizi zelula amen biziraupena sustatuz. Minbiziari aurre egiteko
|
hainbat
estrategia elkartu behar dira. Ezagutu behar da nola adierazten diren seinalizazio bideak tumore bakoitzean eta zein diren horien arteko elkarrekintzak, tratamendu espezifikoagoak diseinatzeko.?
|
|
|
|
Hainbat
zelula ama ezagutzen dira. Garapeneko zelula amak 1981ean izendatu ziren lehen aldiz blastozele barruko zelulak eta teratokartzinometako zelulak elkarrengandik desberdintzeko, biek desberdintzapen prozesu baten bidez beste zelula mota konkretu batzuetara bideratzeko gaitasuna zutelako.
|