|
2009
|
|
|
Oraingoan, aldiz, generazio indarra ez diote liburuek ematen. Kale, jende eta kafetegiek, zantzu eta estimulu sentsorial xumeek, argi kolore eta usainek, hizkuntza eta azentuek
|
eragiten
diote oroimen literarioen errotari. Eskualde horren iragan historikoa, literarioa eta intimoa iratzartzen dioten motoreak dira eta, hala, naturaltasunez garamatza lekuz leku, aldartez aldarte.
|
|
|
Oroimenari
|
eragiten
dioten estimuluen hariko diskurtso literarioak ekarri dizkio liburu honi behartu gabeko prosaren segailtasuna eta pretentsio eruditurik gabeko hausnarketa estetiko doia, neurtua. Hasieratik Claudio Magrisek Danubioren arroilari jarraituz eginiko bidaia hausnarketaria zuen gogoan.
|
|
|
Egia da 1936ko Gerrari erreferentzia esplizitu eta garrantzizkoa egiten zaiola etengabe, badagoela memoria historikoa berreskuratzeko ahalegina. Baina helburua, besteak beste, sarraski historiko horrek hondatu zituen bizitzak (artisten familienak?),
|
eragin
zituen jokaerak (Liborio aitona), nahiz desagerrarazi zuen mundua ikusgarri egitea da. «Zubi zaharra desegin zen moduan» (147) deuseztatu baitzuen gerrak eleberriaren abiapuntu den lagunartea.
|
|
|
Eta hori iruditzen zait Antzararen bidea nobelaren bertute nagusietako bat. Indarkeria politikoak
|
eragindako
minean (Lisaren minean, Jesusenean), horien erruduntasun sentimenduan, zergatien, galderen, zalantzen tunel beltzean sakontzeko gonbidapena baita, azken finean. Eta bestetik Gigiren pertsonaia egin zait interesgarri, Lisak, batez ere, ordezka dezakeen tragediaren aurrean kontrapuntua delako, ezker abertzalearen munduarekiko duen distantzia ironikoarekin, erakusten duen energia eta bizitzeko gogoekin.
|
|
|
Ikastetxe katolikoetako ikasleek kaligrafia, idazkaritza ahalmenak, eta antolakuntza nahiz alfabeto ahalmenak praktikatzen zituzten, eta, bide batez, elizek eskuz idatziriko dohaineko datu base bat lortzen zuten. Suterik edo urak
|
eragindako
galerarik gertatuz gero, artxiboen kopiak izango zituzten Boiseko St. John katedralean etabeste kopia bat hiri bereko kantzelergo katolikoaren bulegoan.
|
|
|
Euskal dohaintza emaile anonimo batek ordaindu zituen hilobia segurtasunez kokaturiko zendutakoen plakak. Beste hirurogeita bost euskaldunen kokagunea ezin izan da konfirmatu, hilerriko artxiboek arazoak
|
eragiten
jarraitu baitute. Plaka non ezarriez zeukaten kokagune ezezaguneko euskaldun horiei ondorengo urtean monumentu bat egin zitzaien, euren izenak han grabaturik, eta emaile anonimo berak ordaindu zituen harrizko lauza monumentuaren gastuak.
|
|
|
Sarritan ekintza edo gertakizun antzaz sinple batek erreakzio kate oso bat
|
eragiten
du, eta jarduera harrigarriak nahiz, batzuetan, bizitza aldatuko duten esperientziak izaten dira emaitza.
|
|
|
«Ni bai benetakoa, baina hori?» Baina zein da egia? Egia dena da blogen ispiluetan, mediokre saldoen erdian, bera baino idazle hobeak ikusten dituela tarteka paperezko idazleak, eta horrek nortasun krisi sakonak eta zalantza latz eta aitorrezinak
|
eragiten
dizkiola: oso ondo dago funtsean blogen fenomenoa, baiki, idazle ezkutuak azalerarazi eta sasi idazleak seinalatzen dituelako, mahastien ondoetan gaitza detektatzeko landatzen diren arrosen eran, pertsonen aurkako minak non dauden salatzeko ereiten diren landare horien eran, umeen «Erregea biluzik dago» salatari batekin.
|
|
|
Informazio bat sartu eta beste bat irteten da kutxa beltzera, kutxa beltzaren barruan zer gertatu den oso ongi jakin ez dakigularik. Poema batera ere, pertsona bat animo egoera jakin batekin sartzen da, hau da, bere barne oreka etengabe zalantzan jartzen duten beldur, tristezia eta galerek
|
eragiten
dioten desorden batekin sartzen da[?]. Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu egin dela.
|
|
|
Pete isildu egin zen. Suari
|
eragitera
eta beste egur bat botatzera altxatu zen. Gero esan zuen:
|
|
|
Gertakari sozial horrek bete behar duen baldintza nagusia informatiboa izatean datza, eta ez da gutxi kontsumismoaren gurpil zoro bezain kitzikagarrian orientabide argigarriren bat eskaini ahal izatea. Unibertsitate mailako kritikaren irispideak apalagoak dira, ez du beraz
|
eragin
sozialik, baina funtsezko baliabide bat da, literatura, egile eta obrak instituzionalizatzeko prozesuan. Hau da:
|
|
|
Badago autoflagelazio bat, geure burua apaletsi nahiko bagenu legez? Hor, barrea
|
eragin
beharrean, ez ote da behazuna areagotzen. Parodia izan daiteke hurkoaz marmarka aritzeko zeharkako modu bat ere, norbere sormenerako mugak eta ezintasunak estaltzeko mozorro doilor bat.
|
|
|
Hortik aurrera, eta hori baita oinarrizko puntua, dena da logomakia, hitzontzikeria, eta hobeki edo okerxeago planteaturiko eta garaturiko erretorika hutsa. Kritikariari balio dio jezteko eta jibarizatzeko bere burmuinaren neurrira; irakasleari balio dio asignatura bat burokratikoki antolatzeko; idazleari balio dio merezi duten autoreei kopiatzeko eta plagiatzeko; eta irakurle arrunt eta sinpleari sendatzeko kolesterolak, bizitzaren belzturak eta bakardadearen zuritasunak
|
eragindako
gaitz guztiak, eta, jakina, moztasun mentalak, aurreiritzi eta ziurtasun faltsu bilakaturik.
|
|
|
Praktika literario urriko hizkuntzak dira gureak, eta horren
|
eraginez
, ez dute aurrera egiten guk nahi genukeen bezain arin eta airoso. Idazlearen bidelagun baino areago, euskara behaztopa zaigu askotan.
|
|
2010
|
|
|
Xede etiko argia duen tradizio literarioan idazten du, idatz daitekeen modu bakarrean, hilen artean aurrera eginez, Eliotek esan bezala. Anonimoak ziren hilotzak begitandu dizkigu Barandiaranek, eta argazki horien irakurketan La Chambre Claire (1980) liburuaren zenbait pasartek
|
eragin
zidaten bihotzondokoa sentitu dut, Lutxiren eta Nicolasaren gaineko narrazioak irakurrita.
|
|
|
Paragrafo pare batek (eta bat hasierakoa da) soilik iradokitzen du gero, azken orrietan, etorriko dena: gerra eta honek Kantoietan
|
eragingo
dituenak. Elipsiak, soberan leudekeen apaindurak edo gertaerak baztertzen ditu, eta esango nuke ez dagoela ezer soberan.
|
|
|
Badakit ados zaudela, Alberdirenak mundu idilikorik ez duela azaleratzen esaten duzulako. Baina, badakizu, gurean hain izan da indartsua kostunbrismoak abertzaletasunetik literaturan, artean, edo musikan (operan)
|
eragin
duen irudi estereotipatua, ezen hitzaren beraren erabilerak bat eragitea erraza baita.
|
|
|
Badakit ados zaudela, Alberdirenak mundu idilikorik ez duela azaleratzen esaten duzulako. Baina, badakizu, gurean hain izan da indartsua kostunbrismoak abertzaletasunetik literaturan, artean, edo musikan (operan) eragin duen irudi estereotipatua, ezen hitzaren beraren erabilerak bat
|
eragitea
erraza baita.
|
|
|
Fikzioa eraikitzeko osagaiak modu eraginkorrean erabilita daude eta kontatzeko trebezia aski naturala, berez bezalakoa du Alberdik. Eguneroko bizitzaren zertzelada txikiak esanguratsu bilakatzen ditu selekzio irizpideaz harantzago doan kiribiltzerik
|
eragin gabe
. Bestalde, erabili dituen hizketa erregistroak, barne bakarrizketena eta elkarrizketena, aski sinesgarri gertatzen dira...
|
|
|
Arrazoi duzu Gasolindegian eleberriak
|
eragiten
duen eldarnio neurtuaren sentsazioa
|
|
|
Etxean itxita dagoen bitartean, bizitzarekikoak eginda, atzera begira hasiko da eta bere biografian gertatutako poz eta zaurien zerrenda egingo du. Seme alabek Ekuadorreko neska bat ekarriko diote, lurrikara txiki bat
|
eragingo
du nobedadeak eguneroko grisean eta bizitza oso baten ilunak argitzen joango dira liburuko azken partean, happy end moduko batera iritsi arte. Iritzia ematen jarrita, arrazoi duzu, Jacinto, liburuaren irakurketak eraman egiten zaitu, leun eta ezti, leunegi eta eztiegi akaso.
|
|
|
Gutxienez modu berezi batean kontatua balego. Hari nagusia bera ezaguna zaigu, bizitzaz aski duen edadekoa, bizitzaren zamak azpian harrapatu duena; badakigu zaintzailearen etorrerak inflexio puntu bat
|
eragingo
duela (onerako, ustez), liburuko afera batzuk (lagun minaren alabarena, nagusien artean) nola konponduko diren, narrazioak etsaigo zaharraren konpontzea izango duela helmuga. Erabiltzen diren irudi asko ere ezagun ditugu, errepikatuak izan dira, behin eta berriz:
|
|
|
Etxepareren liburuak ez zeukan parerik ordura arteko euskal literaturan: dela planteamenduagatik, dela darion pentsaera irekiarengatik edota furfurian zeuden pentsalarien
|
eragin
zuzenarengatik, Buruxkak apartekoa da guztiz gure letren errepublikan. Esaterako, Buruxkak agertu zen urte ia bertsuan Txomin Agirre Garoa argitaratzen hasi zen atalka, baina orduko kultura modernoaren kale munduko kezkei ez ikusiarena eginez, ehun urte lehenagoko Peru Abarka baserrizaleak urratutako ildoari jarraituz eta hartan sakonduz.
|
|
|
Musika oroitzapena berezia zen. Gure etxean, haurride zaharrenen
|
eraginez
, Londreseko Radio Luxembourg irratia entzuten zen, artean musika modernoaren Europako bozgorailurik garrantzizkoena. Inguruan indarrean zeudenak ez bezalako kantuak entzunez, paisaia musikala zabaltzeko aukera paregabea izan zen.
|
|
|
The Chieftains taldea ere garai berean sortu zen, oholtza? beretan zebilen Paddy Moloney pipe jolearen
|
eraginez
. Beste hainbat kantari eta talde on ere indarrean zeuden jada 70eko hamarkadan irlandar paisaian:
|
|
|
Euskal abertzaleen arras begiko eta kidetasun mailan ikusia, eta jarraitua, baldin bazen Irlanda, areago 1916 urteaz geroztik, batez ere «aberriano» deitu zituztenen artean (baitezpadako Eli Gallastegi Gudari buruzagi nekaezinaz gain, Manu de la Sota, Eusko Gaztedikoak?). «Comunión» ekoek, aldiz (Luis de Eleizalde eta Engracio de Aranzadi «Kizkitza» kideek Euzkadi egunkaritik
|
eraginik
bereziki), mundu gerlan anglofilo izaki, eta kontserbadore, «anarkista, ero eta germanofilotzat» jo zituzten Ingalaterraren aurka altxaturiko matxinatuak, eta ingeles eta paktisten alde zeuden Irlandan, are Indian.
|
|
|
Hain zuzen, ingelesen
|
eraginez
Eire bakartu xamartua zen mundu mailan. Testuinguru horretan, bere independentzia aldarrikatu eta sendotze aldera, 1932 urtean nazioarteko 31 Kongresu Eukaristikoa bertan ospatzea lortu zuten (irlandar gehienak katoliko izanik eta ingelesak, aldiz, anglikano, Biltzarra antolatzeak indar eta oihartzun berezia eman ziezaiokeelakoan, onarpenaren premia larrian zen irlandar estatu berriari).
|
|
|
Biopoesia, urtez urte eta urte batzuetan behin baino gehiagotan egiten dizkidaten odol, gernu eta halakoen azterketen orriak horixe dira niretzat. Horietan dago laburturik nor naizen gaur, nor nintzen atzo eta, ondo begiraturik, zeren
|
eraginez
eta ia ia noiz hilko naizen ere. Biopoesia, edo zergatik jotzen dudan behea, gibela!?, edo zer dela eta egiten didaten begiek negar, azukrea!?, edo nondik norakoak diren nire nekeak, burdina!?, edo dena delakoa.
|
|
|
Hasierako lerroek eskatu zidaten epopeiaren eta, beraz, narrazioaren kutsua, olerkian horrelakorik baldin bada behinik behin, haren oihartzuna delakoan nago. Hamasei urteko nerabea nintzenetik hona ez zait hark
|
eragindako
lilura inoiz apaldu. Behin batean Andolin Eguzkitzari haren olerkiak euskaraz ozen irakurtzen aditu nion, Zestoako balnearioan.
|
|
|
Neskak hurbildu egiten zitzaizkidan argazkiak ateratzeko nirekin eta orduan konturatu nintzen zerbait egin behar nuela jende horien alde. Banekien ni nintzela Saudi Arabia modernoaz idazten zuen lehen emakumea, baina ez nuen uste nire liburuak halako sentsazioa
|
eragingo
zuenik».
|
|
|
Musika munduan dezente sartua. Wikipedian eztabaida
|
eragindakoa
, biografia alegiazko hori argitaratu behar zen ala ez. Armiarma.com delakoan ez da ageri.
|
|
|
«Orduan, terroristak, irribarre burlati batekin, bere egia berri eta terrible haren gorenetik so egiten zion ofizial alaiari, eta indiferentziaz kulunkatzen zuen bere oin biluzi, zapatarik gabea. Ez bere biluziak, eta ezta bere oin zikinek ere, ez zioten lotsa mendrenik ere
|
eragiten
. Plaza handi batera eraman izan balute, gizonezko, emakumezko eta haurrek osatutako jendetzaren erdira, lasaitasun berarekin eutsiko ziokeen, oina kulunkan eta irribarrez.»
|
|
|
Diziplina militarraren
|
eraginez
baina, isilik geratu da.
|
|
|
«Bitarte horretan nola mugitu? Pudorearen desagerpenak nola
|
eragiten
dio Arteari?» Idazle batek beste bati botatako galdera. Eta ni zubi lana egiten.
|
|
|
Bere margoekin, eta bere erritualekin. Bada hor espiritu oinazetsu bat, hainbat dinamita tonak
|
eragindako
leherketa etengabeen hautsa eta zarata direla kausa. Museo bikainenetako batetik oso metro gutxitara.
|
|
|
Damuak ez du deus konpontzen, bihurritu nintzaizun, zuk hauspotu hauts zaharrek
|
eraginik
.
|
|
|
Horrek zer pentsatua eman zidan. Nola zitekeen barnea berotzen zidan gorrotoa gero eta nabarmenagoa izatea, hura
|
eragin
zidaten gertakizunak gero eta urrunago egonik denboran. Ulergaitza zitzaidan.
|
|
|
Zuk bezainbat beldurtzen ninduen horrek. Neskatiko mainati baten asmakeriatzat eta gezurtzat joko zuten helduek, bekaizkeriak
|
eragindakotzat
. Anitz errezelo eta beldur nituen, molde anitzetakoak.
|
|
|
Bitxia. Zeren ez da posible, hezkuntza sistemak hogeita hamar urte pasatu eta gero nerabeek liburuekin duten harremanean
|
eragin
nahian, aldaketa ñimiñorik ere ez izatea, Malaparteren axioman bezala.
|
|
|
Baina horrek ez du kentzen lehen esandakoa, eta «militantzia» (zeinen hitz zatarra!) garaietatik «milit ahantzia» garaira pasatzen ari garenean, nik esango nuke bizikletaren sindromearengatik segitzen dugula aurrera: badakigu pedalei eragiteari utziz gero muturrekoa segurua dela (edo hala iruditzen zaigu); beraz,
|
eragiten
segitzen dugu, Eman! Eutsi!, baina badakigu inolako gailurretara iritsi gabe jaitsi dugula bizikletatik, eta ez garela iritsiko zorioneko bortura (edo mendatera, nahi izanez gero).
|
|
|
Baina horrek ez du kentzen lehen esandakoa, eta «militantzia» (zeinen hitz zatarra!) garaietatik «milit ahantzia» garaira pasatzen ari garenean, nik esango nuke bizikletaren sindromearengatik segitzen dugula aurrera: badakigu pedalei
|
eragiteari
utziz gero muturrekoa segurua dela (edo hala iruditzen zaigu); beraz, eragiten segitzen dugu, Eman! Eutsi!, baina badakigu inolako gailurretara iritsi gabe jaitsi dugula bizikletatik, eta ez garela iritsiko zorioneko bortura (edo mendatera, nahi izanez gero).
|
|
|
Gainera berantegi zen, horretarako bidea 1945ean hasi zen. Horren ordez frantziarrek berek liskarra
|
eragin
zuten 1945eko maiatzaren zortzian Setifen, Aliatuen garaipena ospatzen zuen manifestaldi abertzalean aljeriar ikurriña zekarren mutikoa tirokatuz. Arabiar eta berberoek ehun bat «oin beltz» hil zuten, eta gero armadak europarren laguntzarekin hamar bat mila indigena masakratu.
|
|
|
Idatzi egin behar da «Lapurraren egunerokoa», gero! Egoera inhumanotik zer edo zer humano ateratzen saiatu zen Genet. Estilo gordina zuen, nazka
|
eragiten
du batzuetan: zakilak, kaka, Francoren garaiko Espainia?
|
|
|
–Badoa, badoa, badoa? , esan zuen norbaitek globo bat urrutiratzeak
|
eragindako
sinpletasunaz. Eta gero?:
|
|
|
Leopold Bloom engana itzuli beharko dugu agian, hots, Barney Kiernan en tabernan. Stoneybatter etik oso gertu, horra?, saiakera honen hasieran ageri den aipamenetako batean, bere burua irlandartzat definitu duen judu horrengana. Xenofobia mehe mehe baina hilgarri bat sumatzen da tabernako giroan atzera aurrera, eta bere «arraza esetsiaren» gainean
|
eragindako
bidegabekeriak hasten da Bloom bero bero salatzen, lagunen oniritzia lortu nahian beharbada bera ere historiaren biktima delarik. Hala, erretorikazko putzu bero batean sartzen da une batez, zapalkuntzaren aurreko erresistentziazko putzu batean.
|
|
|
Haren lehen antzerki lanek. Yeatsen eskariz eginak? ikuspegi antiheroiko batetik aurkezten zituzten gure independentzia gerrako eta ondorengo gerra zibileko gertaerak, une hartan gertatu berriak zirenak, eta eztabaida larriak
|
eragin
zituzten. Juno and The Paycock obraren pasarte ezagunenetako batean (1924), Juno Boylek, Johnny bere semea IRAko lagun ohiek gerra zibilean exekutatu dutelarik, semearen heriotza deitoratzen du, Yeatsen Easter 1916 ko sakrifizioaren eta harrizko bihotzen irudiaren erreferentzia mingots zuzena diruditen lerroetan:
|
|
|
Oraindik nintzelarik, oso maite nuen John Keats en «Udazkenari» oda, hizkuntzaren eta sentsazioaren arteko itunaren kutxa zelako; nerabea izanik, Gerard Manley Hopkins maite nuen, bere oihuen indarrarengatik, oihu haiek aldi berean baitziren lilura eta oinaze baten ekuazioak, eta haren obra irakurri nuen arte ez nuen jakin nik lehendik ere ezagutzen nituela; Robert Frost maite nuen, bere baserritar egokitasunagatik eta bere errealismo praktikoarengatik; eta baita Chaucer ere, gutxi asko arrazoi berberengatik. Denbora pasatuta, bestelako egokitasun modu bat aurkituko nuen, orduan eta baita gerora ere erantzun sakona
|
eragin
didan halako errealismo moral bat, Wilfred Owen-en gerrako poesian, zeinean Testamentu Berriko sentikortasun batek mende berriko basakeriaren eragin bortitza sufritzen eta beretzen baitu. Eta geroago ere, Elizabeth Bishop-en estiloaren zintzotasunean, Robert Lowell en erabateko egoskorkerian eta Patrick Kavanagh en konfrontazio lotsagabean, are arrazoi gehiago aurkitu nuen sinesteko poesiak duen gaitasunean, eta erantzukizunean?
|
|
|
Baina pasarte horietan dagoen zerbaitek arrunt hunkitzen nau. Gauza bera gertatzen zait Dinneen en irlandera ingeles hiztegia begiratzen hasten naizenean; obra horrek talentuz betetako obsesioa du, efektu surrealista
|
eragiten
du. Kerry ko jesuita batek prestatua da, eta Ulysses en eta The Hobbit en arteko punturen batean dago.
|
|
|
Myles na Gopaleen ek umore handiz barre egiten zien inkongruentzia horiei, baina Dinneen ek ahozko hizkera bizitik bildu zituenean, esapide horiek parrokiaren mailara igo eta dialekto batetik bestera igaro ziren (Dinneen zain egon ohi zen tren geltokiaren irteeran Dublingo Westland Row n, eta galdeketak egiten zizkien Mendebaldetik zetozen irlandar hiztunei). Halako aberastasuna, nolanahi ere, belar meten eta menhirren artean nabilela, artilezko flanela trinkotzeko gordeak dauden xaboi apar eta gernu (maothachán) artean («azaren kontsumoak», ohar hau egiten zuen Aita Dinneenek irribarre txiki batekin, «artilearen biguntasunari
|
eragiten
dio»).
|
|
|
Eta horixe egin nuen nik, hain zuzen ere, zenbait urtez uztaileko hilabetean. Elkarlan hark halako segurtasun falta bat
|
eragiten
zidan hasieran; izan ere, nik neuk ez neukan silo lanik egiteko, eta, hortaz, modurik ez zegoen A. B. C. eta abarrek niri eguneko lanaldia itzul ziezadaten. Urrutiko lurretatik zetozen anaia, iloba, koinatu eta gainerakoak harritu egiten ziren, itxuraz, ni han ikusita:
|
|
|
Errepidera jiratu nuen burua gurutzatzeko tankera emanez, ez ikusiarena egitearren. Berandu ordea, «E, choupín!» egin zuen ahots zakar batek, eta zalantzarik baldin baneukan, «E, melandro!» eta «E, patorriño!» oihukatu zuen ondotik, betiko esanak bestelako ahotsean, urratuan, itoan, behaztopa
|
eragiten
zidaten hitz ozen haiek, irain ilunak. Harengana egin behar izan nuen, barre egin nion, xalo, mutu, eskua jasoz zer habil hemen itxuratzeko, «Benito?!», eta ez zidan belarrondokorik eman, bostekoa estutu zidan Eskola Nautikorako malda hasten den horretan, zauriz eta gogorduraz beteriko ahurrean.
|
|
|
Ez zidan bostekoa luzatu, autoan jesarri zen merezi nuen belarrondokoa ez emateagatik. Norako galdetu zion gidariak starterrari
|
eragiten
ziola, une hura baliatu nuen pauso batzuk urruntzeko autobus geltokirantz. Taxiak muturra atera zuen ordu hartan Avenida del General Molan gora eta behera zebilen banaketako eta atelierretako kamioneten trafiko zoroan tarte bat harrapatu nahirik.
|
|
|
Leku babesgabea, bakartia, hutsa ageri zen; zuri beltzeko edertasunez egina zirudien. Connemarak sekulako emigrazioa jasan zuen XIX. mendean; izan ere, famine edo goseteak izugarrizko sarraskia
|
eragin
zuen biztanleen artean, heriotza piloa. Bizirik atera zirenek irmoki gorde zuten beren hizkuntza, ipuinak, kantak eta musika.
|
|
2011
|
|
|
Arrazoi du Marijok liburu honetan zahartzaroa amaiera baino gehiago hasiera dela dioenean, horretarako aukera ematen baitio Txuri protagonistari senarraren heriotzak, berriz hasteko aukera. Zahartzaroak berak baino gehiago, heriotzaren gertaera hitsak eta horren ondorioz Gorri haur garaiko lagunarekin duen enkontruak
|
eragiten
dute bizitza berriaren hasiera, zahartzaroaren baitako zahartzaro berri baten hasiera. Eta hori da hain zuzen liburuaren proposamenik behinena, zahartzaro berri baten edo, nahiago bada, zahartzaro desberdin baten planteamendua.
|
|
|
Bestalde, zuekin bat nator Anduren Eskarmentuaren paperak (2009) liburuak lortutako sariak
|
eragindako
poza aipatzerakoan. Lertxundiren ibilbidea ezagutzen duen edonork badaki dela eleberrigintzan, dela saiakeran, aurrekari bikainak dituela saritutako liburuak.
|
|
|
poskolonialismoaren kezka nagusietako hiru aipatu dituzu, Aritz. Kolonialismoak
|
eragindako
zauriei erantzun eta konponbide bat bilatzeko orduan, teorialari poskolonialari ezinbestekoa zaio nazioa eta hizkuntza zein egoeratan aurkitzen diren eta haien erronkak zeintzuk diren aztertzea. Ariketa garrantzitsua da hori, helburua baita kolonialismoaren logikari jarraipenik ez ematea.
|
|
|
Iñigo Aranbarriren Zamaontzia irakurri nuenean, zera pentsatu nuen: «hona hemen irakurleak
|
eragiteko
moduko nobela bat». Zeren eta nobelak korapiloak badituen arren, ez da korapilotsua.
|
|
|
Edwin pertsonaiarena aipatu duzu, eta niri iruditzen zait hortxe ibili dela, ertz ertzean, marinelaren eta Nerea narratzailearen artekoari ez zaiola falta izan asko sokatik erortzeko. Baina, neurri batean, istorioa borobiltzen duen keinua ere bada, ordura artean Serenity Star zamaontziak, bertako marinelen aferak, herrian, familian, Nerearengan
|
eragin
duen lurrikara azaltzen duen bukaera iruditu zait, aurretik asma zitekeen bukaera, bide batez, edo ez, aurreiritzietan ez erortzeko ahalegin horrek bazter baitezake, irakurlearen baitan, askaera posible hori. Gauzak horrela, bat egiten dut hemen azaldu den iritzi orokorrarekin, hau da, eleberri eder askoa dela Zamaontzia, pertsonalki, aspaldian irakurritako txukunena.
|
|
|
Agintariak ere asaldatuta baitzebiltzan auto sorgindu haiek zirela medio, bazterretan gerta zitezkeen istripuekin kezkatuta eta herritarrek izan zezaketen jarreraren beldur. Beste hainbat lekutakoek bezala, Gipuzkoako agintariek ere arau zorrotzak kaleratu zituzten maiatzean zehar, lasterketak
|
eragin
zitzakeen kalteak ahalik eta txikienak izan zitezen.
|
|
|
Ehun mila pertsona inguru zenbatu zituen garaiko prentsak, eta milaka eta milaka omen ziren Bordele bitarteko errepide bazterretan pilaturikoak. Jendetza hark sortzen zuen arriskuaren
|
eraginez
, ordu erdiz atzeratu behar izan zuten hasiera.
|
|
|
Lasterketa ikustera pilatzen zen jendetza arrisku bizia zen gidarientzat eta pertsonentzat beraientzat. Gainera, aurreko egunak beroak eta lehorrak izan ziren Frantzian eta egun haietako beroaren
|
eraginez
, errepideak hautsez bete ziren.
|
|
|
Giroaz ere asko akordatzen naiz. Hura Hegoafrika berria zen eta, hoberako aldaketak
|
eragiten
zituen ilusioaz harro, dena erakutsi nahi zuten. Horrela egon nintzen, erabat inpentsan, aktoreen sindikatuaren batzarrean, edo irrati programa gay bakarrean, edo Parlamentuko saio batean, edo zuri bakarra klase ertaineko beltzen party batean.
|
|
|
Nire bizitzako egunik zoragarrienetakoak bertan eman ditut. Ailegatu nintzen lehendabiziko aldian langarra ari zuen, langar epela, itsasoan sartu eta behetik eta goitik bustirik sentsazio berezia
|
eragiten
zuena. Hurrengo egunetan altxatu zuen, eguzkia, hondartza.
|
|
|
Ez zuten nahitaezko kontraesanik ikusi berezko nazionalitatearen kide, Berlinek marraztutako estatu multinazionalaren kide, eta Afrika osoko kide izatearen artean. Jende hauek lasai asko jarraitu zuten wolof, hausa, yoruba, ibo, arabiera, amharic, kiswahili, gikuyu, luo, luhya, shona, ndebele, kimbundu, zulu edo lingala hitz egiten, horrek estatu multinazionaletan urraketarik
|
eragin gabe
. Borroka antikolonialaren garaian, gaitasun mugagabea erakutsi zuten jarrera antiinperialista ongien eta sendoen artikulatzen zuten liderren edo alderdien inguruan batzeko.
|
|
|
Gaur nioke garraio publikoak eskatzen duen kortesiari eutsi, autoa bezain mekanikoa dirudien masak gaizki darama sufrimenduaren antzezpen groteskoa, nuke zotinka negar egin, egin dudan eran, bolantea sorbalda laguntzat, interbentziorik gabe, nahigabe egin dut, bat batean gauza asko ari naiz egiten gaur nahi gabe, brageta irekitzea bat, trenean nukeen zerbait, nahigabe eta oharkabean indarka hasi zaidanari lekua egiteko, sabela seinalatzen didan energia bat, martxa aldatzen dudanero laztanduko banu bezala. ...eta semearena ere, baina ez dut halakorik sentitzerik lortu, harremana estuagoa da nire eta autoaren artean, sarri lehia bat, egia delako, goizero giltza jiratzen dudanean, motorrak baino hausten ez duen isiltasun goiztiarrean, ingurura begiratzen dudala, arriskuari arnasa hartzeko, batzuetan kikildu egiten nauena egun osorako, zakila loditzen didana bestela, ez egun osorako, baina bai egun osoari
|
eraginez
. Beti jakin dut auto festa honetan heriotza gonbidatu bat gehiago dela; lehen egunetan agujetak izaten nituen besoetan bolanteari indartsuegi heltzeagatik, zaldiz banindoa bezala, oraindik mantentzen dut errepidea zuzena denetan eskuak izterretan jarri eta besoak deskantsatzeko keinua.
|
|
|
Libre utzi zutenean, beste askori bezala, inork ez zion barkamenik eskatu. Prentsak ez zuen
|
eragindako
kalterik gozotu.
|
|
|
Horretan nenbilen Erramun Landaren atxiloketaren eta Eyjafjallajökullek
|
eragindako
pikardiaren berri izan nuenean. Césaireri zor diot erritmoa, hitzen kateatze anarkiko eta era berean erritmikoa, irudien mozkorraldia, berbaren bat edo beste eta puntuazio eza.
|
|
|
eta elkarri
|
eragindako
mina, badakizu,
|
|
|
Inoiz gertatu ez den arren bizitza alda dezakeen gertaera da fadoaren artea. Denborarik ez den espazio geldian sortzen denez, fadoaren bitartez egon zaitezke lehenengo neska lagunarekin, edo uki dezakezu moxal baten udako ilea, edo damutu zaitezke
|
eragin
duzun oinazeaz.
|
|
|
Mapa hori izan daiteke usain bat (berakatz zoparena), zapore bat (ardi esneaz eginiko gatzatuarena), objektu bat (gitarra marruskatua), soinu bat (auto ozarren astrapalada) edo, beste barik, memoriaren beraren putz delikatu bat. Eta mapa mehe horien
|
eraginez
esnatzen dira sentsazio zaharrak, itxura berria hartzen dutela gogoratzen ditugun bakoitzean. Balirudike iraganarekiko malenkoniazko begirada dela nirea, kittatu bako zorren bat dudala berarekin, eta ez nuke itxura hori eman nahi; baina gustuko dut memorian igeri egitea, urteen poderioz lausotu diren pasadizoak, itxura ugerra duten souvenir aspaldikoak, berrasmatzea.
|
|
|
–Baina, marmelada pote hura aleman hark begiratu zizulako erori al zitzaizun lurrera? Edota potea haustean ateratako hotsak
|
eraginda
begiratu zuen zuregana?
|
|
|
Hotzikara
|
eragin
dit koilaratxoak bular artean. Kikara beroan sartu ditu berak atzamarrak, intziri bat ito du.
|
|
|
marraztuta datoz, baina objektuak, armak eta ibilgailuak, esaterako? zehaztasun askotan harrigarriz islatzen ditu, kontraste bitxiak
|
eraginez
; estilo horren gailurra geroago lortuko zuen Prattek, Corto Maltese Siberian (1979) edo Veneziako fabula (1981) bezalako lanetan, baina atzemangarria da jada Itsaso gaziaren baladan. Itzalen erabileran maisuki aritzen da Pratt, bestalde:
|
|
|
Gizonak ezker eskuin
|
eragin
dio lepoari.
|
|
|
Baiezkoa eman zion berak, behiek beroa ematen ziotela zakurrari, eta zakurrak berriz miazkatu eta konpainia egiten ziela behiei. Lagunak buruari
|
eragin
zion: «Eguberriak etorriko dituk, baina ez dik hire eskutik jango.
|
|
2012
|
|
|
Ez nuen zergatik eta zertarakoa harrapatzen; ez nuen, ziur aski, jendeak gure antzeko izateko gogoa zergatik izan zezakeen ulertzen. Jendearen desio horrek ez zuen bihozberatzen nire pentsamendua eta sentipen eta gogo horiekiko nire elkartasun zeinurik txikiena ere
|
eragiten
.
|
|
|
Apaizak etxekoandreari argitu behar izan zion, munduan bizi zenean, ez zuela euskararik hitz egiten. Notizia horrek baino askoz ere inpresio areagokoa
|
eragin
zidan emakume hark jarri zuen aurpegiak eta erakutsi zigun desoseguak. Ez zuen batere haserrerik adierazi, haserreak eta errebeldia debekatuak baitzeuden; onartu egin zuen notizia harrigarri hura eta amaigabeko tristura batean murgildu zen, bere bizitza isolamendu gune batean sartu eta atera ezinik geratu balitzaio bezala.
|
|
|
Internaduak iraun zuen sei urteetan ez zidan behin gehiago ere idatzi. Geroztik makina bat aldiz pentsatu dut aitari
|
eragin
genion zauri horretaz, berak halabeharreko bat gehiagotzat kezka gehiegirik gabe garraiatuko zuen urratuaz, eta pena sakona, oso
|
|
|
Bertigoa, zorabioa, urte haiek gogoratzean berehala datozkidan hitzak. Erraz gainditzen nuen kazetari eta kameren aurrean hitz egiteak
|
eragin
dezakeen zirrara; EHUko Gobernu Kontseilua eskarmentu ederra izan zen horretan ere. Baina benetako zorabioa sentitzen nuen handik minutu gutxira, edo hurrengo egunean, nire hitzak, nire irudia hamaika telebista, irrati eta egunkaritan ikusten nituenean; Espainia osoko hedabideak zeuden guri begira, eta ez begiradarik xamurrenarekin, egia esan.
|
|
|
Hori izan da zortzi urtean zehar, eta, batez ere, bozeramaile ardura hartu nuenetik, Ibarretxe Lehendakaria gidari genuela defendatu genuena. Une gogoangarriak izan dira bide horretan, etsigarriak ere bai, 2006ko itxaropenaren ondoren, bakea eskueran genuela uste izan eta ETAren indarkeriak berriro kolpatu zuenean gizartea, familia batean baino gehiagotan amaigabeko samina
|
eraginaz
. Bihotzean ondo gorderik ditut 2005eko otsailaren 1a, Madrilgo Kongresuan Lehendakariak Estatutu Berrirako Proposamena defendatu zuen eguna.
|
|
|
Horrelako zerbait gertatu zait niri ere, egokitu egin behar izan dudala boterearen izaerari eta haren erabilerari buruz neukan kontzeptua. Inozentziaren galerak lehenengo unean
|
eragindako
mina gainditu ondoren, funtzionatu egiten dit, orain hobeto ulertzen baititut gertatzen ari diren gauzak.
|
|
|
Seguruenik ez zuen adituko nire giltzak sarrailan egin zuen soinua, ezta atearen zartakoa ere. Eskuetan zer zeraman ikusi baino lehen harritu nintzen aurpegian zuen espresioaren
|
eraginez
, alegia, nola desitxuratu zitzaion aurpegiera, ezezagunak zitzaizkidan osagai desberdinen nahasketa medio. Ez nion horrelakorik ikusi ezta auto azpian lehergailua jarri ziotenean ere.
|
|
|
Apika oso gazte irakurri nuelako (edizio hegoamerikar batean), hau izan da, sikiera politika arlotik begiratuta, niregan gehien
|
eragin
duen autobiografia. Garai hartan irakurri nuenean zeharo jota geratu nintzen, goitik behera astindu ninduen.
|
|
|
Munduan zehar azken ehun urteotan narrastienganako zaletasunak gora egin du, eta, ondorioz, antzina etxe abereekin gertatu zen bezala, oraintsu arte basati hutsak ziren espezie asko otzandu eta etxekotu dira. Giza hautapenaren
|
eraginez
, gainera, kolore eta irudi aldetik ere, basokoak baino animalia ikusgarriagoak lortu dira, eta horien hazkuntzaz gero eta bibliografia ugariago publikatzen da.
|
|
2013
|
|
|
Arresek bere garaikideek baino nabarmenago erakusten du barrutasuna, oroitzapen garratzak izan edo naturaren dastatzeak
|
eragindako
hasperenak. Hunkibera ageri zaigu, ez Jainkoaren beldur edo miresle.
|
|
|
Hedonismo zipriztinak dauzka han hemen kezka existentzialari atxikirik. Bizi-poza dario, berandu arte, urdin zabalaren ezkutamenak
|
eragiten
dion hasperenaren erdian. Eta hori handia da gure letretan.
|
|
|
Hainbat lantegi izan ditugu, hainbat teknikari, baina gure hizkuntzak ezdu historikoki lanbiderik sortu, maisu maistrak izan ezik. Egilea animatu eta kritikatu, testua zaindu, ona eta ez hain ona bereizi, liburua antolatu, moldiztegi lana kontrolatu, banaketa ziurtatu, promozioa
|
eragin
, salmenta sustatu... inork ez du lan hori hartuizan bere gain. Inprimatzaileen esku egon da liburugintzaren ardura osoa:
|
|
|
esan zuen Nagusiena k, eta gero bertan lan egiten zuten ezagun batzuen izen sorta bota zuen. Zeu rizirrara handiagoa
|
eragin
zion erreka itxurako ubidea estaltzen zuen apar zuriak. HaiekErgobiarantz zihoan burdinazko zubitik igaro ahala, bare bare irristatzen zen mihi zuri erraldoi hura, denborak herdoildutako nabar geruza bat bailitzan.
|
|
|
Helburua ez da zertan izan norberaren adreilua, baizik lankidetzan eraikitzea denon etxea. Literatura txikiak ondoez bat
|
eragiten
du, denon obligazio hori, baina ondoez horrek badu konpentsazio bat, idazle bakoitzak besteen liburuetan ere ikus dezakeela bere obra. Guk, zorionez, gure literatura hazten ikusi dugu.
|
|
|
Barrabaskeriak egin ziren bi aldeetan, baina hitz egin dezagun arrazoiez. Ez da gauza bera zibilak hil diren bonbardaketa baten osteko errepresioa, edo epaiketarik gabe, hotz hotzean,
|
eragindako
hilketak. Diskurtso hori ez zait gustatzen.
|
|
|
Izan ere, euskararenganako maitasun sutsuak gaixoarazi zuenUriarte jatorra. Hamaikatxo pena, pairamen eta atsekabe
|
eragin
zizkion maitasun horrek, baina berak zintzo jarraitu zuen aurrera, indarrak Zarautzeko komentuan ahitu zitzaizkion arte. Uriarteolerkari apalak eta olerki biltzaile errimeak merezi du euskaldunguztion esker ona, bere Poesia Bascongada.
|
|
2015
|
|
|
«Eskubide motzak, janaria ez ugari, zaindari gehiegi». Egoera hori, konpondu beharrean, okertuz joan zen, eta Espainiatik alde egindakoentzat behin behineko aterpe gisa sortu zenak, Bigarren Mundu Gerraren
|
eraginez
, kontzentrazio esparruen ezaugarriak hartu eta jarraipen luzea zan zuen, 1945eko abendura arte.
|
|
|
Eta emakumeari sugeak esan zion nobelan zein «Anderson anderearen gutizia» ipuinean Lourdes Oñederrak erakutsia zigun idazteko estilo zuzen eta arras pertsonala duela, eta Intemperiesen estilo horri jarraipena emateaz gain urrats bat harago eraman duela esango nuke. Orain, «pertsonala» kontzeptuarekin zehazki zer esan nahi dudan argitu beharra dudala iruditzen zait, Oñederraren azken liburuaren azalak
|
eragindako
erreakzioak (neurea besteak beste) tarteko. Maiz erabiltzen da «pertsonala» hitza emakumeek idatzitako literaturaz ari garenean, gizonezkoek idatzitako literaturatik bereizi nahian gehienbat.
|
|
|
Auskalo lehen nobela harkizandako harrera beroak? «gizarte mailako gertakizuna, guztiok ukitzen gaituen jasokera»? eraginik izan otezuen nobelak
|
eragin
zidan inpresio hotz samarrean.Eta auskalo bigarren nobela hau irakurri aurretik nituen espektatiba ez oso altuek eraginik izan ote dutennobelak eragin didan inpresio jasoagoan. Baina zerda iritzia, ez bada aurreiritziekin konparazio borrokahorretan sortzen den zerbait?
|
|
|
Auskalo lehen nobela harkizandako harrera beroak? «gizarte mailako gertakizuna, guztiok ukitzen gaituen jasokera»? eraginik izan otezuen nobelak eragin zidan inpresio hotz samarrean.Eta auskalo bigarren nobela hau irakurri aurretik nituen espektatiba ez oso altuek eraginik izan ote dutennobelak
|
eragin
didan inpresio jasoagoan. Baina zerda iritzia, ez bada aurreiritziekin konparazio borrokahorretan sortzen den zerbait?
|
|
|
Aldaketa, baina, ez zen bat batekoa izan; artean ongi argitaratu ez zen Zuzenbide debekatua dago, oso berandu arte (Karmelo Landa, 1986) ongi ezagutu ez genuena. Bilboko poetari zartada handia
|
eragin
zion 1961.urtean Bilboko Boluetan izan zen Javier Batarritaren erailketak (Santarén, 2014). Haren heriotzan oinarritu zen «Euskal Trajedia» izenburupean idatzi zuen poema, ondoren Zuzenbide debekatua lanaren parte izango zena.
|
|
|
Harri eta Herri liburuaren lau zatiak, baina, ez dira berdinak. Lehenean ironia presente dago, presente dauden bezala Bilboko biztanleak, pertsonak, poemetan biziz eta hitz eginez, tonuen aldaketak areagotuz; eta, ondoren, Whitmanen
|
eraginez
, nitasunaren poesiak indar handiagoa hartu du.
|
|
|
Haustura handiena, halere, eskultoreek
|
eragin
dute, batez ere Jorge Oteizak. Ziurrenik, bere teorizazioa eta lanak dira gehien zabaldu direnak.
|
|
|
Gurera etorrita, Nestor Basterretxeak eta Fernando Larrouquertek zuzendu zuten Pelota dokumentalaren giroa bestelakoa da. Frankismo garaiko iluntasunak itomen klaustrofobikoa
|
eragiten
digu. Pilotarien bitartez, gizarte baten amorrua eta barruak askatzeko nahia ikusten ditugu.
|
|
|
Eta nire aitak botak kendu eta palankanan sartu zituen oinak, freskatzeko asmoz. Haiei begiratu eta non ikusten dudan boten
|
eraginez
nire aitaren oinak eta ilargian Armstrongek utzitako urratsak bazutela antza. Beti miretsi izan dut aita, baina inoiz ez orduan bezala.»
|