|
2003
|
|
|
Guztiz asco eta chit gogoangarriac dira, gure guraso ernai azcarrac itsasoz ta leorrez eguindaco azaña andiac, beren seme languille prestuac itsu ta gor arquitcen badira ere, norc arguitaratu ezdutelaco beren jaiotzaco itzcuntz Euscarazco garbian. [...] Guipuzcoaco necazari ondraduai leguez ta bidez zor ziozcaten
|
gauza
balio andico oec ondo adierazteco, nai ta naizcoa da, bada, bularrarequin batean mamatu izan zuten itzquera gozoan itzeguitea; bestela egon bearco dute beti barau gorrian[...] ¿ Nola aldateque, bada, Guipuzcoaco necatzalleac ondo aditutcea erdaraz esaten diran gauzac, baldin ezpadute itzcuntza bera icasi Greciatarrena baino gueiago? 68
|
|
|
Guztiz asco eta chit gogoangarriac dira, gure guraso ernai azcarrac itsasoz ta leorrez eguindaco azaña andiac, beren seme languille prestuac itsu ta gor arquitcen badira ere, norc arguitaratu ezdutelaco beren jaiotzaco itzcuntz Euscarazco garbian. [...] Guipuzcoaco necazari ondraduai leguez ta bidez zor ziozcaten gauza balio andico oec ondo adierazteco, nai ta naizcoa da, bada, bularrarequin batean mamatu izan zuten itzquera gozoan itzeguitea; bestela egon bearco dute beti barau gorrian[...] ¿ Nola aldateque, bada, Guipuzcoaco necatzalleac ondo aditutcea erdaraz esaten diran
|
gauzac
, baldin ezpadute itzcuntza bera icasi Greciatarrena baino gueiago? 68
|
|
|
Guipuzcoaco biztanle prestu guztiac badaquite arguiroqui, beren zoriona datorquiotela jatorriz dituzten Fuero onesquietatic; bañan oec oso ta garbi gordetceco
|
gauzaric
bearrena cer dan ezagutcen dutenac, guichi dira chit. Fueroac beren oñean irozoteco quirtenic irme ena eta euscarriric seguruena da Euscarazco itzcuntzari ondo contu eguitea; cergatic alcarri laztanduric arras itsatsiac arquitcen diran[...].
|
|
|
lehenean Tubal Gipuzkoara nola heldu zen azaltzen da; bigarrenean Gipuzkoako (XIX. mendeko) geografia dakar: lur, mendi, harri, meatze, iturri, ibai, belar, zuhaitz, garau, abere, hegazti, arrain eta beste zenbait
|
gauzaren gaineko
datuak azalduz; hirugarrenean, Gipuzkoarren betiereko monoteismoa, ebangelizazioa, gipuzkoarren izaera, beren nekazaritzaz eta abeltzantza kontuak azaltzen ditu, eta azkenik ostera ere kontakizun historikoari heltzen dio, Erdi Arotik XIX. menderaino.
|
|
|
Gipuzkoarrek Aro Berrian Gaztelako erregeren zerbitzuan egindako balentria militar ugariak ere kontatzen ziren, batez ere espainiar monarkia frantses erasoetatik defendatzeko: . Mundu guztiac daqui, bada, Guipuzcoaco Provincia chit leial eta guztiz arguidotar au dala, Españaren zatiric aurrenengo etacoa,
|
gauza
ascoren bidez; eta batez ere,[...] Franciaco muga iriqui baliosoari cintzó ta ongui contu eguin diolaco estura larri ascotan.? 79 Nafarroaren konkista ere frantses erasoen aurkako defentsa gisa kontatzen zen80 Aro Garaikideko gertaeren sintesia Iztuetak berak egin zuen inori kopiatu gabe: Konbentzio Gerra, Napoleonen aurkakoa, Gerra Karlistak eta Bergarako Ituna.
|
|
|
Eredu horiekin, Hiribarrenek Euskal Herri mailako diskurtso historiko bat osatu zuen, edukia
|
gauza
askotan Iztuetaren antzekoa izaki. Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen:
|
|
|
91 Gorago, 80 oharrean, aipatu dugu nola Iztuetaren Kondairan Nafarroako erreinua arrotz gisa ageri zen, are gipuzkoarren etsai gisa. Ez da
|
gauza
bera gertatzen Hiribarren-ekin: honentzat nafar erregeak sorrera bertatik Euskal Herri osoko errege ziren (adib.
|
|
|
Nolanahi ere, euskal festetako bertso eta poesiek, kontzientzia historiko horrek euskaldunen artean zuen hedaduren erakusgarri eta eragile ziren.95 Alta, historia generoko olerki hauek, nekez kontsidera ditzakegu euskarazko historiografia. Gehiago dira kontzientzia historiko baten agerpen literarioak, historiografia lanak baino.96
|
Gauza
bera esan daiteke, XIX. mendetik ugaldu ziren kantu historiko apokrifoei buruz: Garay de Monglave k 1835ean, aurkitu?
|
|
|
ez zuen eskribatzen, eta beraz maila bateko irakurlegoari zuzentzen zitzaion40 Hola, Axularrentzat eta bere irakurleentzat, Antzinateko historiak interesgarriak eta jakingarriak izan zitezkeen. Ezin
|
gauza
bera esan geroagoko beste apaiz idazle gehienez eta haien irakurleez. Izan ere, Sarako Eskolak Lapurdiko kostaldeko erdi mailako euskaldungoa izan bazuen irakurle, XVII. mende erdialdetik aurrera klase ertainak frantsesez irakurtzera ohitu ziren.
|
|
|
Aro Berriaren hasieran, inprentaren agerpenarekin eta Ernazimendu giroan herri hizkuntzak birbaloratzearekin,
|
gauzak
aldatzen hasi ziren. Bernard Etxepare Nafarroa Behereko apaizak, 1545 urtean Linguae Vasconum Primitiae. Euskaldunen hizkuntzaren hasikinak?
|
|
|
piperrautsa (asko, 11 egunetatik 10etan erabiltzen zen), ziapea, azafrana, saltsa eta resalca(? 18). Arrautzak, Erdi Aroko dietan arruntak ziren (gehienbat beste
|
gauza
batzuk prestatzeko), baina ez dira aipatzen, bidaian hiru egunetan egon baitziren, beraz, ez ziren hain ohikoak eta legatzaren prezio antzeko izango zuten (nahiko garestiak). Gazta, batean ageri da soilik (baina kontuan hartzekoa da abuztua zela).
|
|
|
Ikuskatzaile hauek elkarte honetan zeukaten jurisdikzioa bakarrik. Besteetan, bisitatu eta ikuskatu zezaketen produkzioa, baina multak ezarri gabe, hiriaren justiziak hartu behar baitzuen parte eta, beraz, erabaki; ondorioz, egin zezaketen
|
gauza
bakarra denuntzia jartzea zen. Bada, izenez debozionala izan arren, berez, zerbait gehiago ere bazen, kontrola ezartzeko modu bat baitzen, kalitatea zehazteko eta, ondorioz, konpetentzia mozteko.
|
|
|
Fortunen arabera ere, taldearen kopuruaz aparte, ikus daiteke taldearen garrantzia: Gehiena denda eta lonjan inbertiturik zeukaten 7.370 eta 98.574 erreal tartean; eta gero etxeko
|
gauza
edo tresnerian: arropan batez ere:
|
|
|
jantzi, mantel,...; bitxi eta mahairako zerbitzuan ere, kopuru handiak zituzten, 11.000 eta 31.000 erreal tarteko kopuruak osatuz. Batzuetan oso zaila da jakiten
|
gauza
hauek, batez ere sukaldekoak, etxekoak ziren bakarrik ala negozioan ere erabiltzen ziren, inbentarioetan sailkatu eta banatu gabe aurkitzen baitira (gehienez ere, tresnak eginda zeuden lehengaiaren arabera sailkatuak agertzen dira inbentarioetan) 27.
|
|
|
Hala ere, XVIII.ean liburuen zabalpena ematen da Ilustrazioaren inguruan, eta horiekin batera sukaldaritzako liburuek tokia izango dute, baina ez da ahaztu behar hau gizartearen goi mailetan izango zela, batez ere; herri arruntak ez zuen dirurik izango liburu bat erosteko (irakurtzen zekienean ere). Informazioa sakabanatua dago, esan bezala; horren inguruan Gorrotxategik diosku, moja konbentuetara zihoanean informazio bila, talde txiki baten eginkizunak, eta, beraz, jakituria sekretua zirela (pertsona gutxi hauek galtzean, haiekin desagertuz beren ezagutzak);
|
gauza
bera gertatzen da benediktinoen likoreekin?
|
|
|
Gorrotxategik
|
gauza
bera irakurri zuen Ertamerikako makina bat aldizkarietan. Ez gara gu izango zalantzan jartzen dutenak boladua katalan horrek asmatu zuenik (agian, gaur egunean ezagutzen den forman).
|
|
|
Garai horretan
|
gauzak
hozteko lau teknika famatuenak aipa ditzakegu: 1) Airez egindako errefrigerazioa.
|
|
|
hiriaren garbitasunaz, kaleen garbiketaz, eta abar, hiritar bakoitzak egin beharreko zeregin erara aipatuak zirenak. Baina hiritarren artean bestelako ohiturak zeuden, adibidez, zaborra leihotik botatzea, kaleetan edozer
|
gauza
uztea (gurdien zirkulazioa ere oztopatzen zuena), iturriak eta ibaiak ere guztiz abandonatuak zeuden. Beraz, esan daiteke, higiene falta nabari zela Gasteizen, egoera larriagotzen zuena izurri garaietan.
|
|
|
Espainolek eta portugesek beltzak erabiltzea erabaki zutenean, beste nazioek
|
gauza
bera egitea pentsatu zuten (hasieran lurra kolonoek lantzen zituzten lekuetan ere), beren azukrea ez garestitzeko eta merkatuan irteera gabe ez gelditzeko. Honela, Holandako enpresariek Brasileko azukre kana Barbadoseraino inportatu zuten, ingeles koloniei nola landatu, ustiatu... behar zen erakutsiz.
|
|
|
Alderdia, herentzia artistikoaren arduradun egin zen. Lehenengo
|
gauza
artea herriarengana hurbiltzea zen, eta horretarako Monumentuen Propaganda Plana, edo bestelako ekintzak egin ziren. Denboraz agintariek gero eta esku hartze handiagoa izan zuten arteak jorratu beharreko bideetan, eta azkenean, 1929an, Stalinen esku geratu zelarik artearen gaineko kontrola, errealismo sozialista izeneko estiloa ezarri zen, estilo ofizial gisa.
|
|
|
Zalduak,, historialarien lanaren emaitzarik behinenetakoa liburuak eta artikuluak argitaratzea? dela oroituz, Karlomagnoren eta ikerketa berrien inguruko bi liburu hauek publikatu direlako poza agertu zuen,, gure jarduerak helbururik badu,
|
gauzak
idatziz uztea delako?. Era horretara, aurkezpen ekitaldira gonbidatzeagatik eskerrak emanda, liburuen analisiari ekin zion:
|
|
|
ez nuke halako ezer esango kalitatezko lanak direla jakingo ez banu. Baina,
|
gauzak
, arlo honetan gu ikasten hasi ginenean baino hobeto dauden arren, oraindik ez da ohikoa maila honetako lanak euskaraz argitaratzea: Uztaroaldizkarian, ziur egon zaitezkete, ez dugu izaten soberako artikulu eskaintzarik.
|
|
2004
|
|
|
Emakumientzat hala izatezan. Emakumeak etxeko lanak, etxeko
|
gauzak
eta beno, josita, oso diferentea zan, oso diferentea zan.
|
|
|
Baina era berean hau esaten zuen: agian gertatu zaidan
|
gauzarik
garrantzitsuena izan zen, moldatu ninduen, gidatu ninduen, erakutsi egin zidan, lagundu ninduen eta desorekatu ninduen; edo beste hau: nire bizitza aldatu zuen eta gazte nintzela erakutsi zidan errealitate latz honek egin dezakeena, pertsona on eta inozenteak jasan dezakeena.
|
|
|
Makinaren eta lantegiaren zorigaiztoko eraginari aurre egiteko erantzun berriak behar ziren; horrela, 30 hamarkadan dokumentu pastoral antzekoak sortu ziren bizitza era tradizionalak erakusten zituztenak irudi bukoliko eta arkadiarrekin. Baina
|
gauza
guztien gainetik gizabanakoen erretratuak ziren, mundu tradizionalaren aurpegi indibidualak.
|
|
|
Argazkilariak AEBn zehar eta Puerto Rico ra bidaltzen zituzten, baina bulego zentrala Washington-en zegoen. Bulegoak beharrezko tresnak eman, garraioa alokatu, beharrezko langileak kontratatu, argazkiak errebelatu, negatiboak zenbatu eta argazkiak inprimatzen zituen beste
|
gauza
askoren artean. Gainera, irudiak aldizkari, egunkari eta liburu argitaletxeetara bidali eta erakusketak antolatzen zituzten.
|
|
|
|
Gauzak
ziren bezala erretratatu nahi zituen eta bere lanaren indarra horretan oinarritzen da. Irudi baten xehetasunek beste edozein planteamendu artistikok baino gehiago adierazten duela uste zuen.
|
|
|
Hortaz Aro Modernoko atalera iritsi artean gabezia hori ez zen bereziki nabarmena, posible baitzen puntu generikoen baitan lurralde guztien erreferentziak txertatzen joatea (adibidez, erromatar hirigintza? puntuak, lurralde zehatzik aipatu ez arren, Iparraldeko Lapurdum zein Bizkaiko Forua edo Arabako Veleia ikusteko aukera ematen zuen; eta
|
gauza
bera egin zitekeen Erdi Aro ataleko. Lurralde historikoen egituratze instituzionala, puntuan).
|
|
|
Egia da, bai,
|
gauza
bera gertatzen dela Estatuak zehazten dituen espainiar historien dekretuetan, non balio unibertsal edo akademikoen inguruko azalpenak diren nagusi, subjektu historikoa zergatik eta zein irizpideren arabera hautatu den argitu gabe. Halaber normalean ez da zehazten espainiar historiak, espainiar edukidun zeintzuk balio bultzatu nahi dituen.
|
|
|
Esate baterako proposa liteke azter daitezkeen testu historikoen zerrenda bat. Badakit
|
gauza
zaila dela, baina irakasleari administrazioko adituei baino zailagoa egiten zaie bakarka aurkitu eta osatu beharra testu historikoen bilduma hori. Edo, testuez gain, egin daitezkeen txangoen, edo ikus daitezkeen bideo historikoen gida bat eskaintzea egoki litzateke.
|
|
|
Euskal historiaren inguruko gakoak, ene ustez, egoki aurkezten ditu hor. Euskal historia zer den eta ea historia nazionala
|
gauza
bera ote den aipatzen du batetik:
|
|
|
Goihenetxek proposatzen duen programaren baitan, hainbat material historiko konkretu aurkezten da, ariketa eta gai konkretuak lantzeko aukera eskaintzen dutenak. Nolanahi ere, zaila da egitarau ofizialak
|
gauza
bat dioenean eta testu-liburuek eredu horri segitzen diotenean irakasle batek konpondu ahal izatea orokorra den arazo bat.
|
|
|
Gainera, eta gorago aipatu dudan kezkari erantzunez bezala, jatorriz euskaraz sortuak diren hainbat dokumentu ere aipatzen ditu (bertsoak...). Pena da Goihenetxek ez idatzi izana gida osoago bat prozedurak modu zehatzagoan garatuz, nabari baita oso informazio zabala zuela halako
|
gauzen inguruan
. Bere artikuluko erreferentzia eta aipu laburrekin konformatu dugu, eta ez da gutxi.
|
|
|
Printzipioz
|
gauza
bera esan litzateke edozein herrialderen historiari buruz (euskal historia, frantses historia, hegoafrikar historia...). Mundu osoaren historiak bezala, mundu horren zati diren herrialde partikularren historiek aukera eman dezakete tolerantzia, askatasuna, elkartasuna eta gisako balioen inguruan gogoeta egiteko.
|
|
|
izena dutelako ez dugu deduzitzen eskandinaviar edo anatoliar nazioak daudenik). Eta Erdi Aroan ez zegoen espainolik, ez bada zentzu geografiko soil batean (egun eskandinaviarrak aipa ditzakegun bezala, horregatik lurralde hartan bizi diren norvegiar, suediar, finlandiar edo laponiarrak
|
gauza
bera direla pentsatu gabe). –Espainiaren historia?
|
|
|
Aldiz
|
gauzak
diren bezala esanez, hau da, esplizituki adieraziz euskal historia egungo ikuspegitik definitu dugula, eta definizio hori egiteko konbentzio batzuk erabili ditugula (konkretuki, euskal, hitzak hizkuntzaren ohiko erabileran inplikatzen dituen euskara, euskaldun eta Euskal Herri subjektuak), historiaren erabilera inplizituak ekidin ditzakegu.
|
|
|
|
Gauzak
horrela direlarik, eta 2003ko uztailaren 18an Euskaltzaindiak, Donostian onarturiko adierazpenean oinarriturik, honako Araua plazaratzen du:
|
|
|
Honelako konbentzioak normalak eta beharrezkoak dira hizkuntza guztietan2 Baina jakin egin behar da konbentzioak direla.
|
Gauza
bertsua gertatzen da historiarekin.
|
|
|
|
Gauzak
honela, hauteskunde hauek ez ziren libreak izan, mehatxuak eta boto erosketak arruntak izan baitziren, klientelismoa oraindik oso errotua baitzegoen. 1936ko otsailaren 16an, Baztanen eskuindarrak atera ziren garaile, hauteskundeetan 2.740 boto bereganatuz.
|
|
|
Jende askok errepresioaren beldurrez Frantziara ihes egin zuen. Alkateak, Frantzia aldera ihes egin zuelarik, faxistak haren etxean sartu ziren baliozko
|
gauza
guztiak eramanez. Saturnino Burguete alkate berriak hala aholkaturik, Blas Marin (Izquierda Republicana ko zinegotzia) ere beste aldera pasa zen.
|
|
|
Oiga, un, dos, tres, Bilbao nuestro es. Horrez gain, miaketak, komisariara behin eta berriz joan beharra, eta multak eguneroko
|
gauza
izaten ziren. Isunak 100 eta 500 pezeta bitartekoak izaten ziren, garai hartarako diru asko (Altaffaylla Kultur Taldea, 1986:
|
|
|
Errepublikarrekin lan batailoiak osatu zituzten eta Frantziarekiko muga fortifikatzera bidali zituzten. Baina hau ez zen Espainian soilik gertatu, Frantziak espainiar errepublikar errefuxiatuekin
|
gauza
bera egin baitzuen. Horrela sortu ziren Groups de Travailleurs Étrangers (GTE) Alemaniaren garaipena eta gero, Service de Travail Obligatoire (STO), deitzera pasa zena.
|
|
|
Inbasioek erakutsi zuten
|
gauzetako
bat, armada gerrillaren aurka aritzeko prest ez zegoela izan zen. Mugetako goarnizioak, errepublikar ohiez eta errenplazuko soldaduz osatuak zeuden.
|
|
|
Soldaduak oso urduri zeuden eta gau guztietan tiroketak izaten ziren: soldaduek abereei edo mugitzen zen
|
gauza
orori botatzen baitzioten tiro. Kintoak, eta errepuplikarrak nahasturik zeuden, baina errepublikar asko, beraien bizitzarekin nazkatuak zeuden.
|
|
|
Estatuak errazionamendua ezarri zuen eta irina egiteko errota guztiak itxi zituzten, Zozaiakoa kenduta. Errazionamenduak, familia bakoitzari janari kopuru batzuk ematen zizkion (ogia, olioa, azukrea eta beste
|
gauza
batzuk) baina errazionamendua ez zen bizitzeko aski. Produktu hauen kalitatea oso txarra zen.
|
|
|
Errepublikaren etorrerarekin hauteskundeak egitea baztandarrentzat
|
gauza
berria izan zen. Errepublikaren hasieran, 1931ko ekainaren 28an, udal hauteskundeak egin ziren, hauteskunde hauetan parte hartzea altua izan zen:
|
|
|
1933ko apirilaren 23an, berriro ere udal hauteskundeak egin ziren, parte hartzea txikiagoa izan bazen ere: %76, 19 Baina udal batzarrean
|
gauza
gutxi aldatu ziren. Eskuindarrek botoen %61 lortu zuten.
|
|
|
Liburua interesgarria da oso, argia, eta kritika negatibo bat egitea ez da lan erraza. Lana ikuspuntu sozialista batetik gauzaturikoa dela aintzat hartuta, bi
|
gauza
baino ez nituzke azpimarratuko. Bata, emakumezkoak ez direla asko aipatzen (nahiz eta badakidan garai hartan langile mugimendua gehienbat gizonen artean osatu zela) eta bestea, Mendebaldeko mundua jorratzen dela nagusiki (salbuespenak salbuespen).
|
|
|
Mendebaldeko herrialdeak (SESB aparte) eredu izan ziren garai batean, eta gaur egun ere badira askorentzat. Urtetan zehar, Mendebaldeko Europak eta Ipar Amerikak batik bat, munduan lehendabiziko postua faktore bat baino gehiagogatik okupatu duten arren,
|
gauzak
aldatzen ari dira. Hein handi batean poltsikoak beterik izateak, zeri heldu izateak mugitzen du mundua, eta zeintzuk dira Amerikako Estatu Batuen zutabeak?
|
|
|
Egunkarietan, ohituta gaude behin eta berriz antzeko albisteak irakurtzera, telebistan irudi berdinak ikustera...
|
gauza
askok jadanik ez gaituzte harritzen. Banaka batzuk argazki ohikoak bilakatzen dabiltza.
|
|
2005
|
|
|
Neskak paper pasiboa jokatu behar zuela bultzatu zen erregimenetik. Mutila zen paper aktiboa jokatzen zuena, bikotekidea aukeratuz; neskek egin zezaketen
|
gauza
bakarra mutilak lehen pausoa eman arte itxarotea zen. Bikotekidearen aukeraketa egiterakoan, Francoren diktadurak mezu argia bidaltzen zien mutilei:
|
|
|
Erregimenaren politika ekonomikoa berrikusi zenean, industriaren garapena finkatu zen lortu beharreko helburuetako bat bezala. Industriaren hedapena lortzeko bideetako bat langileen kopurua areagotzea zen, eta gizonezkoen laneskua mugara iritsi zenez, ezin zen gehiago areagotu, egin zitekeen
|
gauza
bakarra lan egiten zuten emakumeen kopurua areagotzea zen. Garapen Planak argi utzi zuen emakume langileen kopurua handitzeko beharra zegoela.
|
|
|
Esparru legalean ere aurrerapausoak egon ziren, 1958ko eta 1961eko legeak eta 60 hamarkadetan zehar emandako zenbait dekretu azpimarratu behar ditugularik. Erreforma legal horiek nahiko apalak izan ziren arren, pixkanaka
|
gauzak
aldatzen ari ziren. Beraz, frankismoak emakumearen inguruan bultzatutako irudia aldatu egin zen:
|
|
|
|
Gauzak
horrela, gizon eta emakumeen arteko harremana diktadura frankistaren kezketako bat izan zen. Ezkontzara harreman sexualak mantendu gabe iristea oso garrantzitsua zela zabaldu zen, hori baitzen ezkontza horrek porrot egitea ekiditeko modu bakarra.
|
|
|
(Bergua, 1994: 35) eta Ñ arekin
|
gauza
berdina egiten du.
|
|
|
Zeltiberiarra herri zelta bat zen, indoeuroparra alegia, harremanak zituena iberiar munduarekin baina fusiorik gabe, eta Botorrita ko testuen irakurketak eta tesera edo abegikortasun itunetako laupabost hitzek nabarmen uzten dute hori. Beste
|
gauza
bat da Contrebia hirian gertatutakoa. Badirudi bertan bi herrien asimilizazioa baketsua izan zela, eta zeltei beraien hizkuntza errespetatu zitzaiela, baina Contrebia hiri iberiarra bihurtu zen, eta iberiarrak hiriko nagusi izanik arlo juridikoa beraien esku egongo zen (eta Brontzeen egileak beraiek dira).
|
|
|
Bestalde Hebraieraren erabilera eta eraginaren ondorioz, ikerketa metodoa, Pozagandik aurrera batez ere, hitzen etimologian oinarrituko da, bereziki toponimoen etimologiara joaz. Hau da, kratilismoan oinarritutako azterbidea, zein hitzen eta
|
gauzen arteko
lotura eternalean oinarritzen baitzen. Honela hitz batek egiazkoa eta aldagaitza den errealitate bat jasotzen du.
|
|
|
Beraz funtsean giro historiko berdin antzekotan eta ideologia berdintsua zuten bi idazle talde ezberdin zeuden, hain zuzen ere jokabide arras ezberdinek banatuta.
|
Gauzak
honela Azurmendirentzako, humanistak azken hauek izan ziren, aldiz, apologistak, ipuin jario aprobetxategi batzuk, botereari arrimatu nahita? (Azurmendi, 1992:
|
|
|
Pareko maila batean A. Doering izeneko beste idazle amerikarra dago, zeinak Iberos y euskaros y la misión civilizadora de la Iberia en tiempos prehistóricos, Academia de Ciencias, Córdoba, Argentina, obra idatzi baitzuen. Lanaren egiturak ez dio inolako azalpen logikoari jarraitzen, bat dator berez egileak berak argi ez daukan teoriarekin, hots, euskaldunen (edo bere arabera escaldunen) jatorria ekialdean dagoela eta migrazio bidez Iberiar Penintsula kolonizatu zutela, baina ez da argi geratzen herri zeltekin batera etorri ote ziren edo aurretik,
|
gauza
biak aipatzen baitira. Bere ustez duela 8.000 urte Iberiar Penintsulara heldu ziren lehenak arrazaz finesak edo ural altaikoak ziren, eta beraien hizkuntzak euskararekin antz handia zeukan,, la segunda fue la céltica, con la llegada de los vascos agricultores legítimos [sic] en el último milenio ante nuestra era, una raza en todo sentido sobresaliente en sus condiciones físicas e intelectuales?
|
|
|
Hasteko, edo ez dute metodorik edo dutenak ez du balio, diskriminatzailerik ez duelako eta edozein hitzi euskal baliokidea ematea ahalbidetzen duelako. Metodoa baino jokabide estereotipatua da, edozer
|
gauzak
euskal itxura du, horretarako edozein modutan zatitzen dituzten hitzak, eta edozein etimologia absurdu proposatzen dute.
|
|
|
Nik uste dut, abertzaletasunaren historian, historiak erabakitzen duela batez ere.
|
Gauza
bat ez da ahaztu behar, historikoki abertzaletasunaren kontzientzia Arana Goirirekin sortzen da. Bueno, Arana Goiriri kritika asko egin liteke, nik daukat liburu bat bera kritikatuz eta guzti hori baina Arana Goiri periodista bat zen ez da ahaztu behar.
|
|
|
Le tenemos de político, de literato no le tenemos?. Arana Goirik igual historian esan ditu
|
gauza
batzuk oso ondo ez zeudenak edo bere formulazio batzuk egon daitezke ondo edo gaizki edo oso terminologia razista batean garai hartan nahiko arrunta zena, konforme. Beraz, esan nahi dudana, ez zait batere inporta berak esan dituen gauzak baizik gauza bat egin du:
|
|
|
Arana Goirik igual historian esan ditu gauza batzuk oso ondo ez zeudenak edo bere formulazio batzuk egon daitezke ondo edo gaizki edo oso terminologia razista batean garai hartan nahiko arrunta zena, konforme. Beraz, esan nahi dudana, ez zait batere inporta berak esan dituen
|
gauzak
baizik gauza bat egin du: Euskal Herria zegoen zizko eta berak nazio kontzeptu bat sortu du eta nazio kontzeptu horren inguruan mugimendu bat sortu du, hori da.
|
|
|
Arana Goirik igual historian esan ditu gauza batzuk oso ondo ez zeudenak edo bere formulazio batzuk egon daitezke ondo edo gaizki edo oso terminologia razista batean garai hartan nahiko arrunta zena, konforme. Beraz, esan nahi dudana, ez zait batere inporta berak esan dituen gauzak baizik
|
gauza
bat egin du: Euskal Herria zegoen zizko eta berak nazio kontzeptu bat sortu du eta nazio kontzeptu horren inguruan mugimendu bat sortu du, hori da.
|
|
|
–Bai, eta begira izugarri interesantea da. Dagoen
|
gauzarik
sinpatikoena izan da. Ze, hori da, Aranaren tradizioan eta Aranaren kontra.
|
|
|
Lehenengoa egon dena, bera izan da. Aranaren kontra guk kritikatzen ditugun
|
gauzak
ja orduan kritikatzen zituelako. Soziala zen, liberala zen, laizista zen, orduan kasi inimajinable ziren gauzak; ikaragarri progresista, beraz, garai hartako Euskal Herrirako inimajinable zen gauza bat.
|
|
|
Aranaren kontra guk kritikatzen ditugun gauzak ja orduan kritikatzen zituelako. Soziala zen, liberala zen, laizista zen, orduan kasi inimajinable ziren
|
gauzak
; ikaragarri progresista, beraz, garai hartako Euskal Herrirako inimajinable zen gauza bat. Gertatu dena da, ANVk ez zuen eduki denborarik desarroiloa edukitzeko, segituan gerra etorri zitzaiolako.
|
|
|
Aranaren kontra guk kritikatzen ditugun gauzak ja orduan kritikatzen zituelako. Soziala zen, liberala zen, laizista zen, orduan kasi inimajinable ziren gauzak; ikaragarri progresista, beraz, garai hartako Euskal Herrirako inimajinable zen
|
gauza
bat. Gertatu dena da, ANVk ez zuen eduki denborarik desarroiloa edukitzeko, segituan gerra etorri zitzaiolako.
|
|
|
Eta orduan, besteek irentsi egin dute praktikamente eta gaur ANVren memoria dago, ANVko batailoiak gerran ibili ziren, beraz, PNVrekin gelditu dira, eta gero besteak gelditu dira HBren inguruan. Orduan, dauka memoria puskatu bat, gerrak puskatu duelako,
|
gauza
askotan bezala. PNVn ere hori gertatu zen baina gutxiago:
|
|
|
Zerk desesperarazten du euskal mutil bat: ba, ikusteak gobernuak nola praktikamente burla egiten digun, nik uste dut
|
gauzarik
inportanteenetako bat kausa bezala orain hasita psikologikoki, kausa bezala hasita, dago harrokeria eta desprezioa, min gehiena ematen diona herri zapaldu bati da desprezioa eta burla. Eta gehiago gaztetan, ze zaharragoa zarenean esaten duzu:
|
|
|
–Ba esplikazioren bat edo eman dit, ez da?? ?. Ez ez, ez da beharrezkorik denok gara berdinak orain?, baina klaro errealista izanda
|
gauza
bat ez da ahaztu behar. Zer gertatzen da, egunkari handien jabeak lehengo familia berak dira, juezen familiak lehengo berak dira, militarrak lehengo familia berak dira, politikoak lehengo familia bera dira.
|
|
|
Nik uste dut benetan,, por apologia del terrorismo? mehatxatzen dituzte batzutan (eta holako
|
gauzak
). Nik uste dut benetan biolentziaren apologistak direla beti burla egiten dabiltzan horiek.
|
|
|
baizik esaten da orain. La estructura territorial?.
|
Gauza
batzuk aldatu dira baina oso kuriosoa da, diskurtsoa taula batean jartzen duzu eta berbera da, bakarrik lau hitz kanbiatu dira. Baina egia da lortu dutela beraz diskurtsoaren kanbio txiki honek eman die demokraten itxura bat, eta lehen esaten nuena:
|
|
|
kendu zuen eta, ya está?. Orduan, horiek
|
gauzak
sintomatikoak dira nahi baduzu, baina hori da egin duen dena. Aurpegia garbitu, eta beraz, orain atakatu zitekeen guzti hori kendu, baina lehengo tokian.
|
|
|
–Bai, askotan gertatzen da, gu bion artean dago diferentzia bat puntu bati buruz eta orduan hasten gara eztabaidatzen eta eztabaidatzen eta momentu batean paralizatu egiten dugu gure posturak ze ni identifikatzen naiz puntu honekin eta ahaztu egiten dut nik beste puntu asko neukala baita ere. Orduan, hori askotan gertatzen da, abertzaleen beren arteko borroketan; esaten duzu, baina HB PNVtik sortu da orduan
|
gauza
bat, en común, eduki behar dute?
|
|
|
zer sortu: bere memoria, alegia, Euskal Herrian badago memoria historikoa, memoria historikoa den neurrian, eta gu markatu gaituzten neurrian, eta gu haiekin identifikatzen garen neurrian, baina ez da
|
gauza
bat lotu behar gaituena, lotzen bagaitu esklabo bihurtzen gara. Agian Arana Goiriren errorea hor dago, esaten zuenean:
|
|
|
Horiek eramanago dute gero atzetik masa, baina beraiek egingo dute orduan askatasunaren borroka orain arteko konplexu moralik gabe. Bi mailatan mugitzen da;
|
gauza
bat da, eta beharbada horregatik dago hemen bereizkuntza eginda: gero zer gertatu zen; ETA etorri zenean, edo armak hartu zituenean ETAk, ez zuen jarraitu Nietzche eta Miranderen morala, baizik jarraitu zuen moral demokratikoa.
|
|
|
aizu, hori ez da hain ebidentea, polemikan ebidentea da, baina bestela ez da hain ebidentea. Abertzaletasuna bera, iraultza egin eta gero etorri den
|
gauza
bat da, beraz lehenago iraultza bat dago, eta gero datoz demokrazia eta abertzaletasuna.
|
|
|
Baina, guk elkarrizketan irakurri edo entzuna dugu Azurmendik Estatuaren, jainkotze? prozesuari buruz dioena, honek eskubide indibidualak
|
gauza
gutxi batera murrizten dituela esanez. Iztuetak berak ere, onartzen ditu Estatuaren planteamenduaren akatsak eta honen planteamendu demokratikoak.
|
|
|
Orduan, euskal sistema batek edukiko lituzke bere alderdi errepresiboak, dudarik gabe, baina horiek mila aldiz errazagoa izango lirateke korrejitzea. Txikien abantaila hain zuzen da, erraz korrejitu ahal izatea
|
gauzak
.
|
|
|
monarkia ulertu egin behar da, monarkia historikoa zer den. Monarkia da, arrazoiaren kontra egon litekeen
|
gauzarik
absurdoena, arrazoi honegatik: ardi baten umea ardi bat da eta lehoi baten umea lehoi bat da, baina okin baten edo harakin baten umea ez da okin bat edo harakin bat, baizik igual da maisua edo musikoa.
|
|
|
moral bat ez da logikaren gainean eta ez da arrazoimenaren gainean eraikitzen, baizik morala identifikatzen da norbere nortasunarekin. Nire morala eta ni,
|
gauza
bera da. Bueno, baina ni, nire arrazoimena baino gehiago naiz, ni naiz, nire oroimenak, nire sentipenak, nire emozioak, nire ahultasunak eta debilidadeak, ni hori dena naiz.
|
|
|
Gero, kultura batzuetan iritzi diferenteak dauzkagu, adinetan ere bai: zure adinean, adiskidetasuna da
|
gauzarik
sakratuena, hori gero gutxitzen joaten da; zure adinean justiziarentzat izaten da sentsibilitatea, esan dezagun alderantziz, injustiziarentzat sentsibilitate ikaragarri bat izaten da (eta ez galdu). Gizartearen presioarekin azkenean etsi egiten da, resignatu egiten da, beraz gizarteak berak, kendu egiten dizkigu, gure ahalmen moralak neurri handi batean, urteekin.
|
|
|
eta beraz, democracia centralista?? baina hori oso momentu konkretuetan egon den
|
gauza
bat da, bestela nik dakidala moral konkretu baten proposiziorik ez da egon. Mirandek bai, Mirandek eta Nietzchek bai badaukate, baina eske ez da hortik joan pentsamendua.
|
|
|
Bazirudien Revista ondoriorik gabeko parentesi bat izan zela Ateneoko bizitzan. El Ateneo-ren edukiei erreparatuz, ordea,
|
gauzak
zertxobait aldatu zirela ikus daiteke. Aztertu dugun 1880 tartean euskarazko artikulurik ez dago.
|
|
|
Euskal gaien ugaltze hau Revista k eragin al zuen zuzenean ala garaiko giro euskaltzale orokorragoak? Ez da erraza zehaztea, baina seguru asko
|
gauza
biek, Revista euskaltzaletasun horren agerkari eta aldi berean eragile izaki. Aldizkari hau desagertu ostean Gasteizen gelditutako sustratu euskaroaren zantzuak 1882an hiri hartan sorturiko Revista Médica Vasco Navarra ren geografi esparruan soma litezke75 Propioki kultura arloan, ez bide da kasualitatea, 1883an Arabako Diputazioa eta Gasteizko Institutua euskarazko katedra bat sortzen saiatzea, Fermin Herranek lau urte lehenago bere aldizkaritik eskatu bezala76 Revista k sustatzen lagunduriko giroaren beste fruitu berant bat, 1888an arabar hiriburuan egindako lore jokoak izan ziren.
|
|
|
19 Orientazio euskaroaren adopzioa ez zen
|
gauza
oportunista izan, Herran Asociacion Euskarako kidea baitzen elkarte hura 1877an sortu zenetik.
|
|
|
Mateo Moraza «kolaboratzaile pasibo» horien adibidea da. Alzola edo Sagredorekin
|
gauza
bera gertatu zen, jada argitaratuak zituzten hitzaldiak jaso zitzaizkien eta. Guztira, Revista ra zuzenan bidaliak izan barik aldizkariak bere kabuz hartu zituen artikuluak %10 baino gehiago izan ziren33.
|
|
|
Jada bagenekizkien hiru
|
gauza
baieztatzen zaizkigu: oro har, aldizkariaren bizitza osotasunean hartuz, Revista euskal gaien inguruko aldizkaria izan zela; euskal gaiok erabat nagusi izan zirela aldizkariaren Gasteizko aldian; eta 1880tik espainiar gaiek Euskal Herrikoek adinako protagonismoa eskuratu zutela.
|
|
|
Halaber aipatu izan da Herrani erronkak gustatzen zitzaizkiola, eta hortaz Gasteizko egoera erraza utziz Madrilen zortea probatzera joan zela49 Jakina, zuzendariari hain loturik zegoen aldizkaria, Herranen joan etorri petsonalen ondorioz ere ezar zitekeen Madrilen. Nolanahi ere, toki aldaketa Herranek bideratu bazuen, ezin esan
|
gauza
bera eduki aldaketaz. Aitzitik, Madrilen agerturiko aurkezpen prospektoak, jatorrizko xede berberak berresten zituen etapa berrirako:
|
|
|
Aurretik Brasil eta Argentinaren arteko bake akordioa duela agertu zen baina transkripzioa amaitu eta komentatu gabe utzi zuten. Ez da ondo ulertzen zer egiten duen konstituzio honek (eta
|
gauza
bera gertatzen da gorago aipatu dugun Carlos IIaren ezkontza agiriarekin) euskal gaien artean.
|
|
|
batzutan «crónica euskara», beste batzuetan «crónica mensual», inoiz «cartas especiales» eta askotan inolako izenbururik ez. Egoera hau bereziki larria zen Euskal Herriari zegokionez, lurralde hari eskainitako aldizkari batek atzerriko kronika gehiago edukitzeak
|
gauzak
txarto zihoazela adierazten baitzuen.
|
|
2006
|
|
|
Ordea, zuk aurpegiratzen dizkidazu Baskoien oihan zabalak eta Pirineotako aterpe elurtuak, Hispaniako lehen lur muturrean gelditu banintz bezala, ez landan ez hirian niretzat tokirik ez balego bezala, nondik, aberastasunez gainezka, mundu unibertsoari irekirik baitagoen, eguzkiak ozeanoan murgiltzen ikusten dituen Hispania. Baina demagun patuak ezarri zituela
|
gauzak
, gaizkileen mendietan bizi izan banintz bezala: esan nahi al du horrek harri bihurtu naizela barbaroaren etxolan, basatasun berberaren ukituz bizilagun izan nituen haietakoren baten pareko bihurturik?
|
|
|
Baina, ikuspegi hori oso urruti aurkitzen da errealitatetik. Ausoniok orduko tradizio etnografikoaren araberako ezaugarriak ezarri zizkien baskoiei; testuan ikusten den
|
gauza
bakarra baskoiak ezberdinak direla da, eta horren aurrean, barbaroen, klitxe, guztiak ezarri zizkieten.
|
|
|
Edonola, kontuan hartu behar dugu bi idazle horien asmoa ez dela, inondik ere, baskoien deskribapen bat egitea; bi adiskideak haserretu egin dira eta batak besteari
|
gauzak
aurpegiratzen dizkio. Bien arteko eztabaida da.
|
|
|
Hori da euskaldunekin V XII. mendeetan gertatu zena, hain zuzen ere. Ez dugu antzinako euskaldunek idatziriko iturririk, eta beraien etsaiek idatzirikoarekin gelditu behar gara, beste aukerarik ezean, nahiz eta
|
gauza
jakina den ez direla oso fidagarriak eta ondorioz, kontu handiz jokatu behar dugula horiek irakurtzerakoan eta aztertzerakoan.
|
|
|
Autore klasikoek barbaroen irudia irakurleei erakusteko testuinguru basati bat deskribatzen zuten. Eginhardok
|
gauza
bera egin zuen Karlomagnoren biografia honetan. Eginhardok baskoien lurraldeari Waskonia deitzen dio, Garona ibaitik haratago dagoena.
|
|
|
Baskoiak, Erromatarren adiskideak izan ote, edo pasiboki jokatu, erromatar konkistatzaileen aurrez aurre?
|
Gauza
bat dago argi: hasiera batean, Calagurris, Graccurris eta Cascantum zeltiberiartzat jotzen direla iturri klasikoetan, eta gero, Inperio aldian, baskoitzat; era berean, Iacca edo Segia iaketaniar edo suesetaniartzat, eta, denboraren harian, baskoitzat.
|
|
|
Horregatik ezin da froga moduan erabili. Ikusten den
|
gauza
bakarra da baskoiak ezberdinak direla, eta barbaroen, klitxe, guztiak jarri zizkieten.
|
|
|
Lehenik eta behin, beharrezkoa da
|
gauza
bat ondo azpimarratzea: erromatarrek ez zuten inoiz ezer edo inor erromanizatzeko asmorik izan.
|