|
2001
|
|
|
Izerditan ari garenean
|
gure
organismoak gatza eta ura galtzen duela egia bada ere, eskuarki ez dugu aparteko ekarpenik egin behar, gure ohiko galera horiek larriak ez direlako.
|
|
|
Egun, dietetika eta nutrizioa ez dira arduratzen nutrizio alorrean onurak ekartzen dizkiguten elikagaien osagaiez (proteinak, gantzak, karbohidratoak, bitaminak eta mineralak) bakarrik: ahalmen antioxidatzailea daukaten bestelako sustantzia zenbaitek ere, ondorio mesedegarriak eragiten dituzte
|
gure
organismoan.
|
|
|
Erradikal aske izenekoen eragin kaltegarria galarazten duten bitamina, mineral, koloratzaile natural eta landare konposatu batzuk dira,
|
gure
organismoan ohi daudelarik, hainbat prozesu metabolikotan esku hartzen duten sustantziak.
|
|
|
Oxigenoa denean, arnas hartzea ezinbestekoa dute
|
gure
organismoko zelulek biziko badira baina, horren ondorioz hain zuzen, ADNa, (geneak, alegia), proteinak eta lipidoak (gantzak) alteratzeko gauza diren neurrian, gure bizitzan osasunari kalte egiten dioten molekulak (erradikal askeak) osatzen dira.
|
|
|
|
Gure
organismoko zelula batzuk etengabe berritzen ari dira (larruazalean, hesteetan, etab.) eta beste zenbait ez dira berritzen (gibeleko zelulak, neuronak, etab).
|
|
|
Sistema kardiobaskularra babesteaz gainera, entzima glutation peroxidasa eta katalasa(
|
gure
organismoan berez dautzan antioxidatzaileak) eragiten dituzte.
|
|
|
landarezkoen karotenoideen familiako kide hau A bitamina bihurtzeko gauza da
|
gure
organismoa.
|
|
|
larruazal, gibel, kolon eta bularreko tumoreak izateko arriskua arintzearekin lotu izan da; era berean, glutation peroxidasaren(
|
gure
organismoko entzima antioxidatzailea) funtzionamenduarekin zerikusia duena.
|
|
|
aminoazido hau kontsumitzea ez dugu ezinbestekoa,
|
gure
organismoak erraz sor dezake eta.
|
|
|
Gantz horrek
|
gure
organismoarentzat kaltegarrienak diren azido saturatu ugari ditu (%34, batez beste).
|
|
|
(bifeniloak), zitriko eta bestelako fruten azala tratatzeko bakarrik onartzen direnez, ez dute arazorik ondorioztatzen,
|
gure
organismora pasatzerik ez dutelako.
|
|
|
Linoleikoa, esate baterako, funtsezko gantz azidoa da:
|
gure
organismoak ezin sintetiza dezake baina, nolanahi ere, gure elikabidean sartu beharra dago.
|
|
|
Linoleikoa funtsezko gantz azidoa den arren, trans itxuran agertzen baldin bada gantz azido saturatu gisa jokatzen du: beraz,
|
gure
organismoak energi iturritzat bakarrik baliatuko du.
|
|
|
Trans izeneko horiek gantz intsaturatuak dira baina, lehengaitzat hartu den gantzaren oxigenazioaren ondorioz,
|
gure
organismoan saturatuak bailiran aritzen dira.
|
|
|
Trans horiek, hasierako lehengaiaren gantzen hidrogenaziotik datozen gantz intsaturatuak diren arren,
|
gure
organismoan saturatuak bailiran jokatzen dute.
|
|
|
Nutrizioari buruzko informaziorik ematen ez duen lata bakarra Escuris da eta datu gehien agertzen dituena, berriz, Isabel lagina: gantz edukia ez ezik, saturatu eta intsaturatuen kopurua adierazten du eta, ondoan, zein kopurutan dautzan omega gantz azidoak; bukatzeko,
|
gure
organismoaren osasunean azido horiek dituzten eragin onuragarrien berri ere ematen digu.
|
|
|
Lactobacillus casei imunitass, Lactobacillus acidophilus 1, lactobacillus casei shirota, Bifidobacterium bifidus), 40 °C inguruko tenperaturan dagoenean, eta osagai elikagarriak aldatzen dituztenean: laktosa (esnearen berezko azukrea) azido laktiko bihurtzen da, eta horrek azidotzea eragiten du, eta, ondorioz, esnearen proteinak koagulatu egiten dira. koipeek eta proteinek aurresudeaketa jasaten dute, eta
|
gure
organismoak substantzia sinpleagoak eta digerigarriagoak bihurtzen ditu. Prozesu horiek guztiek, jogurta esne likidoa baino produktu digerigarriagoa izateaz gain, haren zaporea, aroma eta azken trinkotasuna ere zehazten dituzte.
|
|
|
Potasioa eta magnesioa bezalako mineral kopuru interesgarriak ditu. Bitaminei dagokienez, fruitu helduak A probitamina(
|
gure
organismoan A bitamina bihurtzen da) eta bitamina iturri garrantzitsuak dira; 300 g ko kirten batek bitamina eta A bitamina heldu baten behar guztiak betetzen ditu. Neurri txikiagoan bada ere, B taldeko bitaminak ditu, eta horien artean folatoak nabarmentzen dira.
|
|
|
E (mg) 18:00 190,0 478,0 30,0 31,0 1,0 Kontsumoaren abantailak eta eragozpenak: Antioxidatzaile naturalak dituenez, interes dietetiko eta nutrizional handiko fruta da, substantzia horiek
|
gure
organismoaren osasuna babesten baitute. Eragozpenik handiena, prezioa.
|
|
|
|
Gure
organismoko organo eta zelula guztiek eguneroko elikadurak ematen dizkigun substantzia elikagarriak behar dituzte beren funtzioak behar bezala bete ahal izateko. Elikadura desorekatuak, oro har, zenbait bitamina edo mineralen gabezia espezifikoak eragin ditzake.
|
|
|
Otordua, azkenean, horrelako menuetara ohituta ez dagoen turistaren amesgaizto bihur daiteke. Gomendioen zerrendan elikagai gordinak ere ageri dira, eta saihestu egin behar dira,
|
gure
organismoa, bertakoena ez bezala, ez baitago zenbait patogenoren kontra immunizatuta. Arrainari edo itsaskiari dagokionez, aukera gastronomiko erakargarri bihurtzen dira, bai ahogozoari bai sakelari dagokienez.
|
|
|
Itsas algak osagarri elikagarriak dira,
|
gure
organismoarentzat funtsezkoak diren elementuak ematen dituztenak
|
|
|
Davina DeVries Las koipeak pertsonen bizitzarako eta elikadura egokirako funtsezkoak diren elikagaien osagai energetikoak eta funtzionalak dira.
|
Gure
organismoa zelula kopuru handi batek osatzen du, eta zelula horietako bakoitzak gure organismoarentzat funtsezkoa den koipez osatutako larruazal fina du inguruan. Kontsumitzaileek gehien baloratzen eta preziatzen duten oliba olioa honako hau da:
|
|
|
Davina DeVries Las koipeak pertsonen bizitzarako eta elikadura egokirako funtsezkoak diren elikagaien osagai energetikoak eta funtzionalak dira. Gure organismoa zelula kopuru handi batek osatzen du, eta zelula horietako bakoitzak
|
gure
organismoarentzat funtsezkoa den koipez osatutako larruazal fina du inguruan. Kontsumitzaileek gehien baloratzen eta preziatzen duten oliba olioa honako hau da:
|
|
|
Melaza zerealen hartziduraren emaitza da, artoarena eta garagarrarena, zehazki. Elikagai bat hartzitzeak digestio erraztasuna eta nutrizio balioa hobetzen ditu, prozesua eragiten duten mikroorganismoek (legamiak, lizunak…) elikagaiaren konposatu konplexuak eraldatzen baitituzte, hala nola karbohidratoak edo gluzidoak, proteinak eta koipeak, azukre sinple, aminoazido eta gantz azido aske bihurtzen baitituzte, hurrenez hurren,
|
gure
organismoak errazago asimilatzen dituenak. Gainera, prozesu horretan, mikroorganismoek ere bitaminak sintetizatzen dituzte.
|
|
|
Gaur egun, produktu horien eskaintza zabala dugu merkatuan,
|
gure
organismoarentzat zaporeak, propietateak eta onurak dituena. Ontziratutako zuku komertzialak elikagai iturri interesgarriak dira gaur egun. Haien elaborazio prozesuetan lortutako aurrerapenei esker, fruta freskoaren ia substantzia elikagarri guztiak proportzio bertsuetan kontserbatu ahal izango dira, eta, aldi berean, hainbat kontserbazio metodo erabiliz (pasteurizazioa edo esterilizazioa), egoera higieniko sanitario ona lortzen da.
|
|
|
Karbohidratoak (%56), gantzak (%20) eta proteinak (%6), bitaminak (B eta C taldeak eta A probitamina) ditu. Polenaren osagaiak
|
gure
organismoak erraz asimilatzen dituenez, haren propietateak ahalik eta gehien aprobetxatzen dira. Glukosa polimeroak:
|
|
|
Barazkiak bitaminatan, mineraletan, uretan, zuntzean eta gai antioxidatzailetan aberatsak diren elikagaiak dira, eta horiek ezinbestekoak dira
|
gure
organismoak ongi funtziona dezan. Hala ere, Espainiako populazioaren elikadura ohiturei buruz EINek (Instituto Nacionalde Estadística) eta MAPAk (Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioa) egin dituzten azterketen arabera, ez gara iristen elikagai horiek kontsumitzeko gomendioetara, “dieta irizpide orekatuen” arabera.
|
|
|
Frutak eta esnekiak oinarrizko elikagaiak dira, gure mahaian sartu beharrekoak. Frutek
|
gure
organismoak ongi funtzionatzeko ezinbestekoak diren azukreak, bitaminak, mineralak, zuntza eta antioxidatzaileak ematen dizkigute. Frutaz eta/ edo esnekiz egindako postreen kontsumoa sustatzeko ideia batzuk:
|
|
|
1 Zure elikadurak askotarikoa izan behar du.
|
Gure
organismoak 40 mantenugai behar ditu osasuntsu egoteko. Elikagai guztiek ez dituzte, beraz, ez da beti gauza bera jatea komeni.
|
|
|
adina, sexua, altuera, osaera, herentziazko faktoreak… Gehiegizko pisua zure gorputzak behar baino kaloria gehiago hartzen dituenean gertatzen da. Gantzak
|
gure
organismoak behar dituen elikagaietako batzuk ematen dizkigu, baina kaloria iturri kontzentratuena ere bada. Beraz, zure janariren bat bereziki koipetsua bada, altxa ezazu irentsi arinagoekin.
|
|
|
bitamina edo azido askorbiko kantitate handiak kontsumitzea oso ezaguna izan da. bitamina
|
gure
organismoan oxalatoaren aitzindaria da. Gehigarri komertzial gisa 5 g bitamina soilik irentsiz gero, oxalatoa pixka bat handitu egiten da gernuan; beraz, oxalatoaren giltzurrun kalkuluak egiteko joera dutenek bitamina horren gehigarriak hartu behar dituzte, medikuak gainbegiratuta.
|
|
|
Konposatu hori zelula bizi guztietan dago gordeta, eta zelula prozesu guztietarako behar den energia ematen du, hala nola muskulu uzkurdura eta erlaxazioa.
|
Gure
organismoaren “pila” da. Karbohidratoak tamaina eta konplexutasun desberdineko molekulen multzoa dira, eta funtsezko funtzioa dute:
|
|
|
giza muskulu ildaskatuan (borondatezko uzkurduran) azido glutamiko izeneko aminoazido bat (proteinen osagai sinpleena) garraiatzeko mekanismo aktibo bat dagoela eta aminoazido horrek muskulu proteinaren metabolismoa kontrola dezakeela frogatzen du, anabolismoa (hots, muskuluaren sintesia eta eraikuntza) sustatuz. Azido glutamikoa azido aspartato potasikoa eta aspartato magnesikoa emanez, erreakzio metaboliko konplexuen bidez lortzen da, eta, beraz, aldi berean ematen da potasioa, magnesioa eta azido aspartikoa;
|
gure
organismoaren barruan sartuko da azido glutamikoa bilatzean. Hala, entrenamenduak eta/ edo lehiaketa profesionalak muskulu ehunaren proteina galera murriztuko da neurri batean.
|
|
|
Defentsa mekanismo hori sarritan galtzen da zaharren artean, eta, beraz, nahitaez edan behar da.
|
Gure
organismoak ongi funtziona dezan, funtsezkoa da ura edatea eta ez betetzea. Gernu sistema arduratzen da hori, odoleko hondakinak eta toxinak gorputzetik ateratzeko.
|
|
2002
|
|
|
|
Gure
organismoaren zenbait funtzio hobetzeko eginak
|
|
|
Gaur egun ezagutza noraino iritsi den jakinik, betiko elikagai fresko eta prozesatuetan oinarritutako elikadura orekatu, anitz eta nahikoak
|
gure
organismoak beharrezkoak dituen eragin osasungarri guzti guztiak eskaintzen dizkigula esan dezakegu.
|
|
|
Baina aldaketa sozialak gure biologiarena baino azkarrago gertatzen dira eta, azkenean,
|
gure
organismoa ez da eskatzen dizkiogun guztiak egiteko prestaturik izaten.
|
|
|
|
Gure
organismoan erradikal askeak oxigeno bitarteko arnasketaren ondorioz sortzen dira eta, bizitza osoaren buruan, osasuna hagitz kaltetzen dute, ADN a (geneak), proteinak eta lipido edo gantzak eraldatzeko gai baitira.
|
|
|
Autore batzuen arabera, jogurta elikagai probiotikoa da, berak dauzkan mikroorganismo biziek
|
gure
organismoan nutrizioaz haragoko eragin onuragarria sortaraz lezake eta.
|
|
|
Karbohidratoak, gantzak, proteinak bitaminak eta gatz mineralak mantenugaiak dira, hau da, bizitzeko ezinbesteko sustantziak,
|
gure
organismoak elikagaietatik ateratzen dituenak.
|
|
|
|
Gure
organismoari oinarria eta euskarria ematea da oinen funtzioa, baina mugitzeko eta gelditzeko, ekintza erritmikoak egiteko, propultsiorako eta talkak moteltzeko eta orekari eusteko ere erabiltzen ditugu.
|
|
|
Hainbat seinalek ezpainetako zauritxoak, ohikoa baino neke handiagoa, luzaro dirauten zauriak, ariketarik egin gabe muskuluak mindurik izatea, ilearen hauskortasuna etab.
|
gure
organismoaren defentsak apal daudela salatzen digute.
|
|
|
Edari hauek duten beste sustantzietako bat taurina da: funtsezko aminoazido baldintzatu honek(
|
gure
organismoa taurina sintetizatzeko gauza den arren, oso litekeena da une jakin batean behar bezainbeste ez egotea) gantzen metabolismoan esku hartzen du, gantz azidoen xurgapena, garraioa eta erabilera ahalbideratuz, energia lortzeko prozesuan.
|
|
|
Laburbilduz, inoiz edo behin edariok metabolismoan aldaketak eragin ditzakete,
|
gure
organismoko energia erreserben erabilera eraldatuz, gantzen erabilera areagotuz eta glukogenoaren (karbohidratoak biltzeko mota jakin bat) gastua aurreztuz, kafeinaren eragin estimulagarria ahantzi gabe.
|
|
|
|
Gure
organismoak sakarosa azkarrago xurgatzen du glukosa baino eta askoz ere azkarrago fruktosa baino.
|
|
|
|
Gure
organismoak behar bezala funtzionatuko badu, ezinbestekoak dituen zuntz, bitamina, mineral eta antioxidatzaileen iturri oparoak dira landarezko horiek denak.
|
|
|
Landarezko gehienetan nabarmena izaten da C, B1, B2 bitaminen, azido folikoaren (orriko barazkietan ugari: zerba, letxu, ziazerba eta antzekoetan) eta kolore hori edo laranjaz janzten dituen(
|
gure
organismoan, A bitaminaren aitzindari) eduki handia.
|
|
|
Elikadura zuntzaren definizioa ezaguna da: digestio entzimen aurkako erresistentzia agertzen dutelako,
|
gure
organismoak digeritzen ez duen landarezko polisakaridoen (zelulosa, lignina, hemizelulosa, etab.) multzoa.
|
|
|
Zuntzak ase sentsazioa eragin eta
|
gure
organismoan ondorio mesedegarriak sortarazten ditu: hesteetako trantsitua erregularizatu eta odoletako kolesterola kontrolatzen laguntzen du, besteak beste.
|
|
|
Mineralak edukiaren %1 %2 inguruan dabiltza, ugarienak burdina(
|
gure
organismoak xurgatzeko formarik aldrebesenean, ordea), zinka, potasioa eta magnesioa dira.
|
|
|
Hala ere, kontuan hartu behar da taninoak sagar zuritu baten mami birrindua iluntzen denean agertzen direla. Beraz, esan dezakegu sagar gordina eta azala duena erabilgarria dela idorreria tratatzeko, eta sagar hori bera zurituta, birrindua eta iluna kontsumitzen bada, kontrako eragina duela
|
gure
organismoan.
|
|
|
Kasu askotan, aluminio hori polimero plastikozko geruza fin batez estalita egoten da. Ez du funtzio biologiko ezagunik, baina elikagai guztietan eta, beraz,
|
gure
organismoan dago. Gatz asko disolbaezinak direnez, ahotik nekez xurgatzen da (digestio arazoak dituzten pertsonek aluminio g batzuk hartzen dituzte egunean, antiazidoak hartuta), eta horregatik da kaltegarria.
|
|
|
A bitamina beta karoteno edo provitina formako barazki eta frutetatik ere lor daiteke. A bitamina eta bitamina larruazalaren azpian sintetizatzen da, argiaren eraginpean
|
gure
organismoaren kolesteroletik abiatuta.
|
|
|
Ezinbestekoa da berriro jaten irakastea, dena gizentzen duen burutik kentzen saiatuz; funtzionatu ahal izateko “erregaia” behar dugu, autoek gasolina behar duten bezala, ondo elikatu behar dugu bizimodu normala egiteko. Oro har, elikadura askotarikoa eta osoa kabobatara eramatearen garrantzia azalduko da, egunero
|
gure
organismoak ongi funtziona dezan beharrezkoak diren oinarrizko elikagaien kantitate nahikoa sartuz.
|
|
|
Elikagai ugari: Beta karotenoa A bitaminaren aitzindaria da (organismoak bitamina bihurtzen du behar duenean) eta azenarioetan ugaria da batez ere, baita kalabazan, tomatean, mangoan, melokotoian, abrikotean, meloian, gerezietan eta laranjan ere. 100 g azenario, pieza ertain bat, nahikoa lortzen da
|
gure
organismoak egunero behar duen A bitaminaren ia hirukoitza sor dezan. Horren guztiaren ondoren, itxuraz, iluntasunean hobeto ikusteko azenarioak ugari jateko ohiko aholkua funtsezkoa zen.
|
|
|
Maskota izateak ez du zertan osasun arazorik izan, baina zainketak eskatzen ditu. Animalien maskoten transmisio gaixotasun ohikoenak hesteetako parasitoek eragindakoak dira; animalien gorozkietan sartzen dira, eta
|
gure
organismoan sartzen dira ahotik edo harea edo harea kutsatuarekin, Madrilgo Unibertsitate Konplutentseko Albaitaritza Fakultateak berriki egindako azterketa baten arabera. Gehien ezagutzen diren maskotak direla eta, gizakiei transmititutako patologiak hidatidosia (txakur parasitatuen Echinococcusen arrautzak irensteagatik) eta toxoplasmosia (katuak transmititzen dituzte) dira.
|
|
|
Zer da homozisteina?
|
Gure
organismoan metionina izeneko beste aminoazido baten zikloaren ondoriozko aminoazidoa da (proteinen osagaia). Homozisteinaren odol mailak (Hcy) arrisku faktore garrantzitsua, independentea eta ohikoa dira,/ >function mostrarTermino (url){/ >var termWin= window.open (url, ” term”, ” height= 310, width= 460, scrollbars= auto”);/ >termWin.moveTo (210,40);/>}/> aterosklerosia, bereziki gaixotasun kardiobaskularra, garun baskularra eta tronbosia.
|
|
|
Zer da intsulina eta zertarako balio du? Intsulina pankreako zelula batzuek egindako hormona bat da, sabelaren ezkerraldean dagoen guruina, urdailetik oso gertu dagoena.Organo multzo batek osatzen du
|
gure
organismoa (bihotza, garuna, giltzurrunak, etab.).), eta organo bakoitzak funtzio jakin bat du.Munduan energiarik gabe ezer ez dagoen bezala, gure organismoak ere behar du funtzionatzeko.Oro har, jaten ditugun elikagaien erdiek karbohidratoak dituzte (azukreak), eta horiek, urdailera eta heste meharrera iritsitakoan, glukosa bihurtzen dira digestioaren bidez, karbohidrato sinpleagoa.... Karbohidratoak glukosa moduan daudenean, odolera pasatzen dira eta une horretan eragiten du intsulinak.
|
|
|
Zer da intsulina eta zertarako balio du? Intsulina pankreako zelula batzuek egindako hormona bat da, sabelaren ezkerraldean dagoen guruina, urdailetik oso gertu dagoena.Organo multzo batek osatzen du gure organismoa (bihotza, garuna, giltzurrunak, etab.).), eta organo bakoitzak funtzio jakin bat du.Munduan energiarik gabe ezer ez dagoen bezala,
|
gure
organismoak ere behar du funtzionatzeko.Oro har, jaten ditugun elikagaien erdiek karbohidratoak dituzte (azukreak), eta horiek, urdailera eta heste meharrera iritsitakoan, glukosa bihurtzen dira digestioaren bidez, karbohidrato sinpleagoa. Karbohidratoak glukosa moduan daudenean, odolera pasatzen dira eta une horretan eragiten du intsulinak.
|
|
|
Kaloria horiek “hutsak” dira, lekaleak, frutak, esnekiak eta abar jaten ditugunean ez bezala. Horiek, kaloriak ez ezik,
|
gure
organismoari proteinak, mineralak, bitaminak eta abar ere ematen baitizkiote. FAO/ OMEko (Osasunaren Mundu Erakundea) Adituen Taldeak eta antzeko beste erakunde eta elkarte batzuek gomendatzen dute kaloriatoen %55 kaloria baino gehiago ematea.
|
|
|
esneki osoak eta esne koipeak, arrautza gorringoa eta arrain gibela. Bestalde, eguzkitan babestuta,
|
gure
organismoak bitamina sintetizatzen du larruazalaren azpian, kolesteroletik abiatuta. Laburbilduz… · Ariketaren ondorioak lokalizatuak dira, muskulu talde guztiak landu behar dira, bakoitzaren gaitasunen arabera.
|
|
2003
|
|
|
Gorozkiekin batera,
|
gure
organismotik kolesterolaren parte bat kanporatzen duen sustantzia da zuntza.
|
|
|
Horrez gainera, bertan dagoen gantza osasuntsuena da, azido linoleiko(
|
gure
organismoarentzat funtsezkoa) gehien daukalako.
|
|
|
Funtsezko gantz azidoen(
|
gure
organismoak ezin sintetiza ditzakeenak: geureganatzeko modu bakarra, beraz, elikagaietan irenstea dugu) kopurua ere neurtu zen.
|
|
|
Lagin horretako gantza, gainera, osasuntsuena da:
|
gure
organismoarentzat funtsezkoa den azido linoleiko gehien daukana eta, gainera, aditiborik baliatzen ez duen bakarra da.
|
|
|
Izan ere, ogian eta gainontzeko irinkietan ugari diren karbohidrato konplexuak baino askoz ere errazkiago metatzen da elikagaien gantza
|
gure
organismoan.
|
|
|
|
Gure
organismoarentzat mesedegarri izatearren, fruten kontsumoa handitu beharra dago.
|
|
|
|
Gure
organismoarentzat mesedegarri izatearren, fruten kontsumoa handitu beharra dago
|
|
|
Horri esker,
|
gure
organismoak errazkiago kanpora ditzake toxinak eta, bestetik, behar bezala hidrataturik mantenduko da.
|
|
|
Uretan disolbatzen den zuntz horrek berebiziko eginkizuna betetzen du frutaren sendotasunean eta
|
gure
organismoarentzat biziki mesedegarria da, gainera: hesteen funtzioa erregulatzen eta idorreria sendatzen laguntzeaz gainera, hainbat gaitzen prebentzio eta tratamenduan eragin mesedegarriak ditu (hiperkolesterolemia, diabetesa, obesitatea, behazuneko litiasisa, hemorroideak, dibertikuluak, koloneko ultzera eta minbizia).
|
|
|
:
|
gure
organismoan, premiak agindu ahala, A bitamina bihurtzen da eta, horrez gainera,
|
|
|
Arrautza eta landarezko elikagaietan ere badatza baina ez hemo plegu kimikoan: era horretan
|
gure
organismoak ez du bestela bezain ongi aprobetxatzen baina, beste aldetik, bitamina ugariko elikagaien xurgatze maila areagotu egiten da.
|
|
|
linfozitoak zelula immunologikoak dira, eta mikroorganismo inbaditzaileak suntsitzen laguntzen dute, gorputza bakterio espezifikoetatik babesten dute, birusak suntsitzen dituzte, ehun arrotzei erantzuten diete, hala nola transplanteei, eta, gainera, sistema immunologikoaren erregulatzaile gisa jarduten dute. Ascensión Marcos ikerketaren zuzendariaren arabera, “garagardoa neurriz kontsumitu ondoren, linfozitoak handitu egin dira hasierako fasearekiko eta abstinentzia fasearekiko; beraz, edari hori neurriz kontsumitzeak, pertsona heldu osasuntsuak direnean,
|
gure
organismoaren immunitate erantzuna hobetu dezake”. Garagardoa neurriz kontsumitu ondoren, CSICeko ikertzaileek serie gorriaren parametroak (hematiak, hemoglobina eta hematokritoa) nabarmen hobetu zirela ikusi zuten, abiapuntuko egoerarekin alderatuta.
|
|
|
Marcosek dioenez, “gertaera hori garrantzitsuagoa da emakumeen taldean gizonen taldean baino”. “Parametro horiek ez izateak anemia eragingo luke
|
gure
organismoan, hau da, burdina eta B taldeko bitaminak falta dira, eta osagai hori ere oso nabarmena da garagardoan”, erantsi du adituak.
|
|
|
|
Gure
organismoak eguneroko elikaduratik lortzen ditu egunero behar bezala funtzionatzeko behar dituen energia eta elikagaiak, baina, aldi berean, bere erreserbak ditu. Non daude energia erreserba horiek gordeta?
|
|
|
Prozesu hori landare margarina egiteko erabiltzen da. Hala ere, gantz hidrogenatuak, nahiz eta landare jatorrikoak izan, izan duten tratamendu fisiko kimikoagatik;
|
gure
organismoan “koipe txar” gisa jokatzen dute. Gantz hidrogenatu mota hori asko erabiltzen da, palma olioa bezala, snack gaziak egiteko, haurrek hain kontsumitzen dituzten produktuak.
|
|
|
" Esan zer jaten duzun eta zer zaren esango dizut", idatzi zuen Excelat Savarin gastronomoak Fisiología del gusto lanean, XIX. mendean sibaritentzat idatzitako benetako tratatua. Orain dela gutxi egindako ikerketen arabera, gustuak oinarri biologikoa izateaz gain,
|
gure
organismoa, gure gorpuzkera eta gure nortasuna hizkuntzan dauden dastamen papilen gozotasunak baldintzatu ditzake.
|
|
|
Dietako koipeek edo lipidoek osasunerako duten garrantzia Elikagaiek dituzten gantzak energia iturri garrantzitsua dira (9 kcal ematen dituzte gramo bakoitzeko)
|
gure
organismoarentzat, eta elikagaien eta plateren testura eta palatabilitatea hobetzen dituzte. Dieta orekatuaren gomendioen arabera, egunero behar dugun energiaren %30 eman behar dute.Asea (haragi produktuen koipea, esneki osoak, koko eta palmondo olioa) edo asegabea (olioena, arrain urdinarena, fruitu lehorrena) izan, oso funtzio garrantzitsuak betetzen ditu gure organismoan:
|
|
|
Dietako koipeek edo lipidoek osasunerako duten garrantzia Elikagaiek dituzten gantzak energia iturri garrantzitsua dira (9 kcal ematen dituzte gramo bakoitzeko) gure organismoarentzat, eta elikagaien eta plateren testura eta palatabilitatea hobetzen dituzte. Dieta orekatuaren gomendioen arabera, egunero behar dugun energiaren %30 eman behar dute.Asea (haragi produktuen koipea, esneki osoak, koko eta palmondo olioa) edo asegabea (olioena, arrain urdinarena, fruitu lehorrena) izan, oso funtzio garrantzitsuak betetzen ditu
|
gure
organismoan: energia iturri izateaz gain, gorputzeko tenperatura erregulatzen laguntzen du, bihotza eta giltzurrunak bezalako bizi organoak bildu eta babesten ditu, eta bitamina lipoolubleak garraiatzeko bidea da.
|
|
|
Osasuntsu finkatzeak nahi ez den efektua eragin dezake organismoan. “Hainbestekoa da
|
gure
organismoa, eta, denborarekin, sintoma fisikoak nabariak dira”, dio Turbok. Haragia, arrautzak eta beste elikagai batzuk alde batera utzita, nutrizio gabeziak agertzen dira, hala nola hipovitaminosia edo anemia, eta, batzuetan, hezur masa galtzen da.
|
|
|
Era berean, fosforoa, potasioa, magnesioa, kaltzioa eta burdina ere baditu. Azken bi horiek
|
gure
organismoak animalia jatorriko elikagaietatik datozenak baino aprobetxamendu okerragoa dute. Zehazki, 335 kaloria ematen ditu 100 gramoko, 12 g proteina, 60 g karbohidrato, 6 g zuntz, 7,1 g gantz, 79,6 mg kaltzio, 5,8 mg burdina eta 0,52 mg tiamina.
|
|
|
Talde horretan daude omega (linoleikoa, funtsezkoa) eta omega gantz azidoak. Azken horiek arrain urdinaren koipearen bereizgarriak dira EPA eta DHA (azido eikosapentanoikoa eta dokosahexanoikoa), baina gantz azido linolenikoa ere sartzen da, funtsezko linoleikoa bezala, eta hortik abiatuta sintetizatzen dira
|
gure
organismoan gantz azidoak. Esamolde horren arabera, gure organismoak ezin du berez ekoitzi, eta, beraz, dieta osatzen duten elikagaiekin batera jan behar du.
|
|
|
Azken horiek arrain urdinaren koipearen bereizgarriak dira EPA eta DHA (azido eikosapentanoikoa eta dokosahexanoikoa), baina gantz azido linolenikoa ere sartzen da, funtsezko linoleikoa bezala, eta hortik abiatuta sintetizatzen dira gure organismoan gantz azidoak. Esamolde horren arabera,
|
gure
organismoak ezin du berez ekoitzi, eta, beraz, dieta osatzen duten elikagaiekin batera jan behar du. Koipe poliasegabeek murriztu egiten dituzte guztizko kolesterola eta odoleko triglizerido maila, eta plaketen antiagregatzaileak dira (tronboak edo koaguluak sortzeko arriskua murrizten dute).
|
|
|
Fosfolipidoak Izenak dioen bezala, azido fosforikoa duten koipeak edo lipidoak dira.
|
Gure
organismoan dauden fosfolipido garrantzitsuenak hauek dira: fosfatidilkolina (lezitina) eta fosfatidilserina edo etanolamina (zelula mintzean dauden fosfolipidoak), esfingomielinak (neuronetan) eta kardiolipinak (bihotz muskuluko zeluletan).
|
|
|
bitamina, hormona esteroideak (adrenalak, sexualak eta atsegingarriak) eta biliseko behazun azidoak (kolesterola kentzearekin, behazun xixkuan harriak izateko joera izatearekin eta gantz substantziak xurgatzearekin zerikusia dutenak). Bada, beraz, kolesterol endogeno bat,
|
gure
organismoak sortzen duena eta kolesterol exogenoa; hartzen ditugun elikagaietatik. Gure gorputzean, kolesterola odolean garraiatzen da, proteinei (apoproteinak) eta beste koipe batzuei (triglizeridoak, fosfolipidoak…) lotuta, eta lipoproteinak sortzen dira.
|
|
|
Beste batzuetan, eguneko kolesterol gomendio maximoak 100 mg/ 1000 Kcal etan adierazten dira. Koipeen funtzio garrantzitsuenak
|
Gure
organismoarentzat energia erregaiaren iturri izateaz gain (9 kaloria gramo bakoitzeko), gantzak funtsezko beste funtzio batzuk betetzen ditu gure gorputzaren funtzionamendu egokirako: energia erreserba oso garrantzitsua da (gantz ehuna edo gantz ehuna), gorputzeko tenperatura erregulatzen laguntzen du (larruazalpeko gantza), bihotza eta giltzurrunak bezalako bizi organoak bildu eta babesten ditu (gantz peribiszerala), eta hori da bitamina lipozoitsuak garraiatzeko bidea.
|
|
|
Gaur egun, koipe kontrako gizartean gaude, eta kolesterolaren, triglizeridoen eta abarren aurkako benetako fobia dago. Substantzia horiek beharrezkoak dira bizitzarako,
|
gure
organismoaren parte dira eta bizi funtzio garrantzitsuak betetzen dituzte. Kontuan izan behar dugu, beti, elikadura orekatua eta banakakoa egin behar dugula, pertsona bakoitza desberdina dela, eta guztiok ez ditugu behar berdinak, eta ez dugu zertan murriztu gure dietako zenbait elikagai, osasuntsu bagaude eta nutrizio egoera ona badugu.
|
|
|
Glutamina aminoazido ez funtsezkoa da; hau da,
|
gure
organismoak sintetiza dezake gure gorputzeko nahiz gure dieta osatzen duten elikagaietako proteinetan dauden beste aminoazido batzuetatik abiatuta. Funtsezko aminoazidoen taldeko kide ez izan arren, zenbait egoera edo egoeratan “funtsezko baldintzatzat” edo “erdi funtsezkotzat” hartzen da.
|
|
|
Elikadura iturrian aurkitzen da, askotan, defizitaren jatorria: Roche Bitamina erakundeak egindako txosten baten arabera,
|
gure
organismoari A bitamina gehien ematen dioten animaliak bitamina balio gutxiko pentsuekin hazten dira maiz. Egoera hori oso azkar alda daiteke, arrautzekin, arrainekin edo haragiekin batera datozen etiketatuetan «bitamina nutrizio ezin hobea» terminoa (ONV, OVN sigla ingelesetan) sartuko duen araudia oinarri hartuta.
|
|
|
Horren ondorio nagusiak hauek dira: purinen eta pirimidinen sintesia eta dietan soberan dauden aminoazidoak kopuru txikiagoan baina
|
gure
organismoak behar bezala funtziona dezan beharrezkoak diren beste batzuetan bihurtzea. Azido folikoaren urritasuna oso larria izan daiteke gure organismoarentzat, eta DNA sintetizatzeko ahalmen zelularra murriztu eta, ondorioz, erreplikatzeko gaitasuna galarazi dezake.
|
|
|
purinen eta pirimidinen sintesia eta dietan soberan dauden aminoazidoak kopuru txikiagoan baina gure organismoak behar bezala funtziona dezan beharrezkoak diren beste batzuetan bihurtzea. Azido folikoaren urritasuna oso larria izan daiteke
|
gure
organismoarentzat, eta DNA sintetizatzeko ahalmen zelularra murriztu eta, ondorioz, erreplikatzeko gaitasuna galarazi dezake. Haren agerpen nagusia anemia da, baina metilazio zikloak bere jarduera murriztuko duela ere pentsa daiteke.
|
|
|
Melokotoiak dituen bitamina hidrosolubleen sorta zabala da, baina ez da bat bera ere nabarmentzen. Karoteno kopurua handiagoa da beste fruta batzuen aldean, eta horrek ematen dizkio bere propietate dietetikoetako batzuk.A probitamina edo beta karotenoa A bitamina bihurtzen da
|
gure
organismoan, behar duen bezala. Bitamina hori funtsezkoa da ikusmenerako, larruazalaren, ilearen, mukosen, hezurren eta sistema immunologikoaren funtzionamendu egokirako, eta eragin antioxidatzailea du.
|
|
|
Batez besteko edukia %12 eta %13 bitartekoa denez, proteina iturri egokitzat har daiteke, nahiz eta hori lisina (funtsezko aminoazidoa) gutxi duen. Hala ere, proteina osagarritasunaren kontzeptua kontuan hartuta, proteina hori jatorri desberdineko beste batzuekin (lekaleak, fruitu lehorrak, esnea, haragia…) konbina daiteke, eta aminoazido profil egokia duen nahastea sor dezake; hau da, kalitate handiko proteinak,
|
gure
organismoak metabolikoki egoki aprobetxa dezan.Pastak duen gantz kantitate txikia abantaila bat da, mantenugai horren kontsumoa murrizteko egungo gomendioak direla eta. Hala ere, elikagai hori aipatzen denean, kontuan hartu behar da platera nola egiten den.
|
|
|
Antioxidatzaileak bereziki ugariak dira barazkietan (barazkiak eta frutak), biztanleria orokorraren artean horien kontsumoa sustatzeak duen garrantzia itotzen baitute, bereziki gordinetan. Saltzaileez gain, etxean etxeko merkeagoak ere egin ditzakegu, gure gustuen arabera,
|
gure
organismoa freskatu eta hidratatzen laguntzeko. Mota horretako edariak dira, eta oso onartuak, saltzaile gaseosarekin egindako etxean egindako freskagarriak (sakarinarekin edo antzekoekin gozatuak).
|
|
|
Potasioa beharrezkoa da nerbio bulkada transmititzeko eta sortzeko, muskulu jarduera normalerako eta zelularen barruko eta kanpoko ur orekan parte hartzeko.Elikagai horien kaltzioari dagokionez, esan behar da haien aprobetxamendua esnekiena edo mineral horren iturri diren beste elikagai batzuena baino okerragoa dela. Beta karotenoa A bitamina bihurtzen da
|
gure
organismoan, behar duen bezala. Bitamina hori funtsezkoa da ikusmenerako, larruazalaren, ilearen, mukosen, hezurren eta sistema immunologikoaren funtzionamendu egokirako, bai eta kirol jardueran garrantzi berezia duten propietate antioxidatzaileak izateko ere.
|
|
|
Gainera, konposatu horiek, fitoestrogeno ere baderitzote, ekintza positiboak dituzte zenbait organo eta ehunetan, hala nola, pareta baskularrean; alterazio kardiobaskularren eta hezur masaren arriskua murrizten da; haustura osteoporotikoen arriskua murrizten da, eta hezurra desmineralizatzeko joera txikiagoa da. Nutrizio osaerari dagokionez, zuntz asko duenez, idorreria prebenitzen eta arintzen laguntzen du, azukreak odolera mantsoago igarotzen (gluzemia erregulatzeko aukera ematen du, eta hori onuragarria da diabetesa duten pertsonentzat) eta
|
gure
organismoan kolesterol maila murrizten. Urdail delikatua duten pertsonek, egositako lekale hori ondo onartzen ez badute, ernamuindu edo hartzitu gisa aurkeztu ahal izango dute (misoa, tempeh, etab.).).
|
|
|
Bitamina hori bitamina liposolubleen multzoan sartzen da; hau da, gantzetan disolbagarria denez,
|
gure
organismoan gorde daiteke. Zehazki, gibelean eta gantz ehunean biltegiratzen da batez ere, bereziki, esku eta oinetako larruazalpeko gantzean; beraz, denbora batez iraun daiteke bere ekarpenik gabe, inolako gabezia edo urritasun zeinurik garatu gabe.
|
|
|
Halaber, gibeleko entzimak (gure gorputzaren berezko erreakzio metabolikoak katalizatzen edo errazten dituzten substantzia proteikoak) eta hormona sexual eta suprarrenalak ekoizten parte hartzen du. karotenoidea da, eta
|
gure
organismoan A bitamina bihurtzen da behar duen heinean; horregatik esaten zaio “A probitamina”. Substantzia horrek, gainera, eragin antioxidatzailea du.
|
|
|
A bitaminarekin edo osagarriekin aberatsak diren elikagai ugari kontsumitzea egokitzat jotzen da, profesional batek gainbegiratuta betiere, arnas aparatuko infekzioak maiz izaten dituzten edo begi arazoak edo azala edo aknea lehorrak dituzten pertsonentzat. Kontsumo neurriak A bitamina gehiegi izatea ez dago toxikotasunetik salbuetsita, bitamina hori
|
gure
organismoan metatzen baita. Toxikotasuna hezur alterazioekin, hanturekin eta hemorragiekin lotzen da.
|