|
2013
|
|
|
Iruzkindu nahi dugun liburua duela berrogei urte baino
|
gehiago
argitaratua zen, Estatu Batuetan, eta 1979an frantsesera itzuli bazen ere, badut errezeloa gaur egun ez dela oso ezaguna gure artean. Neuk ere ez nuen haren arrastorik harik eta, berriki, John Elliott historialari ingelesak gomendatua ikusi nuen arte.
|
|
|
12 orrietakoa). Ez dezagun ahaztu XVI. mendeko monarkiarik zentralizatuenak ere (Frantzia, Espainia eta Ingalaterra) oraindik monarkia feudalak direla funtsean, non eta erregea doi doi den oraindik primus inter pares bat baino zerbait
|
gehiago
; Frantzian bertan, montmorencytarrak, guisetarrak, albretarrak, bourbontarrak, rohandarrak... egundoko indarra zeukaten leinuak ziren, doi doi valoistarren mendeko (egoera antzekoa zen Ingalaterran, Espainian eta, zer esanik ez, Alemanian, Italian, Polonian...). Hain justu ere garai honetan eta Frantzian sortuko da subiranotasunaren kontzeptua, ez kasualitatez, Joana Albreten bizitzak ederki ilustratzen duen bezala, kontrakoa baizik:
|
|
|
Tresna politiko huts bat. Nafarroa bera ere ez omen zen askoz ere
|
gehiago
: pozik emango zizkion haren gaineko eskubide dinastikoak Filipe Espainiakoari, Milanen truke, jakina.
|
|
|
Eta amaituko dugu euskaldunentzat interes bitxiagoa duten gai pare bat aipatuz. Lehenik, Joanaren bizitzaren harremana Errenazimentuarekin, zinez baita Errenazimentuko erregina bat, ez bere ama Margarita bezainbat, agian (Joanak ez omen zuen dohainik literaturarako) baina bai, gutxienez, Elisabet Ingalaterrakoa beste, edo
|
gehiago
. Kontu honek aski trataera marjinala du liburuan (politikan eta erlijioan zentratzen da) baina hala ere orrialde gogoangarriak ditu.
|
|
|
gaur egun. Frantzia? hain garbiki mugatuta ikusten dugun garai honetan ez bezala, XVI. mendean bazirela lurralde batzuk hego mendebaldean (Nafarroa, Biarno, Albret....) frantsestasunik batere gabe egon zirenak XVII. mendea ondo sartu arte (edo
|
gehiago
agian). Eta lurralde horien jabeak, ahal zuenean, buruz buru negoziatzen zuela Frantziako eta Espainiako erregeekin, bera ere errege/ erregina baitzen finean.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino
|
gehiago
berandutu zen.
|
|
|
Xuxenortografia zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez ari naiz, nabarmen haziz doan euskarazkoez aipatzearren. Gure hizkuntza baino hiztun
|
gehiago
dituztenen aurretik goaz zerrendan, oraindik nabarmen hobetu eta aberastu beharrean bagaude ere. Wikipedia
|
|
|
Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen urtean segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen urtea, baina esaten du
|
gehiago
ez zituela bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren biak ala biak, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek: –Gaurko bertsolaritzak artifizialkeriz kutsatzeko arriskua du?.
|
|
|
Horrelako gauzetan zaila da epaiketa batean balioa izango zuketen frogak aurkeztea, baina, guretzat, Nemesio Etxanizen lekukotasuna sinesgarritasun osokoa da, are
|
gehiago
hasieran batere aurkakotasunik gabe eta aldekotasunez onartu baitzuen haren izendapena, eta zenbait poema itzuliren hitzaurregile ere hortxe nonbait izan baitzuen.
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino
|
gehiago
egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zib...
|
|
|
2.2, memoria baino
|
gehiago
, etorkizun egitasmo bat Hiru Mariak
|
|
|
Mari Txurik esaten digu zahartzaroa ez dela memoria soilik, zahartzaroa egunero modu duinean bizi behar den bizilegea dela, egitasmo bat dela. Urretabizkaiaren azken eleberri honetan, nahiz eta gerra garaiko umeak izan, iraganaren gainean baino
|
gehiago
, etorkizunaren gainean hausnartzen dute. Atzera begira baino gehiago, aurrera begira daude protagonistak.
|
|
|
Urretabizkaiaren azken eleberri honetan, nahiz eta gerra garaiko umeak izan, iraganaren gainean baino gehiago, etorkizunaren gainean hausnartzen dute. Atzera begira baino
|
gehiago
, aurrera begira daude protagonistak.
|
|
|
Dena dela ere, esperoan, esperantzan, haurdunaldiarekin lotzen den izenburupean, ipuinean, amatasunaren irakurketa modu mistiko edo ezustekoan proposatzera dator Urretabizkaia. Amatasun mistikotik hurbil dagoen irudikapen honek Zergatik panpox en eskaintzen den amatasun aldarritik
|
gehiago
du, beste bi eleberrietan ikusi ditugun amatasunek eskaintzen dituzten mugetatik baino. Izan ere, lehen bi eleberrietan amatasunaren alde negatiboak jartzen dira begi bistan.
|
|
|
Zergatik panpoxeleberriko amatasuna oso gainetik aztertuko dugu,
|
gehiago
jakin nahi duenak aldizkari honetan irakur dezake (Lasarte: 2010). Olaziregik (1999) lirikotzat jotzen duen eleberri hau barne bakarrizketa luze batek osatzen du.
|
|
|
Azken agerrera horretan argituko da Erkiagak harilkatzen duen matazak Andertxoren aitonari egotzitako egitekoa: 6 eta 9 aginduek eragindako nahaspilen gaia oraindik
|
gehiago
nabarmendu. Istorioa garatzen deneko orainaldian ez ezik, lehenaldian ere egon da seigarren agindua eta horren ahizpa bederatzigarrena urratu duenik:
|
|
|
–Seiko? apaizarentzat 6 eta 9 aginduen urraketaren lekukotasun bat
|
gehiago
.
|
|
|
berri bakoitzaren inguruko zertzeladak pilatuz doa kontalaria. Xehetasun
|
gehiago
edo gutxiagorekin harreman berri bakoitza aipatzea hautatu duen kontalariak beste jokabide bat hartzen du Araibarren bizibideari dagokionez: ohiko lan jarduera aurkeztu eta horri behin batean gehitu zitzaion kontrabandoarena erantsi.
|
|
|
Jainkoaren aginduak ez ezik, gutxienez, ogasunaren aginduren bat ere urratzen du Araibarrek, baina Erkiagak, arau bat baino
|
gehiago
urratzen duen pertsonaia nagusiari bizitza eman arren, arau urraketa bakarra nabarmentzea hautatu du: Jainkoaren 6 eta 9 aginduena.
|
|
|
Adierazle ugariren bidez itxuratzen da giro hiritarra: film ei aipu bat baino
|
gehiago
egiten zaie, baita garai horretan ospetsua zen zine izarren bati ere: –B.B?
|
|
|
Pertsonaia nagusiek betetzen dutenez kontakizunaren zati nagusia, ereduzkoa zenak bereganatzen zuen tarterik handiena iraganean; orain, ostera, ereduzkoa ez denak hartzean leku nagusia, luze eta zabalago agertuko da baztertu beharreko portaera. Azken batez, aurreko eleberrigintzan eredutik urrutiratzen ziren pertsonaiak aitzakia huts bihurtzen ziren eredua
|
gehiago
nabarmentzeko; orain, aitzakia izateari utzi, eta lehen mailaz jabetzen da joera makur baten erakusle den pertsonaia.
|
|
|
Barne prozesu baten emaitza gabe, maitemintzearen ekintzaren produktu dela. Bizi izandako esperientziaren fruitu baino
|
gehiago
, bizitzako une jakin batean gertatutakoaren ondorio litzateke: ez da pertsonaia bilakatuz joan dela, baizik eta sentimendu berri bat erne zaiola.
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, hizpide ditugun birformulatzaile urruntzaile horiek balio bat baino
|
gehiago
bereganatzen dutela erakustea du helburu lan honek, eta horretarako, erabileran eta diskurtsoan har ditzaketen balio ezberdinak aztertuko dira. Analisia egiteko, sarean eskuragarri dagoen euskarazko corpusaez ezik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresnaere erabiliko da hemen.
|
|
|
Bigarrena ez da lehen formulazioarekin nahasten, haren errepikatze edo tautologia hutsa ez den bezalaxe? Antolatzaile hauek aztertzerakoan arazo bat baino
|
gehiago
aurkitzen ahal dugu, hala unitateen mugaketan, nola sailkapenean zein izendapenean. Birformulazioa, enuntziatuen artean gertatzen den elkarreragintzazko funtzio mota bat litzateke:
|
|
|
–AZKEN BATETAN, AZKEN BATEZ, AZKENIK, FINEAN, AZKEN FINEAN, AZKEN PUNTUAN, FUNTSEAN, DENA DEN(?)?, baina ez du ezer esaten birformulatzaile urruntzaileei buruz. Ohar gaitezen, halaber, hor agertzen den zerrenda mugatua dela eta elementu
|
gehiago
ere egon litezkeela, Larringanek testu jakin batzuen gainean eta haietan agertzen diren antolatzaile aukeratu batzuen gainean egiten baitu azterketa.
|
|
|
Gure arazoa azaldu genien, baina, jakina, haiek ezin zuten ezer egin; gure aparatuak, behintzat, ez zien interferentziarik egiten berenari. Edonola ere, ez ginen
|
gehiago
hartaz arduratu: soinuak deserosoak ziren, baina, Maddik negar egin ezkero, ondo baino hobeto entzuten genuen, eta ohitu ginela esan daiteke.
|
|
|
...etaren ikuspegitik, testuan islatuta geratzen dira gizartean dauden balioak, haren historia, testuinguru fisiko eta sozialaren parametroak, eta interakzioak eragiten duen etengabeko eguneratzea; kasu honetan, markatzaileek (birformulatzaile urruntzaileek) hartzen duten balio ezberdinetan; izan ere, Larringanek dioen bezala (1996, 189), diskurtsoaren kudeaketaren ikuspegi honetatik, balio bat baino
|
gehiago
har ditzakete antolatzaileek: konklusio balioa, gaitzeste kutsua edo muturreko posizioak markatzea, tematizazioari lagundu, predikazioa komentatu, ustezko iritziei aurre hartu, ahots ezberdinak testura ekarri?
|
|
|
Solaskideak hirugarren pertsona bati buruz hitz egiten ari dira, baina Karouk gai hori alde batera utzi eta
|
gehiago
interesatzen zaion gai batera eramaten du solasaldia. Dena denmarkatzaileak ahalbideratzen du gaiaren aldaketa hori eta, horrela, solasaldiaren berrorientazioa eragiten du.
|
|
|
Bestalde, oso pozgarria da ikustea gero eta
|
gehiago
direla idazle gizonezkoak aitortzen dutenak beren lanaren ardatz nagusia maitasuna dela, eta berau izan dela gai nagusietarikoa literaturaren historian zehar.Denaden, emakume baten ahoan beste modu batera entzuten da egitate hori. [Zortzi unibertso, zortzi idazle, Ana Urkiza (Alberdania, 2006) Orr.:
|
|
|
Euskaraz eta euskarari buruzko bibliografian, inguruko hizkuntzetan bezalatsu? termino bat baino
|
gehiago
erabili izan dira kategoria bera izendatzeko: diskurtso markatzaileak (Euskaltzaindia, 2008), testu markatzaileak (Euskaltzaindia, 2008), testu antolatzaileak (Larringan, 1996; Larringan, 2007; Euskaltzaindia, 2008)?
|
|
|
(44) Hala kontzeptu nagusien bai orokor eta komunen, bai berezien arloa itxita, beste hiru irakasgai geratuko dira, legearen zehaztasunetan
|
gehiago
sakontzeko: alegia, delitua (laugarren ikasgaia), horren aurrean emandako erantzuna (bosgarren irakasgaia) eta biktima (seigarren ikasgaia) jorra ditzagun [ZCP Ak, Adingabeen zuzenbide penala.Jon Mirena Landa (Koord.), UPV/EHU (2011)]
|
|
|
(48) Kontratua bada izan, pertsona bat edo
|
gehiago
ados daudenetik, beste pertsona bati edo batzuei begira, beren burua gauzaren bat ematera edo zerbitzuren bat egitera behartzeko (KZren 1254 art.). Kontratuaren alderdiekefektu juridikoa, hau da, betebeharra sortzera zuzendua dagoen adostasunaematen dute (haien borondate komuna adierazten dute) [ZCP Ak, Zuzenbide zibila III. Betebeharren zuzenbidea, erantzukizun zibila eta kontratuen teoria oroko... Ibon Viteri, UPV/EHU (2011)+
|
|
|
Ale bitan 1034 orri osatzen du lanak, 410 poesia gehi 10 poema luze; hau da, bakarrean poesia sorta autonomoa osatzen dutenak. Horietatik asko, erdia baino
|
gehiago
, lehenengoz liburu horretan argitaratuak. Olerki sorta luzeak, lehendik argitaratuta egon direnean, ez ziren azkenean liburuan sartu, leku arazoengatik batez ere, eta beren bidea eginda daukatelako.
|
|
|
Ez da erraza Erkiaga literatur mugimendu edo garai batean kokatzea, ibilbide luzea egin zuenez gero. Idazten hasi zenean, literaturaren gaineko eztabaida bizia egon zen, eta bide bat baino
|
gehiago
igartzen zen. Eztabaidaren muina poesia gaitzaren eta errazaren arteko hautua zen neurri handi batean; hau da, alde batetik, poesia tradizionala, ordura arte gehien ezagutzen zena, bertsolaritzan oinarritua, erromantizismoaren jarraipentzat hartzeko modukoa eta deskribatzailea.
|
|
|
Bada, Literatura Unibertsalabildumako liburu guztiek hitzaurre bat daukate. Nabarmentzeko ezaugarria da hori, are
|
gehiago
hitzaurrea itzultzaileak berak idazten duela jakinda. EIZIE elkarteak Eusko Jaurlaritzaren laguntzarekin sustatutako LU bildumako hitzaurre gehienak itzultzaileak idatzitakoak dira, baina zergatik idazten dute itzultzaileek hitzaurrea?
|
|
|
Ondoko ezaugarriei erreparatu diegu: hitzaurrerik baden edo ez; bat baino
|
gehiago
daudenean zein diren; hitzaurregileak nor diren; hitzaurreei copyrighta esleitzen zaien; hitzaurreen forma, luzera, izenburua eta edukia; berrargitalpenetan zer gertatzen den; eta autore beraren obretan nola jokatzen duten hitzaurregileek.
|
|
|
Bestalde, nagusitzen den neurria hamaikakoa bada ere, badago hainbat heptasilabiko jarraian dituen pasarte bat. Oso esanguratsua da pasarte hau, poema guztian zehar ez daudelako beste inon bi heptasilabiko baino
|
gehiago
jarraian:
|
|
|
Ikus daitekeen bezala, pasarte honetan
|
gehiago
dira heptasilabikoak, eta une batean lau ere badaude jarraian. Ikusirik zein den lerrootako gaia (trenaren mugimendua bera), esan daiteke Arrutik heptasilabikoen proportzioa gehituz birsortu nahi duela trenaren mugimendua.
|
|
|
da orain. Izan ere, zeinu batek erreferente bat baino
|
gehiago
izan dezake eta, garrantzitsuagoa dena, sinboloarentzat garrantzitsuagoa bihurtzen da sujerentzia edo iradokizun ahalmena izatea.
|
|
|
Bertsopaperekin batera bizi izan ziren lore jokoetako kantuak, aldizkarietako bertsogintza eta bertso liburuak, autore batenak nahiz talde batenak; bertsoen autoretza gero eta
|
gehiago
nabarmentzen da XX. mendean. Horrek esan nahi du badutela antzik bertsopaperek, lore jokoetako kantuek eta aldizkarietako bertsoek eta bertso liburuek; eta ez dela erraza horien artean hesiak jartzen, baina ez direla nahasi behar batzuk eta besteak.
|
|
|
Eta ia ia bakarra. Zeren eta bertsogile
|
gehiago
eta, agian,, poetago, ziren idazleak ere aurki litezke Hegoaldeko poesia lehiaketen giroan (Pello M. Otaño zizurkildarra, J. Artola...), baina haien ekarpen interesgarrienak, maizki, lirikotasunerako bidean geratu ziren herriaren ahots bihurtzea bilatzen zuen poesia mota gailentzean. (2002:
|
|
|
Are
|
gehiago
, XVI. mendetik aurrera apologismoak euskara, hain zuzen,, emakume, gisa aurkeztuko du, amandre kutun baina zahar modura, Baltasar Etxaberekin hasita (Discursos de la antigüedad). Era berean eta garai horretan, 1610eko sorginen aurkako inkisizioaren azken auto ezagunak kontuan harturik, euskara emakume erlazioa ez da perspektiba feminista batetik zehazki aztertu.
|
|
|
Urtero edota agian bi urtetik behin, liburua hedatu eta berrargitaratuko dut, irakurleen iruzkinak eta nire ikerketa berriak bateratuz. Hala, espero dut, beste hogei urteren buruan, azkenean egiazki postnazionala izango den literatur historia bat idaztea, ordurako liburuki bat baino
|
gehiago
izango bada ere.
|
|
|
Vascuenceeta euskaraberbetan ez ezik, tentagarria da elizgizon bien arteko harremana euren teoria poetikoetan ere arakatzea. Izan ere, zenbat eta
|
gehiago
alderatu Larramendiren Arteko kapitulua Mikoletaren eskuizkribuarekin, orduan eta agerikoago begitantzen zait jesuita San Antoneko presbiteroaren zordun izan litekeela. Horrek ez du esan nahi Larramendik Mikoleta plagiatu zuenik, ezpada honek idatzitakoa ezagutzen zuela.
|
|
|
Ez da zaila definizio horietan translatio imperii et studii mitoaren oihartzunak antzematea. Penintsulako erreinuen zerbitzura jardundako zenbait historiagilek aldarrikatua Erdi Aroan zehar, mito hori oraindik
|
gehiago
indartu zen Errege Erregina Katolikoen alditik aurrera, Nebrijaren Gramatikako pasarte ospetsuak(, siempre la lengua fue compañera del imperio?) erakusten duenez. Horren aurrean adiera metriko poetikoz hornituriko vascuenceeta euskarahitzak romancehorrekiko harreman dialektiko dialogikoan irudika ditzakegu, eta zentzu horretan beste posizio garaikide batetik etorriko lirateke, vascocantabrismo delakoaren ingurutik alegia.
|
|
|
burdinaren (eta okerraren) lurraldea burdin aroan bizi zen. Itsasketak eta armagintzak are
|
gehiago
indartzen zuten pertzepzio hori, izan ere iturri klasikoen arabera eta batez ere estoikoen ustez zibilizazioak gizakia galbideratu egiten omen zuen naturarekiko armonia apurtzen zuelakoan, ezpata eta itsasontzia izanik erorketaren irudi (Armas, 1986, 4). Benetan adierazgarria bezain paradoxikoa da diskurtso inperialak itsasketa eta armagintza erabiltzea Euskal Herria inperioaren urrezko arotik baztertu eta burdin arora zokoratzeko, itsasketa eta armagintza izanik hain zuzen ere inperioaren beraren baldintza ezinbestekoak.
|
|
|
egileak esku artean izana aitortzen duen poesi eskuizkribuak galduak dira; poeta ere ba omen zen Zalgizeren idazlan poetikoaren arrastorik ez da gelditu... Beraz, bada albisterik jakinarazten duenik Lazarragak, Etxeparek edo Oihenartek egungo dokumentazioak adierazten duena baino lagun
|
gehiago
izan zituztela euskararen erabilera literarioan. Alegia, euskaldun ikasiak egun dokumentatua dagoena baino gehiago landu eta gozatu zuela euskaraz literatura, nahiz eta historiaren uneren batean, transmisioa eten izanak gure ezagueraraino garraiatzea galarazi duen.
|
|
|
Beraz, bada albisterik jakinarazten duenik Lazarragak, Etxeparek edo Oihenartek egungo dokumentazioak adierazten duena baino lagun gehiago izan zituztela euskararen erabilera literarioan. Alegia, euskaldun ikasiak egun dokumentatua dagoena baino
|
gehiago
landu eta gozatu zuela euskaraz literatura, nahiz eta historiaren uneren batean, transmisioa eten izanak gure ezagueraraino garraiatzea galarazi duen.
|
|
|
Hau da, denbora epe jakin batean jarraitzen den arau literarioen sistemaz dihardu. Arau literarioen sistema denboraren ardatzean kokatu beharrak arazo bat baino
|
gehiago
planteatzen du. Hona, arazo horietako bat, adibide baten bidez azalduta.
|
|
|
Nola antola daitezke mugimendu literario desberdinetan sustraiak dituzten egile beraren idatziak? Eta oraindik gauzak
|
gehiago
korapilatzeko, estilo jasoko, ez hain jasoko, herrikoiko ala oso herrikoiko bertsoek betetzen dute XIX. mendea. Herri literaturaren eta literatura landuaren arteko bereizketa egin litzateke?
|
|
|
Abiapuntu horietan
|
gehiago
sakonduz, gogora genezake antologiak edozein literatura nazionaletako historien osagarri direla, eta elkarren menpekotasun bat agertzen dutela biek: literaturaren historia bat osatzeko historiagileak idazle eta idazlan hautapen bat egina du eta haien arteko harremanak deskribatzen ditu bere historian, hari kronologiko batean ezarririko gertakari literarioen arteko koherentzia eraikiz.
|
|
|
Lehen mugarria, poesia jasoa herri poesiatik banantzea izan zela iradoki zuen Iratxe Retolazak. Are
|
gehiago
, Sarasolaren antologiaren lehentasuntzat azpimarratu zuen irizpide hori:
|
|
|
Hizkera sistemikoa erabiliz, kapital sinboliko hura erakutsiz, euskal kulturaren izaera bera aldarrikatzea zen Onaindiaren asmoa, lehen frankismoaren urte ilunetan. Horrexegatik, formatu dotorean argitararazi ziren mila eta hamaika
|
gehiago
–olerki eder?, historia batean bezala kronologikoki antolaturik, eta karmeldarraren beraren sarrera pasarte goraipatzaileez.
|
|
|
Abiapuntu hori ezagututa, Euskal Pizkundearen testuinguruan idatziriko bi historia horiek eta hogei urte ondorengo impassearen ondoren heldu zen Onaindiaren antologia lanak harremandutaikusten ditugu. Hala, Onaindiaren antologiaren. Atari, koan, euskal olerkigintzaren bilakaeraren historia bat finkatzen da, gutxiago edo
|
gehiago
, eta liburuak betebeharreko funtzio hezitzailea eta dibulgatzailea betetzen du. Halere, aitortu behar da bere maisuena baino lausoagoa dela bere planteamendua, izan ere, XIX. mende erditik aurrerakoan aldiak edota ezaugarriak banatzeko irizpide garbirik ez du zehazten.
|
|
|
Nola da hori posible, egile ezezagunen testuez gain, 300 idazleren testuak bildu zituela jakinik? Erantzuna da proportzionaltasunaren erabilera esanguratsua hautatu zuela, idazle garrantzitsuagoen testu
|
gehiago
jasoz eta garrantzi gutxiagokoen presentzia testimoniala bakarrik eginez. Hona hemen banaketari buruzko zenbait azalpen:
|
|
|
Horren ondorioz, antologiaren bigarren erdia XX. mendeko testuez osatu zuen: 500 baino
|
gehiago
dira arteko testuak Onaindiaren antologian. Horietatik, erdiak baino gehiago gipuzkoarrak dira, idazleen ia mostra soziologiko proportzionala, Juan Mari Torrealdairen datuen arabera (1977:
|
|
|
Aipaturiko iritziak bilduz, ondoriozta genezake itzulitako antologien ordenamendu irizpideak askotarikoak izan daitezkeela eta, sarritan, deskribatzen den euskal literaturaren beraren barne dinamikari baino
|
gehiago
obeditzen dietela editorialaren eskabide zehatzei, hots, antologiaren egitasmoa abiarazten duten editorialeko hizkuntzako literaturaren paradigmei. Ildo honetatik, XX. mendeko euskal poesiaren testurik errepresentatiboenakaurkezten dituzten antologia itzuli gehienak gudaostetik abiatzen direla erreparatu dugu.
|
|
|
bertsolaritzak ezagutzen duen berritzea, Lore Jokoek euskarazko sorkuntzari ematen dioten ezagutza soziala, etab. Hots, euskarazko sorkuntza literarioaren gizarteratze prozesua aztertzen du xeheki 1936kohaustura arte. Ororen buru, nahiz euskal kulturaren baitatik mintzatzen den, I. Aldekoakhistoriaren zama hartzen du kontuan garaien arteko banaketa egiterakoan, bere bi aurrekoek baino aise
|
gehiago
. Menturaz, postura historiografiko berri horrek erakusten du gaurko historialariek, euskal historiaren eskema orokorra?
|
|
|
I. Aldekoarena euskal literaturaren historia orokorra da. Hartan, XX. mendeak liburuaren erdia baino
|
gehiago
hartzen du eta, XX. mendean, 1975etik goitiko parteak 2000 urtea arte, 20 sartzeetarik 8.
|
|
|
Aldiz, autore berrien liburuetan (adibidez: Aldekoa, Kortazar, Olaziregi), lehengo garaiak
|
gehiago
«bilduak» dira. Baina bigarren gerlatik landa (Aresti/ Mirande, etab.) eta, are gehiago 1975 etik goiti, garaiak laburtzen dira eta badirudi gero eta lasterrago iragaten direla.
|
|
|
Aldekoa, Kortazar, Olaziregi), lehengo garaiak gehiago «bilduak» dira. Baina bigarren gerlatik landa (Aresti/ Mirande, etab.) eta, are
|
gehiago
1975 etik goiti, garaiak laburtzen dira eta badirudi gero eta lasterrago iragaten direla. Gisa berean, obra eta autoreen sailkapena gero eta finagoa bilakatzen da gure garaitik hurbiltzean, kategoriak ugaritzen dira, ñabardurak ere bai.
|
|
|
Hartara, detektibe lesbianak akzioan, gizarte matxistaren kontra eta euren feminitatea arriskuan jarri gabe lanean ariko dira, edota identitate anitzen paradigma izango dira (Rodríguez, 2009, 250). Bosgarren aldi honetan
|
gehiago
sakondu nahi izan dugu; izan ere, artikulu honen bigarren atalerako ezinbesteko ataria da.
|
|
|
Argitaletxe berarekin argitaratu berri du azken nobela, Boga boga (Susa, 2012) (Ikus < www. basqueliterature.com/es/Katalogoak/egileak/ borda>). Egileaz eta haren obraz
|
gehiago
jakiteko honatx hainbat iturri. Aurreratu behar da, halere, pertsonaia femenino protagonistak,, lehen parodia liburutik (Basilika, 1985)?, kritika soziala eta politikoa (100% basque, 2001), besteak beste, konstanteak direla bere narratiban.
|
|
|
Hamarkada hauetan literatur pertsonaiaren garapenean aldatzen doana bere genero identitatea da, izan ere, lehen eleberrietan bisexual gisa aurkezten da eta azkeneko bi eleberrietan lesbiana bezala. Are
|
gehiago
, Jalgi Hadi plazara eleberriaz eta izenburu esanguratsuaz baliatzen da Itxaro Borda Amaia Ezpeldoi lesbiana dela argitzeko.
|
|
|
Horregatik uste dugu eleberri hauek
|
gehiago
hurbiltzen direla nobela beltzaren generora, krimen bat askatzearekin batera euskal gizartearen gatazka nagusien argazkia ere egin nahi baita (bertako egoera politikoa, euskara, intsumisoa, industrializazioa?). (Olaziregi, 2002, 164).
|
|
|
Periferiako idazle izateak erran nahi du, batetik, literatur zurrunbilo horren erdian ez izatea, ziklonaren begian ez izatea. Beraz, libertate
|
gehiago
ukaitea gaiekin, hizkuntzarekin eta gure harreman eta iritzi politikoekin. Baditu abantailak.
|
|
|
Euskaltzaleentzat Eusebio Maria Dolores Azkue (Lekeitio) Resurreccion Maria Azkueren() aita izan zen, olerkaria baino
|
gehiago
, luzaroan, baina dagoeneko olerkari alderdiak gaina hartua dio guraso alderdiari. Diogunaren lekuko dira Eusebio Mariari buruzko aipamenak bere garaian (Fr.
|
|
|
Zangalatrauaren erabileran aldetxoa badago ere, askoz nabarmenagoa lizentzia metriko edo poetikoen, eta, partikularki, sinalefaren erabileran. Gabon kantetan baino
|
gehiago
erabilia da sinalefa. Carlistenac, bertsoetan, baina haietan nola hauetan sinalefa egin edo ez egin aukerakoa da, eta E. M. A.ren poemetan, ordea, nahitaezkoa.
|
|
|
Bizenta A. Mogel(). Ezin uka bertso horiek badutela antzekotasunik Juan Jose Mogelen bertsoekin ere, baina askoz
|
gehiago
Bizentarenekin.Bestalde, logikoa da Mogel neba arrebak pentsamoldez ez ezik hizkeraz ere antzekoak izatea, eskola berekoak baitziren eta seguru asko elkarren eraginpekoak. Nolanahi ere, egilea Bizenta edo Juan Jose Mogel izatea askoz probableagoa edo sinesgarriagoa da, E. M. Azkuerenak direla eta Uriartek ohiko aldaketak egin zizkiela pentsatzea baino.
|
|
2014
|
|
|
Zentzu hertsian, halako, definizioek?
|
gehiago
dute deskripziotik definiziotik baino; hots, azalpen dira, definizio baino areago (Seco, 1978; Llopis, 2006).
|
|
|
Haren azalean bide da ur hori, nahiz oraino ez dakiten zenbat, ez eta ere sasoinka den hormatua, baititu Marzok ere bere gisako uda neguak. Bestalde, hango mendien berri ere badaki orai gizonak, gero ta
|
gehiago
, hots, hemengoak baino hiruetan goragoak direla bana beste: 27 kilometra gora haundiena, Everestek hiruetan gutiago dituelarik [EPD, HERRIAK ETA GIZONAK, SINADURARIK GABE," HERRIAK ETA GIZONAK"(, 2 or.)]
|
|
|
–Ulertzen duzu... nire langileek nahi izan dutelarik greba egin
|
gehiago
pagatuak izateko gisan, behar izan ditut kanporatu... Ondorioz, lantegiaren erdia bota eta, bakea ukan dut!
|
|
|
–eskatu zion bilo luzeak zituen mutikoak. . Hemengo legeak aipatzen duen minimoa baino
|
gehiago
! –Erran nahi baita?
|
|
|
3 euro inguru. Minimoa baino% 25
|
gehiago
! Gehiago ezin dut!
|
|
|
Minimoa baino% 25 gehiago!
|
Gehiago
ezin dut! Zinez!
|
|
|
Zubi gotortuan, ate inguruan eta karriketan ez zen soldadu hilik falta. Etsaietarik franko, eta gureetarik
|
gehiago
. [EPD, Mailuaren odola, Aingeru Epaltza (Elkar, 2006) Or.:
|
|
|
Are
|
gehiago
, kidetasunak azalpenezko birformulazioetatik harantzago doaz. Izan ere, testuingurua lagun, azalpenezkoaz bestelako balio batzuk ere, prototipikoak ez direnak?
|
|
|
Jakina, betiere Hezkuntza Sailak jarritako gutxienekoak beteta. «Oraingo ikasleak biharko helduak dira, eta biharko gizakiak gu baino
|
gehiago
mugituko dira. Gu asko irteten gara kanpora, baina gerokoak gehiago; hau da, hiru hizkuntza behintzat ondo menperatu dituzte beren bizitza duintasunez aurrera atera nahi badute.
|
|
|
«Oraingo ikasleak biharko helduak dira, eta biharko gizakiak gu baino gehiago mugituko dira. Gu asko irteten gara kanpora, baina gerokoak
|
gehiago
; hau da, hiru hizkuntza behintzat ondo menperatu dituzte beren bizitza duintasunez aurrera atera nahi badute. [EPD prentsa, Berria]
|
|
|
Aldaketa soziodemografiko sakonak ezagutu ditu Euskal Herriak azken urteotan: Uriak seinalatutako moduan (2014), duela 30 urte ez bezala, euskaldunak etxe elebidunetan sakabanatuta daude nagusiki, euskararik ez dakiten lagun askorekin bizikidetzan, eta, horrez gain, euskaldun guztien erdia baino
|
gehiago
Euskal Herriko sei udalerritan bizi dira: Bilbo, Gasteiz, Donostia, Barakaldo, Getxo eta Irunen, hain justu.
|
|
|
euskara ikastera zetorrena horretara baino ez zetorren jada, ez beste ezertara. Gogoan dut, horren harira, zelan Errekaldeko garaietan [Bilboko Errekalde auzoko AEKren euskaltegian aritu zen Brouard] batzuk beti Egin besapean zekartela etortzen ziren, nahiz eta eskolak gauez izan; euskara ikastea mugimendu orokor baten parte bat
|
gehiago
zen orduan askorentzat. Gaur egun gauzak asko aldatu dira (Zuberogoitia eta Zuberogoitia, 2008:
|
|
|
bat, berme instituzional eta sozialen bila lan egingo duena. Baina, euskaraz bizitzeko hautua ohartu gabe egiten duen jende euskaltzale gero eta
|
gehiago
dago. Eta ez daukagu behin eta berriz euskaltzaleak direla gogorarazten jardun beharrik?
|
|
|
ageri dira 2011n, 2006ko 41.353, elebidun hartzaile? haiek baino dezente
|
gehiago
(ikus Eustat, 2011).
|
|
|
Aginte publikoei dagokienez, Arabako Foru Aldundiak euskalgintzaren nukleo gogorraren sustatzaile nagusi izan lukeela dio, baina puntuan eransten du erakundeei
|
gehiago
konprometitzea falta zaiela eta uzkur ageri direla herritarrei erabakiguneetan parte hartzeko aukerak eskaintzerakoan. Horren aurrean,, benetako lan banaketa erreala?
|
|
|
Badugu euskaraz bizitzeko gai dela badakigun masa kritiko gero eta zabalago eta anitzagoa, euskalgintzak antolatzen duenaren xede talde egoki izan daitekeena. Badugu euskaraz bizitzeko hautua modu kontzientean egin duen jende multzo zabala ere (batzuk, majo sufrituta, euskaltegitik atera berriak; gero eta
|
gehiago
, etxean aurreko belaunaldietatik euskara jasotzeko zortea izan dutenak). Badugu eskura eta erabilgarri dituen sormen bideak euskaraz natural erabiltzeko gai den artista kuadrilla ederra ere.
|
|
|
Mende horren erdi aldean euskara nabarmenki sartua zen hizkuntza ordezkatze prozesu batean: hizkuntza nagusien jakitea eta erabilera gero eta
|
gehiago
ari zen hedatzen, eta aldi berean euskararen hiztunak gero eta gutiago ziren eta murritz murritza zen euskaraz bidera zitekeen funtzio sozialen kopurua. Joan den mendearen erdian (50eko eta 60ko hamarkadetan) euskarak ez zuen batere presentzia axolazkorik, bere?
|
|
|
Bi hizkuntzen bidezko irakaskuntza (oren parekotasunagehi euskarazko murgiltzeabatera harturik) goranzko joeran ari da Iparraldean, eta hala, euskara gero eta
|
gehiago
erabiltzen da irakasbide gisa. 2004/ 2005 ikasturtetik 2013/ 2014 ikasturterako tartean igan egin zen lehen mailako ikastetxe elebidunen kopurua (11 urte bitarteko ikasleak), 108tik 147ra; hau da, 2004/ 2005 ikasturtean %42 baldin bazen horrelako ikastetxeen ehunekoa, gaur egun %60ra iritsi da (hiru sareetako ikastetxeak kontatuta).
|
|
|
Dena dela, murriztapen horrek ez du zehazki erran nahi gaur egun alderdi horretan euskarazko ikas irakaskuntza ez dela gauzatzen. Izan ere, adibidez, 2012/ 2013 ikasturtean baziren 6 ikastola eremu horretan, eta hartan ari ziren mila ikasle baino
|
gehiago
, Haur Hezkuntzatik hasi eta Nahitaezko Bigarren Hezkuntza barrenean hartuta (1.107 ikasle ziren, zehazki).
|
|
|
d) 2011/ 2012 ikasturtean A eta G ereduek batera hartuta (eta barrenean sarturik eredu horien bariante edo aldaera ingeles indartuak) matrikulazio guziaren %76 hartzen zuten; 2012/ 2013 ikasturtean, berriz, A eta G eredu soilek %69 hartzen dute (ingeles indarturiko ereduek orotara %7 baino
|
gehiago
biltzen dute). Nolanahi ere, A eta G ereduek gehiengo handia dute, EAEan gertatzen den egoeratik oso desberdina baita;
|
|
|
Datuetan ageri da gora bidean ari dela etengabe ereduko matrikulazioa (irakaskuntza euskaraz, eta gaztelania ikasgai gisa landua), eta horren ondorioz eredu horrek hartzen dituela gaur egun unibertsitatez besteko ikasleen erdiak baino aisa
|
gehiago
: %60tik gora ere bai (ikus 8 taula).
|
|
|
Hurrengo urteetan eskoletan zer egoerari erantzun zaion aurreikusteko, datu adierazgarria da HHko matrikulazioak erakusten duen joera: 2013/ 2014an, B eta ereduen artean, matrikularen %96 baino
|
gehiago
osatzen dute; beste aldean, A eta X ereduetako matrikulazioa HHn %4tik hurbil da, EAE guzia kontuan hartuta.
|
|
|
Bestalde, 12 taulan ikus daitezke titularitate eta eredu desberdinetako ikastetxeen emaitzak. Besteak beste, aipatzekoa da A eredu publikoan ikasleen heren bat hasierako mailan gelditzen dela gaztelanian, eta euskaran, berriz, ikasleen %95 baino
|
gehiago
dagoela maila murritz horretan; ageri agerian da A ereduaren emaitzen gutiegia euskarazko gaitasuna garatzeari dagokionez. eredu publikoan bi heren gelditzen dira hasierako mailan euskaraz, eta laurden bat baino gehixeago gaztelanian (%27, 5).
|
|
|
13 taulan ikus daitezke gutienez erdi maila lortzen dutenen ehunekoak, euskarazko konpetentziari dagokionez: ereduan %70 eta %80ren artean mugitzen dira erdi maila hori lortzen dutenen ehunekoak; eredu publikoan ikasleen heren bat sartzen da maila horretan, baina B itunduan ikasleen erdiak baino
|
gehiago
; A ereduan, berriz, publikoan %3k, eta itunduan ikasleen %18k erdiesten dute nahikotasun maila hori. Berriz ere ikusten da A ereduaren zailtasun nabarmena ikasleei nahikotasun maila emateko euskarazko komunikazio konpetentzian.
|
|
|
Hezkuntza sistemak gaur egun ezaugarri desberdin batzuk ditu hizkuntzei dagokienez, eta ideia desberdinak eskolan hizkuntzak nola tratatu behar diren. Alde batetik, ikasgeletan hizkuntza
|
gehiago
ageri da: bi hizkuntza ofizialak ditugu alde batetik, proportzio desberdinetan agertzen direnak Euskal Herriaren eskualde desberdinetan, beren aldaera estandarrean edo/ eta (euskararen kasuan behinik behin) dialektoetan; bestetik, beste hizkuntza batzuk agertzen dira geletan immigrazioaren ondorioz, eta, gainera, etorkinak oso testuinguru kultural eta linguistiko desberdinetatik datoz, bai beren artean eta baita lehenago Euskal Herrian ziren beste hizkuntzen aldean.
|
|
|
Modernitatea deritzogun aro eta prozesu historiko sozial larriaren agertoki nagusia hiriak izan dira. Are
|
gehiago
: modernizazioa urbanizazioa izan da.
|
|
|
Hiriak zeharo aldatzen ari dira, baina teknologia berriak lagun,
|
gehiago
ari dira bizi praktikak eraldatzen. Hirigune modernoak ez dira, dagoeneko, sinkronia berrien agertoki pribilegiatuak.
|
|
|
edonora zabaldu da hiri bizimodu hipermodernoa. Kasu, gero eta jende
|
gehiago
bizi da bakarrik, elkarrekin bizi direnek gero eta denbora eta espazio gutxiago partekatzen dute, eta partekatzen dutenek ere zein bere dispositiboetan murgilduta egiten dute... Eta horrelako tenorean, konexioak, loturak, harremanak edota praktikak leku eta topagune fisikotik lokatu egin dira.
|
|
|
Hor dugu berriro ere dilema antzo aurkezten zaigun bidegurutzea: esan bezala, hiriburuetan erruz aldatzen ari da bizimodua, gero eta
|
gehiago
biziko gara sare telematiko ez kokatuetan eta espazio multimedia birtualetan; horiek izango dira, hain zuzen, hirietan gertatzen ari den desinkronizazioari aurre egiteko tresna, haietan berregingo ditugu bizibeharrez josi behar ditugun lagunarteak eta harremanak. Hori bai, hautazko sinkronia iragankorrak izango dira horiek.
|
|
2015
|
|
|
Dialektologiako datuen bildumak hiztunekin aurrez aurre egotera eta ondotik banda edo grabazio horiek entzun, berrentzun eta kudeatzera behartzen du ikertzailea. Datu biltzaile naizen aldetik, ene asmoa euskal hiztunen ahotik Ipar Euskal Herri barreneko alderdiaren ekialdean zer entzuten den kontatzea da, euskararen munduko gure arteko jende batzuek euskal ahoskeraz ukan dezaketen ezagutza orokorrari maila bat
|
gehiago
eransteko besterik ez bada ere; helburu hori erdietsiz gero, ene aldetik aski litzateke. Halaz guztiz ere, ahoskeraren gaiari dagozkion arlo edo atal orokorxeago batzuen berri ere ekarri nahiko nuke saioaren hasierako lerro hauetan.
|
|
|
Bat baino
|
gehiago
izan daitezkeen arrazoiengatik, Euskaltzaindiaren inguruan hainbat lagunek galdegin dute euskal ahoskera batzea: eman dezagun, Txillardegik behin baino gehiagotan idatziz egin zuen (1986, 1987, 1992) eta Piarres Xarritoni ahoz entzun diogu ahoskerarako ere erabaki batzuk hartu behar direla.
|